Definicja A. Bjerstedta: ilościowe badanie stosunków międzyludzkich w aspekcie faworyzowania, obojętności i odrzucenia w określonej sytuacji wyboru.
Polega ona głównie na dokonywaniu wyborów pozytywnych lub negatywnych, a najczęściej jednych i drugich spośród członków jakiejś grupy ze względu na ściśle określone kryterium wyboru lub kilka kryteriów. Kryteria te precyzuje się w formie specjalnie sformułowanych pytań, na które osoby badane podają imiona i nazwiska wybranych przez siebie osób z grupy, której pytania dotyczą. Taką grupą w badaniach pedagogicznych może być klasa szkolna, grupa wychowawcza jakiejś placówki jak dom dziecka i rodzina.
Drugą charakterystyczną cechą jest to, że dotyczy głównie stosunków interpersonalnych, w tym zwłaszcza żywionych przez badanych uczuć sympatii i antypatii, a także obojętności wobec członków określonej grupy.
Z reguły metodę socjometryczną stosuje się do grup zamkniętych, tzn do jej stałych członków. Innym warunkiem jest poznanie względne członków badanej grupy. Ważne jest także to, że im mniejsza grupa tym bardziej wiarygodne badania.
Rozróżniamy dwa rodzaje technik socjometrycznych:
- klasyczną: - J. L. Moreno,
- nieklasyczną: - "Zgadnij, kto?", - Plebiscyt życzliwości i niechęci, - Technika szeregowania rangowego.
Wymienione techniki socjometryczne dotyczą stosunków społecznych panujących wśród członków danej grupy społecznej. Można z ich pomocą dowiedzieć się, jakie osoby są powszechnie lubiane lub nie, jakie darzą się odwzajemnioną sympatią lub antypatią, jakie osoby są całkowicie niedostrzegane lub odrzucone. Techniki socjometryczne są bardzo proste w użyciu. Stosować je może każdy nauczyciel i wychowawca klasy. Techniki badawcze polegają na zadawaniu dzieciom pytań, na które dają one pisemne odpowiedzi. Dlatego należy pamiętać, aby pytania, które stawiamy dzieciom, były sformułowane w sposób jasny i konkretny, żeby odpowiadający rozumiał dokładnie, o co pytamy. Stosując techniki socjometryczne, nie należ ograniczać się tylko do jednego rodzaju, gdyż każda z nich przedstawia nieco inny aspekt badanego zagadnienia. Bez względu na rodzaj stosowanej techniki badania socjometryczne powinno się przeprowadzać przy stuprocentowej frekwencji członków badanego zespołu. Jeżeli są osoby nieobecne, przeprowadza się z nimi badania oddzielnie w przeciągu tygodnia.
1. TECHNIKA J. L. MORENO Technika Moreno (wszystkie inne są w jakiś sposób do niej podobne) polega na zadawaniu pytań, na które indywidualnie odpowiada każdy członek grupy. Konstruując test socjometryczny musimy pamiętać, że powinien się składać z pytań interesujących wszystkich członków grupy, a także uwzględniać sytuacje typowe dla ich życia i odnosić się do szerokiej dziedziny ich działalności. W przypadku uczniów chodzi szczególnie o przejawianą przez nich aktywność w jednym z trzech podstawowych kręgów życia szkolnego: nauce, pracy społecznej i wypoczynku. W odpowiedzi na każde pytanie osoby badane wymieniają nazwiska członków grupy, którzy - ich zdaniem - spełniają
wymagania sugerowane w pytaniu. Test socjometryczny może zawierać kilka pytań, nie powinien jednak przekroczyć pięciu. Mówiąc o teście socjometrycznym należy też wspomnieć o tzw. teście percepcji socjometrycznej, który jest jego odwrotnością, a polega na odgadnięciu przez osoby badane, kto z członków grupy wybrał je lub odrzucił w odpowiednim pytaniu testu socjometrycznego.
2. TECHNIKA "ZGADNIJ, KTO?" Polega na wypisywaniu przez poszczególnych uczniów danej klasy nazwisk tych kolegów, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce. Technika ta wyraża nie tyle osobisty stosunek do wymienionych kolegów i koleżanek, ale jest wyborem wg istniejącej w klasie opinii społecznej. Przykładem zastosowania tej techniki może być zestaw pozytywnych lub negatywnych cech charakteryzujących zachowanie się uczniów. Technika nie ogranicza liczby wymienionych osób, wybór pozostawia samym uczniom.
