ANTRAZWIĄZKI

Są to pochodne trójpierścieniowego związku aromatycznego- antracenu.

Zalicza się do nich:

1. antrachinony

2. antrony

3. antranole

4. diantrony

Antrachinony i antrony różnią się od siebie stopniem utlenienia podstawowego szkieletu, natomiast antranole są tautomeryczną formą antronów.

Antrazwiązki są substancjami stałymi, o czerwonej , pomarańczowej lub żółtej barwie. Do ich charakterystycznych cech fizykochemicznych należy duża skłonność do ulegania przemianom oksydoredukcyjnym. Dzieje się tak podczas suszenia i przechowywania surowców. Sprawia to, że antrazwiązki występują w surowcach na różnych stopniach utlenienia,a co za tym idzie, w formach o różnej sile działania.

Działanie farmakologiczne

1. przeczyszczające- wykazują je antrazwiązki posiadające grupy OH przy pierwszym i ósmym atomie węgla oraz podstawnik przy trzecim atomie węgla. Aglikony antrachinonowe ze względu na dobrą rozpuszczalność w lipidach, są częściowo wchłaniane w jelicie cienkim, natomiast glikozydy dobrze rozpuszczalne w wodzie, przechodzą z treścią jelitową do jelita grubego, gdzie pod wpływem flory bakteryjnej podlegają hydrolizie i redukcji. Powstałe antrony i antranole drażnią bezpośrednio ścianę jelita grubego, wzmagają jego sekrecję i ruchy perystaltyczne, hamują wchłanianie wody z jelita zapobiegając zagęszczeniu mas kałowych. Równocześnie następuje pobudzenie ośrodka defekacyjnego w rdzeniu kręgowym. Efekt przeczyszczający uzyskuje się po 8-12 godzinach od czasu podania.

2. Pobudzają wydzielanie soku żołądkowego

3. żółciopędne i żółciotwórcze- część wchłoniętych w jelicie cienkim antrazwiązków dociera do wątroby z krwiobiegiem i, prawdopodobnie na skutek drażnienia miąższu wątroby, wzmaga jej czynności żółciotwórcze.

4. Właściwości uczulające na światło UV- wykazują niektóre dimery pochodne antracenu, np. hyperycyna z ziela dziurawca i fagopiryna z ziela gryki.

Efekty uboczne stosowania surowców antrachinonowych

• nudności

• wymioty

• bolesne skurcze jelit

• przekrwienie jelit

• skurcze mięśniówki gładkiej narządów miednicy

Przeciwwskazania do stosowania związków antrachinonowych

• okres menstruacyjny

• ciąża

• laktacja

• niedrożność jelit

• zapalenie wyrostka

• dzieci poniżej 12 roku życia

Związki antrenowe przenikają do krwiobiegu z jelit i dalej do mleka matki, dlatego nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży i karmiących. Powodują one zmianę smaku mleka i nadają mu działanie przeczyszczające dla karmionego dziecka.

Dłuższe stosowanie preparatów i surowców antrachinonowych (powyżej 2 tygodni) może prowadzić do osłabienia perystaltyki jelit, zaburzeń wchłaniania i utraty elektrolitów , krwiomoczu i białkomoczu.

SUROWCE

1. Alona

   Aloe ferox- aloes uzbrojony

   Liliaceae- liliowate

CHEMIZM

• aloina A i B

• aloeemodyna

• pochodne alkilochromonu

DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE

Jako środek przeczyszczający w zaparciach atonicznych, a także łącznie z lekami rozkurczającymi w zaparciach spastycznych.

Działa żółciopędnie i żółciotwórczo.

Nalewka i suchy wyciąg podawane w małych dawkach, pobudzają trawienie (stomachicum et digestiva).

