Edukacja

Edukacją (educatio) wychowanie i kształcenie

definicja wg UNESCO- jest to trwała i zorganizowana komunikacja pedagogiczna mająca na celu uczenie się

definicja wg J. Delors „edukacja jest w niej ukryty skarb”- edukacja pełni doniosłą rolę w rozwoju jednostki i społeczeństwa służy harmonijnemu i autentycznemu rozwojowi ludzi

Wychowanie (łac. Educare-wychowywać ex duco- wyprowadzać) do końca 18 wieku wychowanie oznaczało wyprowadzanie jednostki ze stanu słabszego gorszego do stanu lepszego, doskonalszego. Na początki 19 wieku kształtują się naukowe podwaliny pedagogiki, pojęcie to zyskuje takie znaczenie jakie się mu dzisiaj nadaje

Wychowanie wg Okonia świadomie organizowana działalność ludzka której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka

Osobowość

Strona instrumentalno-poznawcza która wiąże się z poznawaniem obiektywnie istniejącej rzeczywistości i z jej przekształcaniem czyli zmienianiem na tę stronę składa się inteligencja, zdolności, uzdolnienia, wiedza, Umiejętności i nawyki

Strona aksjologiczna, emocjonalno-wolicjonalna lub kierunkowa wiąże się kształtowaniem stosunku człowieka do innych ludzi i do świata, składają się wartości Cele życiowe, przekonania, poglądy, zainteresowania, zamiłowania, postawy

Wychowanie w szerokim zakresie polega na zmienianiu całej osobowości człowieka zarówno ze strony intelektualnej jak i aksjologicznej

Natomiast wychowanie w wąskim zakresie polega na zmienianiu tylko strony aksjologicznej

Wychowanie w szerokim zakresie wg Kupisiewicza to wszelkie oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka więc zarówno spontanicznie jak i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup.

Wychowanie w wąskim zakresie wg to działalność zinstytucjonalizowana której celem jest ukształtowanie aksjologicznych cech osobowości człowieka

Wychowanie w szerokim zakresie realizuje się poprzez działalność umysłową społeczną, wytwórczą artystyczną i zdrowotną.

Kształcenie

Kształcenie wg Okonia to ogół czynności zewnętrznych i wewnętrznych umożliwiających ludziom: poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich kształtowaniu oraz osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz nabycie pożądanych kwalifikacji zawodowych

Kształcenie wg Kupisiewicza- kształcenie ma na celu głównie ale nie wyłącznie rozwijanie uczniów pod względem intelektualnym, współcześnie przez kształcenie rozumie się: nauczanie + uczenie się+ kształcenie, rezultatem kształcenia się jest wykształcenie może być ogólne albo zawodowe czyli stan finalny do którego doprowadziło kształcenie

Rodzaje kształcenia:

1. Kształcenie ogólne – jest to proces umożliwiający opanowanie wiadomości, umiejętności i nawyków niezbędnych każdemu człowiekowi bez względu na jego przyszłą rolę w społeczeństwie, kształcenie ogólne odbywa się w szkole podstawowej, gimnazjalnej i ogólnej na wszystkich przedmiotach

2. Kształcenie politechniczne, techniczne, praktyczne, nakierowane na działanie – jest integralną częścią kształcenia ogólnego, odbywa się od szkoły podstawowej w górę, kształcenie politechniczne polega na opanowaniu przez uczniów naukowych podstaw głównych procesów produkcji organizacji pracy i wdrożeniu uczniów do posługiwania się prostymi narzędziami i maszynami pracy

3. Kształcenie zawodowe – polega na przygotowaniu ludzi odpowiednio wykształconych ogólnie do wykonywania różnych zawodów, podstawą kształcenia zawodowego jest kształcenie ogólne, rezultatem jest wykształcenie zawodowe

Nauczanie i uczenie się wg Okonia i Kupisiewicza

Uczenie się

Wincenty Okoń

Czesław Kupisiewicz

doświadczenie dziecka (zdobywa od najmniejszych lat) poznanie (poznajemy wiedzę) ćwiczenie – działanie (wykorzystanie wiedzy) jest to proces poprzez, który zmieniamy swoje zachowanie i działanie jest to proces, który zmienia nasze formy wcześniej nabyte, zmiany te zachodzą na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia Podstawowe czynności uczenia się: poznanie doświadczenie działanie utrwalanie – praktyka

planowość (prowadzenie w sposób zorganizowany tj. według ściśle określonego planu, łącznie z przemyślanym uprzednio sposobem postrzegania objętego celem nauczania zjawiska) aktywność (aktywny udział osoby uczącej się) ukierunkowanie (uczenie się zmierza do realizacji określonych celów, do osiągnięcia zamierzonego wyniku) jest czynnością, którą każdy wykonuje sam uczenie jest zdeterminowane przez cel, treść i czynność wywołuje zmiany w zachowaniu się jednostek Poznanie: bezpośrednie – podmiot zdany jest na własne siły, efekt końcowy zależy od samodzielnych decyzji człowieka pośrednie – podmiot korzysta z nagromadzonej przez innych wiedzy i przyswaja ją sobie w różny sposób, np. przez słuchanie, dyskusje

Uczenie się - proces w trakcie którego na podstawie doświadczenia, poznania oraz ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się danego ucznia oraz … wg Okonia

Wg. Kupisiewicza – bezpośrednie poznanie otaczającej nasz rzeczywistości ma charakter zmysłowy, to proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości umiejętności oraz nawyków w toku bezpośredniego lub pośredniego poznawania rzeczywistości.

