ANTRAZWIĄZKI

Antrazwiązki - jest to duża grupa substancji biologicznie czynnych (anatrachinonów, antronów, antranoli i diantronów), które po podaniu doustnym mają działanie przeczyszczające. W grupie tej występują związki o zróżnicowanej sile działania - od łagodnego (laxantia) po silne (purgantia).

Po podaniu doustnym antrazwiązki, które słabo wchłaniają się w jelicie cienkim trafiają do jelita grubego. Tam, pod wpływem enzymów bakterii zamieszkujących tą cześć przewodu pokarmowego (i w mniejszym stopniu enzymów komórek ścian jelita), ulegają hydrolizie i redukcji, prowadzących do powstania form czynnych antrazwiązków – antranoli, antronów, i diantronów. Związki te działają drażniąco na ściany jelita grubego – co powoduje nasilenie jego ruchów i przesuwanie zalegającej w nim treści pokarmowej. Zwiększa się również wydzielanie wody do światła przewodu pokarmowego – co ułatwia upłynnienie jego zawartości. Ze względu na to, że do zadziałania antrazwiązków potrzebne są ich przemiany chemiczne, oraz że działają one dopiero po dotarciu do jelita grubego, efekty ich zastosowania obserwuje się dopiero po 8 – 12 godzinach.

Ponieważ atranozwiązki mają działanie drażniące mogą po długotrwałym podawaniu wywoływać stany zapalne jelit. Do innych działań niepożądanych zaliczyć można nadmierne działanie przeczyszczające.
Wiadomo, że związki antronowe przenikają z jelit do krwiobiegu i dalej do mleka matki, dlatego nie powinny ich stosować kobiety w ciąży i matki karmiące. U tych ostatnich antranozwiązki powodują zmianę smaku mleka i nadają mu działanie przeczyszczające dla karmionego dziecka.
Istnieją nieliczne antranozwiazki, które nie wykazują działania przeczyszczającego np: hiperycyna, która wykazuje innego rodzaju działania farmakologiczne.

Antrazwiązki są często stosowanymi środkami przeczyszczającymi. Zwykle podaje się je w postaci naparów z surowców (często z różnego rodzaju złożonych herbatek) lub z tabletkowanych wyciągów, rzadziej w postaci preparatów galenowych, a jeszcze rzadziej w postaci wyizolowanych związków.

Budowa i właściwości

Antrazwiązki są pochodnymi trójpierścieniowego związku aromatycznego – antracenu. Zalicza się do nich: antrachinony, antrony, antranole i diantrony. Antrachinony i antrony różnią się od siebie stopniem utlenienia podstawowego szkieletu, natomiast antranole są tautomeryczną formą antronów.

Najczęstszymi podstawnikami rozbudowującymi szkielet antrazwiązków są grupy hydroksylowe, metoksylowe, metylowe i karboksylowe. Tak jak wiele innych związków w świecie roślinnym antrazwiązki występują najczęściej w postaci glikozydów (najczyściej O-glikozydów, rzadko C-glikozydów). Część cukrowa takich cząsteczek składa się zazwyczaj z D-glukozy i/lub L-ramnozy. Siła działania tych substancji jest związana bezpośrednio z pewnymi różnicami w ich budowie chemicznej. Do takich różnic zaliczamy na przykład obecność grup hydroksylowych w pozycjach 1 i 8, czy podstawnika w pozycji 3. Wpływ na siłę działania ma również liczba cząsteczek cukru w glikozydzie antrazwiązku - im ich więcej, tym silniej działa dany glikozyd. Silniejsze działanie wykazują antrony i diantrony, które mogą powstawać z antrachinonów pod wpływem czynników redukcyjnych, np. enzymów zawartych w roślinach lub w wyniku hydrolizy odpowiednich glikozydów.

Antrazwiązki są stałymi substancjami, o czerwonej, pomarańczowej lub żółtej barwie. Do ich charakterystycznych cech fizyczno-chemicznych należy duża skłonność do ulegania przemianom oksydoredukcyjnym. Dzieje się tak często podczas suszenia i przechowywania surowców. Sprawia to, że antrazwiązki występują w surowcach na różnych stopniach utlenienia, a co za tym idzie, w formach o różnej sile działania.

Surowce

Antrazwiązki występują zarówno w grzybach (np: Penicilinum), niektórych zwierzętach jak i w roślinach wyższych. Wśród tych ostatnich najczęściej w roślinach z rodzin: Polygonaceae, Rhamnaceae, Leguminoseae Rubiaceae i Liliacaea. W lecznictwie zastosowanie znalazło jednak tylko kilka surowców pochodzących z roślin, które zawierają dostatecznie dużo antrazwiązków, aby wykazywać właściwości przeczyszczające.

