ĆWICZENIA 2

Socjologia – nauka o społeczeństwie; obserwacja otoczenia, społeczeństwa.

Praca dla socjologa:

- samorządy lokalne

- reklama

- ekspert w mediach

- badanie konsumentów

- badanie opinii.

Przedmiot socjologii: interakcje pomiędzy członkami społeczeństwa (jednostkami, grupami, społeczeństwami).

Podstawowe pytanie socjologii wg Baumana

Jakie ma znaczenie to, że cokolwiek ludzie robią lub mogą zrobić, zawsze są zależni od innych?

Cechy idealnego socjologa: bezstronny, dynamiczny, obiektywny, dociekliwy, otwarty na odmienność, przenikliwy, ciekawy świata, dogłębne postrzeganie rzeczywistości, wiązanie różnych informacji ze sobą, próba rozumienia innych, posługiwanie się socjologicznym językiem.

Max Weber: socjologia wolna od wartości

Weber: odczarowanie rzeczywistości – nie powinno się oceniać, opisywać rzeczywistości przez pryzmat swojego wartościowania świata, uprzedzeń, poglądów.

Socjologia a pedagogika

Pedagogika to nauka praktyczna, wartościująca, zmieniająca rzeczywistość.

Socjologia to nauka teoretyczna z zastosowaniem praktycznym – ma wymiar praktycznie użyteczny. W przeciwieństwie do pedagogiki nie ocenia i nie zmienia badanej rzeczywistości, tylko opisuje ją i wyciąga wnioski.

Mills: celem nauczania socjologii jest wyobraźnia socjologiczna - badanie drugiego dna, tworzenie siatki pojęciowej, spoglądanie z różnych perspektyw, wielowymiarowość, zdolność wiązania wszystkiego z warunkami historycznymi i kulturalnymi, zakładanie, że świat jest zróżnicowany i zmienny.

Socjolog chciałby „zburzyć fasady naszych domów” – poznać rzeczywiste motywy ludzkich działań (jedynie we własnym domu kierujemy się rzeczywistymi motywami zachowania, jesteśmy nieskrępowani, bez masek).

Każdy jest w pewnym sensie socjologiem, ale bez warsztatu naukowego.

Geneza

Socjologia – względnie młoda dyscyplina naukowa. Choć ma głębokie korzenie (refleksja o społeczeństwie jest odwieczna), jako nauka powstała w I połowie XIX wieku w wyniku rewolucji francuskiej i rewolucji przemysłowej, które doprowadziły do przemian społecznych.

Rewolucje

=>

- migracja na skalę masową

- urbanizacja, głównie przy ośrodkach przemysłowych

- industrializacja – praca maszyn

- ludzie nie są samowystarczalni – wymiana towaru, dynamizacja zawodów

- praca kobiet

- początek kapitalizmu

- zróżnicowanie pod względem wykształcenia, zawodu

- różnicowanie się społeczeństwa

- narastają zjawiska patologiczne

=>

Pierwsze badania – nad brakiem osiągnięć szkolnych u ubogich dzieci.

=>
Socjologia powstała w wyniku próby zrozumienia zmian.

Autor pojęcia „socjologia” – August Comte.

Początki socjologii: Francja, Wielka Brytania, USA, Niemcy.

Pierwsza katedra socjologii na świecie powstała w Chicago, następna we Francji (Durkheim).

Francja – Comte, Durkheim (fakty społeczne, anomia społeczna)

Niemcy – Weber, Marks

Wielka Brytania – Spencer

Polska – Znaniecki (Uniwersytet Poznański – socjologia jako osobny kierunek studiów)

Problem społeczny a problem socjologiczny

Problem społeczny	Problem socjologiczny
- dotyczy większej grupy ludzi - ma konsekwencje dla całego społeczeństwa - problem na szeroką skalę – mamy świadomość jego istnienia i stosunek emocjonalny do niego, nie jesteśmy obojętni - możemy go zmienić, ale potrzebna jest ogólna akceptacja społeczeństwa - dotyczy zagadnień odbieranych negatywnie, np. wzrost liczby przestępstw	- pojęcie szersze - problem społeczny wraz z czynnościami, okolicznościami itd. - nie musi być negatywny, nie jest tak z założenia przedstawiany - ważne jest poszukiwanie zależności, opis funkcjonowania, badanie, próba interpretacji, „dlaczego tak jest?”