Cechy uczenia się: planowość, systematyczność, aktywność, ukierunkowanie na wynik

Nauczanie

Wincenty Okoń

Czesław Kupisiewicz

jest działalnością intencjonalną (intencją nauczyciela jest wywoływanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów) pierwszeństwo nauczania rozwija zdolności i zainteresowania stwarza trwałe dyspozycje do samorzutnego uczenia się kształtuje postawy moralne i przekonania światopoglądowe sprzyja nabywaniu wiedzy, wiadomości, umiejętności i nawyków pozwala uczniom rozwijać ich działalność praktyczną istotą nauczania jest wyposażenie ucznia w pewne umiejętności zachowania nauczanie to praca nauczyciela z uczniem systematyczność planowość (rytm, założenia) intencjonalność (celowość, sposób zamierzony)

organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów stwarzanie warunków do nauki nabywanie wiedzy, umiejętności nauczyciel jest partnerem ucznia, jest życzliwy, przyjacielski, nie traktuje ucznia przedmiotowo, ale podmiotowo nauczyciel uczy się razem z dzieckiem

O uczeniu się

Stanowisko psychologii humanistycznej

1. Proces uczenia się w świetle psychologii humanistycznej:

Proces uczenia się w świetle psychologii humanistycznej zajmuje centralne miejsce w pracy dydaktyczno – wychowawczej. Stanowi on nieodłączny jej składnik. Jest integralną częścią procesu dydaktyczno-wychowawczego.

Pojęcia „nauczanie” zastąpiono pojęciem „uczenie się”. „Uczenie się” w psychologii humanistycznej to zdobywanie wiedzy poprzez własne doświadczenia, a w małym tylko stopniu przez pamięciowe czy wręcz mechaniczne jej przyswajanie. Przykładem może być, np. dziecko, które poznaje znaczenie słowa „gorący” w wyniku dotknięcia czegoś gorącego.

1. Stanowisko psychologii humanistycznej wobec procesu nauczania:

Świadomie i celowo rezygnuje się w psychologii humanistycznej od używania pojęcia „nauczanie”. Ponieważ pojęcie to zbyt mocno kojarzy się z instruowaniem, pouczaniem, przekazywaniem, informowaniem, przesadnym udzielaniem rad i wskazówek, moralizowaniem, odpytywaniem, ocenianiem, itp.

Pedagodzy błędnie zakładają nierozerwalny związek nauczania z procesem uczenia się, tj. to, co jest przekazywane uczniom przez nauczyciela, było automatycznie przez nich przyswajane (asymilowane). Nauczanie w psychologii humanistycznej co najwyżej wyzwala proces uczenia się o charakterze pamięciowym, pozbawionym pozytywnej motywacji do zapamiętywania i głębszego rozumienia przekazywanych treści.

1. Charakterystyki uczenia się według C. ROGERSA:

• uczenie się związane z osobistym zaangażowaniem uczniów, obejmującym zarówno ich sferę uczuciową, jak i poznawczą

• uczenie się samoinicjujące się, to jest inicjowane przez osobę uczącą się, która nawet wtedy, gdy jest motywowana do nauki z zewnątrz, ma przeświadczenie, iż jej chęć odkrywania czegoś, gromadzenia informacji i ich rozumienia pochodzą od wewnątrz, czyli od niej samej

• uczenie się przenikające całego człowieka, tzn. wywierające wpływ na zmianę jego zachowań i postaw, a być może także na przeobrażenie całokształtu jego osobowości w ogóle

• uczenie się oceniane przez jednostkę uczącą się, która najlepiej wie, czy wychodzi ono naprzeciw jej potrzebom, czy zmierza do tego, co chciałaby naprawdę poznać, czy rzuca światło na ciemne plamy jej niewiedzy

• uczenie się pozwalające uczniom odczuć, iż ma ono sens, a więc że nie jest ono marnowaniem jego cennego czasu lub zajmowaniem się czymś, co nigdy nie przyda mu się w życiu

1. Rola nauczyciela w procesie uczenia się:

Nauczyciel spełnia bardzo ważną rolę w procesie uczenia się. Nauczyciela nazywa się facylitatorem, a nie kierownikiem, organizatorem procesu uczenia się. W tej roli:

• przestaje nauczyciel uchodzić w oczach uczniów za osobę „wszechwiedzącą”; wszyscy wiedzą, że i on podlega procesowi uczenia się i że wiele może nauczyć się od swych uczniów; toteż nie waha się przyznać do własnych błędów i nie domagań

• nauczyciel troszczy się o klimat w klasie, umożliwia to bowiem uczniom czynny udział w planowaniu, przeprowadzaniu i ocenianiu lekcji

• dużą wagę przywiązuje się zwłaszcza do planowania przez uczniów zajęć lekcyjnych, dzięki czemu mogą oni rzeczywiście decydować o temacie i przebiegu lekcji

• zadaniem nauczyciela jest udostępnianie uczniom różnorodnych materiałów i pomocy do uczenia się; nauczyciel ułatwia również bezpośrednie kontakty z osobami spoza szkoły

• nauczyciel stara się nawiązać z uczniami bliższe kontakty, nacechowane życzliwością i partnerstwem

• dzieli się z nimi własną wiedzą

• występuje w roli konsultanta i pomaga im urozmaicić życie szkolne, np. przez organizowanie wycieczek

• nauczyciel stara się nie narzucać uczniom tematu lekcji, nie zadaje lektur ani niczego nie przekazuje w formie wykładu i nie wyjaśnia, chyba że jest o to proszony, nie ocenia i nie krytykuje uczniów ani nie poddaje obowiązkowemu sprawdzianowi ich wiadomości i umiejętności za pomocą egzaminów

Pełni jedynie funkcję facylitatora, podejmuje starania o to, aby uczniowie uczyli się przede wszystkim tego, jak się uczyć, a nie usiłowali jedynie przyswoić sobie możliwie najwięcej wiedzy oferowanej im przez niego.