Zalicza się do nich:

• Aloe – Alona

• Cortex Frangulae – Kora kruszyny

• Radix Rhei – Korzeń rzewienia

• Folium Sennae – Liść senesu

• Fructus Rhami catharticae – Owoc szakłaka

• Corthex Rhamni – Kora szakłaka amerykańskiego

Istnieją również surowce zawierające duże ilości antrazwiązków o działaniu innym niż przeczyszczające:

• Herba Hyperici – Ziele dziurawca

• Radix Rubiace tinctorum – Korzeń marzanny

Związki an tranowe

Chryzofanol - jeden z często spotykanych antrachinonów, szczególnie w roślinach z rodzajów Rheum i Polygonum.

Chryzarobina – antron (lub antranol) powstający po redukcji chryzofanolu. Tak jak i on występuje w gatunkach z rodzajów Rheum i Polygonum. Występuje również w gatunkach Cassia. Handlowa “chryzarobina” pozyskiwana jest z drewna indyjskiej rośliny Andira araroba (Laguminossae) – w takiej handlowej postaci stanowi mieszaninę antrazwiązków z przeważającą ilością czystej chryzarobiny. Jako silny środek redukujący ma działanie odkażające i stosowana jest w takich chorobach skóry, jak łuszczyca, czy wypryski.

Aloina – nazywana inaczej barbaloiną jest C-glukozydem aloeemodynoantronu. Jest to główny składnik “Cap-Aloe” pochodzącego z gatunku Aloe ferox. Ma działanie przeczyszczające.

Reina – jest to antrachinon występujący szczególnie często w wielu gatunkach rzewieni – Rheum sp. Stąd nazwa tego związku. Jest on także substancją czynną surowców podchodzących od roślin z rodzajów Cassia, Polygonaceaea i innych. Największe jej ilości izoluje się z korzeni tych roślin.

Sennidyna – jest diantronem, czyli związkiem powstałym w wyniku połączenia się dwóch cząsteczek antronów. Sennidyna powstaje wskutek połączenia się dwóch identycznych cząsteczek, dlatego zalicza się ją do izodwuantronów - związków o symetrycznej budowie. Sennidyna występuje w dwóch różniących się optycznie formach – A i B. Sennidyna A jest prawoskrętna, natomiast sennidyna B jest optycznie nieczynna (mezo-zwiazek) na skutek wewnątrzcząsteczkowej kompensacji. Cząsteczkami, które tworzą sennidynę są antrony reiny, które uwalniają się z niej podczas redukcji (np. w jelicie grubym).

Senozydy A i B – Są to D-glukozydy odpowiednich sennidyn. Powstają w wyniku przyłączenia cząsteczek cukrów do atomów 8 i 8' diantronów. Są głównymi związkami czynnymi liści senesu (Casia angustifolia i Casia acutifolia)

Hiperycyna charakteryzuje się ciemnoczerwona barwą. Występuje ona w dużych ilościach w specjalnych zbiornikach rośliny zwanej dziurawcem zwyczajnym (Hypericum perforatum). Zbiorniki te, usytuowane głównie w liściach, dają wrażenie dziur w ich powierzchni - stąd właśnie pochodzi nazwa tej rośliny. Hiperycyna dobrze rozpuszcza się w alkoholu, a słabo w wodzie, należy wiec pamiętać , że jest ona obecna głównie w alkoholowych wyciągach z dziurawca.

        Hiperycyna jest związkiem zalicznym do diantronów, jednak w odróżnieniu od innych przedstawicieli tej grupy nie wykazuje właściwości przeczyszczających. Aktualnie jest wykorzystywana jako środek o działaniu przeciwdepresyjnym. Stwierdzono, że w przypadku leczenia lekkich stanów depresyjnych wykazuje ona skuteczność porównywalną z innymi klasycznymi lekami (np imipraminą). Mechanizm przeciwdepresyjnego działania hiperycyny jest znany i polega on na blokowaniu produkcji monoaminooksydazy (MOA) - enzymu odpowiedzialnego miedzy innymi za rozkład jednego z neurotransmiterów - serotoniny, której to niedobory są jedną z poznanych do tej pory przyczyn powstawania depresji. Po podaniu hiperycyny dochodzi do wzrostu stężenia tej substancji w przestrzeniach międzysynaptycznych i w mniejszym bądź większym stopniu poprawy samopoczucia pacjenta.
        Do innych z poznanych właściwości tego związku należy działanie fotouczuląjace. Przyjmowanie hiperycyny w połączeniu z ekspozycją na promieniowanie słoneczne prowadzi do szybkiego powstawania na skórze poparzeń słonecznych. Dlatego osoby stosujące preparaty, które zawierają hiperycynę, lub wyciągi z dziurawca powinny unikać wystawiania sie na promienie słoneczne. Wykazano również, że przyjmowanie hiperycyny prowadzi do przyspieszenia metabolizmu innych leków, w tym doustnych preparatów antykoncepcyjnych, co może obniżyć ich skuteczność.