ĆWICZENIA 3

Zbiór, zbiorowość – pewna statystycznie wyodrębniona liczba ludzi lub ludzie, których wyróżnia pewna ważna społecznie cecha (np. zawód, płeć, wiek).

Grupa społeczna:

- interakcje między jednostkami – podstawowy warunek

- brak ograniczonej liczby członków (muszą jednak istnieć między nimi kontakty)

- minimalna liczba osób – diada (może posiadać wszystkie właściwości grupy, choć relacje są mniej dynamiczne) lub częściej triada (bardziej dynamiczne relacje, interakcje i relacje obserwacji)

- struktura wewnątrzgrupowa

• socjometryczna – stosunki między jednostkami, układ pozycji – np. lider, tworzenie się podgrup (klik), outsiderzy

• przywództwa – czy w grupie jest przywódca, mechanizmy wyboru przywódcy, style kierowania grupą, idealny wzorzec przywódcy

  • przywódca ekspresywny – wybierany ze względu na cele towarzyskie, sprzyja atmosferze

  • przywódca instrumentalny – wybierany ze względu na cele do osiągnięcia

• komunikacji – ukazuje przepływ informacji, np. w grupie koleżeńskiej komunikuje się każdy z każdym, w grupie formalnej jest struktura hierarchiczna

  • krąg – każdy komunikuje się z sąsiadami

  • łańcuch – niektórzy komunikują się z dwoma sąsiadami, inni z jednym

  • gwiazda – tylko jedna osoba komunikuje się z pozostałymi

- więź społeczna – wszystko, co spaja zbiorowość ludzką i sprawia, że jest ona w stanie funkcjonować, istnieć

• elementy obiektywne – ukierunkowane na dany cel, np. studia

• elementy subiektywne – to, że się lubimy

- aprobująca świadomość uczestników, wartości, poczucie wspólnoty – dzięki nim powstaje więź

Grupa społeczna a zbiorowość

Grupa społeczna jest zbiorowością, ale zbiorowość nie jest grupą (brak kontaktów).

Konflikt partycypacji – niemożność pełnienia naraz kilku ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa, wynikająca z uczestnictwa w wielu grupach.

Kryteria klasyfikacji grup społecznych:

- obiektywne: liczebność, trwałość, sposób rekrutacji, intensywność uczestnictwa, charakter korzyści z uczestnictwa, stopień zorganizowania

- subiektywne: psychologiczna relacja jednostki do grupy.

Typologie grup społecznych:

- pierwotna i wtórna (Charles Cooley)

Grupa pierwotna	Grupa wtórna
- mała liczebność	- większa liczebność
- bezpośrednie kontakty	- przeważają kontakty pośrednie
- brak anonimowości	- większa anonimowość
- więź emocjonalna, względna zażyłość	- więź zadaniowa, instrumentalna
- mała tolerancja wobec inności	- tolerancja wobec inności
- należymy do niej w sposób naturalny (np. rodzina, grupa rówieśnicza, grupa sąsiedzka)	- należymy do niej z wyboru
- względna trwałość (nie ma granicy czasowej)	- względna krótkotrwałość (granicą czasową jest wykonanie zadania)
- raczej nie zhierarchizowana	- ma hierarchię wewnętrzną
- brak narzuconych sankcji	- narzucony z góry system kontroli, zasady, przywódca
- nieformalna	- formalna

- wspólnota i stowarzyszenie (Toennis)

Wspólnota	Stowarzyszenie
- więzi pokrewieństwa, przyjaźni, sąsiedztwa	- więzi nastawione na osiągnięcie celu
- osoba jako jednostka
- środki kontroli – prawa, obyczaje
- kieruje się wiarą
- mniejsza liczebność
- bezpośredni kontakt

Wspólnota różni się od grupy pierwotnej tym, że uznaje społeczność lokalną.