1. Postawy nauczyciela:

Postawa autentyzmu polega na tym, że nauczyciel zrywa z wszelką fasadowością i graniem jednej roli, związanej z wykonywaniem przez niego zawodem. Pozostaje sobą, zachowuje się naturalnie i nie tłumi specjalnie swej spontaniczności, ani też nie odwołuje się do zwykłej gry pozorów. Jest zatem otwarty i szczery w swych kontaktach z uczniami, co nie oznacza, iż pozwala im na wszystko, czego tylko zapragną, oraz że nie zna granic swej otwartości i szczerości. Panować nad swymi emocjami stara się przede wszystkim w wyniku uświadomienia ich sobie i dzielenia się nimi z uczniami.

Postawa akceptacji polega na uznawaniu uczniów przez nauczyciela takimi, jakimi są w rzeczywistości, czyli bez stawiania im szczególnych warunków czy brania przy tym pod uwagę określonych ich zasług lub zalet. Nigdy postawa taka nie dopuszcza wyrażania dezaprobaty pod adresem ucznia jako osoby zasługującej na uznanie choćby tylko z tego powodu, że należy do gatunku ludzi. Wszelka akceptacja osoby ucznia jest jednocześnie aktem poszanowania go jako jednostki autonomicznej i wyrazem okazanego mu zaufania.

Postawa rozumienia empatycznego wobec ucznia przejawia się w zdolności widzenia świata i ludzi jego własnymi oczami, to jest przez pryzmat jego wewnętrznych doświadczeń i przeżyć. Jest to poznanie przenikające wewnętrzny świat ucznia, ale zawsze tylko z zamiarem rozumienia go, to jest bez podejmowania próby jego oceniania. Rozumieć ucznia w ten sposób można przede wszystkim dzięki jego uważnemu wysłuchaniu oraz wczuwaniu się w jego doznania, uczucia i myśli.

1. Efekty humanistycznej koncepcji uczenia:

Psychologowie humanistyczni zapewniają o dużej skuteczności rozumianego przez nich procesu uczenia się. Uczniowie dzięki nowemu podejściu nauczyciela:

• chętnie się uczą i angażują się w rozwiązywanie nurtujących ich problemów

• z łatwością nawiązują otwarte i szczere kontakty z nauczycielem

• okazują przychylny stosunek wobec szkoły, nauki szkolnej i nauczycieli

• zachowują się spontanicznie i są zdyscyplinowani

• mają wysoką samoocenę i poczucie niezależności

• wykazują wzrost myślenia twórczego i pomysłowości

• mają rozbudzoną ciekawość

• przeżywają zdolność kierowania własnym rozwojem

Stwierdzono jednocześnie, iż ta sama edukacja:

• zaniedbuje całą sferę mierzonych testami osiągnięć szkolnych efektów (wiedza i umiejętności)

• nie sprzyja rozwojowi motywacji zorientowanej na sukcesy dydaktyczne

wcale nie obniża poziomu lęku bowiem podejście nauczycieli zwiększa zagrożenie uczniów wskutek wzrastającego u nich poczucia odpowiedzialności za własny rozwój

1. Przeszkody (utrudnienia) w realizacji humanistycznej koncepcji uczenia się:

Nie wszyscy nauczyciele są w stanie rozpoznać potrzeby i zainteresowania swych uczniów oraz uchronić ich przed zatraceniem naturalnej ciekawości siebie i otaczającego świata czy też w ogóle pomóc im w stawianiu się osobami w pełni funkcjonującymi.

W realizacji procesu uczenia się nie sprzyjają warunki, w jakich pracuje wielu nauczycieli. Przeszkodą w tym jest zwłaszcza panujący u nas tradycyjny system nauczania, a także duże liczebnie klasy oraz ubogie wyposażenie szkoły w różnego rodzaju materiały i pomoce naukowe.

Utrudnieniem jest również stosunkowo dowolny czy wręcz przypadkowy dobór nauczycieli oraz na wskroś werbalne ich kształcenie i doskonalenie.

Uczenie się – wykonywanie czynności celem przyswojenia wiedzy i umiejętności, w psychologii proces zachodzący w układzie nerwowym którego efektem są zmiany w zachowaniu, uczenie się to proces powstawania pod wpływem indywidualnych doświadczeń, obserwacji, nowych wiadomości, zmian ujawniających się w nowym zachowaniu, w nowym działaniu polegającym na posługiwaniu się nowymi wiadomościami, ten się nauczył który potrafi korzystać z zasobów wiedzy i umiejętności oraz posługiwać się nimi na co dzień

Rodzaje uczenia się:

1. Ze względu na nastawienie motywację osoby uczącej się- dowolne czyli zamierzone, chcę się nauczyć, mimowolne czyli nie zamierzone

2. W zależności od złożoności procesów w układzie nerwowym – uczenie się instynktowne form zachowania, uczenie się instynktowne ale przy pewnym udziale doświadczenia

3. W zależności od udziału świadomości- uczenie się mechaniczne np. wiersza, uczenie się logiczne ze zrozumieniem,

4. W zależności od możliwości rozwojowych – uczenie się sensoryczne czyli bezpośrednie, zmysłowe, i werbalne – pośrednie za pomocą słowa

