Rola aptekarza w profilaktyce pierwotnej i wtórnej
Profilaktyka
Jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka.
Polega ona na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie.
Cele profilaktyki
Podjęcie szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie,
Zahamowanie postępu lub powikłań już istniejącej choroby - dzięki temu prowadzi do ograniczenia niesprawności i inwalidztwa.
Zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby.
Rodzaje profilaktyki
Profilaktyka wczesna
Utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych
Profilaktyka pierwotna
Ma na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka.
Profilaktyka wtórna
Zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych).
Promocja zdrowia
Jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie, jego poprawę i utrzymanie.
Jest to pojęcie interdyscyplinarne z zakresu medycyny, psychologii, socjologii, polityki społecznej, ekonomii i prawa.
Promocja zdrowia a profilaktyka chorób
Promocja zdrowia jest ukierunkowana na optymalizację zdrowia i rozwoju.
Profilaktyka obejmująca działania zapobiegawcze jest ukierunkowana przeciwko konkretnym chorobom.
Włączenie profilaktyki do promocji zdrowia pociąga za sobą poszerzenie form oddziaływania oraz poszerzenie populacji do której działania są adresowane.
DZIEDZINY TE PRZENIKAJĄ SIĘ WZAJEMNIE
Promocja zdrowia w aptece
Skoncentrowany na pacjencie proces komunikowania się i wzajemnego oddziaływania, poprzez który farmaceuta dąży do umożliwienia pacjentowi wykorzystania świadczeń apteki do lepszej kontroli i poprawy stanu zdrowia.
Przykłady zaangażowania aptek
Sprzedaż artykułów związanych ze zdrowym stylem życia.
Eksponowanie plakatów i rozprowadzanie ulotek.
Udział w programach promocji zdrowia organizowanych w ramach systemu opieki zdrowotnej
Szeroko pojęte poradnictwo, dotyczące nie tylko wydawania leków, ale również pożądanych zmian stylu życiu.
Zagadnienia promocji zdrowia
Rzucanie palenia
Dieta
Nadużywanie alkoholu
Ekspozycja na promieniowanie słoneczne
Aktywność fizyczna
Higiena i zdrowie jamy ustnej
Antykoncepcja
Choroby układu krążenia
Osteoporoza
Depresja
Uzależnienia
Profilaktyka chorób układu krążenia
Grupy priorytetowe profilaktyki chorób układu sercowo--naczyniowego w praktyce klinicznej
chorzy z potwierdzonym rozpoznaniem choroby układu sercowo-naczyniowego o podłożu miażdżycowym
osoby bezobjawowe dużego ryzyka choroby układu sercowo--naczyniowego z powodu:
– obecności wielu czynników ryzyka prowadzących do zwiększonego ryzyka całkowitego choroby układu sercowo-naczyniowego (10-letnie ryzyko zgonuz powodu tej choroby ≥ 5%)
– cukrzycy typu 2 lub 1 z mikroalbuminurią
– znacząco zwiększonego pojedynczego czynnika ryzyka, zwłaszcza w powiązaniu z krańcowym uszkodzeniem narządowym
bliscy krewni osób, u których przedwcześnie wystąpiła choroba układu sercowo-naczyniowego o podłożu miażdżycowym, lub krewni osób szczególnie dużego ryzyka
Cele profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych
wsparcie osób z grupy małego ryzyka w utrzymaniu tego statusu w ciągu całego życia oraz pomoc tym, u których ryzyko jest największe, w jego redukcji.
osiągnięcie następujących cech przez osoby dążące do utrzymania zdrowia:
– niepalenie tytoniu
– zdrowe nawyki żywieniowe
– aktywność fizyczna – 30 min umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie
– wskaźnik masy ciała (body mass index – BMI) < 25 kg/m2 oraz unikanie otyłości centralnej
– ciśnienie tętnicze (blood pressure – BP) < 140/90 mm Hg
– cholesterol całkowity < 5 mmol/l (≈ 190 mg/dl)
– frakcja LDL cholesterolu < 3 mmol/l (≈ 115 mg/dl)
– stężenie glukozy we krwi < 6 mmol/l (≈ 110 mg/dl)
uzyskanie bardziej rygorystycznej kontroli czynników ryzyka u osób z grupy dużego ryzyka, zwłaszcza z ustaloną chorobą układu sercowego-naczyniowego lub cukrzycą:
– ciśnienie krwi < 130/80 mm Hg, jeżeli to możliwe
– cholesterol całkowity < 4,5 mmol/l (≈ 175 mg/dl),
opcjonalnie < 4 mmol/l (≈ 155 mg/dl), jeżeli to możliwe
– frakcja LDL cholesterolu < 2,5 mmol/l (≈ 100 mg/dl),
opcjonalnie < 2 mmol/l (≈ 80 mg/dl), jeżeli to możliwe
– stężenie glukozy na czczo we krwi < 6 mmol/l (≈ 110 mg/dl)
oraz HbA1c < 6,5%, jeżeli to możliwe
Farmaceuci są w stanie przeprowadzić badania przesiewowe oceniające ryzyko ich wystąpienia.
Możliwe działania:
Pomiar ciśnienia krwi
Pomiar stężenia cholesterolu
Pomiar stężenia glukozy
Wyznaczenie wskaźnika BMI
Poradnictwo
Jeśli apteka podejmuje się takich działań musi określić:
Jakie testy będą przeprowadzane
Jakiego sprzętu to wymaga
W jakich sytuacjach należy polecić konsultację lekarską
Jakich dodatkowych informacji może zażądać pacjent i w jakiej formie należy ich udzielić
Ile czasu możemy poświęcić jednemu pacjentowi
Ewentualna odpłatność za wykonane testy
BADANIA PRZESIEWOWE
Pomiar ciśnienia tętniczego
należy wykonać u wszystkich osób bez rozpoznanego nadciśnienia tętniczego, począwszy od 3. roku życia przynajmniej raz w roku, a u dzieci z wartością ciśnienia pomiędzy 90. a 95. percentylem i u osób dorosłych, u których stwierdzono wartość w zakresie 120-139/80-89 mm Hg, pomiar ten należy przeprowadzać częściej.
Badanie przesiewowe stężenia cholesterolu całkowitego
u zdrowych, dorosłych osób należy wykonywać co 5 lat.
Pierwsze oznaczenie powinno być wykonane w wieku 20 lat.
U pacjentów z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym należy przeprowadzić pełną ocenę zaburzeń lipidowych.
