Państwowe Fundusze Majątkowe (Sovereign Wealth Fund – SWF)

Definicja SWF

Do Państwowych Funduszy Majątkowych zalicza się fundusze różniące się między sobą: źródłem pochodzenia kapitału, rodzajem aktywów w jakie inwestują oraz celem działalności. Dlatego spośród organizacji międzynarodowych nie wyłania się jednolita definicja SWF.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy definiuje SWF jako: specjalne fundusze inwestycyjne tworzone bądź posiadane przez rządy w celu długookresowego zarządzania zagranicznymi aktywami

Według Christophera Baldinga: Państwowy fundusz majątkowy jest pulą kapitału kontrolowaną przez państwo lub podmiot zależny od państwa, który inwestuje w aktywa w celu zyskania zysku przekraczającego stopę zwrotu wolną od ryzyka.

Jedną z najprostszych, a zarazem najbardziej uniwersalnych definicji skontrowana została przez Morgana Stanley’a. Korporacja finansowa wskazała 5 cech wyróżniających SWF:

• Państwowe fundusze są w pełni suwerenne

• Fundusze muszą posiadać wysoką ekspozycję dewizową

• Stosunkowo wysoka tolerancja ryzyka

• Horyzont inwestycyjny jest długoterminowy

• Nie mogą być obciążane jakimikolwiek zobowiązaniami

Charakterystyka SWF:

• Źródłem finansowania SWF są: przychody ze sprzedaży surowców naturalnych, realizacja procesów prywatyzacyjnych, nadwyżki budżetowe, akumulacja rezerw walutowych.

• Fundusze zarządzają aktywami zagranicznymi

• Inwestują długoterminowo,

• Mogą być zorganizowane jako: fundusz, podmiot inwestycyjny oraz spółka inwestycyjna.

Rodzaje SWF

Rodzaje Państwowych Funduszy Majątkowych ze względu na źródło finansowania:

• fundusze surowcowe - podstawą są wpływy z eksportu surowców (głównie ropy naftowej i gazu ziemnego) – opodatkowanych przez państwo lub pozostających pod jego kontrolą. Największa ich ilość występuje na Bliskim Wschodzi i na Wschodniej Azji.

• fundusze nie surowcowe - tworzone na bazie transferu aktywów z oficjalnych rezerw dewizowych państwa, których źródłem są inne zasoby, np. fundusze inwestujące środki przekazane przez Bank Centralny.

Rodzaje SWF ze względu na cel działalności:

• Fundusze stabilizacyjne

Cele działalności:

- zabezpieczenie budżetu państwa przed wahaniami cen eksportowanych surowców,

-zapobieganie nadmiernej aprecjacji waluty lokalnej w wyniku napływu zagranicznego kapitału,

- złagodzenie efektów tzw. ,,choroby holenderskiej”,

W latach, w których występuje nadwyżka budżetowa spowodowana wydobyciem i eksportem surowców mineralnych, jej część jest przeznaczana na fundusz stabilizacyjny,

Z uwagi na cele powstania inwestują one w bardziej bezpieczne i płynne aktywa w porównaniu do innych rodzajów PFM,

Przykład funduszu stabilizacyjnego: rosyjski Fundusz Rezerwowy .

• Fundusze oszczędnościowe dla przyszłych pokoleń

Tworzone przez państwa osiągające przychody związane z surowcami mineralnymi.

Cele działalności:

- osiągniecie zysków dla przyszłych pokoleń ( środki mogą być zabezpieczeniem przyszłych emerytur lub potrzeb państwa na wypadek nieprzewidzianych trudności budżetowych),

- zamiana przychodów pochodzących z nieodnawialnych źródeł na bardziej zróżnicowany portfel aktywów,

Są obarczone największym stopniem ryzyka, ze względu na najdłuższy horyzont inwestycyjny.

Przykład funduszu oszczędnościowego: Abu Dhabi Investment Authority (ADIA) – Zjednoczone Emiraty Arabskie.

• Fundusze emerytalne

Dostarczają środków (innych niż wpłaty uczestników) dla zapewnienia przez państwo wypłaty przyszłych świadczeń emerytalnych,

Przykłady funduszy emerytalnych: Future Fund – oraz Government Pension Fund – - Norwegia

• Fundusze zarządzające rezerwami walutowymi

Ich aktywa są liczone jako część rezerw walutowych kraju.