- własna i obca

Grupa własna	Grupa obca
- uważana za bardziej zróżnicowaną	- uważana za mniej zróżnicowaną
- pamiętamy pozytywne zachowania, cechy	- pamiętamy negatywne zachowania, cechy
- pozytywne cechy uważamy za naturalne, negatywne przypisujemy czynnikom zewnętrznym	- negatywne cechy uważamy za naturalne, pozytywne przypisujemy czynnikom zewnętrznym

Np. stereotypy narodowe, polityka, sport.

- mała i duża – jak grupa pierwotna i wtórna

- ekskluzywna i inkluzywna

ekskluzywna – zamknięta, z bardzo ograniczonym dostępem (np. elitarne kluby, studia)

inkluzywna – otwarta, z łatwym dostępem

- formalna i nieformalna

formalna – jednostka liczy się głównie jako wykonawca roli, zachowuje ciągłość przy zmianie składu, przynależność przymusowa, jest powoływana, działania unormowane przepisami

nieformalna – jednostka liczy się jako osoba, nie zachowuje ciągłości przy zmianie składu, przynależność dobrowolna, powstaje samorzutnie, działania nie unormowane przepisami

- grupa odniesienia (Hyman)

- normatywna – źródło norm, wartości, sposobów postępowania

- porównawcza – tło oceny swojej sytuacji lub postępowania

Zwykle do niej nie należymy, ale aspirujemy do niej.

Porównywanie się do grupy odniesienia powoduje względne upośledzenie lub uprzywilejowanie społeczne – poczucie niższości lub wyższości związane z subiektywnym postrzeganiem siebie w stosunku do innych osób o podobnych cechach.

3 poziomy porównywania się:

- grupa społeczna

- jednostka

- cechy jednostki.

Nie ma jednego mechanizmu wyboru grupy odniesienia.

ĆWICZENIA 4

Struktura społeczna – układ stałych relacji pomiędzy elementami społeczeństwa.

Składniki struktury społecznej:

- status społeczny – pozycja jednostki w danej strukturze społecznej (pasywny – status posiadamy)

- rola społeczna – zadanie wykonywane w strukturze społecznej, wynika ze statusu społecznego (aktywny – rolę wykonujemy).

Status społeczny:

- przypisany (nadany) – nadawany jednostce bez jej woli przez społeczeństwo, rodzimy się z nim (np. płeć, rasa, środowisko lokalne)

- osiągany – w pewnym sensie zależy od jednostki, jednostka wybiera go lub ma na niego wpływ (np. małżeństwo, zawód, studia)

2 aspekty roli społecznej:

- oczekiwania społeczne

- realne zachowanie jednostki.

Rola społeczna a oczekiwania:

Posiadanie kilku statusów, pełnienie różnych ról prowadzi do niemożności spełnienia wszystkich oczekiwań społecznych.

Nasza interpretacja roli społecznej nie musi być zgodna z oczekiwaniami społecznymi.

Status dominujący – główny status człowieka, indywidualny dla każdego. Dla mężczyzny na ogół jest to status zawodowy, dla kobiety rodzicielski.

Napięcie w roli – wypełnianie roli powoduje stres, napięcie, nie umiemy wypełniać jej zgodnie z oczekiwaniami społecznymi (np. studia i macierzyństwo jednocześnie).

Konflikt w roli – przepisy związane z dwoma rolami są sprzeczne, wykluczają się nawzajem (np. praca na pełny etat i studia dzienne).

Konflikt partycypacji – niemożność wypełniania kilku ról społecznych jednocześnie, zaniedbywanie roli w jednej grupie z powodu przynależności do innej grupy = konflikt w roli.