3. PLEBISCYT ŻYCZLIWOŚCI I NIECHĘCI Polega na określeniu swego stosunku do wszystkich kolegów w klasie. Proponuje się użycie 5 ocen: 1. bardzo lubię - ++ 2. lubię, ale nie bardzo - + 3. nie mam zdania - 0 4. raczej nie lubię - - 1. bardzo nie lubię - - - Technika ta zasługuje na szczególną uwagę, gdyż w przeciwieństwie do wyżej wymienionych, stawia poszczególnego ucznia wobec obowiązku oceniania
wszystkich uczniów ze swej klasy. Dzięki temu plebiscyt życzliwości i niechęci daje wgląd w całokształt stosunków społecznych klasy, czego nie są w stanie umożliwić omówione już techniki. Biorący udział w plebiscycie otrzymują arkusze badawcze z nazwiskami uczniów całej klasy wg spisu alfabetycznego z dziennika. W instrukcji należy zaznaczyć, że plebiscyt upoważnia tylko i wyłącznie do oceniania innych, a nie siebie samego.
4. TECHNIKA SZEREGOWANIA RANGOWEGO Polega na wyliczaniu ocenianych osób w ustalonej przez siebie kolejności wg ściśle określonego kryterium oceny. Przed wydaniem polecenia (np.: "Wymień wszystkich uczniów w klasie, poczynając od najbardziej, do najmniej przez Ciebie lubianych"), należy udostępnić wszystkim badanym nazwiska uczniów całej klasy. Poszczególne wybory uczeń może zaznaczyć cyfrą, bądź wypisać kolejno nazwiska kolegów i koleżanek wg podanego kryterium.
Rodzaje kryteriów:
- Kryteria ogólne (odwołujące się do szerszej dziedziny aktywności człowieka bez bliższego precyzowania typu interakcji i kryteria szczegółowe odnoszące się do ściśle określonej interakcji.
- Kryteria silne dotyczące kontaktów interpersonalnych, którymi są zainteresowani członkowie badanej grupy i kryteria słabe obejmujące swym zasięgiem kontakty, w stosunku, do których nie wykazują oni większego zainteresowania.
- Kryteria realne zakładające wysoki stopień prawdopodobieństwa postulowanej w nich interakcji i kryteria nierealne, czyli pozbawione takiego prawdopodobieństwa
- Kryteria indywidualne związane z wykonywaniem czynności nie związanej bezpośrednio z życiem grupy i kryteria społeczne związane z działaniem na rzecz grupy
- Kryteria jednostronne uniemożliwiające wybór wzajemny i kryteria dwustronne dopuszczające wybory wzajemne
- Kryteria pozytywne i negatywne
Testy osiągnięć szkolnych są częścią składową jednej z dwóch podstawowych odmian testów, stosowana zwłaszcza w psychologii i pedagogice. Odmianą są tzw.:
Testy osiągnięć (Leistungstest) obejmuje swym zasięgiem testy osiągnięć szkolnych, testy rozwoju, testy inteligencji, testy zdolności ogólnych i specjalnych.
2. Testy osobowości (Personlichkeitstest) m.in. testy postaw i zainteresowań oraz testy kliniczne.
Tutaj będzie mowa wyłącznie o testach osiągnięć szkolnych. Analizowaniem ich, konstruowaniem oraz formułowaniem.
Zasadność nazwy testów osiągnięć szkolnych
Nazywane są często testami wiadomości nazwa ta jest niezbyt fortunna. Ogranicza test tylko do zdolności pamięciowych. Tymczasem testy dotyczą różnych poziomów wiedzy i umiejętności. Zgodnie z taksonomią mogą Ne obejmować: proste odtwarzanie pamięci, rozumienie, umiejętność rozwiązania znanego problemu, umiejętność rozwiązania nowego problemu, krytyczną ocenę sytuacji, zdolność do syntezy.
Próby zdefiniowania testów osiągnięć szkolnych
Testy osiągnięć szkolnych stanowią udoskonalaniu sposób sprawdzania i oceniania stopnia opanowania przez uczniów umiejętności i wiadomości w zakresie danego przedmiotu. Testy osiągnięć szkolnych SA również nazywane pomiarem dydaktycznym. Chodzi tu o pomiar obiektywny, czyli według jasno określonych reguł. Wymagania, jakie się stawia testom osiągnięć szkolnych są prawie identyczne jak konstruowanie testów zdolności specjalnych. Ale różnią się celem, test zdolności specjalnych jest prognozowaniem, jakie wyniki osiągną w szkole uczniowie a w testach osiągnięć szkolnych celem jest zdiagnozowanie wiedzy i zdolności uczniów w jakimś zakresie. Zatem testy osiągnięć szkolnych to:
(1)zbiór zadań (przeznaczonych do rozwiązania w toku jednego zajęcia szkolnego (3) dostosowanych do określonej treści nauczania w taki sposób, aby z ich wyników można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez badacza.