Cele:

• przeciwdziałanie nadmiernej aprecjacji waluty krajowej,

• osiągniecie wyższej stopy zwrotu z wykorzystania rezerw walutowych kraju,

Przykład: China Investment Corporation (CIC).

• Fundusze rozwojowe

Cele:

• wzmacnianie rozwoju regionalnego, poprzez finansowanie projektów socjo-ekonomiczne oraz inwestycje w sektorach wschodzących,

• finansują inwestycje wspierające rozwój gospodarki czy kraju (np. infrastrukturalne),

• pomagają promować polityki przemysłowe, które mogą zwiększyć przyszły wzrost produktu krajowego,

Przykład funduszy rozwojowych: Państwowy Fundusz Ropy Naftowej Republiki Azerbejdżanu

Geneza SWF:

Pojęcie SWF pojawiło się w 2005 roku, autorem tej nazwy był Rozarow. Głównym motywem zakładania SWF jest posiadanie zewnętrzych źródeł wpływów budżetowych, np. ekport surowców.

Historia SWF dzieli się na trzy okresy:

• Lata 50 XX wieku

-1953 r. - powstanie Kuwait Investment Board, obecnie Kuweit Investment Authority (KIA) , jest to fundusz surowcowy. Głównym źródłem finansowanie jest dochód z eksportu ropy naftowej.

- 1956 r. - powstanie Revenue Equalisation Reserve Fund finansowanego ze sprzedaży minerałów.

• Lata 70 XX wieku

• 1974 – powstanie Government Investment Corporation (GIC) oraz Temasek Holdings , dwa duże singapurskie SWF.

• 1976 r. powstanie Abu Dhabi Investment Authority (ADIA), finansowany sprzedażą ropy nafotowej.

• lata 1990-2010

- powstanie około 2/3 dzisiaj istniejących PFM

- Wzrost cen ropy naftowej oraz surowców mineralnych spowodowało powstanie coraz większej liczby SWF.

Skala działalności SWF

• Aktywa zarządzane przez SWF pomnożyły się już piąty rok z rzędu, osiągając w roku 2013 rekordową kwotę 5,38 bilionów dolarów.

• Istniały także dodatkowe 7,2 biliony, utrzymywane w innych suwerennych funduszach inwestycyjnych, takich jak emerytalne fundusze inwestycyjne, fundusze deweloperskie oraz państwowe fundusze korporacyjne, oraz 8,1 biliona dolarów w innych oficjalnych rezerwach walutowych.

• Razem, rządy (należące do) SWF, w dużej mierze te z krajów z gospodarkami rozwijającymi się, mają dostęp do puli środków o łącznej wartości 20 bilionów dolarów.

• Niektóre z tych funduszy mogą być w przyszłości przeznaczone do finansowania rozwoju infrastruktury, na którą istnieje globalny popyt.

Wartość ogólna SWF świata na przestrzeni 5 lat (2008-2013):

• 2008 – 3,05 bln $

• 2009 – 3,22 bln $

• 2010 – 3,59 bln $

• 2011 – 3,98 bln $

• 2012 – 4,62 bln $

• 2013 – 5,38 bln $

Porównując wartości aktywów z roku 2008 (3,05 bln $) z wartościami z roku 2013 (5,38 bln $), SWF powiększyło w ciągu 5 lat wartość swoich aktywów o około 76%.

A porównując tylko rok ubiegły 2012, w którym wartości aktywów wyniosły około 4,2 bln $ z rokiem 2013 (do listopada) jest to wzrost o około 16,5%.

Źródła SWF

Pierwotnie źródłem funduszy SWF były rezerwy dewizowe. Inwestowane one były w instrumenty dłużne i obligacje rządowe krajów najbardziej rozwiniętych. Jednakże gwałtownie rosnący dopływ kapitału ze sprzedaży surowców: ropy naftowej, gazu, miedzi, a także rezerw dewizowych (Chiny), wraz z niskimi stopami zwrotu z inwestycji w obligacje rządowe oraz deprecjacją dolara skłonił SWF do aktywniejszego inwestowania w akcje wiodących globalnych korporacji, głównie instytucje finansowe.

Kierunek przepływu kapitału SWF:

• z rozwijających się gospodarek do najbardziej rozwiniętych gospodarek,

• kapitału państwowego do prywatnych globalnych korporacji.

