BŁĄD CO DO FAKTU (CO DO USTAWOWYCH ZNAMION CZYNU)
Jego podstawą jest niezgodność pomiędzy rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka (obrazem rzeczywistości jaki ukształtował się w świadomości człowieka). Taka niezgodność może przybrać dwie formy:
a) jako nieświadomość- do świadomości podmiotu nie docierają elementy z rzeczywistości.
b) jako urojenie/ mylne wyobrażenie- sprawca dostrzega elementy, które w rzeczywistości nie występują w skutek czego w świadomości sprawcy kształtuje się obraz rzeczywistości wzbogacony o nieistniejące elementy.
Najczęściej błąd co do faktu popełniany jest zarówno w stanie nieświadomości, jak i urojenia, np.
Myśliwy strzela do zarośli błędnie zakładając, że jest tam dzik. Okazało się, że w krzakach był inny myśliwy, który został ranny.- myśliwy popełniając czyn pozostawał w błędzie co do okoliczności stanowiących jego znamię (nieświadomość + urojenie)
nie zwalnia od możliwości odpowiadania za popełnienie przestępstwa nieumyślnego ale tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje taką nieumyślność. Jeżeli dane przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie-> brak odpowiedzialności.
Np. X nakłania Y do picia wódki błędnie myśląc, że Y jest pełnoletni. Jest to błąd istotny (rozpijanie małoletniego art. 208 kk) ale takie przestępstwo nie ma nieumyślnej odmiany, więc X nie poniesie odpowiedzialności.
Np. Myśliwy strzela do zarośli błędnie zakładając, że jest tam dzik. Okazało się, że w krzakach był inny myśliwy, który w wyniku postrzału zmarł.- tutaj myśliwy pomimo błędu istotnego nie uniknie odpowiedzialności za nieumyślne spowodowanie śmierci.
Ponadto działając w ramach błędu sprawca nie ponoszący odpowiedzialności za czyn umyślny może narazić się na odpowiedzialność karną za inne przestępstwo umyślne, które pozostaje z nim w zbiegu.
Np. Funkcjonariusz publiczny przekazuje dokumenty zawierające tajemnicę państwową agentowi obcego wywiadu podającego się za dziennikarza.- funkcjonariusz nie odpowie za szpiegostwo lecz za ujawnienie tajemnicy państwowej.
UMNIEJSZENIE WINY- art. 28 §2- błąd sprawcy polega na usprawiedliwionym mylnym wyobrażeniu, że istnieją okoliczności stanowiące znamię czynu, powodujące powstanie typu uprzywilejowanego- w takim przypadku sprawca odpowie jak za dokonanie przestępstwa typu uprzywilejowanego (jeżeli mylne wyobrażenie było nieusprawiedliwione, odpowie jak za popełnienie przestępstwa typu zasadniczego). Wina zostaje zredukowana do tego, co sprawca obejmował swoją świadomością.
Np. X zabija ciężko i nieuleczalnie chorego Y pod wpływem współczucia mylnie sądząc, że Y tego żąda- X odpowie jak za zabójstwo eutanatyczne (art. 150 k.k) choć było to tak naprawdę zabójstwo zwykłe (art. 148 k.k.)
BŁĄD CO DO FAKTU A STRONA PODMIOTOWA CZYNU ZABRONIONEGO:
Generalnie błąd stanowi przesłankę nieumyślności i wyłączenie umyślności jest niezależne od tego, czy błąd był usprawiedliwiony czy nie. Wystarczy aby spełnił dwie przesłanki:
1) był istotny- tzn. że dotyczył okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.
2) był popełniony w dobrej wierze
Po spełnieniu tych przesłanek zostaje wyłączony zamiar a więc i umyślność.