Pojęcie kosztów i klasyfikacja w budownictwie
Koszty produkcji odzwierciedlają nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej.
Nakłady pracy uprzedmiotowionej – kupujemy od innych podmiotów gospodarczych i włączamy do naszego procesu produkcji
Praca żywa – wszystko to, co wykonuje nasz podmiot gospodarczy, by powstał produkt; od tej pracy płaci się podatek VAT (od wartości dodanej) – 23%
Ceny i koszty produkcji
Cena – oscyluje wokół wartości produkcji
Koszt produkcji – odzwierciedla zużycie pracy żywej i uprzedmiotowionej
Jeżeli na rynku jest równowaga (podaż = popyt) to cena odzwierciedla koszty produkcji.
Jeżeli cena jest wyższa od kosztu to przedsiębiorstwo osiąga zysk, jeżeli niższa – jest strata.
Przychody – koszt produkcji = zysk brutto
Przedsiębiorstwo oprócz kosztów ponosi również wydatki.
Każdy koszt jest wydatkiem, nie każdy wydatek jest kosztem.
Zysk brutto podatek dochodowy CIT = 18% zysk netto
Wydatek może być poniesiony w innym okresie niż koszt związany poniesieniem tego wydatku.
Zakup środka trwałego nie jest kosztem, jest wydatkiem. Finansujemy go z zysku netto.
Koszty w układzie rodzajowym
Układ rodzajowy podaje koszty dla przedsiębiorstwa jako całości i grupuje jednorodne składniki kosztów, które z punktu widzenia przedsiębiorstwa stanowią proste elementy procesu pracy.
1. Koszty amortyzacji – koszty środków trwałych stanowiących własność przedsiębiorstwa
2. Koszty materiałów i przedmiotów nietrwałych – koszty zużytych, zakupionych na potrzeby działalności eksploatacyjnej materiałów masowych: elementów konstrukcji budowlanych, prefabrykatów, półprefabrykatów, paliw, opakowań, części zapasowych, sprzętu budowlanego
Harmonogram rzeczowo – finansowy – mówi jak często inwestor będzie przelewał wykonawcy pieniądze (fakturowanie cząstkowe)
3. Koszty energii – koszty zużytej, zakupionej z zewnątrz energii elektrycznej, cieplnej, gazu, wody, sprężonego powietrza
4. Usługi transportowe
- opłaty za przewozy ładunku obcym transportem kolejowym, samochodowym, wodnym
- opłaty za czynności ładunkowe i składowanie
- opłaty za wynajem bocznic, kontenerów
5. Usługi remontowe – usługi remontowe wykonane przez obce podmioty gospodarcze (własne i obce środki trwałe)
6. Usługi sprzętowe – usługi sprzętu budowlanego wykonane przez obce podmioty gospodarcze
7. Inne koszty materiałowe
8. Wynagrodzenia objęte funduszem płac – wynagrodzenia w gotówce i w naturze wypłacane z osobowego funduszu płac (natura – deputat, gratyfikacja w formie towaru np. węgiel u górników, mundurówka u służb mundurowych, bilety kolejowe u kolejarzy, tańsza energia dla pracowników elektrociepłowni i dozoru technicznego)
9. Wynagrodzenia nie objęte funduszem płac:
- nagrody pieniężne
- wartość nagród rzeczowych
- stypendia
- wynagrodzenia za wynalazki pracownicze
- zapomogi
10. Narzuty na wynagrodzenia – odpisy na ubezpieczenia społeczne i ZUS liczone w procencie od osobowego funduszu płac
11. Podróże służbowe tzw. delegacje:
- zwrot kosztów przejazdu
-dieta (pół jeżeli powyżej 8h w podróży, cała jeżeli powyżej 12h)
- zwrot za noclegi (np. ryczałt)
- kilometrówka
12.Odpisy na fundusze specjalne:
- socjalne ( jeżeli firma zatrudnia więcej niż 30 osób)
- mieszkaniowy ( jeżeli firma zatrudnia więcej niż 30 osób)
Te fundusze są funkcją funduszu płac.
13. Podatki – wszystkie podatki, które obciążają działalność eksploatacyjną przedsiębiorstwa
- od nieruchomości
- gruntowy
- samochodowy
14. Usługi bankowe
- odsetki od kredytów
- marże bankowe
- bankowe opłaty manipulacyjne
15. Inne koszty niematerialne - koszty licencji, badań jakości, ekspertyz, reklam, patentów, badań lekarskich
Analiza obejmuje co najmniej 3 lata. Badamy strukturę i dynamikę kosztów.