Badaniami pod kątem zaburzeń lipidowych należy objąć także dzieci >2. roku życia, z rodzinnym wywiadem dyslipidemii w tym hipercholesterolemii rodzinnej lub przedwczesnej ChSN, u dzieci z innymi czynnikami ryzyka oraz u dzieci z trudnym do ustalenia wywiadem rodzinnym
Badanie przesiewowe glikemii na czczo
Należy wykonywać u wszystkich pacjentów powyżej 45. roku życia co 3 lata w celu wczesnego wykrycia cukrzycy.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowej glikemii na czczo należy wykonać doustny test tolerancji glukozy. U osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym oraz stanami przedcukrzycowymi badanie to powinno być wykonywane co 1-2 lata, niezależnie od wieku pacjenta
Status dotyczący palenia tytoniu
Należy ocenić u każdego pacjenta powyżej 10. roku życia. Pacjentom, którzy palą, bez względu na to jak dużo, należy zapewnić minimalną interwencję antytytoniową, aby zaprzestali palenia, zgodnie ze schematem "5xP"
Wskaźnik masy ciała (BMI) i obwód pasa
Należy określać u pacjentów z widoczną nadwagą co 2 lata. Pacjentom z nadwagą (BMI > 25 kg/m2) i otyłym (BMI > 30 kg/m2) lub z otyłością brzuszną należy zapewnić indywidualną edukację w zakresie stylu życia i trening stosownych umiejętności
Pacjenci z czynnikami ryzyka
Wszystkich pacjentów powyżej 55. roku życia palących tytoń, z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub wieloma czynnikami ryzyka choroby sercowo- -naczyniowej należy raz w roku dopytać aktywnie o obecność objawów mogących przemawiać za wystąpieniem przejściowych napadów niedokrwiennych.
Badanie moczu
U wszystkich pacjentów po 55. roku życia życia należy co roku zbadać ogólnie mocz, a u pacjentów z wysokim ryzykiem choroby nerek (rozpoznana choroba układu krążenia, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, rozpoznana przewlekła choroba nerek wśród członków najbliższej rodziny) należy również ocenić szacowane przesączanie kłębuszkowe (eGFR)
Czynnik ograniczający poradnictwo:
Wydzielone miejsce w aptece zapewniające komfort pacjentowi
Wspomaganie pacjenta walczącego z paleniem
Polska: tło problemu
10 milionów Polaków wypala regularnie 15-20 papierosów dziennie.
Pali 40% mężczyzn i 20% kobiet.
Rocznie palenia próbuje 180 tysięcy dzieci.
Nałóg palenia tytoniu
Ma podłoże psychiczne, fizyczne i społeczne.
Wypalenie 1 papierosa dostarcza 1-2 mg nikotyny, która najszybciej (w 90%) wchłania się z płuc.
Na system nerwowy nikotyna działa już po kilku sekundach od podania.
Palenie papierosów
Nowotwory u palaczy
Ust
Jamy ustnej
Gardła
Przełyku
Krtani
Płuc
Szyjki macicy
Pęcherza moczowego i nerek
Choroby serca i udar mózgu
U palaczy 2 – 4 x częściej choroby serca
2 x częściej udar
Palenie
Powoduje zwężenie naczyń krwionośnych
10-krotnie wzrasta ryzyko chorób naczyń obwodowych
Powoduje tętniaka aorty.
Powoduje 10 x wzrost zachorowań na obturacyjną chorobę płuc.
Ok. 90% wszystkich zgonów z powodu obturacyjnej choroby płuc jest spowodowana paleniem.
Inne następstwa zdrowotne
Osłabienie czynności narządów zmysłów smaku, węchu i czucia.
Może wywoływać impotencję u mężczyzn (wzrost ryzyka o ponad 50%)
Zmniejszenie łaknienia i wchłaniania składników pokarmowych głównie witamin
Obniżenie odporności organizmu
Większa podatność na takie choroby jak toczeń rumieniowaty, owrzodzenia jamy ustnej.
Osłabienie systemu odpornościowego powoduje namnażanie się bakterii powodujących powstawanie owrzodzeń przewodu pokarmowego.
Wzrost ryzyka zachorowania na zaćmę o 40%
Pogorszenie stanu skóry: dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych – skóra staje się gorzej ukrwiona i odżywiona.
Zmiany w obrębie ucha wewnętrznego: zwiększone przyleganie płytek krwi do ścian naczyń i zmniejszenie ich światła. Konsekwencja może być utrata słuchu w młodszym wieku.
Palenie w ciąży
Palenie może powodować zniszczenie lub degeneracje DNA plemników, co w efekcie prowadzić może do deformacji płodu lub poronienia.
Palenie w czasie ciąży powoduje wzrost ryzyka niedotlenienia płodu oraz zmian zwyrodnieniowych łożyska.
Konsekwencje: wewnątrzmaciczna śmierć płodu, zahamowanie wzrostu, nieprawidłowe kształtowanie się pęcherzyków płucnych.
Jeden palący rodzic zwiększa ryzyko nagłej śmierci niemowlęcia, astmy, zapalenia oskrzeli i zapalenia płuc od 25 do 40 %.
Ekspozycja dzieci na dym tytoniowy :
Powoduje:
1.Spowolnienie wzrostu płuc
2.Nagły zgon u noworodków
3.Ostre zakażenia dróg oddechowych
4.Choroby ucha
5.Częstsze i ostrzejsze zachorowania na astmę
6.Nawet krótka ekspozycja jest groźna i szkodliwa
Zaprzestanie palenia
1.W ciągu 20 min ciśnienie tętnicze wraca do normy.
2.Po 8 godz poziom tlenku węgla spada o połowę, a tlenu do normy.
3.Po 48 godz poziom nikotyny spada do zera.
4.Po 3 – 9 miesiącach kaszel, katar i problemy z oddychaniem ustępują a pojemność płuc wzrasta o 10%.
5.Po roku ryzyko zawału mięśnia serca spada o połowę.
6.Po 5 latach ryzyko wylewu krwi do mózgu jest takie samo jak u niepalących.
7.Po 10 latach ryzyko raka płuc maleje do takiego samego poziomu jak u niepalących.
8.Po 15 latach ryzyko zawału mięśnia serca jest takie samo jak u niepalących.
Głód nikotynowy-
pojawia się już po kilku godzinach od zapalenia ostatniego papierosa, potęguje w ciągu kilku kolejnych dni (najgorszy jest trzeci dzień, kiedy cała nikotyna zostaje wyeliminowana z organizmu).
utrzymuje się przez kilka kolejnych tygodni.