Największe SWF na świecie (pod względem szacowanych wielkości aktywów – 11.2013):

1. Norwegia – Goverment Pension Fund – 803,9 mld $

2. Saudyjska – SAMA Foreign Holdings – 675,9 mld $

3. Zjednoczone Emiraty Arabskie – Investment Authority – 627 mld $

4. Chiny – China Investment Corporation – 575,2 mld $

5. Chiny – SAFE Investment Company – 567,9 mld $

6. Kuwejt – Investment Authority – 386 mld $

7. Hong Kong – Monetary Authority Investment Portfolio – 326,7 mld $

8. Singapur – Government of Singapore Investment Corporation – 285 mld $

9. Singapur – Temasek Holdings – 173,3 mld $

10. Chiny – National Social Security Fund – 160,6 mld $

Liczba SWF na świecie na przestrzeni lat:

• 1950 – 3

• 1960 – 4

• 1970 – 9

• 1980 – 15

• 1990 – 22

• 2000 – 51

• 2013 – 60

Przykłady największych SWF:

• Government Pensions Fund – Global

  • utworzony w 2006 r.,

  • zarządza aktywami o wartości ok. 800 mld dolarów,

  • finansowany jest głównie z podatków od firm z sektora petrochemicznego oraz sprzedaży licencji na wydobycie ropy naftowej,

  • SWF ma na celu pomoc przy zwiększeniu oszczędności rządowych potrzebnych do wzrostu wysokości emerytur w najbliższych latach.

• Abu Dhabi Investment Authority

  • powstał w 1976 roku i jest własnością rządku Zjednoczonych Emiratów Arabskich,

  • zarządza aktywami o wielkości ok. 630 mld dolarów,

  • finansowany jest z dochodów uzyskiwanych przez emirat Abu Dhabi ze sprzedaży ropy naftowej, a konkretnie z Abu Dhabi Oil Company i jej spółek.

• Goverment of Singapore Investment Corporation

  • utworzony w 1981 roku, początkowo jako prywatne przedsiębiorstwo- następnie przekształcone w SWF,

  • zarządza aktywami o wartości 572 mld dolarów,

  • powstał w celu inwestowania rosnących rezerw walutowych Singapuru w celu uzyskania jak najlepszych stóp zwrotu.

• China Investment Corporation

  • został założony w 2007 roku przez Ministerstwo Finansów,

  • zarządza aktywami o wartości 285 mld dolarów,

  • fundusz ten podejmuje inwestycje długoterminowe i zajmuje się zarządzaniem rezerw dewizowych Chin,

  • od wielu lat inwestuje w obligacje pochodzące z USA.

Polityka inwestycyjna SWF

Na przestrzeni lat:

• Etap I 1953- połowa lat 90

inwestycje w papiery dłużne Stanów Zjednoczonych o niskiej stopie zwrotu.

• Etap II koniec lat 90 do 2004

przewaga stopy zwrotu z inwestycji nad płynnością.

• Etap III 2005- 2008

wzmożone inwestycje w Europie i USA. SWFy, jako pożyczkodawcy ostatniej instancji w USA i Europie Zachodniej.

• Etap IV 2008- do dziś

Spadek aktywności inwestycyjnej związany ze stratami na poziomie od 60% do 90% inwestycji (ok. 57 mld dolarów), a także z nadejściem kryzysu finansowego.

Polityka inwestycyjna i jej determinanty:

• nie jest ich celem wpływanie na politykę spółki udziałowcy mniejszościowi, inwestorzy pasywni.

• ograniczone zapotrzebowanie na płynność niższe ryzyko wycofania środków,

• akceptacja krótkoterminowych wahań w zamian za wyższą długoterminową stopę zwrotu inwestorzy długoterminowi,

• mniejsze ograniczenia w zakresie aktywów, w jakie mogą inwestować szeroki wachlarz posiadanych aktywów (dywersyfikacja),

• brak konieczności spełnianie wymogów kapitałowych, a także innych uregulowań nakładanych przez organy regulujące rynki większa ekspozycja na ryzyko

• brak presji konkurencyjnej możliwość unikania inwestycji w okresie powstawania baniek spekulacyjnych,

• obawa przed aprecjacją waluty inwestycje na rynkach zagranicznych.

Aktywa zarządzane przez SWF według regionów:

• Bliski Wschód 44%

• Azja 35%

• Europa 17%

• Ameryka Płn. i Płd. 2%

• Pozostałe 2%

Aktywa zarządzane przez SWF ze względu na sektor inwestycji:

1. Instytucje finansowe,

2. Nieruchomości,

3. Energia,

4. Technologia,

5. Infrastruktura,

6. Przemysł.

Roczna kwota i liczba transakcji przeprowadzanych przez SWF:

Kwoty i liczby transakcji zawierane przez SWF-y rosły z roku na rok aż do 2009. W tym roku odnotowano zdecydowany spadek liczby transakcji, jak i ich wartości. Przyczyn tego zjawiska należy doszukiwać się w kryzysie zapoczątkowanym w Stanach Zjednoczonych.

