PRAGMATYKA ZAWODU- KURATOR SĄDOWY

Od początku naszego wieku, w większości krajów europejskich, wraz z odchodzeniem od wyłącznie represyjnych form kary zaczyna się dynamiczny rozwój kurateli sądowej. Współcześnie system dozorów i nadzorów sądowych wobec dorosłych i nieletnich, zwany też systemem probacji, zajmuje równorzędne miejsce wśród innych środków stosowanych przez prawo karne. Wobec sprawców mniej groźnych przestępstw sąd w wyroku skazującym może warunkowo zawiesić karę pozbawienia wolności, ustanawiając przy tym okres próby. Zwykle skazaniu z zawieszaniem wyroku towarzyszą określone przez sąd obowiązki, a często także dozór kuratora. Natomiast wobec nieletnich i małoletnich nadzór kuratorski stosuje się jeszcze częściej, także wtedy, gdy z różnych względów trzeba zapewnić dziecku opiekę ze strony sądu. W Polsce kuratelę wobec osób dorosłych zaczęto stosować w praktyce dopiero od 1959 r., choć już w kodeks karny z 1932 r. przewidywał stosowanie dozoru wobec osób, którym karę warunkowo zawieszono.

Do zadań jakie powinien wykonywać kurator sądowy z chwilą powierzania mu nadzoru, należą: zaznajomienie się z orzeczeniem oraz z aktami sprawy nieletniego, niezwłocznie nawiązanie kontaktu z nieletnim, jego rodziną i środowiskiem (szkoła, zakład pracy nieletniego), poczynienie niezbędnych starań, aby nieletni przestrzegał porządku prawnego, a zwłaszcza nie popełnił przestępstwa oraz stosował się do orzeczenia sądu, uczęszczał do szkoły, przygotowywał się odpowiednio do swoich uzdolnień do zawodu lub wykonywał społecznie pożyteczną pracę; udzielenie nieletniemu niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych, w kontynuowaniu nauki lub w przygotowaniu się do zawodu, w uzyskaniu pracy i w razie konieczności poddaniu się leczeniu; podejmowanie starań o wykonywanie przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego; składanie sądowi, nie rzadziej niż co 3 miesiące, pisemnych sprawozdań o zachowaniu się nieletniego, z tym jednak zastrzeżeniem, że sprawozdanie należy niezwłocznie złożyć w razie stwierdzenia, ze nieletni popełnił przestępstwo , nie stosuje się do orzeczenia sądu lub w inny sposób narusza porządek prawny; niezwłocznie powiadomienie sądu w wypadku powołania nieletniego do pełnienia czynnej służby wojskowej; podejmowanie innych niezbędnych czynności nad nieletnim i wykonywania innych czynności zleconych przez sąd lub sędziego dla nieletnich. Do obowiązków kuratora sądowego w sprawach opiekuńczych należy: wykonywanie czynności zleconych przez sędziego, sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem obowiązków rodzicielskich przez rodziców, którym władzę rodzicielską w ten sposób ograniczono oraz udzielenie pomocy w zakresie opieki; wykonywanie innych czynności zleconych przez sąd opiekuńczy.

Kurator sądowy sprawuje również nadzór nad osobami mającymi obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu (DzU nr 25, poz. 110 Ministra Sprawiedliwości oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z 7 maja 1983 r.) Jest on uprawniony do: podejmowania wszelkich starań, aby osoba zobowiązana do poddania się leczeniu zastosowała się do orzeczeń sądu; utrzymanie stałego kontaktu z podopiecznym, udzielanie podopiecznemu niezbędnej pomocy w rozwiązaniu trudności życiowych, z zwłaszcza w rozpoczęciu i kontynuowaniu leczenia, współdziałanie z instytucjami i organizacjami społecznymi w kierunku zapewnienia osobie poddanej leczeniu lub jej rodzinie odpowiedniej pomocy, współdziałanie z zakładem pracy i zakładami służby zdrowia; oddziaływania na środowisko, w którym podopieczny przebywa lub di którego ma powrócić; składanie sądowi pisemnych sprawozdań z przebiegu leczenia w terminach określonych przez sąd, nie rzadziej jednak niż co 2 miesiące; składanie do sądu wniosków w sprawie zmiany postępowania co do rodzaju zakładu leczenia odwykowego oraz w sprawie orzeczenia ustania obowiązku poddania się leczeniu, a także zawiadamiania sądu o podjęciu innych niezbędnych czynności. Kurator sądowy udziela pomocy nieletnim zwolnionym z zakładów wychowawczych, społecznych, służby zdrowia, poprawczych oraz ustanawia pobyt w rodzinie zastępczej. Pomoc udzielana nieletniemu polega przede wszystkim na: umożliwieniu przygotowania zawodowego; ułatwieniu znalezienia pracy odpowiadającej zainteresowaniom i możliwościom nieletniego; zapewnienie w razie potrzeby czasowego zakwaterowania lub umieszczeniu w internacie na czas trwania przygotowania zawodowego lub nauki w szkole; umożliwieniu w razie potrzeby dalszego leczenia; udzielaniu świadczeń materialnych przede wszystkim przez dostarczenie odzieży, bielizny, obuwia, żywności, a w uzasadnionych przypadkach wypłaceniu zapomóg pieniężnych.