Struktura kosztów – jaki procent stanowią dane koszty w stosunku do całkowitych kosztów własnych
Dynamika – wskaźniki pozwalają określić tempo zmian
Koszty w układzie kalkulacyjnym
Podaje koszty w zależności od działalności przedsiębiorstwa:
- produkcyjnej
- usługowej
- socjalno – bytowej
Dla działalności produkcyjnej:
Koszty bezpośrednie – te, które jednoznacznie potrafimy (na podstawie dokumentacji źródłowej) przypisać określonym efektom pracy; mają większy udział w kosztach całkowitych
- koszty materiałów bezpośrednich – koszty zużytych materiałów budowlanych, elementów konstrukcji budowlanych
- koszty zakupów – koszty zakupu, sprowadzenia materiałów od dostawcy bezpośrednio na plac budowy
- koszty robocizny - płace i narzuty na płace pracowników bezpośrednio produkcyjnych, dodatki na pracę, dodatki na kierowanie brygadami, wynagrodzenia za urlopy, odpisy na fundusz socjalny i mieszkaniowy
- koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego – koszty pracy sprzętu, maszyn, energii elektrycznej zużytej przez sprzęt, koszty usług transportu technologicznego (w obrębie placu budowy)
- inne koszty bezpośrednie – koszty usług obcych wykonanych silami obcymi (podwykonawcy), koszty badań, ekspertyz, dodatkowe koszty związane z wykonywaniem robót zimą
Koszty pośrednie – te, których nie potrafimy w sposób jednoznaczny przypisać konkretnym efektom pracy, rozliczenie tych kosztów następuje według z góry określonego klucza
- koszty zarządu – płace i narzuty na płace pracowników zarządu, koszty delegacji i przejazdów, koszty biurowe i utrzymania obiektów ogólnego przeznaczenia, koszty finansowe, koszty działalności bytowej, pozostałe koszty zarządu
- koszty ogólne budowy – płace i narzuty na płace pracowników nadzoru budowy, zużycie zaplecza, zużycie sprzętu, koszty BHP, koszty zatrudnienia pracowników zamiejscowych
- koszty nieprodukcyjne (obłożone podatkiem) – koszty robót poprawkowych, koszty przestojów ludzi i sprzętu, koszty przerzutu materiałów
Kosztorysy wykonuje się na podstawie układu kalkulacyjnego.
Ck = R + M + S + T + Kz + Kob + Z + Pvat
Ck – cena kosztorysowa
R – koszty robocizny bezpośredniej
M - koszty materiałów bezpośrednich
S - koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego
T – koszty zakupu
Kz - koszty zarządu
Kob - koszty ogólne budowy
Z – zysk
Pvat – podatek VAT
Kryterium zmienności kosztów – grupuje koszty w zależności od stopnia ich reakcji na zmianę wielkości produkcji
Koszty zmienne – potrafimy je wyrazić jako funkcję wielkości produkcji
- koszty zmienne proporcjonalnie Kj = K/P = const
- koszty zmienne progresywnie (koszty rosną szybciej niż wielkość produkcji) Kj = K/P rośnie
- koszty zmienne degresywnie (koszty rosną wolniej niż wielkość produkcji) Kj = K/P maleje
Jeżeli chcemy osiągnąć obniżkę kosztu jednostkowego, musimy dążyć do wzrostu wielkości produkcji
Koszty stałe – pozostałe koszty, których wielkości w znacznym stopniu nie zależą od wielkości produkcji, są funkcją czasu; np. koszt kredytu, koszt kupionego sprzętu
Większość kosztów stałych ma charakter względnie stały tzn. są niezmienne w określonych przedziałach wielkości produkcji, po których przekroczeniu wzrastają bądź maleją skokowo.
Kwł = Kbezp + Kpośr
zmienne stałe
70 – 75% 25 – 30%
Inwestycje i ich podział
Inwestycje – nakłady gospodarcze przeznaczone na tworzenie bądź powiększenie majątku trwałego (nowo nabywany lub nowo wytwarzany element majątku trwałego)
Majątek:
- obrotowy
- trwały (środki trwałe, inwestycje rozpoczęte)
Środki trwałe – środki pracy (maszyna, urządzenie) uczestniczące w procesie wytwarzania dóbr lub usług, spełniających cechy:
- wartość początkowa większa lub równa określonej kwocie (aktualnie 3500 zł)
- okres używalności dłuższy niż 1 rok
- muszą być sprawne technicznie
- musimy być ich właścicielami (współwłaścicielami)
Środki trwałe podlegają amortyzacji tzn. pewną część wartości początkowej środka trwałego można dopisać do kosztów działalności firmy (co miesiąc)
Po okresie amortyzacji (zależnym od stopy amortyzacji) nie dopisujemy już do kosztów.