OBSERWACJA

Pojęcie obserwacji

Wg. M. Łobockiego

W rozumieniu potocznym – polega na spostrzeganiu faktów, zjawisk czy zdarzeń bez podporządkowania ich ściśle określonym celom poznawczym

W rozumieniu naukowym – jest zawsze celowym i plonowanym spostrzeganiem jakiegoś faktu zjawiska czy zdarzenia w sposób systematyczny

Wg W Zaczyńskiego

jest to zamierzone, planowe spostrzeganie procesów społecznych bądź przyrodniczych

Wg T, Pilcha

Jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Obserwacją można nazwać prostą nieplanową rejestrację zdarzeń i faktów ale także złożony proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych z użyciem filmu, magnetofonu itp. dostarcza badaczowi najbardziej naturalnej wiedzy o obserwowanej grupie a więc najbardziej prawdziwej.

Cechy obserwacji:

1. celowa – to znaczy, iż obserwator uświadamia sobie jasno cel, jaki pragnie zrealizować w wyniku przeprowadzanej przez niego obserwacji; świadomość taka ukierunkowuje go odpowiednio na to, co powinno być jej przedmiotem

2. obiektywna – czyli nie skażona nastawieniami obserwatora; jest to złożona kwestia subiektywnego uwarunkowania sposobów widzenia, rozumienia i oceniania przedmiotu obserwacji; to subiektywne uwarunkowanie obserwacji może być dwojakie: emocjonalno – intelektualne – subiektywnie zależne od podmiotu obserwującego; biofizjologiczne – subiektywnie zależne od obserwatora

3. swobodna – swobodny przebieg obserwacji

4. planowa – chodzi tu o obserwację prowadzoną według ściśle określonego planu; w planie tym uwzględniamy m.in.:

• czas trwania obserwacji i poszczególne jej etapy

• sposoby obserwowania

• sposoby zapisu danych obserwacyjnych

• warunki i sytuacje, w jakich odbywa się obserwacja zachowań osób obserwowanych i zadanie sobie sprawy z ich wpływu, jaki mogą mieć one na zgromadzone za jej pomocą dane

• zapewnianie osobom obserwowanym w miarę naturalnych warunków funkcjonowania

• określenie zasad interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego

1. naturalna

2. dokładna- Aby obserwacja była dokładna musi być wierna i wnikliwa (trafność i spostrzegania) wierne odtworzenie tego co się dzieje w rzeczywistości

3. selektywna – czyli wybiórczość obserwowanych zjawisk; polega na ścisłym postrzeganiu, przygotowanego uprzednio, rejestru kategorii zachowania się osób badanych; selektywność obserwacji, może ułatwić z jednej strony samo jej przeprowadzenie, z drugiej zaś wyciągnięcie odpowiednich wniosków, nie wykraczających poza ustaloną z góry i aktualnie postrzeganą selekcję problemów i osób oraz selekcję sytuacji, miejsca i czasu obserwowanych zjawisk

4. wyczerpująca – obserwacja winna każdorazowo doprowadzać nas do ujęcia wybranej liczby elementów w strukturalne całości (wnikliwie docieramy do tych faktów)

5. wnikliwa – chodzi tutaj o równoczesne obserwowanie elementów przypuszczalnie związanych ze sobą, a więc kolejnych następstw między elementami, zmian towarzyszących im

6. swobodna – swobodny przebieg obserwacji

Rodzaje obserwacji:

ze względu na czas prowadzonej obserwacji wyróżniamy:

• obserwacja ciągła – polega na celowym spostrzeganiu określonego przedmiotu lub procesu na przestrzeni dłuższego okresu czasu (np. wybranego ucznia przez okres całego roku szkolnego)

• obserwacja próbek czasowych – polega na planowym spostrzeganiu wybranego przedmiotu lub zdarzenia w określonym z góry krótszym odcinku czasu (np. ucznia na początku roku szkolnego i na końcu lub w wybrane dni tygodnia)

ze względu na treść wyróżniamy:

• obserwacje całościowa – ma nam dać pełny obraz danej rzeczywistości; przedmiotem może być zachowanie się ucznia na lekcji we wszystkich swoich aspektach (np. dyscyplina, uwaga, aktywność umysłowa i manualna na lekcji)

• obserwacja częściowa (fragmentaryczna) – ma dostarczyć obraz wycinka danej rzeczywistości; przedmiotem może być tylko część z możliwych form zachowania się ucznia na lekcji (np. tylko dyscyplina)

ze względu na zakres treściowy wyróżniamy:

• obserwacja jednostkowa (indywidualna) – obserwować możemy przebieg jednej lub szeregu lekcji z jednego przedmiotu i zachowanie się jednego wybranego ucznia

• obserwacja kompleksowa (grupowa) – obserwować możemy całą grupę uczniów lub wiele lekcji z różnych przedmiotów

ze względu na wyposażenie obserwatora:

• obserwacja bezpośrednia – wymaga ona osobistej obecności badacza, tj. on sam dokonuje spostrzeżeń interesujących go faktów, zjawisk czy zdarzeń i sam sporządza z nich protokoły

• obserwacja pośrednia – dokonuje się jej za pośrednictwem innych osób, którymi mogą być także osoby badane

ze względu na udział obserwatora:

• uczestnicząca, nie uczestnicząca

• zewnętrzna, bierna

• wewnętrzna, czynna

• nauczyciel bierze udział w grupie, nauczyciel nie bierze udziału

ze względu na warunki obserwacji:

• prowadzenie w warunkach naturalnych (lekcja, koło zainteresowań)