Cechy standaryzowanych testów to:
Trafność testów osiągnięć szkolnych
Trafności testu pozwala wyróżnić zdolności uczniów badanych w zależności od reprezentowanego poziomu wiedzy.
Cztery typy trafności testów osiągnięć szkolnych:
- trafność wewnętrzna (właściwa) danego testu, oparta na analizie jego treści
- trafność diagnostyczna oparta na porównywaniu wyników testowania z wynikami innych badań przeprowadzonych w tym samym czasie, co dane testowane
- trafność prognostyczna (konkurencyjna) oparta na porównywaniu wyników testowania z wynikami innych badań przeprowadzonych po pewnym upływie czasu
- trafność teoretyczna, oparta na zgodności wyników testowania ze wskaźnikami, których konstrukcja znajduje uzasadnienie w teorii praktycznej.
Otrzymana korelacja w wyniku dokonanego pomiaru każdego z wymienionych typów trafności testu, świadczy tym lepiej na korzyść danego testu, im wyższy jest jej współczynnik.
Rzetelność testu osiągnięć szkolnych
Rzetelność, czyli dokładność polega na uzyskaniu wyników u tej samej osoby lub grupy podczas kolejnych badań za pomocą danego testu, wyniki będą do siebie zbliżone. Chodzi to o przeprowadzenie kilkakrotnie tego samego testu w różnych odstępach czasu zakładając, że uczniowie nie uzupełniali wiedzy. Rzetelność testu nie ocenia się według identycznie uzyskanych wyników podczas kolejnych badań.
Normalizacja testu osiągnięć szkolnych
Normalizacja testu polega na opracowaniu specjalnych norm, umożliwiających odpowiednią interpretację uzyskanych wyników testowych. Mają one z jednej strony ułatwić dokonywanie klasyfikacji osób badanych na poprawnie rozwiązanych zadań testowych (normy empiryczne) i porównanie osiągnięć szkolnych programem (normy wymagań).
Standaryzacja testu osiągnięć szkolnych
Testy wystandaryzowane spełniają szczególne role dzięki temu, że:
- stawiają uczniów według takich samych wymagań, a wiec dają im jednakowe szanse wkazan iasie swymi umiejętnościami
- gwarantują sprawiedliwa, wymierna i porównywania ocenę wyników, ograniczając di minimum czynnik subiektywny
- umożliwiają ocenę wielu uczniów jednocześnie, przez co oszczędzają się czas, tak potrzebny dla pełnej realizacji celów dydaktyczno- wychowawczych
- pozwalają na sprawdzenia zasobu wiadomości umiejętności ze znacznej części materiału i to w krótkim czasie
- stwarzają możliwość porównania wyników nauczania wielu klas i szkol, a ty samym pozwalają pośrednio zbadać skutecznosc stosowania metod nauczania.
Zalety badań testowych
W miarę dokładnie bada poziom wiadomości i umiejętności uczniów
Nauczyciel po ponownym sprawdzeniu testu może ucznia ocenić inaczej
Można obiektywnie ocenić przydatności różnych form i metod nauczania a także sprawność obowiązującego programu dydaktycznego w szkole
W pracy nauczycieli maja zastosowanie
1. W rozpoznawaniu osiągnięć i braków uczniów, stanowiący punkt wyjścia dla indywidualizacji
2. W bardziej gruntownym ocenianiu uczniów
3. W ocenie własnej pracy dydaktycznej.
W ramach administracji szkolnej i nadzoru pedagogicznego stosowanie testów okazuje się bardzo cenne w ocenie pracy szkoły i poszczególnych nauczyciel oraz dokonania selekcji uczniów.
Zakres użyteczność poszczególnych rodzajów testów z uwagi na wykorzystanie ich przez nauczycieli, administracje, nadzór pedagogiczny, badaniach naukowych przedstawia tabela 7:
Jak wynika z tabeli nie wszystkie typ testów nadają się do badań naukowych?