PREPARATY

Alax, Boldaloin, Boldine

2. Corex Frangulae- kora kruszyny

   Frangula alnus- kruszyna pospolita

   Rhamnaceae- szakłakowate

CHEMIZM

• glukofrangulina A i B

• frangulina

• fiscjon

• chryzofanol

• palmityna C

• flawonoidy

• saponozydy

• alkaloidy peptydowe

DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE

Surowiec stosowany jest w zaparciach spastycznych i atonicznych.

Działanie przeczyszczające w porównaniu z innymi surowcami jest słabsze i występuje znacznie później.

Usprawnienie procesów trawiennych następuje wskutek zwiększenia wydzielania żółci (cholagogum et cholereticum).

PREPARATY

Cholegran, Cholesol, Degrosan, Degrovit, Normogran

3. Folium Sennae- liść senesu

   Cassia angustifolia- senes wąskolistny/ strączyniec indyjski

   Cassia acutifolia- strączyniec egipski

   Fabaceae- makowate

CHEMIZM

• senozydy

• aloeemodyna

• reina

• chryzofanol

• flawonoidy

• żywice

• śluzy

• garbniki

• olejki eteryczne

DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE

Surowiec ma działanie przeczyszczające, które uwarunkowane jest obecnością antrazwiązków. Powodują one podrażnienie ścian jelita grubego, co doprowadzi do wydzielania śluzu przez nabłonek i pobudzenie perystaltyki.

Liście senesu charakteryzują się szybkim działaniem- 6-8 godzin po podaniu.

Słabe działanie żółciopędne.

Substancje czynne surowca przechodzą do mleka matki.

PREPARATY

Normosan, Senes- fix, Figura 1, Senefol

4. Radix Rubiae Tinctorum- korzeń marzanny barbierskiej

   Rubia tinctorum- marzanna barbierska

   Rubiaceae- marzanowate

CHEMIZM

• kwas rubertynowy

• rubiadyna

• kwas purpurynowy

DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE

Antrazwiązki obecne w surowcu nie mają grup OH w pozycjach C1 i C8, w związku z tym nie wykazują działania przeczyszczającego.

Wiążą się z jonami Ca co zapobiega tworzeniu się i narastaniu złogów fosforanu i szczawianu wapnia w obrębie dróg moczowych. Następuje powolne rozpadanie złogów, a nawet częściowe ich rozpuszczanie, zwłaszcza gdy pH moczu wynosi 5,6- 6,2. Powyższy efekt leczniczy wspomaga wykazywane także przez surowiec działanie moczopędne, spazmolityczne, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.

PREPARATY

Rubinex, Rubiolizyna

5. Radix Rhei- korzeń rzewienia

   Rheum palmatum- rzewień palczasty

   Rheum officinale- rzewień lekarski

   Polygonaceae- rdestowate

CHEMIZM

• aloeemodyna

• emodyna

• reina

• żywice

• garbniki

DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE

Surowiec zawiera 2 grupy związków o przeciwstawnym kierunku działania- antrazwiązki o działaniu przeczyszczającym, garbniki o działaniu ściągającym. Kierunek działania zależy od dawki: małe- wstrzymujące, duże- przeczyszczające.

Gorzki smak surowca pobudza apetyt.

6. Herba Hyperici- ziele dziurawca

   Hypericum perforatum- dziurawiec zwyczajny

   Hypericaceae- dziurawcowate

DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE

Działa przeciwskurczowo na mięśnie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych oraz mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.

Działanie surowca jest stopniowe i powolne, obecne w surowcu katechiny powodują uszczelnienie i uelastycznienie drobnych naczyń krwionośnych.

Ma działanie przeciwbakteryjne na bakterie G(-).

Na błony śluzowe i uszkodzenia skóry, wyciągi z surowca działają ściągająco i antyseptycznie.

Po podaniu większych dawek obserwuje się działanie antydepresyjne.

Związane jest to z obecnością hyperycyny (czerwony barwnik), który ponadto zwiększa zdolność absorpcji promieni nadfioletowych przez skórę, może więc sprzyjać poparzeń słonecznych.