PRAWO KARNE
1. PRZESTĘPSTWO
Początkowo ujmowano w sposób materialny. Zamach na pewne dobro. Czyn zabroniony, wyrządzający szkodę jednostce lub społeczeństwu, naruszający porządek publiczny ustalony przez prawo.
Definicja formalna – XVII w. tendencje humanitaryzmu – czyn zabroniony przez ustawę obowiązująca w danym czasie. „Nie ma przestępstwa bez ustawy”.
Podstawy odpowiedzialności:
O charakterze obiektywnym / przedmiotowy
Sprawca odpowiedzialny za sutek zewnętrzny swojego czynu. Istniał rzeczywisty związek przyczynowy. Brano pod uwagę wszystkie skutki jakie mają związek z działaniem sprawcy. Jednakowo były traktowane czyny spowodowane umyślnie i nieumyślnie oraz z przypadku.
Subiektywna / podmiotowy
Uwzględniano stronę podmiotową przestępstwa (wina), psychiczny stosunek sprawcy do przestępstwa,
- wina umyślna – sprawca ma zły zamiar, popełnienie przestępstwa i świadomość
- nieumyślna – sprawca nieświadomie popełnia przestępstwo
- z przypadku – sprawca nie może przewidzieć skutków popełnienia czynu.
Rodzaje odpowiedzialności zbiorowej i indywidualnej:
Indywidualna – ponosi sprawca
Zbiorowa – odpowiedzialność osób trzecich, rodowa-rodzinna, tzw. „krwawa zemsta” – zemsta pokrzywdzonego na sprawcy oraz jego najbliższych
Terytorialna – odpowiedzialność Opola, wsi lub miasta, przypadki niewykrycia sprawcy
Za osoby trzecie – stosunek zależności, nadzoru lub opieki, za czyny dzieci odpowiadali rodzice.
Przyczyny wyłączające odpowiedzialność:
Wiek – za przyczyny zabronione nie odpowiadają osoby nieletnie, procesy karne były zawieszane
Choroba umysłowa – ograniczenie zdolności do czynności prawnych
Błąd
- co do faktu – nieświadomość danego stanu rzeczy; przymus fizyczny
- co do prawa – błąd o zakazach, nieświadomość danego zakazu.
Przyczyny wyłączające karalność:
Samopomoc
Zaczepka
Obrona konieczna (odparcie przez zaatakowanego ataku)
Stan wyższej konieczności (posiada się dwa dobra ale dla ratowania jednego z nich musi poświęcić drugie)
Popełnienie przestępstwa na osobie pozbawionej praw
Przedawnienie
Ugoda zawarta pomiędzy sprawcą a pokrzywdzonym.
Formy udziału w przestępstwie:
Postacie przestępstw:
sprawstwo
współsprawstwo.
- Sprawca – każdy kto swoim działaniem realizuje znamiona przestępstwa
-Współsprawca – odpowiadali osobno, nie odróżniano początkowo sprawcę głównego od współsprawcy.
- Podżeganie – nakłanianie kogoś do popełnienia przestępstwa
- Pomocnictwo – umyślna pomoc sprawcy (np. ukrywanie)
-poplecznictwo – popieranie sprawcy przestępstwa
- zły zamiar – zamiar popełnienia przestępstwa. Było to trudne do udowodnienia. Wchodziła w grę karalność.
-usiłowanie – działanie bezpośrednio zmierzające do popełnienia przestępstwa, które jednak nie następuje. Nie podlegało karze, a jeżeli tak to bardzo rzadko.
Podział przestępstw:
Publiczne – naruszały interes społeczeństwa. Były wszczynane z urzędu.
Prywatne – takie czyny, które naruszały interes jednostki. Wyrządzenie szkody rodzinie również zaliczano do przestępstw prywatnych. Jednacze występowali w czasie rozwiązywania sporu, przeciw życiu, zdrowiu, moralności. Prywatna droga dochodzenia.
2. KARA
Zasady wymiaru kary:
-arbitralne
-ściśle oznaczone
Okoliczności łagodzące i obciążające:
-> łagodzące – wiek sprawcy, stan zdrowia (psych. i fiz.), działanie w afekcie,
-> obciążające – recydywa, złapanie na gorącym uczynku.
Prawo łaski – darowanie kary, ułaskawienie – mógł go zastosować
-monarcha
-sejm
-sędzia
-os. pokrzywdzona.
Rodzaje kar:
Krwawa zemsta (samopomoc, najwcześniejsza forma) – walki między wrogami – wróżga
Instytucja jednania – ugody między stronami; jednacze – specjalni pośrednicy ustalający warunki ugody, występował tzw. okup od zapłaty i pokora – zadośćuczynienie na czci,
Kary prywatne (pieniężne) – w ramach systemu kompozycyjnego – zastąpienie kary na życiu lub na ciele zapłatą pieniężną
- za zabójstwo – Głuszczyzna
- nawiązka – za uszkodzenie ciała
Stosowane alternatywnie, gdy osoba tego nie zapłaci, czeka ją kara na życiu lub ciele.
Kary publiczne – na życiu i cele, inne też:
-Kara śmierci
- mutylacyjne – okaleczające
- cielesne – chłosta
- na honorze – umieszczenie sprawcy w klatce
Kary majątkowe:
-konfiskata majątku
-grzywna (pieniężna)
-na czci- proskrypcja, banicja, infania
…
-wieża- górna, dolna
-umieszczenie w domach poprawy, prace przymusowe.
POSTĘPOWANIE (PROCES)
Zasady dotyczące prowadzenia procesów w poszczególnych stanach -> prawo ziemskie, wiejskie, miejskie.