Występują kuratorzy zawodowi i społeczni. Kuratora zawodowego mianuje, zawiesza w czynnościach i zwalnia prezes sądu wojewódzkiego po zasięgnięciu opinii kuratora wojewódzkiego. W ustawie przewidziano następujące stanowiska kuratorów zawodowych: kurator, starszy kurator, kurator specjalista, rodzinny kurator wojewódzki. Prezes sądu wojewódzkiego może mianować kuratora na stanowisko starszego kuratora nie wcześniej niż po 3 latach nienagannej pracy, w tym samym trybie może mianować starszego kuratora na stanowisko kuratora specjalisty nie wcześniej niż po dalszych 5 latach nienagannej pracy, jeżeli starszy kurator ma ukończone studia wyższe i wyróżnia się szczególnymi osiągnięciami w wykonywaniu nałożonych na niego obowiązków.

Sumując, czynności zawodowe kuratora sądowego można podzielić na trzy grupy:

1)Czynności przed wydaniem orzeczenia sądu: gromadzenie przez kuratora zawodowego wszystkich możliwych informacji o osobie i jej środowisku, której sprawę rozpatruje sąd rodzinny, nadzór zapobiegawczy, który ma na celu umożliwienie dokładnej diagnozy nieletniego i jego środowiska wychowawczego, rozpoczęcie działalności wychowawczej stanowi często początek realizacji zadań wynikających z planu resocjalizacji danego przypadku

2) Czynności związane z postępowaniem wykonawczym: realizowanie przez kuratora zawodowego zadań wynikających z organizacji procesu resocjalizacyjnego; zapewnienie sobie odpowiedniej liczby społecznych współpracowników kuratorów społecznych zasługujących na zaufanie i należycie wykonujących obowiązki w stosunku do powierzonych im podopiecznych

3) Czynności kierownicze: sprawowanie opieki nad nowo przyjętymi kuratorami zawodowymi; szkolenie kuratorów społecznych; organizowanie i prowadzenie kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą.

Do kuratorów sądowych należy również tworzenie kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą (kontynuacja powołanej przez państwo w 1971 r. nowej formy opieki i resocjalizacji nad małoletnimi i nieletnimi - kuratela grupowa). Kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą tworzy się przy sądach rodzinnych. Liczba uczestników ośrodka nie powinna przekraczać 20 osób. Jeżeli istnieją uzasadnione warunki, można tworzyć mniejsze jednostki- filie ośrodków macierzystych. Celem działalności ośrodków jest zabezpieczenie możliwości skuteczniejszego sprawowania nadzoru nad nieletnim przez wzmożoną opiekę wychowawczą. Nieletni są przyjmowani do ośrodka na podstawie orzeczeń sądowych. Do ośrodka mogę też być przyjęci małoletni, mający rodziców, wobec których orzeczono ograniczenie władzy rodzicielskiej, jeżeli pozostają oni bez należytego nadzoru i opieki lub też wymagają systematycznej kontroli i pomocy. Zadaniami ośrodka są: udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych; podnoszenie kultury osobistej; wyrabianie i utrwalanie nawyku pracy społecznej użytecznej; udzielanie pomocy w nauce i zdobywaniu przygotowania zawodowego; organizowanie czasu wolnego; udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych; udzielanie pomocy materialnej. Ośrodek powinien być czynny co najmniej cztery dni w tygodniu, nie mniej niż 4 godz. dziennie. Uczestnicy zajęć w ośrodku mają zapewnione dożywianie, a także w miarę potrzeb udziela się im pomocy materialnej. Prowadzona jest dokumentacja ośrodka, zeszyt uwag i spostrzeżeń, wykaz wszystkich przedmiotów zakupionych dla ośrodka oraz jej uczestników.