Status i rola odnoszą się do jednostek, ale i grup, organizacji, instytucji.

Stratyfikacja (gradacja, zhierarchizowanie, drabina społeczna) – hierarchiczny układ poszczególnych pozycji jednostek w społeczeństwie.

4 systemy stratyfikacji:

- układ stanowy – arystokracja i szlachta, duchowieństwo, pospólstwo

- układ kastowy – urodzenie wyznacza kastę, ograniczone komunikowanie się, reinkarnacja

- niewolnictwo – niektóre jednostki są własnością innych

- układ klasowy – klasa to kategoria ludzi o podobnym statusie ekonomicznym, który wpływa na ich styl życia (decyduje zawód i poziom zamożności)

Marks: klasa społeczna – grupa ludzi o podobnym stosunku do środków produkcji.

Podział według czynnika ekonomicznego, kapitału – klasa burżuazyjna (kapitaliści) posiadająca środki produkcji i robotnicza.

Stosunki negatywne – wyzysk klasy robotniczej przez burżuazyjną w celu własnego zysku.

Brak możliwości zmiany klas.

Weber: klasyfikacja według teorii Webera

3 aspekty stratyfikacji:

- czynnik ekonomiczny – dochody, majątek

- status (prestiż społeczny) – wykształcenie, wykonywany zawód, styl życia

- partia – czynnik władzy – ludzi można podzielić na ludzi u władzy, grupę lobbującą, ludzi biernych.

Społeczeństwo jest podzielone na klasy według tych aspektów. Na szczycie drabiny społecznej znajdują się ludzie łączący te trzy aspekty.

Możliwość zmiany pozycji – największy wpływ mamy na prestiż społeczny (wykształcenie, zawód). W rzeczywistości istnieją pewne bariery, np. miejsce zamieszkania, czynnik finansowy, ale urodzenie nie jest barierą, ponieważ społeczeństwo jest merytokratyczne.

Społeczeństwo merytokratyczne – społeczeństwo, w którym pozycja człowieka zależy od jego zasług (wykształcenia, kompetencji, pracy).

Ruchliwość społeczna – możliwość przemieszczania się pomiędzy klasami, warstwami w społeczeństwie.

- wertykalna (pionowa) – zmiana pozycji społecznej na wyższą lub niższą, ruch w górę lub w dół drabiny społecznej

- horyzontalna (pozioma) – geograficzne przemieszczanie się w obrębie tego samego poziomu społecznego, np. migracja w celach zawodowych (ten sam zawód).

Awans i degradacja

Awans – wędrowanie w górę drabiny społecznej (gromadzenie wykształcenia, podwyżka, zmiana firmy na bardziej prestiżową).

Degradacja - wędrowanie w dół drabiny społecznej (utrata pracy, utrata majątku, utrata stanowiska kierowniczego).

Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa

Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa – jednostka zmienia pozycję zawodową; badanie tego samego pokolenia na przełomie kilku lat.

Ruchliwość międzypokoleniowa – w jakim stopniu dzieci w karierze zawodowej idą w ślady rodziców i dziadków; badanie ruchliwości społecznej w ramach kilku pokoleń.

Warunki badania ruchliwości międzypokoleniowej:

- ta sama płeć

- podobne etapy życia (nie sztywno takie samo).

Schemat współczesnej struktury społecznej

- klasa wyższa – mniejszość, majątek i władza, możliwość dziedziczenia, z różnych środowisk, coraz więcej kobiet, mniejszości etnicznych, ludzi młodych i tych, którzy sami doszli do majątku.

- średnia – większość, niejednolita, możliwość pracy fizycznej i umysłowej; od pracowników sektora usługowego do nauczycieli, lekarzy, osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach.

- robotnicza – kurczy się, dochody wyższe niż dawniej; fizyczni pracownicy przemysłu.