Kaszel – wywołany reakcją komórek rzęskowych w drogach oddechowych , które rozpoczynają oczyszczanie płuc z nagromadzonej wydzieliny mukolitycznej.
Wzmożony apetyt - konieczność diety.
Zaburzenia jelitowe: zaparcie lub biegunki.
Zawroty głowy i dreszcze – powodowane poprawą utlenienia tkanek.
Zaburzenia pracy układu nerwowego: kłopoty z koncentracją, rozdrażnienie, niecierpliwość, agresja, pobudzenie bądź depresja.
Większą szansę na zerwanie z nałogiem mają palacze, którzy natychmiast i całkowicie zaprzestali palenia.
Osoby, które stopniowo ograniczają ilość wypalanych papierosów zwykle wracają do nałogu, a objawy abstynencji są u nich nasilone.
Metody rzucania palenia
Palenie kontrolowane jest jednak dobrą opcją leczniczą dla tych, którzy nie mogą się odzwyczaić od palenia.
Samokontrola
Terapie grupowe
Telefoniczne poradnie osobom palącym
Promocja rzucania palenia: ulotki, informacja w aptekach
Nikotynowa Terapia Zastępcza
Jest to najlepiej zbadana metoda leczenia farmakologicznego.
Substytucja nikotyny zwiększa dwukrotnie szanse na zerwanie z nałogiem.
Pozwala na dostarczenie pacjentowi używki w mniejszej dawce , stale malejącej aż do całkowitego wyeliminowania.
Stopniowe zmniejszanie pozwala na łagodzenie objawów odstawienia.
Całkowita eliminacja dodatkowych związków występujących w tytoniu.
NTZ
Gumy
Plastry
Aerozole do nosa
inhalatory
NTZ
Gumy do żucia w dawkach 2 i 4 mg
NICORETTE i NICOTINELL
Plastry przezskórne :
w dawkach 7 i, 14 mg/24h i 21mg/24h
NICOTINELL i NIQUITIN
10mg/16h i 15 mg/16h –NICORETTE
Pastylki do ssania 2 i 4mg NIQUITIN
Inhalator NICORETTE 10mg/wkład
Pastylki do ssania 2 i 4mg
Preparat NiQuitin Pastylki 2 mg jest przeznaczony dla palaczy, którzy wypalają pierwszego papierosa po upływie przynajmniej 30 minut od przebudzenia.
Preparat NiQuitin Pastylki 4 mg jest przeznaczony dla palaczy, którzy wypalają pierwszego papierosa w ciągu 30 minut od przebudzenia.
Nie należy jednorazowo ssać więcej niż 1 pastylki. Dawka dzienna nie powinna przekraczać 15 pastylek.
Preparatu NiQuitin nie powinno się stosować dłużej niż przez 24 tygodnie.
Inhalator
NTZ z wykorzystaniem Inhalatora Nicorette powinna trwać ok. 3 miesięcy.
W trakcie terapii należy stopniowo zmniejszać liczbę stosowanych wkładów.
Każda inhalacja powinna trwać około 20 minut Każdy wkład jest substytutem ok. 4 papierosów, można go użyć 4 krotnie - wystarcza na 4 inhalacje).
Otwarty wkład należy zużyć w ciągu 12h.
Liczba wypalanych dziennie papierosów / zalecana liczba wkładów: 1-24 / 6 25-32 / 8 33-40 / 10 ponad 40 / 12
Tabletki do ssania mini
Tabletki Niquitin Mini przeznaczone są dla osób wypalających nie więcej niż 20 papierosów dziennie.
Zawartość: 1,5 mg
Przed rozpoczęciem kuracji należy poradzić się lekarza w przypadku:
- przebytych lub trwających chorób serca
- ciężkiej choroby wątroby lub nerek
- ciąży lub karmienia piersią
BUPROPION - Zyban
(chlorowodorek amfebutamonu)
Lek stosowany w zapobieganiu palenia.
Dostępny na receptę.
Budowa chemiczna zbliżona do niecyklicznych antydepresantów.
Działanie dopaminergiczne i adrenergiczne.
Powoduje wzrost stężenia noradrenaliny (łagodzenia objawów głodu nikotynowego).
Wzrost stężenia dopaminy –zmniejsza pragnienie nikotyny i osłabia chęć zapalenia.
Przeciwwskazania
Epizody drgawkowe
Zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
Inhibitory MAO w ciągu ostatnich 14 dni
Większe ilości alkoholu
Uzależnienie od alkoholu, benzodiazepin, barbituranów.
Działania niepożądane:
Zaburzenia snu
Suchość w ustach
Wzrost ciśnienia tętniczego
Stosowanie:
Początkowo przez 3 dni 1 tabletka (150mg), a następnie przez 7-12 tygodni 2 razy dziennie po 1 tabletce.
WARENIKLINA
Jest częściowym agonistą i antagonistą receptora nikotynowego α4β2, który jest odpowiedzialny za uzależnienie od nikotyny. Wiąże się z receptorami nikotynowymi w mózgu pacjenta i działa na nie na dwa sposoby:
· częściowo pobudza (działanie agonistyczne) receptory nikotynowe do uwalniania dopaminy w mózgu, przez co przyczynia się do zmniejszenia głodu nikotynowego oraz nieprzyjemnych objawów odstawienia związanych z zaprzestaniem palenia;
· blokuje (działanie antagonistyczne) wiązanie nikotyny z receptorami α4β2, przez co - w przypadku zapalenia papierosa przez pacjenta - zmniejsza uczucie przyjemności związanej z paleniem.
Czas trwania terapii 12 tyg, rozpoczęcie 1-2 przed rzuceniem.
CYTYZYNA
Alkaloid pobudzający autonomiczny układ nerwowy w sposób podobny jak nikotyna (działanie agonistyczne, antagonistyczne i obwodowe), występujący m.in. w nasionach złotokapu (Laburnum anagyroides).
Mechanizm działania polega na: selektywnym wiązaniu się z receptorami nikotynowymi, 7-krotnie większym niż nikotyna powinowactwie do receptora α4β2, stymulacji wydzielania dopaminy, antagonizowaniu efektu równocześnie podanej nikotyny.
Przeciwwskazania:
Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, niestabilna dławica piersiowa, niedawno przebyty zawał serca lub udar mózgu, klinicznie istotne zaburzenia rytmu serca, ciąża, okres karmienia piersią.