Niezależnie od tego czy nadzór kuratora zastosowany jest wobec nieletniego lub dorosłego w związku z popełnionym czynem karalnym, czy wynika z postępowania opiekuńczego, oddziaływaniu kuratora obejmuje całą rodzinę podopiecznego, traktowaną jako autonomiczny system wzajemnie oddziałujących na siebie elementów. Najczęściej rola kuratora sprowadza się do bycia doradcą rodziny, a nawet- organizatorem jej życia. W zależności od potrzeb konkretnego środowiska rodzinnego w nadzorze eksponuje się aspekt profilaktyczny, opiekuńczo-wychowawczy lub resocjalizacyjno-terapeutyczny. Wśród metod i form pracy kuratora sądowego wymienia się: metodę indywidualnych przypadków (case-work), metodę pracy z grupą wychowanków (group-work) oraz metodę pracy z szeroko rozumianym środowiskiem podopiecznych (net-work). Najbardziej popularna jest pierwsza z nich, wykorzystująca procedurę psychotechniczną w relacji kurator- osoba nadzorowana. Zwłaszcza w odniesieniu do nieletnich szczególne znaczenie ma zbudowanie więzi opartej na wzajemnym zaufaniu oraz autentyczne respektowanie zasady podmiotowości wychowanka. Kurator staje się wtedy autorytetem dla podopiecznego i w oddziaływaniu resocjalizacyjnym może wywierać na niego wpływ przez odwoływanie się do własnego przykładu w postępowaniu, perswazję czy doradzanie wychowawcze. Metoda pracy z grupą jest stosowana przez kuratorów przede wszystkim w ramach ośrodków kuratorskich, które zalicza się do podstawowych instytucji profilaktyczno-resocjalizacyjnych o charakterze otwartym, pełniących funkcje: opiekuńczo-wychowawczą, dydaktyczną, profilaktyczno-kompensacyjną i resocjalizacyjną oraz integracyjno-społeczną. Mając do dyspozycji wychowawców - instruktorów, posiadających różnorodne zainteresowania i zdolności oraz szczególne kompetencje w zakresie pracy z grupą, kurator może organizować zajęcia socjoterapeutyczne, wykorzystując m.in. elementy dramy (odgrywanie ról), kształtujące przede wszystkim podstawowe umiejętności interpersonalne ( np. asertywność, aktywne słuchanie, zdolności empatyczne, identyfikowanie własnych słabych i mocnych stron, techniki radzenia sobie ze stresem i inne). Natomiast praca kuratora ze środowiskiem polega bam szeroko pojmowanej, integracji oraz współdziałaniu ze wszystkimi osobami i instytucjami (rodzicami, szkołą, placówkami społeczno-wychowawczymi, kulturalno-oświatowymi, profilaktyczno-resocjalizacyjnymi, medyczno-terapeutycznymi), które tworzą międzyresortową sieć wsparcia rodziny i dziecka w kryzysie. Zarówno w teorii, jak i praktycy promowany jest już od wielu lat model kurateli wychowującej, a nawet psychoterapeutycznej – w miejsce kurateli kontrolno-represyjnej, zakorzenionej w społecznej mentalności. Aktualne trendy w polityce społecznej nakazują traktowanie wszelkiej działalności pomocowej ( w tym również kuratora) w kategoriach służby, której celem jest dążenie do wspólnego dobra. Takie podejście do profesji kuratora, inspirowane współczesnymi osiągnięciami filozofii personalistycznej, pedagogiki dialogu oraz psychologii humanistycznej zobowiązuje do szczególnego respektowania wartości godności osoby ludzkiej, jej autonomii i niepowtarzalności. Wszystko to czyni pracę kuratora sądowego jeszcze bardziej odpowiedzialną i pełną nowych wyzwań.