- podklasa – najubożsi; bezdomni, bezrobotni, imigranci, uzależnieni od pomocy społecznej.

Stratyfikacja zależy dziś nie tylko od zawodu, ale od stylu życia i konsumpcji.

Nie jest to już piramida, a bardziej koło, ponieważ najwięcej jest klasy średniej i nie ma jednego rządzącego (szpic w piramidzie).

Klasa wyższa – ok. -20%, średnia – ok. 60%, niższa – ok. +20%.

2 tendencje:

- góra wydłuża się i zwęża – im bardziej bogate osoby, tym ich mniej (skrajnie bogate jednostki)

- dół prosty – nie przybywa ani nie ubywa najbiedniejszych.

ĆWICZENIA 5

Zmiana społeczna

Zmiana społeczna – różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu.

Typy zmian:

- zmiana składu systemu – np. migracje, rekrutacja do grupy

- zmiana struktury systemu – nowe struktury interakcyjne (nowe kontakty między ludźmi), interesów (np. ludzie bogacą się lub biednieją), normatywne (nowe wartości, normy, role), idealne (np. nowe wyznania, ideologie)

- zmiana funkcji pełnionych przez elementy społeczeństwa

- zmiana granicy systemu (np. połączenie partii, rodzin przez małżeństwo)

- zmiana w otoczeniu systemu (np. klęski żywiołowe, urbanizacja).

Czynniki:

- środowisko fizyczne – zwyczaje, praktyki na różnych obszarach świata

- organizacja polityczna – decyduje o przebiegu rozwoju społecznego

- czynniki kulturowe – np. religia, wybitne jednostki (pozytywne – Gandhi, negatywne – Hitler), wynalazki.

Proces społeczny

Proces społeczny – ciąg, sekwencja następujących po sobie i przyczynowo ukierunkowanych zmian systemu.

Rodzaje procesów:

- kierunkowy – nieodwracalny, każdy etap przybliża stan końcowy; kierunek procesu jest pozytywny, gdy zwiększa się rozwój cechy

- cykliczny – stan systemu po jakimś czasie wraca do stanu początkowego.

Czynniki wywołujące procesy:

- endogenne – w ramach systemu społecznego => rozwój społeczny

- egzogenne – poza systemem społecznym, np. epidemie, katastrofy => proces reaktywny (adaptacyjny).

Rozwój społeczny

Rozwój społeczny – kierunkowy proces społeczny, którego kierunek jest pozytywny, a sekwencja zmian społecznych uruchamiana przez czynniki endogenne, wewnątrzspołeczne.

Rodzaje:

- jednoliniowy – sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem

- wieloliniowy – różne sekwencje zmian mają zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają różnymi torami, zależnie od warunków historycznych czy kulturowych

- skokowy – po okresie kumulowania się zmian cząstkowych, ilościowych dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którym następuje zmiana jakościowa, i tak dalej.

Postęp społeczny i regres

Postęp społeczny – proces rozwojowy, którego kierunek jest wartościowany, oceniany pozytywnie – przybliża ludzkość do wysoko cenionych wartości.

Regres – proces oddalania się od wysoko cenionych wartości i zbliżania do przeciwnych.

Na uruchomienie postępu społecznego wpływają czynniki wewnętrzne, regresu – zewnętrzne.

Cechy postępu:

- procesowość

- kierunkowość

- optymizm – prowadzi do czegoś lepszego

- postrzegany relatywistyczne – zależnie od grupy (np. uwłaszczenie chłopów), czasu (np. równouprawnienie kobiet), wartości (np. uprzemysłowienie).

Cechy sprzyjające pozytywnym przemianom:

- cechy jednostek – np. wybitne jednostki

- stosunek tradycji do przeszłości

- wizja oczekiwanej przyszłości.

Ewolucjonizm – zbiór teorii opisujących ewolucję społeczną, które traktują społeczeństwo jako organizm ulegający ciągłemu wzrostowi.