Palenie papierosów należy przerwać najpóźniej 5 dni po rozpoczęciu leczenia, we wcześniejszym okresie zmniejszać liczbę wypalanych papierosów.
W późniejszym okresie nie wolno zapalić ani jednego papierosa, ponieważ od tego zależy trwałość wyników leczenia.
Zadania Farmaceuty
Znalezienie pacjenta-palacza (osoby kaszlące, kobiety w ciąży, rodzice dzieci z astmą).
Rozmowa z pacjentem:
Udostępnienie informacji na temat różnych metod rzucania palenia
Wyjaśnienie mechanizmów działania nikotyny i leków wspomagających rzucania.
Omówienie ryzyka palenia tytoniu i ocenienie korzyści rzucania palenia.
Zachęcenie do walki z uzależnieniem.
Przydatne testy
Test Schneidera określa motywacje do rzucania palenia.
Test Fagerstroma – test uzależnienia od nikotyny.
Program 5xP
Zawiera praktyczne wskazówki dotyczące walki z paleniem tytoniu.
Został opracowany przez US Public Health Service.
Skuteczność ocenia się na 5-10% osób trwale odchodzących od nałogu.
Program 5P
Pytaj każdego pacjenta czy pali.
Poradź (zaleć) zaprzestanie palenia.
Przeprowadź diagnozę ekspozycji, uzależnienia, gotowości oraz motywacji i przygotowania do zaprzestania palenia
Pomóż wybrać optymalny sposób leczenia.
Powtarzaj swoje zalecenia przy okazji każdej wizyty kontrolnej.
Co warto powiedzieć pacjentowi?
Głód nikotynowy mimo swojej dużej intensywności trwa zazwyczaj 2-3 minuty – może to pomóc w przezwyciężeniu chęci zapalenia.
Jak zredukować przybieranie na wadze i zaburzenia jelitowe? Dieta i aktywność fizyczna.
Doradzenie pacjentowi poinformowania otoczenia o walce z nałogiem w związku z możliwością pojawienia się wahań nastroju.
Czynniki ryzyka Zespołu Metabolicznego
Czynniki genetyczne
Czynniki nabyte:
Nadwaga/otyłość
Brak aktywności fizycznej
Nadmierne spożycie węglowodanów (powyżej 60% energii dziennej racji pokarmowej)
Potomkowie osób z insulinoopornością są mniej wrażliwi na insulinę.
Założenia diety w Zespole Metabolicznym
INDYWIDUALNA
ZALEŻNA OD AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
ZALEŻNA OD RYZYKA CHNS
waga mniejsza o 7-10%/rok
aktywność fizyczna > 3000 kroków/dobę
deficyt energii > 500kcal/dobę
dieta hipolipemiczna
Zalecana utrata kilogramów u osób otyłych to 0,5 kg/tydzień co odpowiada deficytowi energetycznemu 3500 kcal/tydzień (500kcal/dobę)
W ZM i cukrzycy nie zaleca się diet redukcyjnych poniżej 1000 kcal/dobę
PROFIL LIPIDOWY NORMY:
cholesterol całkowity <190 mg/dl (5 mmol/l)
cholesterolu LDL <115 mg/dl (3 mmol/l)
cholesterol HDL:
dla kobiet > 46 mg/dl (1,2 mmol/l)
dla mężczyzn >40 mg/dl. (1,0 mmol/l)
HIPERTRIGLICERYDEMIA
Dietetyczne leczenie HTG wymaga innej konstrukcji diety polegającej na zwiększeniu udziału energii z tłuszczów (zwłaszcza jednonienasyconych) do 30-35% kosztem węglowodanów.
Nasycone kwasy tłuszczowe pozostają poniżej 7% całkowitej energii diety.
Wyjaśnienie pacjentowi jakie czynniki wpływają na stężenie triglicerydów.
Kaloryczność diety
ilość spożywanych węglowodanów (szczególnie węglowodanów prostych).
Alkohol
HIPERCHOLESTEROLEMIA
Ilość tłuszczu w diecie ≤25% całkowitej energii diety.
Nasycone kwasy tłuszczowe poniżej 7% całkowitej energii diety.
Białka -15-20% energii
Węglowodany powinny dostarczać
50-60% energii
Cholesterol pokarmowy poniżej 300 mg/dobę.
omega – 6 5 – 8% energii
omega – 3 1 – 2% energii
Kwasy tłuszczowe TRANS < 1% energii
MUFA tł. całk.– (SAT+PUFA+TRANS)
Które produkty pomagają obniżyć poziom cholesterolu?
Produkty wzbogacone w sterole roślinne
Margaryny np. Flora pro-active, Benecol
Napoje mleczne np. Danacol
PREPARATY W HIPERLIPIDEMII
Preparaty z błonnikiem
Preparaty z ekstraktem z czosnku
Preparaty ze sterolami i stanolami
Preparaty z wyciągiem z ziela karczocha
Preparaty z kwasami tłuszczowymi omega-3 i omega-6
DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA
Stosowana u pacjentów z ZM w porównaniu z dietą kontrolną (ograniczenie spożycia tłuszczu) spowodowała po 2 latach znamienny spadek masy ciała, oporności na insulinę, stężenia triglicerydów, cholesterolu i glukozy na czczo oraz wzrost cholesterolu HDL
Esposito i wsp. JAMA 2004r.
W grupie badanej stwierdzono redukcję stężenia:
hs-CRP p<0.01
IL-6 p<0.04
IL-7 p<0.04
IL-18 p<0.03
Obniżenie insulinooporności p<0.001
Po 2 latach stosowania obu typów diet stwierdzono, że tylko 40 pacjentów z grupy badanej miało cechy zespołu metabolicznego, podczas gdy w grupie kontrolnej - 78 osób. (p<0001)
PODSTAWOWE ZALECENIA DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ
Jedz warzywa i owoce w każdym posiłku.
Zastąp białe pieczywo pieczywem razowym
Często zastępuj ryż biały i ziemniaki kaszami
Przynajmniej 3 razy w tygodniu jedz ryby, zwłaszcza ryby morskie
Mięsa czerwone jedz tylko kilka razy w miesiącu
Do surówek dodawaj oliwę z oliwek zamiast sosów śmietanowych i majonezowych
Spośród produktów mlecznych wybieraj jogurty, kefiry, mleko acydofilne, chude twarogi.
Ogranicz sól używając w zamian dużo czosnku i ziół
Słodycze zastąp orzechami, migdałami, owocami suszonymi.
