MÓZG - OGÓLNIE

Mózg

to główna część układu nerwowego kręgowców i bezkręgowców, nadrzędny organ analizujący bodźce zewnętrzne i kontrolujący funkcjonowanie organizmu. Mózg ma formę zgrupowania tkanki nerwowej w głowie lub odpowiadającej jej okolicy ciała. Mózg bezkręgowców wykazuje różny stopień wykształcenia, z reguły ma formę tzw. zwojów mózgowych. Mózg kręgowców w rozwoju zarodkowym powstaje z przedniej części cewki nerwowej, która różnicuje się najpierw w trzy pęcherzyki pierwotne (przodomózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie). Pierwszy i trzeci z nich różnicują się na dwa, co prowadzi do powstania ostatecznej, pięcioczęściowej budowy mózgu: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie (móżdżek) i rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony). Wewnątrz mózgu znajduje się układ mózgowych komór. Powierzchnię mózgu pokrywają opony mózgowo-rdzeniowe.

Mózg jest najpotężniejszym samoorganizującym się systemem biologicznym w postrzeganym wszechświecie. Jego zdolności kodowania, organizowania i przechowywania każdej napływającej informacji są nieograniczone.

Ramon y Cajal, hiszpański anatom, pod koniec XIX w. wykazał, że układ nerwowy jest strukturą złożoną z wielu komórek nerwowych – neuronów. Odkrycie to stworzyło nową epokę w badaniach funkcji mózgu. W ostatnim dziesięcioleciu znacznie rozwinęły się też metody obrazowania mózgu żyjącego człowieka. Możliwe jest oglądanie struktury anatomicznej mózgu, które pozwala na wizualizację jego aktywności.

Każda półkula stanowi w dużym stopniu samodzielny system, który może funkcjonować niezależnie od systemu leżącego po przeciwnej stronie mózgu. Każda z półkul ma też swój zakres specjalizacji, w której wykazuje wyższość nad półkulą sąsiednią. Uważa się, że obie półkule tworzą pewien dynamiczny system, w którym istotną rolę pełni każda z półkul.

Największą część mózgu stanowią półkule mózgu, które dzieli się na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny.

    Każdy z płatów związany jest z określonymi funkcjami.

Płat czołowy z czynnościami ruchowymi i psychicznymi. Uszkodzenie tego płata jest przyczyną niedowładów lub porażenia kończyn, a w niektórych wypadkach może ujawniać się zaburzeniami cech osobowości.

Płat ciemieniowy bierze udział w analizie doznań czuciowych, a następstwem uszkodzenia tego płata jest przeciwstronna niedoczulica.

W płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzrokowe. Jeśli dojdzie do upośledzenia funkcji tego płata, pacjent będzie miał zaburzenia w polu widzenia. Analiza doznań słuchowych odbywa się w płacie skroniowym.

    Zewnętrzną powierzchnię półkul mózgowych pokrywa kora mózgowa. Uszkodzenie kory mózgowej może doprowadzić do zaburzeń funkcji związanej z uszkodzonym obszarem (np. niedowład, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwolić nadmierną aktywność komórek leżących w sąsiedztwie uszkodzenia. Taka nadpobudliwość może być przyczyną wystąpienia napadów padaczkowych. Od komórek nerwowych kory mózgu do struktur pnia mózgu przebiegają włókna łączące, które tworzą istotę białą mózgu. We wnętrzu półkul mózgowych znajdują się skupiska komórek nerwowych, tzw. zwoje podstawy, które regulują napięcie mięśniowe oraz zapewniają kontrolę ruchów zautomatyzowanych. Uszkodzenia zwojów podstawy wyrażają się zaburzeniami ruchowymi i postawy ciała. Ludzka kora mózgowa jest bardzo silnie pofałdowana (tworzy liczne zakręty widoczne na przekroju poprzecznym mózgu), jej powierzchnia całkowita wynosi ok. 2,2 m².

Kora mózgowa: "Myślące zmarszczki"

Pofałdowaną powierzchnię mózgu tworzy wyspecjalizowana zewnętrzna warstwa półkul mózgowych zwana korą mózgową. Naukowcy opracowali "mapę" kory mózgowej, na której zaznaczyli regiony powiązane z konkretnymi funkcjami organizmu.

Wyspecjalizowane obszary kory mózgowej:

• Odbierają i analizują impulsy pochodzące z organizmu, a także obrazy, dźwięki i zapachy pochodzące z otoczenia.

• Odpowiadają za myślenie, rozwiązywanie problemów oraz planowanie.

• Tworzą i przechowują wspomnienia.

• Kontrolują świadome ruchy ciała.

Pień mózgu stanowi połączenie między półkulami mózgu i rdzeniem kręgowym. W obrębie pnia mózgu znajduje się szereg ośrodków odpowiedzialnych za funkcjonowanie najważniejszych dla życia czynności, jak oddychanie, praca serca, przemiana materii i regulacja temperatury.

Móżdżek moduluje napięcie mięśni i wpływa na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Uszkodzenie móżdżku doprowadza do zaburzeń w wykonywaniu ruchów precyzyjnych oraz powoduje trudności w utrzymywaniu równowagi. Móżdżek zbudowany jest z dwóch półkul połączonych tworem nazywanym robakiem.

Anatomicznie i ewolucyjnie mózg dzielimy na 5 podstawowych części:

Kresomózgowie

- są tu ośrodki: kojarzeniowe, ruchowe, wzroku, słuchu, mowy

Międzymózgowie

- zlokalizowana jest tu ośrodkowa regulacja metabolizmu. Między mózgowie Otrzymuje informacje czuciowe ze wszystkich układów czuciowych z wyjątkiem węchowego wysyłając połączenia do kory, jąder podstawy i podwzgórza. Odgrywa bardzo istotną rolę w integracji informacji czuciowych i ruchowych.

 - międzymózgowie obejmuje wzgórze, podwzgórze i szyszynkę;

podwzgórze jest nadrzędnym narządem dla układu hormonalnego

Śródmózgowie

 - odpowiada za regulację mięśni zwieraczy źrenicy, przebieg dróg mózgowych, na terenie śródmózgowia zlokalizowany jest twór siatkowaty, który m. in. odgrywa rolę w odruchach wzrokowych i słuchowych, odpowiada za stan czuwania; uszkodzenie tworu siatkowatego powoduje śpiączkę.

Móżdżek

 - reguluje napięcie mięśniowe i odpowiada za utrzymanie równowagi ciała

Rdzeń przedłużony

 -znajdują się w nim ośrodki: oddechowy, naczynioruchowy i przemiany materii, są tu ośrodki odpowiedzialne za wszystkie podstawowe czynności wegetatywne, m. in. ośrodki  odruchów wrodzonych - jak ziewania, kichania, kaszlu, mrugania oczami itd.; uszkodzenie rdzenia przedłużonego wywołuje śmierć organizmu