Przedstawiciele: Spencer, Comte, Morgan, Durkheim.

Ewolucja społeczna jest to proces ciągły, przebiegający w jednym kierunku, nieuchronny. Świat ulega ciągłym zmianom, każdy typ społeczeństwa przechodzi te same etapy ewolucji w tym samym kierunku, tylko w różnym czasie.

Fazy ewolucji społeczeństwa

Comte (wg dominującego sposobu myślenia, tłumaczenia rzeczywistości):

- stadium teologiczne – siły nadprzyrodzone, boskie

- stadium metafizyczne – pewne ogólne pojęcia

- stadium pozytywne – fakty empiryczne i zależności między nimi.

Spencer:

- społeczeństwo militarne – scentralizowane, samowystarczalne, podbój i obrona, ogół podporządkowuje sobie jednostkę

- społeczeństwo industrialne – zdecentralizowane, powiązane ekonomicznie z innymi, produkcja i handel, ważne dobro i indywidualizm jednostki.

Morgan (wg rozwoju techniki, doniosłych odkryć i wynalazków):

- dzikość – ogień, łuk, garncarstwo

- barbarzyństwo – oswojenie zwierząt, uprawa roli, wytop rudy żelaza

- cywilizacja – alfabet i pismo.

Durkheim (wg więzi społecznej łączącej jednostki):

- solidarność mechaniczna (zrzeszenie) – więź heterogeniczna, mały stopień integracji ludzi

- solidarność organiczna (wspólnota) – więź homogeniczna, wysoki stopień integracji ludzi.

Neoewolucjonizm – nurt nawiązujący do ewolucjonizmu, ale różni się od niego odrzuceniem niektórych kanonów.

- nacisk przeniesiony z całego społeczeństwa na jednostki

- poszukuje przyczyn ewolucji, nie tylko stadiów

- unika wartościowania, odniesień do teorii postępu

- idea alternatywnych scenariuszy rozwoju – różne możliwości

- rola ludzi i ich świadomych działań

- rozwój wieloliniowy

- stany późniejsze niekoniecznie lepsze od wcześniejszych

- sięga do badań naukowych, nie metafor porównujących człowieka do organizmu biologicznego.

Przedstawiciele: Toennis, White, Steward, Parsons.

Neodarwinizm – nawiązuje do teorii Darwina.

- przedmiotem ewolucji są geny, nie jednostki

- w populacji istnieje pula genów, która wyznacza cechy

- zdolność genów do rozmnażania się i rozprzestrzeniania

- procesy między genami – dobór naturalny, migracja, rekombinacja.

Socjobiologia – badanie biologicznych podstaw zachowań społecznych.

- człowiek jako jeden z gatunków zwierząt

- wzory zachowań gatunku są zakodowane w genach, dziedziczne

- zmiana społeczna, ewolucja następuje w świecie genów

- agresja tłumaczona instynktami.

Twórca: Wilson.

Teoria modernizacji

Modernizacja - proces celowych zmian zbliżających społeczeństwo do powstania nowego społeczeństwa przemysłowego.

Społeczeństwo przechodzi kolejne stadia od tradycyjnego do nowoczesnego.

Czynniki - ?

Upadek kolonii, 3 rewolucje - ?

Rozwój ma być uwarunkowany wewnętrznie, nie jak kolonializm.

Bell: teoria społeczeństwa postindustrialnego

Typy społeczeństw:

- tradycyjne (preindustrialne, rolnicze, przedindustrialne) – oparte na rolnictwie, samowystarczalna gospodarka

- przemysłowe (industrialne) – dominuje sektor przemysłowy, technologia energetyczna, klasą panującą jest burżuazja

- postindustrialne (poprzemysłowe, ponowoczesne, informacyjne, nowoczesne, współczesne) – dominuje sektor usług, technologia informatyczna, zanik racji ideologicznych i etycznych, klasą panującą są specjaliści

Przejście pomiędzy nimi trzema - ?

