Orogenezy w paleozoiku.

W okresie paleozoiku wystąpiły dwie bardzo ważne w skutkach orogenezy: kaledońska i waryscyjska (hercyńskiej). Za ich przyczyną powstały liczne, wielkie i rozległe łańcuchy górskie na wszystkich kontynentach.

OROGENEZA KALEDOŃSKA zaczęła się w późnym kambrze i trwała do środkowego dewonu, od około 520 mln do około 380 mln lat temu. Ruchy orogeniczne tego okresu wiążą się z dawnymi strefami likwidacji skorupy oceanicznej, znajdującymi się między blokami kontynentalnymi. W wyniku powolnego zwężania się oceanu Japetus i związanego z tym procesu subdukcji następowało fałdowanie zgromadzonych w nim osadów, ich wyciśnięcie i nasunięcie na kontynent europejski (Baltikę) i północnoamerykańsko-grenlandzki (Laurencję) przy towarzyszeniu silnego magmatyzmu i metamorfizmu.
Orogenezę kaledońską dzielimy na fazy. Pierwsze z nich to faza sardyjska i sandomierska. Fazy te zaczęły się w górnym kambrze około 515 mln lat temu. Kolejną, jedną z najważniejszych faz tektonicznych orogenezy kaledońskiej, była faza takońska (zaczęła się w ordowiku). W fazie tej powstały orogeny Spitsbergenu, gór Skandynawskich, góry Grenlandii, Appalachy, Góry Jabłonowe. Następna faza to fazy krakowska i ardeńska. Podczas tych okresów (koniec syluru) ruchy orogeniczne występowały na Pomorzu, części Gór Świętokrzyskich, w podłożu niecki miechowskiej, na Górnym Śląsku. W niektórych rejonach polski ruchy tektoniczne spowodowały jedynie spłycenie zbiorników morskich. Ruchy orogeniczne z tego okresu spowodowały, że znaczna część obszaru Polski stała się lądem.
Podobny mechanizm powstawania orogenów kaledońskim występował na terenie dzisiejszej środkowej Azji, w Tien-Szanie, Sajanach i w Ałtaju. Struktury te powstały w wyniku likwidacji oceanicznych zbiorników wodnych występującymi między kontynentami: syberyjskim, mongolskim, dżungarskim.
Zupełnie inne procesy zachodziły w Australii. Na tym obszarze występował kontakt płyty Paleopacyfiku z płytą Gondwany. W strefie tej spiętrzało się pasmo fałdowe.
Większości faz orogenezy kaledońskiej towarzyszył magmatyzm i metamorfizm, co powodowało większe skutki w ogólnym procesie kształtowania się łańcuchów górskich. Ponadto pasma górskie utworzone w orogenezie kaledońskiej zostały w większości zrównane przez czynniki endo i egzogeniczne. Stanowiły one fundament pod orogen waryscyjski.

OROGENEZA WARYSCYJSKA- pierwsze ruchy tej orogenezy zaczęły się w późnym sylurze, a zakończyły się w permie. Waryscydy, bo tak nazywają się orogeny tego okresu, i ich obszar występowania łączą się z powolną likwidacją Paleotetydy i Oceanu Uralskiego oraz z subdukcją na granicy płyt Paleopacyfiku, a kontynentalnymi płytami Gondwany i Euroameryki. Górotwory powstałe w wyniku orogenezy waryscyjskiej w Europie, Ameryce Północnej i Afryce związane są z likwidacją Paleotetydy i kolizją małych płyt kontynentalnych mieszczących się w jej obrębie. Po orogenezie kaledońskiej istniał na północy Europy ląd oldredowy (powstały w wyniku kolizji Laurencji i Bałtyki), a na południe rozciągała się Paleotetyda ze skorupą oceaniczną. Na granicy tych dwóch płyt utworzyła się strefa subdukcji, który w karbonie został przyspieszony. Skutkiem tego był silny metamorfizm i sfałdowanie utworów znajdujących się w strefie subdukcji. Najbardziej widoczne skutki zaznaczały się po stronie orogenu, która znajdowała się w kontakcie ze skorupą oceaniczną Paleotetydy. Najsłabiej odbiły się w tej części gdzie górotwór sąsiadował bezpośrednio z lądem olddredowym. W strefie zewnętrznej powstały zagłębia węglowe, których utwory zostały lekko sfałdowane w późnokarbońskich fazach tektonicznych.
Orogeneza waryscyjska przyniosła ogromne deformacje w Europie. W południowo-zachodniej Polsce sfałdował się orogen, którego brzeżne partie zostały nasunięte na starsze podłoże, występujące dzisiaj w podłożu monokliny przedsudeckiej. Skutkiem ruchów orogenicznych tego okresu było powstanie głównych jednostek tektonicznych Gór Świętokrzyskich.
Podobne procesy zachodziły wyniku likwidacji Oceanu Uralskiego. Kontynent syberyjski zaczął szybko zbliżać się do kontynentu Euroameryki. Ocean Uralski zwężał się, a procesy subdukcji spowodowały fałdowania i metamorfizm osadów znajdujących się wewnątrz niego. Rezultatem tych zjawisk było powstanie wielkiego orogenu obejmującego nie tylko obejmującego dzisiejsze Góry Ural, ale także sfałdował tereny dzisiejszej platformy zachodniosyberyjskiej i turańskiej, tereny Mongolii i ciągnie się od Kazachstanu do Morza Ochockiego.
Wokół Paleopacyfiku zachodziły procesy związane z istniejącymi tam strefami subdukcji. Podobne zjawiska zachodziły we wschodniej Australii, dzieki czemu powstały Wielkie Góry Wododziałowe.
Orogenezie waryscyjskiej towarzyszył silny magmatyzm i metamorfizm. Orogeneza hercyńska dzieliła się na kilka faz: bretońska, sudecka, kruszcogórska, asturyjska, saalaska, palatynacka podczas której sfałdowały się takie łańcuchy górskie jak: Wogezy, Harz, Masyw Czeski, Appalachy, Góry Smocze, a także polskie Sudety i Góry Świętokrzyskie.