• prowadzenie w warunkach laboratoryjnych (sztuczne), np. zaliczenie z przedmiotu dydaktyka

Obserwator musi przyjść dwie role wnikliwego obserwatora i przewodnika grupy

Techniki obserwacji według MIECZYSŁAWA ŁOBOCKIEGO:

1. techniki obserwacji standaryzowanej:

• obserwacja skategoryzowana – dotyczy ona określonych kategorii interesującego badacza zjawiska; zapewnia dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji; pozwala uzyskać materiał nadający się do ilościowego opracowania

• obserwacja próbek czasowych – zaprogramowana pozwala na obserwowanie określonych zjawisk w niedługich jednostkach (próbkach), np. co godzinę, co pięć minut

2. techniki obserwacji niestandaryzowanej:

• obserwacja dorywcza – zapis tych przejawów zachowania się uczniów, na które zasługuje uczeń

• obserwacja dzienników obserwacyjnych – systematyczne, zaplanowane; opis zdarzeń zjawiska na przestrzeni; notatkę sporządzamy tuż po zakończeniu zajęć

• obserwacja próbek zdarzeń – obserwacja jednej grupy; czas obserwacji wyznacza zjawisko, które nas interesuje, tutaj czasu obserwacji nie wyznacza obserwator, nadaje się do obserwacji rzadko występujących, np. przemoc, agresja, bójki

• obserwacja fotograficzna – ciągła, czasowa; całokształt zachowań w określonej sytuacji; szczegółowy zapis wszystkiego; wymaga bardzo dużej spostrzegawczości; czas narzuca obserwator

Błędy w obserwacji według MIECZYSŁAWA ŁOBOCKIEGO:

1. przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania się – nie można interpretować przedwcześnie tego, co będzie podstawą przyszłych wniosków, niedopuszczalne jest podawanie w trakcie zbierania materiału obserwacyjnego, uzasadniania i wyjaśniania pewnych zachowań

2. powierzchowność i stronniczość dokonywanych spostrzeżeń – dokonywanie selekcji obserwowanych faktów, pomijanie warunków i sytuacji stanowiących tło obserwowanego zachowania, kładzenie nacisku na osoby lub zdarzenia osobiście interesujące, traktowanie przypuszczeń i domysłów jako fakty, obserwowanie osoby jedynie w ściśle określonej sytuacji i określonym czasie

3. prowadzenie ich z pozycji zbyt odległego (formalnego) dystansu – dystans stwarza autokratyczna postawa nauczyciela, powodują nienaturalne zachowanie się uczniów, np. nieśmiałość, strach, agresywność, upór

4. niekompletność i niedokładność rejestrowania zaobserwowanych danych – wynika to często ze zbytniego zaufania do własnej pamięci; ponadto nie bierze się tu pod uwagę tego, że zgromadzony materiał obserwacyjny może być wykorzystany przez kogoś, kto nie miał bezpośredniego udziału w obserwacji

5. błędna interpretacja materiału obserwacyjnego – polega m.in.

• na zbyt pośpiesznym wyciąganiu wniosków i traktowaniu ich jako bezspornych stwierdzeń

• często też wykryta przez nauczyciela przyczyna jednorazowego zdarzenia uważana jest za typową dla wszystkich zdarzeń danej kategorii

• nauczyciel stara się wytłumaczyć zachowanie uczniów na podstawie osobistych doświadczeń, wspomnień z własnego dzieciństwa, nie licząc się z tym, że przeżycia i odczucia obserwowanych osób, jak również ich uwarunkowania mogą być zupełnie inne niż jego własne

• może zdarzyć się tak, że interpretacja badacza usprawiedliwia jego własną niepewność i zagrożenie lub przeciwnie jego poczucie pewności siebie i bezpieczeństwa

Eksperyment pedagogiczny

według WINCENTEGO OKONIA – jest to metoda badań typowa dla nauk indukcyjnych, której podstawową częścią jest wywoływanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków nań wpływających, aby umożliwić dokładniejsze jego zadanie. Sztuczna izolacja procesu czy zjawiska, mająca na celu eliminowanie wszystkich wpływów ubocznych i dokładny pomiar badanych zmian.

według WŁADYSŁAWA ZACZYŃSKIEGO – jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem

według MIECZYSŁAWA ŁOBOCKIEGO – jest to metoda badania zjawisk, związanych z wychowaniem, nauczaniem i kształtowaniem, wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach celem poznania tych zjawisk

wg Pilcha ! – w prezentacji

Celem eksperymentu

Wykrycie związków przyczynowo – skutkowych zachodzących między zmiennymi (czyli zjawisko, pewna właściwość, która przyjmuje różne wartości), np. płeć, wykształcenie, osiągnięcia szkolne

Rodzaje eksperymentu:

ze względu na ścisłość kontroli przebiegu eksperymentu:

• eksperyment laboratoryjny – polega na wywoływaniu zjawisk; badacz nie czeka, aż zjawisko wystąpi w sposób naturalny, lecz je wywołuje; umożliwia swobodne „manipulowanie” zmienną niezależna, którą można względnie dokładnie izolować i tym samym dość ściśle oznaczać siłę i kierunek jej działania

• eksperyment pedagogiczny (naturalny) – polega na obserwowaniu i mierzeniu oddziaływania zmiennej niezależnej w jej naturalnym kontekście

ze względu na liczbę zmiennych niezależnych biorących udział w eksperymencie:

• jednoczynnikowy – jedna zmienna niezależna

• wieloczynnikowy – kilka zmiennych niezależnych

Techniki eksperymentu:

1. technika jednej grupy:

• najpierw prowadzimy badanie początkowe (sprawdzanie wiedzy)

• następnie wprowadzamy zmienną niezależną (książka)

• prowadzimy eksperyment

• prowadzimy badanie końcowe

• porównujemy wyniki badań początkowych i końcowych

2. technika grup równoległych:

• dobieramy dwie grupy

• przeprowadzamy sprawdzian

• trzeba zebrać wynik z poprzednich klas (z języka polskiego)

• klasa która uzyskała gorsze wyniki jest klasą eksperymentalną, a lepsze jest klasą kontrolną

• do klasy eksperymentalnej wprowadzamy zmienną niezależną

• prowadzimy eksperyment

• prowadzimy badanie końcowe

• porównujemy wyniki badań początkowych i końcowych

2. technika rotacji:

• dobieramy dwie klasy: w pierwszym badaniu klasa A jest klasą eksperymentalną a klasa B jest klasą kontrolną (poznawczą)

• po upływie pół roku porównujemy wyniki

• zmienne niezależne przenosimy z klasy do klasy, czyli klasa B jest klasą eksperymentalną, a klasa A jest klasą kontrolną (poznawczą)

• porównujemy wyniki

Etap badań	Klasa III
	A
I	E
II	K

Etapy:

1. Dobór dwóch klas

2. W I etapie klasą E, a drugą K

3. Po upływie semestru przeprowadzamy badanie

4. W drugim semestrze zmieniamy rolą klas i przeprowadzamy eksperyment

5. Przeprowadzamy badanie końcowe i porównujemy wyniki

Cechy wspólne:

• spostrzeganie zjawiska

• gromadzenie danych

• badacz, badany

• obserwacja jak i eksperyment muszą być: obiektywne, wierne, wyczerpujące, wnikliwe, selektywne, celowa, planowa

Cechy różniące:

obserwacja: eksperyment:

- nie ingerujemy - ingerujemy

- nie ma zmiennej niezależnej - jest zmienna niezależnej

- czekamy aż zjawisko samo wystąpi - zjawiska są celowo wywołane

- odstępstwa od plany - ścisły plan

- nie zakładamy wyniku - zakładamy wynik

- jeden arkusz obserwacji - musimy przeprowadzić sprawdzian

czyli nakład materialny jest większy

Dlaczego eksperyment jest ważniejszy od obserwacji:

W eksperymencie występuje obserwacja oraz w eksperymencie jest pomiar, eksperyment możemy powtórzyć stwarzając takie same warunki.

Eksperyment pedagogiczny przeprowadzony za pomocą grup równoległych Cz. Kupisiewicz

Zmienne niezależne

1. profilaktyka pedagogiczna – zapobieganie, systematyczna kontrola wykonywanych przez uczniów prac domowych, lekcje powtórzeniowe, jawna ocena, koordynacja prac nauczycieli uczących w danej klasie, włączenie organizacji uczniowskiej, współpraca szkoły z rodzicami albo opiekunami

2. diagnoza pedagogiczna – możliwie najwcześniejsze wykrywanie luk programowych trudności niepowodzeń dydaktycznych, stosowano diagnozę indywidualną i zbiorową obie te diagnozy miały charakter całościowy, wykrycie luk i opóźnień w nauce, ustalenie przyczyn i opracowanie środków zaradczych, przeprowadzono indywidualne rozmowy z uczniami i rodzicami , wywiady środowiskowe w miejscu zamieszkania uczniów, obserwacja, testowe badania wyników nauczania, analiza błędów uczniowskich diagnoza zbiorowa – uzgodnienie stanowiska co dwa lub trzy tygodnie

3. terapia pedagogiczna (indywidualna i zbiorowa)- likwidowanie opóźnień uczniów w nauce za pomocą różnych pomocy dydaktycznych, powtarzanie materiału nauczania, odpytywanie uczniów, indywidualizacja zadań domowych, terapia zbiorowa dotyczyła grupy uczniów, zajęcia grupowe na zasadzie samopomocy koleżeńskiej, pozalekcyjne zajęcia wyrównawcze;

4. teren badań i osoby badane: badaniem objęto 1575 osób, w szkołach podstawowych od klasy V – VII, klasy kontrolne podzielono na wewnętrzne i zewnętrzne

5. kontrola zmiennych niezależnych i zależnych – zmiennymi zależnymi były wyniki nauczania z różnych przedmiotów oceniano za pomocą oceń kalsyfikacyjnych i badań testowych, badania prowadziło 113 nauczycieli i 15 studentów, dokumety które się złożyły na eksperyment : wykaz uczniów, szczegółowe zestawienie ocen, stenogramy i protokoły lekcji

ETAPY KSZTAŁTOWANIA POJĘĆ WEDŁUG WINCENTEGO OKONIA

Pięć etapów kształtowania pojęć naukowych

• zestawienie danego przedmiotu lub zjawiska z innymi w celu wyodrębnienia go, np. zestawienie czworokąta dowolnego z kwa­dratem i prostokątem,

• wyszukiwanie cech podobnych (wspólnych), np. 4 boki i 4 kąty,

• poszukiwanie cech różniących (istotnych i nieistotnych), np. 4 boki, ale nie są parami równe i równoległe,

• wytworzenie sobie pojęcia na podstawie znajomości istotnych cech danej kategorii rzeczy, np. czworokąta,

• zastosowanie poznanego pojęcia w nowych sytuacjach, np. rysowanie, mierzenie boków, obliczanie obwodów itp.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI  

W procesie nabywania umiejętności i nawyków wyróżniamy wg W. Okonia następujące etapy:

• Uświadomienie uczniom nazwy, naukowych podstaw i znaczenia danej umiejętności.