Polska – trudno ocenić typ społeczeństwa, widoczne są cechy wszystkich trzech typów.

Pojęcie nowoczesności:

- historyczne – odwołuje się do miejsca i daty powstania nowoczesnego społeczeństwa (trzy wielkie rewolucyjne: konstytucyjna amerykańska, francuska, przemysłowa)

- analityczne – odwołuje się do cech nowoczesnego społeczeństwa.

Cechy nowoczesności (Comte):

- koncentracja siły roboczej w miastach

- organizacja pracy zorientowana na efektywność i zysk

- zastosowanie nauki i technologii w produkcji

- antagonizm między pracownikami i pracodawcami

- rosnące kontrasty i nierówności społeczne

- system ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji.

Kumar: indywidualizm, dyferencjacja (wielość możliwości w każdej dziedzinie życia), racjonalność, ekonomizm, ekspansywność.

Także zmiana stylu życia w każdym aspekcie, na wielu płaszczyznach.

Osobowość współczesna wg Inkelesa:

- otwartość na innowacje i zmianę

- świadomość wielości opinii i poglądów, chęć wyrażania własnych i tolerancja dla innych

- koncentracja na przyszłości, punktualność

- poczucie mocy podmiotowej

- planowanie przyszłych działań

- zaufanie do porządku społecznego

- poczucie sprawiedliwości rozdzielczej

- samodoskonalenie się

- szacunek dla godności innych.

Fukuyama: demokracja jako koniec historii (nie będzie lepszego ustroju).

Globalizacja – zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym, upodabniają do siebie społeczeństwa.

W czym się przejawia?

- globalna wioska – sieć połączeń komunikacyjnych, Internet

- zależności ekonomiczne, finansowe, polityczne, kulturalne pomiędzy społecznościami (wydarzenia w jednej części świata wpływają na inne części świata)

- ponadnarodowe organizacje ekonomiczne, polityczne, kulturalne – firmy, organizacje międzynarodowe (ONZ), stowarzyszenia (AI, Greenpeace), sieci telewizyjne, czasopisma

- handel odbywa się nie pomiędzy państwami narodowościowymi, ale pomiędzy niezależnymi firmami o światowym zasięgu

- życie i praca ludzi oderwane od konkretnego miejsca

- uniformizacja świata – rynek kapitalistyczny

- homogenizacja kultur – język angielski, obyczaje, konsumpcja

- solidarność światowa

- tożsamość regionalna (Europejczyk).

Teoria cykli dziejowych – historia toczy się cyklicznie, dzieje ludzkości po pewnym czasie powracają do punktu wyjścia.

Przedstawiciele: Danilewski, Spengler, Paretro, Sorokin.

Danilewski: przedmiotem rozwoju nie jest cała ludzkość, a cywilizacje. Każda cywilizacja, choć dzieje się to nierównomiernie, przechodzi ten sam prawidłowy cykl życiowy składający się z 5 etapów:

- pojawienie się (synteza rozproszonych elementów kulturowych)

- odrębność kulturalna i polityczna

- rozkwit

- wyczerpanie potencjału twórczego, stagnacja

- rozpad i upadek.

Spengler: każda całość kulturowa przechodzi prawidłowe etapy od stadium kultury (wzrost i rozkwit, dominacja elit intelektualnych, wartości i ideały duchowe, więzi emocjonalne) do stadium cywilizacji (upadek i destrukcja, dominacja sił politycznych, puste slogany zamiast wartości, więzi instrumentalne, konsumpcja).

Paretro: system społeczny jest w ciągłym ruchu, o jego stanie decyduje charakter elit. Zmiana społeczna to krążenie elit – wymiana jednych na drugie.

- elity polityczne – na przemian innowacyjne lisy i konserwatywne lwy

- elity gospodarcze – spekulanci (ryzyko) i rentierzy (bezpieczeństwo)

- elity intelektualne – sceptycy i dogmatycy.