Pij dużo wody mineralnej 1,5 – 2 litr w ciągu dnia. Godne polecenia są również soki warzywne.
Zamiast egzotycznych owoców można stosować owoce krajowe zarówno świeże jak i mrożone.
Warzywa charakterystyczne dla południa nie są konieczne: tradycyjne warzywa polskie np. marchew, sałata czy kapusta wystarczają. Ważne, aby jeść je często i jak najczęściej surowe.
Nie trzeba wybierać drogich gatunków ryb morskich np. łososia lub owoców morza. Tradycyjny śledź czy makrela są także wartościowe.
Oliwę z oliwek można doskonale zastąpić olejem rzepakowym. Ma podobny skład tłuszczu i podobnie jak oliwa z oliwek nadaje się do smażenia.
Zwyczaj moczenia pieczywa w oliwie charakterystyczny dla krajów śródziemnomorskich można zastąpić smarowaniem pieczywa dobrej jakości margarynami miękkimi. Wybierając margarynę należy sprawdzić na opakowaniu czy nie zawiera kwasów trans!
Ser kozi można zastąpić zwykłymi chudymi twarogami.
Czynniki ryzyka nadciśnienia
Genetyczne: u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku nadciśnienia występuje ono znacznie częściej, a osoby z prawidłowym ciśnieniem krwi, ale obciążającym wywiadem rodzinnym, w sytuacjach stresowych oraz przy wysiłku fizycznym reagują większym wzrostem ciśnienia.
Nadwaga i otyłość
Wpływ na występowanie nadciśnienia mają także:
Czynniki dodatkowo upośledzające
Na co należy zwrócić uwagę pacjentowi
• nadmierna podaż kalorii - otyłość
• nadmierna podaż soli,
• nadmierna podaż nasyconych kwasów tłuszczowych,
• nadużywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• mała aktywność fizyczna,
• przyjmowanie środków antykoncepcyjnych.
Nadciśnienie wtórne
choroby miąższowe nerek, guzy nerek oraz zwężenie tętnicy nerkowej;
zaburzenia hormonalne, których podłoże leży głównie w zaburzeniach funkcji nadnerczy (guz chromochłonny, zespół Cushinga, zespół Conna, zespół nadnerczowo-płciowy) oraz innych gruczołów wydzielania wewnętrznego (akromegalia);
zwężenie aorty, w zespole obturacyjnego bezdechu sennego
pod wpływem leków – doustnych środków antykoncepcyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, glikokortykosteroidów.
Kiedy podejrzewać nadciśnienie wtórne?
• rozpoznanie nadciśnienia drugiego stopnia (SBP >= 160 mmHg lub DBP >= 100 mmHg),
• przełom nadciśnieniowy (>230/130 mmHg),
• nagła utrata kontroli ciśnienia po wielu latach utrzymywanego farmakologicznie stabilnego stanu,
• nadciśnienie oporne na leki,
• nadciśnienie u osoby bez obciążeń w wywiadzie rodzinnym.
Jakie leki podwyższają ciśnienie tętnicze?
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) zatrzymują jony sodowe, co zwiększa działanie hormonów działających wazokonstrykcyjnie i hamuje działanie prawie wszystkich leków obniżających ciśnienie.
Aerozole donosowe, środki zmniejszające obrzęk błon śluzowych i leki zmniejszające łaknienie zawierają niekiedy substancje obkurczające naczynia, takie jak: fenylopropalonamina, efedryna i pseudoefedryna. Substancje te mogą powodować nadciśnienie oraz zmniejszać efektywność leków obniżających ciśnienie krwi.
Leki a nadciśnienie
Doustne środki antykoncepcyjne (DSA). Kobiety przyjmujące DSA, jeśli dodatkowo palą papierosy i są otyłe, mają 2–3 razy większe ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Kortykosteroidy zatrzymują sól i wodę, co prowadzi do wzrostu płynów w obrębie łożyska naczyniowego, co może wywoływać nadciśnienie.
Wzrost ciśnienia mogą także powodować: cyklosporyna, erytropoetyna, takrolimus i preparaty zawierające lukrecję.
Zażywanie narkotyków, np. kokainy, amfetaminy może być przyczyną nadciśnienia opornego na leczenie.
OF w nadciśnieniu tętniczym. Kogo obejmuje?
Procesem opieki farmaceutycznej w nadciśnieniu należy objąć pacjentów leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego oraz tych z czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (palacze tytoniu, osoby otyłe, z cukrzycą, wysokim poziomem cholesterolu), u których nadciśnienie może się ujawnić bądź występuje, lecz nie jest jeszcze zdiagnozowane.
Zakres opieki farmaceutycznej
w zależności od możliwości lokalu aptecznego, posiadanego wyposażenia technicznego (sprzętu audiowizualnego i komputerowego), a przede wszystkim w zależności od chęci i możliwości zaangażowania się pracowników w pracę z pacjentem.
Poziom pierwszy
Poziom pierwszy obejmuje prewencję pierwotną chorób sercowo-naczyniowych poprzez edukację pacjentów.
Rolą farmaceuty jest doradztwo pacjentom w celu wyeliminowania modyfikowalnych czynników ryzyka podwyższonego ciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych, a poprzez to osiągnięcie obniżenia ciśnienia krwi, zmniejszenie zapotrzebowania na leki przeciwnadciśnieniowe i zapobieganie wystąpieniu nadciśnienia.
Opieka na tym poziomie powinna polegać na przekazywaniu rad w formie słownej, w formie ulotek i poprzez filmy wideo pokazywane w aptece.
Poziom drugi
Cel: wykrywanie nadciśnienia tętniczego u pacjentów apteki poprzez mierzenie ciśnienia, a następnie kierowanie pacjentów z podwyższonymi wartościami ciśnienia do lekarza.
Optymalna wartość ciśnienia tętniczego - 120/80 mmHg
Prawidłowa wartość -120-129/80-84 mmHg
Wysoka prawidłowa wartość m-130-139/85-89 mmHg
Nadciśnienie tętnicze pierwszego stopnia stwierdzamy, gdy wynik pomiaru wynosi 140-159/90-99 mmHg,
Nadciśnienie tętnicze drugiego stopnia przy wartości 160- -179/100-109 mmHg
Nadciśnienie tętnicze trzeciego stopnia powyżej 180/110 mmHg.
Ten poziom opieki wymaga także identyfikacji czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz prowadzenia edukacji w celu eliminacji modyfikowalnych czynników ryzyka.