• Sformułowanie na podstawie znanych uczniom wiadomości jednej lub więcej reguł działania. 

• Pokaz wzoru danej czynności – przez nauczyciela lub dobrego w danej dziedzinie ucznia.

• Pierwsze samodzielne czynności  uczniów.

• Systematyczne i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się umiejętnością, prowadzące do przekształcenia umiejętności  w nawyk. 

SYSTEM SZKOŁY TRADYCYJNEJ JANA FRYDERYKA HERBARTA.

Pięć idei moralnych Herbarta

Idea wewnętrznej wolności – zawsze uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami i przeżywamy tę zgodność pozytywnie.

Idea moralności – za cechę pozytywną uznajemy silną wolę w odróżnieniu od słabej, chwiejnej, jest treścią idei doskonałości.

Idea życzliwości – uznajemy zgodność woli własnej z wolą innych.

Idea prawa – niezgodność woli, która rodzi walkę, spory, może być usunięta na zasadzie uznawania praw.

Idea słuszności – łamanie prawa prowadzącego do przykrości i krzywdy innych.

Zasady kształcenia wg Kupisiewicza

• Zasady nauczania – to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia:

• zasada poglądowości

• przystępności w nauczaniu

• świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, uczenia się

• systematyczności

• trwałości wiedzy uczniów

• operatywności wiedzy uczniów

• wiązania teorii z praktyką

Zasady kształcenia wg Kruszewskiego

• Zasady dydaktyczne – to reguły organizowania i prezentowania wiadomości, ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł i utrzymanie kierunku czynności uczenia się uczniów:

• zasady dotyczące materiału nauczania

• zasady dotyczące motywacji

• zasady dotyczące pracy ucznia

• zasady zharmonizowania systemów pedagogicznych

• zasady dotyczące stosunków społecznych w klasie

• zasady dotyczące czynności nauczyciela

• zasady dotyczące warunków zewnętrznych

Zasady kształcenia wg Okonia

• rozumiane jako fundamentalne prawidłowości dydaktyczne, które partycypują we wszystkich procesach kształcenia (ewentualnie i wychowania), a zarazem ułatwiając nauczycielowi zrozumienie tych procesów, nie tylko nie utrudniają jego twórczej pracy, ale wręcz ją warunkują:

• zasada systemowości

• poglądowości

• samodzielności

• związku teorii z praktyką

• efektywności

• stopniowania trudności

• związku indywidualizacji i uspołecznienia

OGNIWA PROCESU KSZTAŁCENIA KUPISIEWICZ

• Uświadamianie uczniom celów i zadań nauczania, czemu powinno odpowiadać powstawanie u nich odpowiednich motywów uczenia się;

• Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem poprzez stosowanie odpowiednich środków techniczno-poglądowych i słowa żywego lub drukowanego, czemu ze strony uczniów powinna odpowiadać określona działalność praktyczna, obserwacja, rozwiązywanie problemów i przyswajanie gotowych wiadomości;

• Kierowanie procesami uogólniania- zaś ze strony uczniów opanowywanie pojęć i sądów ogólnych w drodze odpowiednich operacji myślowych;

• Utrwalanie wiadomości uczniów;

• Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń;

• Wiązanie teorii z praktyką;

• Kontrola i ocena wyników nauczania, zaś w procesie uczenia się- samokontrola.

DRZEWO DECYZYJNE jest techniką racjonalizującą podejmowanie decyzji w sytuacjach trudnych i niejednoznacznych. Może również służyć analizie i pełnemu zrozumieniu motywów, którymi kierowano się przy podejmowaniu ważnych decyzji w przeszłości.

Drzewo decyzyjne stosowane w klasie pomaga przybliżyć uczniom kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie i ocenę wiedzy uczniów.

Posługując się tą metodą uczestnicy szczegółowo analizują wszystkie możliwe warianty potencjalnych rozwiązań (decyzji) oraz korzyści i niebezpieczeństwa związane z każdym z nich. W czasie zajęć uczestnicy wypełniają planszę sporządzoną według następującego schematu:

NAJWAŻNIEJSZE ZASADY KSZTAŁCENIA

• Zasada systemowości.

• Zasada poglądowości.

• Zasada samodzielności.

• Zasada związku teorii z praktyką.

• Zasada efektywności.

• Zasada stopniowania trudności.

• Zasada związku indywidualizacji i uspołecznienia

DEWEY

W każdym „pełnym akcie myślenia” można wyróżnić następujące etapy lub stopnie:

• odczucie i trudności

• wykrycie jej i określenie

• nasuwanie się możliwego pomysłu rozwiązania (formułowanie hipotezy)

• wyprowadzenie w drodze rozumowania wniosków z przypuszczalnego rozwiązywania (weryfikacja hipotezy)

• dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne

DZIEWIĘĆ ZASAD DYDAKTYCZNYCH WG.:R.H. DAWISA, L.T.ALEKSANDRA I S.L. YELOU

• Zasada doniosłości która głosi, że: „należy oczekiwać, że uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego doniosłe znaczenie”.

• Zasada niezbędnych warunków wstępnych wedle której „jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się czegoś nowego, jeśli spełnia się wszystkie niezbędne warunki wstępne”.

• Zasada wzorcowa „jest bardzo prawdopodobne, że uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie jeśli mu się przedstawi wzorcowe wykonanie, które będzie mógł obserwować i naśladować”.