Porównując liczbę i wartość zwartych transakcji w drugiej połowie roku 2009 i pierwszej połowie roku 2010 wyraźnie widać, że spadła wartość zawartych transakcji przy jednoczesnym wzroście ich ilości. Sugeruje to chęć dywersyfikacji i zwiększenia bezpieczeństwa inwestycji. SWF-y poniosły wielomiliardowe straty w związku z kryzysem, głównie z powodu inwestycji w instytucje finansowe, które w znaczący sposób odczuły skutki kryzysu, ale też w dużym stopniu się do niego przyczyniły.

Główne tendencje w polityce inwestycyjnej SWF:

• eskalacja dywersyfikacji inwestycji względem regionów,

• inwestycje w aktywa mniej płynne, o niższym ratingu, a więc obarczone większym ryzykiem (private equity, inwestycje w nieruchomości, inwestycje alternatywne),

• duża zmienność polityki inwestycyjnej.

Katalog Dobrych Praktyk SWF- Santiago Principles

W 2008r. przyjęto 24 zasady, zwane regułami z Santiago, które państwa Grupy zobowiązały się przestrzegać. Nie mają one charakteru bezwzględnie obowiązującego.

Do najważniejszych należą:

• jasne zdefiniowanie i ujawnienie polityki inwestycyjnej

• udostępnianie i publikowanie okresowych danych statystycznych

• stworzenie ram prawnych funkcjonowania SWF,

• zapewnienie przejrzystych i publicznie dostępnych informacji nt. strategii, reguł oraz planów,

• określenie zasad odpowiedzialności za działalność PFM.

Pozytywny wpływ SWF na globalny rynek finansowy

• stabilizujący wpływ na rynek finansowy,

• źródło płynności dla rynków finansowych (szczególnie w okresach spadku aktywności gospodarczej),

• ratunek dla bankrutujących krajów i spółek.

Ewentualne zagrożenia dla rynku finansowego wynikające z działalności SWF

• ryzykowne strategie inwestycyjne (moral hazard)

• niska transparentność

• polityczne przesłanki inwestycji

• prowadzenie wojen walutowych

• wzrost cen aktywów związany z dużą koncentracją pieniądza

• zwiększenie udziału własności publicznej na rynku

Dyskusja

1. Czy SWF-y przynoszą więcej korzyści czy zagrożeń?

2. Wiele mówi się o tzw. neokolonializmie. Czy Waszym zdaniem może to być zagrożenie czy też nie i dlaczego?

3. Jaka będzie ich rola w przyszłości? Zostanie ograniczona, a może będzie znacznie większa? W czym będzie się objawiać?

1. . SWF przynoszą więcej korzyści niż zagrożeń. Pozytywny wpływ na rynek finansowy i gospodarkę kraju, w którym powstają przeważa nad potencjalnymi zagrożeniami. Zagrożenia mogą powstać w wyniku przesłanek politycznych krajów inwestujących i przyjmujących SWF-y. Duży przypływ gotówki może destabilizować rynek, jednak jednocześnie poprawia jego płynność.

2. Istnieje ryzyko neokolonializmu, w przypadku przejmowania większościowych udziałów przez SWF. Może to zależeć od czynników politycznych. Jednak należy pamiętać, że SWF w większości przypadków nabywają 0,75% wszystkich udziałów. Jest to bardzo mały udział, w ogóle nie dający szans na podejmowanie decyzji.

3. SWF to dynamicznie rosnący segment światowego rynku finansowego, co więcej, mniej uzależniony od wahań koniunkturalnych niż pozostałe kategorie inwestorów finansowych, co może mieć wpływ na jego pozycję w przyszłości. Ten perspektywiczny element światowego systemu finansowego może z powodzeniem służyć reformowaniu niektórych polskich przedsiębiorstw, aczkolwiek współpraca z nimi wymaga spójnego ustalenia priorytetów strategii gospodarczej. Nieodzownym czynnikiem skutecznego wykorzystania SWF w polityce gospodarczej jest też odwołanie się do wiedzy i doświadczenia ekspertów znających uwarunkowania międzynarodowych rynków finansowych.