Zasady naczelne w procesie:
a. zasada jedności procesu cywilnego i karnego (brak systematyki, rozróżnienia), jednolite pojęcie szkody – Krzywda,
b. zasada skargowości – sposób wszczęcia postępowania (na wniosek strony przez wniesienie skargi)
c. zasada dyspozycyjności (rozporządzalności przedmiotem postępowania) – przyznanie stronom uprawnień do kierowania, np. ilości spraw
d. kontradyktoryjności (sporności) – postępowanie było sporem między stronami, sędzia – obserwatorem, arbitraż orzekający na podstawie materiału przedłożonego przez strony. Sądowi pozostawała jedynie ocena.
e. formalizmu – postępowanie sformalizowane, formularze
f. zasada ustności i jawności (dostęp publiczności).
1. Strony procesowe – powód i pozwany
Zdolność sądowa i procesowa – tylko podmiot posiadający zdolność sądową mógł być …
Zastępcy stron, procesowi – reprezentanci stron w procesie:
-urzędowi- reprezentował strony z mocy prawa, przysługiwał osobom fizycznym (nieletnie, kobiety) i osobom prawnym (miasto)
-sądowi- wyznaczany z urzędu przez sąd w sprawach przestępstw obrazy majestatu, lub na wniosek strony potrzebującej pomocy
-umowni- świadczone dobrowolnie i honorowo, występowali krewni strony.
Właściwość sądowa: (uprawnienie i kompetencje sądu do rozpoznania danej sprawy)
a. miejscowa – wyznaczała odpowiedni sąd według miejsca, decydowało miejsce zamieszkania pozwanego, miejsca położenia nieruchomości,
b. rzeczowa – stanowość, w zależności od przynależności stanowej pozwanego
c. podmiotowa – rodzaj sprawy, pewne kategorie spraw dla określonych sądów, np. sąd grodzki – sprawy czterech artykułów grodzkich.
2. Przewód sądowy
-zasada skargowości – wniesiony przez powód (przeciw pozwanemu)
-Skarga = żałoba. Na jej podstawie sąd wydawał pozew – ustny, pisemny
Pozew:
oznaczenie sądzonego
wskazanie osoby pozwanego
podanie terminu i miejsca rozprawy
oznaczenie powoda i treść zarzutów
reguły doręczenia pozwu pozwanemu – w domu, innym osobom będącym w domu. pozwany mógł odmówić przyjęcia pozwu – pozew wtedy stawał się zatknięty. I ten, który miał doręczyć a nie udało mu się tego zrobić, składał odpowiednią relację. Po doręczeniu – rozprawa.
-Terminy rozpraw – roki (roczki). Pozew określał pierwszy termin rozprawy (na który pozwany mógł się nie stawić). Ostatni termin był tzw. zawity, gdy i na nim pozwany się nie zjawił, proces zyskiwał formę postępowania zaocznego – bez obecności pozwanego. Natomiast gdy to pozew się nie zjawił, oznaczało to przegranie przez niego sprawy.
-Instytucja odroczeń (dylecja) – przyczyny musiały istnieć
zwyczajne- choroba, siła wyższa, klęski żywiołowe
nadzwyczajne – porozumienie stron, zawieszenie sprawy przez sąd
3. Rozprawa
Trzy stadia (tok instancji):
Ekscepcje – zarzuty (przysługiwały pozwanemu, zarzuty wobec skargi):
dylatoryjne – skutkowały tymczasowym oddaleniem skargi; przeszkody, które wymuszały przesunięcie w czasie rozpoznanie skargi ale nie powodowały upadku samej skargi (pozwu), np. niewłaściwość sądu, brak zdolności procesowej strony
peremptoryjne (niweczące) – powodowały definitywny upadek skargi, np. powaga rzeczy osądzonej, przedawnienie,
deklinatoryjne – wniesienie tego zarzutu pozwalało pozwanemu odmowy odpowiedzi.
I instancja – rozpatrywane dylacje zwyczajne, ekscepcje dylatoryjne
II instancja – część dylacji zwyczajnych, ekscepcje peremptoryjne i deklinatoryjne
III instancja – dylacje nadzwyczajne i właściwa sprawa – spór
Litiskontestacja (Lis = proces; ugruntowanie sporu) – instytucja ‘wdanie się w spór’ przez pozwanego
pozytywne – pozwany mógł przyznać racje i pogodzić się z zarzutami, wydanie wyroku,
negatywne – odrzucił roszczenie powoda, postępowanie dowodowe, potem rozstrzygnięcie racji.
4. Postępowanie dowodowe:
-> legalna teoria dowodowa (formalna) – ta strona, która przedstawiła lepsze dowody, tej przyznawano racje. Badanie prawdy materialnej (obiektywnej) nie gwarantowało przyznania racji stronie, której przysługuje dane uprawnienie, bo druga strona przedstawiła mocniejsze dowody (choć wcale nie miała racji),
Środki dowodowe:
1. przysięga własna strony (odwołanie do Boga) – można było razem ze współprzysiężnikami
2. świadkowie zeznający na temat faktów, które miały być dowodzone.
3. świadectwa urzędowe – oficjalne świadectwa potwierdzające pewien stan rzeczy (np. opinie rzeczoznawców – biegłych)
4. dokumenty
Ordalia – ‘sądy Boże’ -która strona ma rację, sąd zdawał się na interwencję Bożą, bo to najlepszy sposób rozstrzygnięcia.
Jednostronne (np. próba zimnej/ciepłej wody, topienie)
Dwustronne (próba krzyża lub pojedynek)
Wydanie wyroku:
Wyroki przedstanowcze – rozstrzygały dylacje i ekscepcje
Oczywiste (oczne) – zapadające przy obecności stron
Postępowanie egzekucyjne – kierowane z wyroków prawomocnych.