• Zasada dostępności „należy oczekiwać, że uczeń łatwiej opanuje treści nauczania, jeżeli będzie miał swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez nauczyciela”

• Zasada nowości „jest bardzo prawdopodobne, że uczeń się uczy, jeżeli jego uwagę przyciągnie względnie nowe ujęcie materiału”

• Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką „jest bardziej prawdopodobne, że uczeń osiągnie cele kształcenia, jeżeli będzie aktywnie uczestniczył w odpowiednich zajęciach praktycznych”

• Zasada rozkładania ćwiczeń w czasie według której „uczenie się będzie bardziej skuteczne, jeśli ćwiczenia praktyczne zostaną podzielone na krótkie okresy i rozłożone w czasie”

• Zasada wygaszania „jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeżeli stosowane ułatwienia będą stopniowo wycofywane”.

• Zasada przyjemności „jest bardzo prawdopodobne, że uczeń kontynuował naukę, jeżeli proces z kształcenia przebiega w miłej atmosferze”

NOWE UJĘCIE CELÓW EDUKACJI WE WSPÓŁCZESNEJ DYDATYCE

To nowe ujęcie przyniosła metoda nauczania zwana nauczaniem programowym .

1. Określenie celu kształcenia

2. Klasyfikacja celów kształtowania połączony z ich charakterem

Ad. 1)

Cele kształcenia – tradycyjna dydaktyka; zdaniem Okonia i Kupisiewicza – świadomie zamierzone efekty, które w wyniku kształtowania, wychowanie próbujemy osiągnąć.

Cele kształcenia wg. Dennik i Niemierka – to zamierzone właściwości, uczniów, studentów opanowani przez nich określonych czynności . Cele określają to co na zakończeniu nauki, uczący powinien umieć wykonać czego nie mieli przed ich rozpoczęciem . Cele należy wyrażać postaci jednoznacznych opisów czynności uczniów i studentów.

Ad. 2)

Klasyfikacja celów : cele ogólne, pośrednie, szczegółowe(operacyjne)

Ogólne – są formułowane przez Centrale Edukacji MEN, są zawarte w podstawowych dokumentach oświaty tj. plany nauczania, programy nauczania, uchwały, rozporządzenia MEN, struktury mają charakter ogólny . Wyrażają to co ma być produktem końcowym szkoły co określa się jej celami instytucyjnymi . Wytaczają ogólny kierunek pracy szkoły ; ogólny zakres dydaktycznych nauczyciel, ogólny zakres materiału nauczania, są szerokie i nieokreślone, są wizjonerskie, postulatywne .

Zalety :

• bogate znaczeniowo

• akceptuję wysokie wartości społeczeństwa

• są perswazyjne (trudno zaprzeczyć )

• są zwięzłe (mało ilości słów ognia szeroką dziedzinę)

Wady :

• wieloznaczność

• nieokreśloność idealizacje

• deklaratywność

• nie jasny adresat

Budowa, struktura :

• rzeczownik odsłowny typu rozwijanie, kształtowanie, wyposażenie ; rzeczowniki te zapowiadają oddziaływania nauczyciela na uczniów w określonym kierunku

• zapowiadają wysoką jakość uczniowskich osiągnięć (naukowy)

• określenie rodzajów osiągnięć uczniów tj. wiedza, umiejętnościom przekazywanie

Przykłady:

• kształtowanie (rzeczownik odsłowny) gruntownych (przymiotnik) zainteresowań językiem ojczystym określenie rodzaju osiągnięć)

• wnikliwe badanie (rzeczownik odsłowny) składu pierwiastków niektórych składników zywności

• dogłębne zapoznanie z architekturą gotycką

Operacjonalizacja – zamiana ogólnego celu kształcenia na zbiór celów pośrednich i szczegółowych którym nadaje się postać operacyjną

Cele pośrednie są to cele dla nauczyciela. Składają się z działania D i treści T.

D to w literaturze anglosaskiej zachowanie końcowe jest to określenie i nazwanie czynności które uczący się ma wykonać, działanie to w celu pośrednim wyrażone jest bezokolicznikiem np. podać wymienić zcharakteryzować… itp.

T jest to przedmiot nauczania, materiał nauczania albo temat w stosunku do którego ma być wykonane.

Przykłady:

- podać definicję obserwacji

- wskazać położenie geograficzne Afryki

- wymienić ogniwa procesu kształcenia

- przedstawić etapy kształtowanie umiejętności

Cele szczegółowe którym nadaje się postać operacyjną są to konkretne zadania, pytania, polecenia i problemy dla ucznia, studenta

Cel ten składa się z czterech elementów: działania, treści, warunek W, kryterium (standard zachowania końcowego) K. Występuje tu czasownik w stronie czynnej np. podaj

Warunek – opis podstawowych okoliczności w jakich działanie ma być wykonane, są trzy rodzaje warunków:

- dane, pomoce naukowe, przybory z jakich pozwala się uczniowi skorzystać

Cel szczegółowy:

ograniczenia nakładane na ucznia, zastrzeżenia, sposób przedstawienia zadania, określenie akceptowanego, oczekiwanego możliwego do przyjęcia poziomu wykonania zadania

Zamiana celu pośredniego na szczegółowy:

-Podaj (W) dokładną definicję obserwacji wg S. Zaczyńskiego

- Wskaż D na mapie świata W+K położenie geograficzne Afryki T

- Wymień D wszystkie ogniwa W+K procesu kształcenia T wg W. Okonia

- Przedstaw kolejno po sobie następujące etapy kształtowania umiejętności.

ZALICZENIE!!!