Zużycie środków trwałych:
- techniczne –środek trwały sprawny fizycznie opłaciłoby się wymienić (gdyby zaistniała taka potrzeba) na środek trwały podobnego typu (zużycie techniczne ok. 30 – 40%)
- fizyczne – środek niesprawny, nie nadaje się do użytku i remontu
- ekonomiczne (moralne) – środek opłaca się wymienić na środek trwały nowego typu
Koszty produkcji:
- koszty bieżące
- koszty amortyzacji
- koszty kapitału
Kp = Kb + I*s + I*r
I – wartość początkowa
s – stopa amortyzacji
Dekapitalizacja majątku trwałego – jeżeli inwestujemy poniżej kosztów amortyzacji
Reprodukcja prosta majątku trwałego – jeżeli inwestujemy tyle, ile wyniosły koszty amortyzacji
Reprodukcja rozszerzona majątku trwałego – inwestujemy powyżej kosztów amortyzacji; różnica to inwestycje netto (nakłady inwestycyjne przekraczające koszty amortyzacji)
Inwestycje brutto – faktyczny poziom inwestowania (całość)
Podział inwestycji z punktu widzenia przeznaczenia i efektów ekonomicznych:
- inwestycje produkcyjne – nakłady gospodarcze przeznaczone na tworzenie lub powiększanie majątku służącego do produkcji dóbr lub usług materialnych
- inwestycje nieprodukcyjne – nakłady gospodarcze służące do produkcji dóbr lub usług niematerialnych oraz zasobów długotrwałej konsumpcji (szkoła, szpital, teatr, opera)
Podział inwestycji z punktu widzenia roli, jaką odgrywają w procesie produkcji:
- odtworzeniowe = restytucyjne – polegają na zastąpieniu starych, zużytych maszyn nowymi urządzeniami podobnego typu; przy okazji mamy: niewielki wzrost wielkości produkcji, niewielką obniżkę kosztu jednostkowego
- rozwojowe:
* zwiększające stan wyposażenia (uzupełniające) – zakup dodatkowych maszyn i urządzeń, aby usprawnić proces produkcji,
* modernizacyjne – mają na celu unowocześnienie procesu produkcji, modyfikację wyrobu końcowego, zwiększenie wielkości produkcji,
* polegające na rozbudowie – zwiększenie możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa poprzez rozszerzenie powierzchni produkcyjnych, jednak w granicach istniejącej lokalizacji bądź w bezpośrednim jej sąsiedztwie,
* budowa nowych inwestycji – tworzenie nowych powierzchni produkcyjnych w ramach nowych lokalizacji
Nakłady inwestycyjne – są to wyrażone w pieniądzu nakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej, ponoszone na stworzenie lub powiększenie zasobu majątku trwałego i obrotowego, obejmują nakłady na: prace badawcze, prace projektowe, roboty przygotowawcze, roboty budowlano – montażowe, umaszynowienie inwestycji, rozruch, nadzór inwestycyjny, szkolenie, odbiór.