IV. OROGENEZA ALPEJSKA

    OROGENEZA ALPEJSKA rozpoczęła się już w triasie i trwa nie przerwanie do dziś. Jednak jej główne fazy przypadają na trzeciorzęd.
Ruchy orogeniczne tej orogenezy zaczęły się 115 mln lat temu. Rozpad Pangen, likwidacja Oceanu Tetydy oraz rozszerzanie się Oceanu Indyjskiego i Atlantyku wszystko to spowodowało ruchy orogeniczne. Łańcuchy górskie, które powstały w orogenezie alpejskiej są efektem kolizji płyt litosfery. Do dzisiaj układ tych płyt nie zmienił się znacząco. Wiele alpejskich łańcuchów górskich wciąż się wypiętrza, co oznacza, że proces formowania nie zakończył się. Na Ziemi ciągle przemieszczają się płyty kontynentalne co powoduje ciągłe ruchy orogeniczne.
Orogeneza alpejska na obszarze Polski wiąże się z likwidacją Oceanu Tetydy. Pierwsze ruch fałdowe nastąpiły w fazie subhercyńskiej (około 90mln lat temu) podczas których powstały płaszczowiny tatrzańskiej. Obecna postać struktury fałdowo-płaczczowinowej Pienin ukształtowała się dzięki kilkakrotnym ruchom tektonicznym mającym miejsce od późnej kredy po neogen. Pieniny powstały w strefie subdukcji Oceanu Tetydy. Okres fazy sawskiej to powstanie struktury niecki podhalańskiej. Wewnętrzna część Karpat była fałdowana w późnej kredzie, zaś Karpaty Zewnętrzne w fazie sawskiej(górny oligocen) i sytyrjskiej (dolny miocen).
Góry systemu alpejskiego ciągną się na ogromnych przestrzeniach. Wyróżnia się dwa zasadnicze ciągi górskie : okołopacyficzny i eurazjatycki. Ciąg okołopacyficzny tworzą góry: Andy, Kordyliery, Kamczatki, Kołymskie, Czerskiego, Stanowe, Korei i Japonii, Archipelagu Malajskiego oraz Alpy Australijskie. Ciąg eurazjatycki o przebiegu równoleżnikowym tworzą góry: Atlas, Betyckie, Alpy, Apeniny, Karpaty, Bałkan, Dynarskie, Taurus, Kaukaz, Elbrus, Hindukusz, Karakorum, Kunlun, Himalaje, Malajskie.
Orogenezę alpejską dzielimy na fazy (podane chronologicznie): asturyjska (przed cenomanem), subhercyńska (cenoman - turon-senon), laramijska (senon-paleocen), pirenejska (górny eocen), helwecka (oligocen), sawska (górny oligocen), sytyrjska (dolny miocen), attycka (górny miocen), rodańska (pliocen) i wołowska (górny pliocen – dolny plejstocen).
Wszystkim ruchom orogenicznym towarzyszył plutonizm, wulkanizm, zjawiska sejsmiczne, magmatyzm i metamorfizm.


V. PODSUMOWANIE

    W historii dziejów Ziemi miało miejsce wiele ruchów orogenicznych. Największe znaczenie dla kształtu naszej planety miała jednak orogeneza alpejska, która trwa również w okresie, w którym żyjemy. Mimo innych orogenez to ona odmłodziła łańcuchy górskie i je dodatkowo wypiętrzyła. Największe góry na świecie powstały w wyniku zderzeń płyt kontynentalnych, bądź płyty oceanu z kontynentem. Góry orogenezy alpejskiej wyróżniają się dużymi wysokościami bezwzględnymi. Reasumując historia dziejów orogenez na Ziemi trwa.