Wywiad z Panią Katarzyną, kuratorem sądowym:

1. Jakim człowiekiem musi być osoba, która chce zostać kuratorem sądowym?

Odp.: Osoba, która ma sprawować pieczę na innymi osobami , sama musi być człowiekiem odpowiedzialnym

1. Ile lat musi mieć ukończony osoba ażeby zostać kuratorem i jakie warunki powinna spełniać?

Odp.: Kuratorem społecznym w sądzie rodzinnym (nieletnich) może być osoba, która posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, posiada w kraju stałe miejsce zamieszkania, nie była skazana za przestępstwo, nie została pozbawiona władzy rodzicielskiej ani też jej władza rodzicielska nie została ograniczona, ukończyła 24 lata, zasługuje na zaufanie i daję rękojmię należytego wykonywania powierzonych jej obowiązków. Takim samym warunkom powinien odpowiadać kurator dla dorosłych z tym tylko zastrzeżeniem, że podjąć się tej funkcji może w zasadzie osoba, która ukończyła 26 lat. Przepisy przewidują jednak pewne wyjątki, stwierdzające, że jeśli kwalifikacja kandydata i jego doświadczenie życiowe wskazują na przydatność w działalności resocjalizacyjnej i wychowawczej może on zostać kuratorem, mimo, że nie ukończył 24 lat lub 26 roku życia.

1. Jak Pani myśli od czego uzależniony jest sukces w pracy kuratora?

W tej niełatwej pracy osiągają sukcesy ci kuratorzy, którzy mają pasję pomagania innym, a sukcesy te dają im satysfakcję i zachęcają do dalszej pracy.

1. Kto ustala rozkład pracy kuratora?

Rozkład pracy kuratorów zawodowych określa prezes sądu w porozumieniu z kuratorem wojewódzkim- może istnieć indywidualny rozkład czasu pracy ustalony na wniosek kuratora. W ramach ustawowego wymiaru czasu pracy kurator zawodowy jest zobowiązany do pełnienia co najmniej dwa razy w tygodniu dyżuru an terenie sądu w godzinach ustalonych przez prezesa sądu. Istnieje obowiązek przeprowadzania przez kuratora ewidencji przepracowanych godzin w sądzie i w terenie. Dane te przedstawia prezesowi sądu na jego żądanie kurator.

1. A może coś o Pani pracy jako kuratora?

Szczerze nie lubię o tym mówić, nie ukrywam jest to praca bardzo trudna, nie chodzi mi tutaj ażeby kogoś przerazić, uważam jednak, że potencjalny kurator musi być rzetelnie poinformowany o charakterze przyszłej pracy, żeby mógł sam podjąć decyzję.

Kuratorem sądowym jestem od 10 lat. Kiedyś miałam np. pod opieką 22-latka z bardzo bogatym kontem: jazda po pijaku, handel narkotykami, usiłowanie kradzieży z włamaniem, rozrabiam co chwilę. Dostał 3 wyroki każdy „w zawiasach”. Cały czas siedział w domu. Stawiałam mu warunki: znaleźć pracę- nie znalazł, zapłacić grzywnę- nie zapłacił.

1. Czyżby poczucie bezkarności rosło?

I to w zastraszającym tempie!

1. Może coś więcej na ten temat?

Niestety sądy nie reagują na opinie kuratorów, a ta informacja błyskawicznie się rozchodzi. Efekt? Dozorowani przekazują kolejnym, tym ze świeżymi wyrokami: "Kurator? Olej go". Śmieją się z sądu i z kuratorów. Bo skoro dostają jedną, drugą, trzecią karę w zawieszeniu i nic z tego nie wynika. Wymieniają się informacjami: za jakie kary, jakie warunki. Z jakiego artykułu masz zawias? OK, zrobimy z innego, artykuły nie zajdą na siebie, nie będzie odsiadki.

1. To co w takim przypadku trzeba było by zrobić?

Sędziowie powinni szybciej czytać nasze sprawozdania i od razu reagować, kiedy sugerujemy, że karę trzeba odwiesić, bo nie ma poprawy w zachowaniu. Powinni być bardziej podatni na sugestie kuratora.

1. To co tak naprawdę należy do obowiązków kuratora?

Wykonując swoje obowiązki służbowe kurator ma prawo do. Odwiedzania w godzinach od 7:00 do 22:00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych; żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości; żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd; przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem; żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.

1. Już nie będę Panią męczyć, to może tak na zakończenie dlaczego wybrała Pani zawód kuratora?

(ŚMIECH), bałam się tego pytania, muszę odpowiedzieć? No dobrze tylko to lepiej niech będzie wycięte z tego wywiadu, otóż wybrałam do tak po prostu, z przypadku, ja na szczęście trafiłam, czuję, że się spełniał, ale nikomu nie polecam, trzeba wiedzieć czego się chce, bo potem można żałować, no nic ja muszę uciekać, obowiązki wzywają, do widzenia trzymaj się , pa

1. Do widzenia, dziękuję !