Poziom trzeci
Monitoring obejmuje:
regularny pomiar ciśnienia;
doradzanie w kwestii stosowanych leków:
– ich efektów ubocznych,
– interakcji,
– przeciwwskazań,
– zgłaszanie możliwych interakcji lekowych lekarzowi;
zwiększanie współpracy (complience) pacjenta;
doradzanie w kwestii modyfikacji stylu życia;
nauczanie samokontroli ciśnienia.
O czym należy poinformować pacjenta
docelowych wartości ciśnienia, jakie są dla niego optymalne,
korzyści, jakie osiągnie dzięki prawidłowej kontroli ciśnienia,
możliwych efektów niepożądanych stosowanych leków,
potrzeby kontynuacji leczenia (często przez całe życie),
ryzyka, jakie wiąże się z nieprawidłowymi wartościami ciśnienia.
Systematyczne stosowanie leków
Nie wolno odstawiać leczenia hipotensyjnego z powodu prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego.
Należy je zażywać przewlekle, nawet przy prawidłowo niskich wartościach ciśnienia, aby utrzymać ten stan.
Zaburzenia w przyjmowaniu leków hipotensyjnych są najczęstszą przyczyną pogorszenia kontroli i nieskuteczności leczenia.
Kogo otoczyć specjalną opieką?
chorzy z cukrzycą lub z niewydolnością nerek, u których ciśnienie powinno być niższe od wartości 130/80 mmHg w celu ochrony funkcjonujących jeszcze kłębuszków nerkowych.
Osoby w podeszłym wieku z powodu zagrażającej hipotonii ortostatycznej (spadek ciśnienia w pozycji stojącej) leczenie hipotensyjne należy wdrażać powoli, zaczynając od małych dawek oraz dokonywać pomiaru ciśnienia w pozycji stojącej.
Modyfikacje stylu życia
Ustalenie ilości sodu w diecie
Dla osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym: 6g soli/dobę dla osób (1 płaska łyżeczka) co odpowiada 2,3-2,7g sodu;
Dla osób z nadciśnieniem tętniczym: - 3g soli (½ płaskiej łyżeczki) co odpowiada 1,25-2,35g sodu.
50 - 70% sodu zawartego w diecie pochodzi z przetworzonych produktów spożywczych, których wykorzystanie w dziennych racjach pokarmowych jest i tak wysokie.
Zmniejszenie masy ciała zaledwie o 4,5 kg obniża ciśnienie tętnicze u wielu otyłych chorych na tę chorobę.
WYSIŁEK FIZYCZNY
Siedzący tryb życia zwiększa o 20-50% ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego w porównaniu do osób aktywnych fizycznie i sprawnych ruchowo.
Ciśnienie tętnicze można obniżać poprzez regularne, umiarkowane ćwiczenia fizyczne, stosowane systematycznie przez 30-45 minut 3-4 razy w tygodniu. Przykładem mogą być spacery energicznym krokiem, powodujące maksymalne zużycie tlenu na poziomie 40-60%.
Przy współistniejących innych chorobach sercowo-naczyniowych, o wielkości wysiłku fizycznego powinien zdecydować lekarz.
ALKOHOL
spożywany w nadmiarze jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Osobom, które piją alkohol należy zalecać, aby spożycie nie przekraczało 30ml etanolu, co odpowiada np. 720 ml piwa (lekkiego), 300 ml wina lub 60 ml wódki.
KOFEINA
Istnieje bardzo zróżnicowana osobnicza reakcja na działanie kofeiny.
Kofeina może powodować ostry wzrost ciśnienia tętniczego, zwiększa również ilość skurczów serca.
DIETA
dobierać produkty chude (mięs zalecana jest cielęcina, kurczaki, indyki, chuda wołowina)
stosować takie sposoby obróbki termicznej jak gotowanie, pieczenie w folii lub na rożnie
unikać potraw smażonych lub duszonych.
zwiększyć ilość ryb w diecie (korzystny wpływ na ciśnienie krwi wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, pochodzących z ryb morskich
Tłuszcze zwierzęce np. smalec, masło należy zastąpić olejami roślinnymi i margarynami miękkimi, kubkowymi, bez kwasów trans.
Zbyt małe spożycie potasu z dietą u części ludzi może spowodować wzrost ciśnienia tętniczego. Spożywanie dużych ilości potasu chroni przed rozwojem nadciśnienia tętniczego, a u chorych na nadciśnienie ułatwia jego kontrolę.
Najlepsze źródła potasu:
-warzywa
-orzechy
-suszone owoce
-ziemniaki
-ryby
-ryż
Osteoporoza
choroba metaboliczna kości charakteryzująca się obniżoną masą kostną i zaburzeniami mikroarchitektury tkanki kostnej, wiodącymi do zwiększenia jej kruchości, a w konsekwencji wzrostu ryzyka złamań.
Czynniki ryzyka i przyczyny:
Zaawansowany wiek
Płeć żeńska
Jasna karnacja skóry
Przedwczesne klimakterium
Wątła, niska masa ciała
Przedłużona terapia pewnymi lekami, np.: kortykosteroidami, preparatami tarczycy, lekami przeciwdrgawkowymi i lekami przeciwzakrzepowymi.
Mała aktywność fizyczna
Niedostateczne spożycie wapnia
Mała podaż witaminy D
Alkohol, kawa, papierosy, białko zwierzęce
Osteoporoza jako istotny problem zdrowotny
Szacuje się, że obecnie na świecie choruje 100 milionów ludzi.
Stany Zjednoczone- osteoporoza jest przyczyną niezdolności do pracy, kalectwa i zgonów u kobiet po 50-tym roku życia aż w 10% przypadków.
Polska – badania oparte o ocenę radiogramów wykazały, że osteoporoza występuje u około 25% populacji w wieku powyżej 50 lat.
Badania Lorenca i wsp. wykazały, że w Polsce w ciągu roku odnotowuje się 12 tysięcy złamań szyjki kości udowej. Potencjalnie osteoporozą jest zagrożonych 4 miliony mężczyzn i 5 milionów kobiet.
Szczytowa masa kostna powstaje w okresie wzrastania a następnie stabilizacji do 30 roku życia. W okresie pokwitania kumulowanie tkanki kostnej następuje w ilości 7-8 % rocznie. W tym okresie przyrasta aż 40% masy kostnej.
Powyżej 40-50 roku życia zaczyna się fizjologiczna utrata masy kostnej, której szybkość u zdrowych dorosłych jest oceniana na ok. 1% rocznie. U kobiet po menopauzie oraz u osób predysponowanych do osteoporozy, ta szybkość może być znacznie większa i przekraczać 3-5% rocznie.