Proces inwestycyjny:
1. Przygotowanie inwestycji do realizacji – programowanie inwestycji (czy jest sens realizacji, badanie rynku, jak duży i jak trwały jest popyt), projektowanie inwestycji
2. Realizacja inwestycji – wykonanie robót budowlano – montażowych, umaszynowienie inwestycji, rozruch, czasami osiągnięcie przez inwestycję docelowej zdolności produkcyjnej
Podział ze względu na zakres rzeczowy inwestowania:
- przedsięwzięcia inwestycyjne – najszerszy zakres rzeczowy, obejmuje inwestycje o kompleksowo określonym zakresie inwestowania, sporządza się dokumentację projektową oraz założenia techniczno – ekonomiczne (ZTE), zbiorcze zestawienie kosztów (ZZK), rachunki efektywności ekonomicznej
- zadania inwestycyjne – mniejszy zakres inwestowania, część zakresu rzeczowego przedsięwzięcia możliwa do wyodrębnienia, stanowiąca technologiczną całość, która po oddaniu do eksploatacji może podjąć samodzielnie produkcję pomimo, iż przedsięwzięcie jako całość nie zostało jeszcze ukończone
- obiekty inwestycyjne – np. budynek, budowla, sieć infrastruktury
Ocena względna wariantów techniczno – technologicznych w rachunku rocznym
Ocena względna – oceniamy jeden wariant względem innego wariantu, warianty nie mogą się różnić zbytnio standardem (porównywalny standard), od momentu podjęcia decyzji do momentu realizacji inwestycji mija krótki okres czasu, nie występuje zamrożenie nakładów inwestycyjnych
Warianty różnią się 4 parametrami:
- nakłady inwestycyjne I
- okres eksploatacji n=1/s
- koszt bieżący eksploatacji Kb
- wydajność Vm
Celem rachunku jest wybranie wariantu najkorzystniejszego z ekonomicznego punktu widzenia
$$\frac{I + I*r*n + K_{b}*n}{n} \rightarrow min$$
Koszty produkcji – suma nakładów wyrażonych w pieniądzu poniesione w celu wytworzenia konkretnego produktu
- koszty bieżące – koszty zmienne – są funkcją wielkości produkcji
- koszty kapitałowe – koszty stałe – nie zależą od wielkości produkcji
- koszty amortyzacji - koszty stałe – nie zależą od wielkości produkcji
Makroekonomia – ekonomia państwa
Wp Pg (produkcja globalna) – suma produkcji globalnej produktów i usług wytworzonych we wszystkich działach i sekcjach gospodarki narodowej
Wdb PKB – suma wartości dodanych brutto wytworzonych we wszystkich działach i sekcjach gospodarki narodowej
Kryteria analizy i oceny
zc ≥ 0; zB ≥ I * s; Dcz ≥ I * r; Db ≥ I(r+s); Wdn ≥ I * r + Kbr; Wdb ≥ I(r+s) + Kbr
I * r + Kb + I * s → min; I * r + Kb → min; Kb + I * s → min; Kb → min; Zp + I * s → min; Zp → min
Ocena względna wariantów inwestycyjnych w rachunku rocznym
Zamrożenie nakładów inwestycyjnych – brak efektów, względna strata efektów; zamrożenie to zjawisko nieuniknione i wynika z występowania fazy realizacji inwestycji. Dopóki nakłady inwestycyjne są w fazie budowy nie przyczyniają się do realizacji produkcji, a więc i osiągania efektów. Nieosiąganie efektów ekonomicznych w czasie budowy jest względną stratą tych efektów
Zamrożenie Z = I*b*r
I – nakłady inwestycyjne
b – okres realizacji inwestycji w latach
r – stopa oprocentowania
naklady inwestycyjne z zamrozeniem J = I + Z
Ocena bezwzględna wariantów inwestycyjnych w rachunku rocznym
1. Porównanie wskaźnika efektywności bezpośredniej (koszt jednostkowy) z ceną
2. Obliczenie wskaźnika efektywności rynkowej W = P*C
3. Obliczenie zysku Z = W-J(r+s)-Kb
4. Określenie granicznej wielkości produkcji $P_{\text{gr}} = \frac{J(r + s)}{C - K_{\text{bj}}}$
Długookresowy rachunek dyskontowy
Korzyści, które przynosi nam fundusz zgromadzony w banku to odsetki. Stopa procentowa to odsetki od 100 zł. Jeżeli odsetki po ich naliczeniu nie zwiększają kwoty kapitału początkowego to jest to oprocentowanie proste. W przeciwnym razie mamy oprocentowanie składane It = I(1+r)t.
Określenie wartości funduszu początkowego na podstawie jego wartości końcowej to dyskontowanie.
Dyskonto – różnica pomiędzy wartością końcową i początkową funduszu
$$I = I_{t}*\frac{1}{{(1 + r)}^{t}} = I_{t}*a_{t}$$
$$E = \frac{I\left( r + s \right) + K_{b}}{P} \rightarrow min$$
W rachunku dyskontowym $E = \frac{\sum_{t = 0}^{m}{a_{t}(I_{t} + K_{\text{bt}})}}{\sum_{t = 0}^{m}{a_{t}*P_{t}}} \rightarrow min$
m – ostatni rok okresu rozliczeniowego
b – okres eksploatacji inwestycji
It – nakłady poniesione w kolejnych latach okresu obliczeniowego
Kbt – koszty bieżące eksploatacji w kolejnych latach okresu obliczeniowego
Pt – wielkość produkcji w kolejnych latach okresu obliczeniowego
Wszystko, co wykonane do momentu wejścia wykonawcy na plac budowy jest wykonane w roku 0.