Wielkości szczytowej masy kości osiągniętej w dzieciństwie, w okresie wzrastania i młodości.
Szybkości i czasokresu trwania fizjologicznego lub patologicznie przyśpieszonego ubytku tkanki kostnej związanego z procesami starzenia, a szczególnie z okresem pomenopauzalnym.
Typowe złamania:
pierwsze złamanie osteoporotyczne dotyczy przedramienia u kobiet w wieku 50-55 lat;
następne typowe złamania występują w odcinku piersiowo-lędźwiowym kręgosłupa u kobiety ok. 60-65 roku życia i ich częstość nasila się wraz z wiekiem;
trzecie typowe złamanie dotyczy największej kości szkieletu - udowej i występuje zarówno u kobiet jak i u mężczyzn powyżej 70 roku życia.
Osteoporoza wtórna
Rozwija się w przebiegu wielu chorób:
endokrynologicznych,
przewodu pokarmowego,
nerek,
hematologicznych,
reumatologicznych i
wrodzonych chorób tkanki łącznej.
Leki zwiększające ryzyko osteoporozy
Glikokortykosteroidy
Heparyna
Leki przeciwpadaczkowe (fenobarbital, fenytoina, karbamazepina)
Warfaryna
Cyklospopryna
Medroksyprogesteron
Chemioterapeutyki
Choroby będące czynnikami ryzyka osteoporozy
Choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, niedokrwienna choroba serca, niewydolność krążenia)
Choroby układu oddechowego (POChP)
Choroby metaboliczne (cukrzyca, hiperlipoproteinemie)
Profilaktyka osteoporozy
Profilaktykę należy rozważyć u wszystkich osób, które:
przekroczyły 60 rok życia
mają jeden lub więcej czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy
w wywiadzie rodzinnym mają choroby zaburzające gospodarkę wapniowo-fosforanową
wykonały (z jakichkolwiek powodów) badanie densytometryczne, którym ujawniono tzw. osteopenię (wartość T - score pomiędzy minus 1 a minus 2,5)
cierpią na przewlekłe choroby układu krążenia i narządu ruchu ograniczające sprawne poruszanie się
Środki zapobiegawcze są zróżnicowane i obejmują:
zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu
zwiększenie (o ile to możliwe) aktywności fizycznej; z punktu widzenia sprawności układu szkieletowego najlepsze są długie, regularne spacery oraz taniec towarzyski czyli działanie w naturalny sposób angażujące nasz układ ruchu. Jest to nawet lepsze niż jazda na rowerze lub pływanie.
eliminowanie ryzyka upadków co wymaga stworzenia bardziej przyjaznego otoczenia w sensie technicznym oraz co nie mniej ważne, fachowe leczenie zaburzeń krążenia i równowagi
zapewnienie odpowiedniego, codziennego spożywania wapnia w postaci źródeł naturalnych lub odpowiednich preparatów tak, aby jego ilość wynosiła 1200 mg (1,2 g) na dobę
stosowanie preparatów witaminy D w indywidualnie dobranych przez lekarza dawkach, które zwykle wynoszą od 400 do 800 IU na dobę.
Witamina D i Wapń
Obecnie na rynku znajduje się duża ilość preparatów wapnia (20 preparatów zarejestrowanych w Polsce) oraz witaminy D-3 (9 preparatów zarejestrowanych w Polsce).
Dodatkowo trzeba uwzględnić bliżej nieznaną liczbę parafarmaceutyków, odżywek i środków dietetycznych dostępnych zwykle w różnego rodzaju sieciach dystrybutorskich.
Nadmierne spożycie wapnia może przejawiać się między innym:
zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego w tym nudnościami, wymiotami, zaparciami, bólami brzucha oraz zaostrzeniem już istniejącej choroby wrzodowej.
bólami głowy oraz wzrostem ciśnienia tętniczego krwi
zaburzeniami funkcji nerek, w tym częstym oddawaniem moczu i większym ryzykiem kamicy.
zaburzeniami rytmu serca
zmianami zachowania.
osłabieniem siły mięśniowej
NADMIAR WITAMINY D
Stosowanie w nadmiarze witaminy D-3 lub jej pochodnych może wywołać podobne objawy z większym nasileniem dolegliwości nerkowych (duża utrata wapnia drogą nerek) i kostnych.
REKOMENDACJE ŻYWIENIOWE
Ograniczyć spożycie produktów zwiększających wydalanie wapnia z moczem, a więc:
soli do 6 g dziennie
mocnej kawy, herbaty i coca-coli
unikać nadmiernego spożycia białka zwierzęcego
unikać spożywania produktów zawierających duże ilości fosforanów np. żywności typu fast-food
Rozważyć możliwość spożywania soi lub produktów sojowych, zwłaszcza w okresie pomenopauzalnym.
Farmakoterapia w ramach profilaktyki
Zgodnie ze światowymi standardami leczenia w wybranych przypadkach stosuje się dodatkowe środki profilaktyczne oprócz zalecanych zawsze wapnia i witaminy D-3.
hormonalna terapia zastępcza u kobiet i mężczyzn oraz leki hamujące utratę masy kostnej (tzw. bifosfoniany).
Pobudzają one wzrost kości, natomiast unieruchomienie (immobilizacja), np. w wyniku długotrwałego leżenia w łóżku, powoduje istotne zmniejszenie masy kostnej.
Intensywne ćwiczenia fizyczne zwiększają masę kości u osób dorosłych przez cały okres ich stosowania
U osób starszych, wcześniej leczonych z powodu licznych współwystępujących chorób, które muszą być leczone z powodu wystąpienia osteoporozy, zwiększa się ryzyko wystąpienia trudnych do przewidzenia interakcji leków nasilających działania niepożądane oraz wpływające na skuteczność terapii w tej konkretnej chorobie.
Rola farmaceuty - podsumowanie
Uzupełnienie diety w wapń i witaminę D3
Stosowanie regularnego wysiłku fizycznego obciążającego szkielet (zaproponowanie spacerów co najmniej godzinę dziennie)
Unikanie środowiskowych czynników osteopenizujących
Leczenie współistniejących chorób
Unikanie palenia tytoniu, używania kawy, spożycia alkoholu
Unikanie upadków
Stosowanie HTZ
Profilaktyka chorób nowotworowych
Epidemiologia w Polsce
W oparciu o raport Krajowego Rejestru Nowotworów Forum Onkologiczne podaje, że liczba nowych zachorowań na raka w Polsce zwiększyła się w 2008 roku do 156 tys. osób.
Spośród tych chorych 9 proc. już zmarło. W raporcie wykorzystano dane wojewódzkich rejestrów nowotworów, z których wynika, że skuteczność leczenia stopniowo się poprawia. Średnio w całej Polsce udaje się wyleczyć 42 proc. chorych.
WAŻNE dla palaczy!!!
Dla możliwości prowadzenia odpowiedniego, skutecznego leczenia choroby nowotworowej, w którym nie będzie powikłań, takich jak zapalenie płuc czy niewydolność oddechowa po zabiegu operacyjnym lub w trakcie chemioterapii, należy bezwzględnie przestać palenia najwcześniej, jak to tylko jest możliwe. Każdy dzień bez papierosa przed leczeniem zwiększa szansę na zmniejszenie powikłań płucnych i infekcyjnych.
Czynniki ryzyka zachorowania na raka
Profilaktyka pierwotna - dieta
Spożywanie diety bogatej w produkty pochodzenia roślinnego.
-witaminy
-składniki mineralne
-fitozwiązki
Zwiększenie spożycia warzyw i owoców
-błonnik pokarmowy
-wysokie stężenie antyoksydantów we krwi
Utrzymanie prawidłowej masy ciała i aktywności fizycznej.
Obniżenie stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1
Zachowanie umiaru w spożyciu alkoholu
Aldehyd octowy powstający z alkoholu niszczy foliany i zmniejsza stabilność DNA.
Wybór produktów ubogich w tłuszcz i sól
-redukcja spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych
-nadmiar kwasów tłuszczowych omega-6 zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu poprzez zwiększenie produkcji wolnych rodników w wyniku ich peroksydacji.
-kwasy omega-3 zmniejszają ryzyko rozwoju nowotworów poprzez zmniejszenie ekspresji genów, zmniejszenie powstawania kwasu arachidonowego, wpływ na metabolizm estrogenów, zmniejszenie produkcji wolnych rodników,
-kwasy jednonienasycone mają działanie obojętne albo zmniejszają ryzyko.
Dieta w prewencji nowotworów
Sól zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka poprzez działanie destrukcyjne na warstwę błony śluzowej.
Prawdopodobnie podobne działanie może mieć na błonę śluzową gardła.
Bezpieczne przygotowanie i przechowywanie żywności.
Unikanie zepsutych produktów np. spleśniałych – ze względu na zawartość aflatoksyn, które są substancjami rakotwórczymi
Unikanie nadmiernego spożycia produktów przygotowanych w niskich temperaturach zmniejsza spożycie nitrozoamin
Używanie tacek lub folii cynowej do grilla.
Profilaktyka pierwotna - palenie.
Unikanie tytoniu w jakiejkolwiek postaci
Żucie tytoniu – rak jamy ustnej
Palenie – zwiększenie ryzyka wielu nowotworów
Nadmierne picie alkoholu razem z paleniem jeszcze bardziej zwiększa ryzyko rozwoju raka jamy ustnej i gardła.
Podstawowe wskazówki żywieniowe w profilaktyce choroby nowotworowej
Unikać:
Żywności przypalonej
Żywności spleśniałej
Potraw grillowanych bezpośrednio nad żarem
Produktów marynowanych
Żywności peklowanej
Zadbać o odpowiednią ilość w diecie warzyw i owoców jako źródła antyoksydantów i błonnika pokarmowego.
Wczesne objawy choroby nowotworowej
Postępowanie
W przypadku zmian barwnikowych (pieprzyki, znamiona i inne) na skórze powłok możemy udać się po poradę do lekarza rodzinnego, onkologa, chirurga-onkologa lub dermatologa.
Uporczywy kaszel, chrypka - lekarz rodzinny, onkolog, laryngolog, pulmonolog (specjalista chorób płuc)
Powiększone węzły chłonne, utrzymujące się stany gorączkowe - lekarz rodzinny, onkolog, hematolog
Guz w piersi - lekarz rodzinny, onkolog, chirurg-onkolog, ginekolog
Guz w powłokach (na skórze lub w tkankach pod skórą) - lekarz rodzinny, onkolog, chirurg-onkolog
Zaburzenia połykania - lekarz rodzinny, chirurg-onkolog, gastroenterolog
Obecność świeżej krwi lub/i śluzu w stolcu, czarne stolce, naprzemienne biegunki i zaparcia, długo utrzymujące się zaparcia - lekarz rodzinny, gastroenterolog, chirurg-onkolog
Zaburzenia oddawania moczu, zmiana zabarwienia moczu, krew w moczu - lekarz rodzinny, urolog
Niespecyficzne (niezbyt dobrze określone) bóle w obrębie jamy brzusznej - lekarz rodzinny, chirurg, gastroenterolog, chirurg-onkolog
Wczesne objawy choroby nowotworowej
Postępowanie
Plamienie z narządu rodnego u kobiet, bolesność podbrzusza nie związana z cyklem miesięcznym - ginekolog
W przypadku innych objawów, które mogą być specyficzne lub niespecyficzne dla choroby nowotworowej, zalecana jest konsultacja lekarza rodzinnego.
PROFILAKTYKA RAKA PIERSI
Profilaktyka raka piersi polega na badaniach przesiewowych (tzw. skreening), czyli wykonywaniu badań mających na celu wykrycie nowotworu, gdy nie ma jeszcze objawów choroby oraz na prowadzeniu aktywnych działań w celu jak najwcześniejszego wykrycia nowotworu (profilaktyka wtórna).
Wcześnie wykryty rak piersi może być skutecznie leczony. Im mniejszy guz czy wykryta zmiana w piersi niewyczuwalna badaniem ręcznym, tym większe jest prawdopodobieństwo, że jest to rak o typie przedinwazyjnym (czyli nie dającym przerzutów). Także w przypadku, gdy zostanie wykryty rak inwazyjny, im jest on mniejszy, tym większe prawdopodobieństwo, że nie doszło jeszcze do przerzutów do węzłów chłonnych, a możliwości wyleczenia są większe.
W celu wczesnego wykrycia zmian w piersi stosuje się następujące badania:
samobadanie piersi przez kobietę
badanie lekarskie przy każdej kontroli u lekarza rodzinnego i ginekologa
ultrasonografia piersi
mammografia
udział w Programie Wczesnego Wykrywania Raka Piersi