Wykwit (łac. exanthema) – w dermatologii: zmiana skórna, na podstawie której można ustalić rozpoznanie; są zasadniczym elementem obrazu klinicznego chorób dermatologicznych. Mimo różnorodności objawów skórnych można je podzielić na podstawie cech morfologicznych na kilkanaście podstawowych typów.

Wyróżniamy wykwity pierwotne (łac. efflorescentiae primariae) i wtórne (efflorescentiae secundariae). Wykwity pierwotne pojawiają się w początkowym okresie ujawnienia się zmian chorobowych na skórze. Wykwity wtórne stanowią zejście wykwitów pierwotnych i są obecne w okresie dalszego przebiegu lub ustępowania choroby.

Przy opisie wykwitów zwraca się uwagę na takie ich cechy, jak: wielkość, kształt, postać, barwę, powierzchnię, ograniczenie umiejscowienia, ilość, towarzyszące objawy podmiotowe (ból, świąd), ewolucję i zejście.

Wykwity pierwotne:

Wykwity pierwotne pojawiają się na skórze w początkowym okresie objawowych zmian chorobowych.

Należą do nich:

- Plama

- Grudka

- Bąbel

- Guzek

- Guz

- Pęcherzyk

- Pęcherz

- Krosta

Plama (macula) - wykwit pierwotny będący zmianą zabarwienia skóry na ograniczonej przestrzeni, niewyczuwalny przy dotyku.Są one najczęściej rumieńcowe, czerwone lub różowe.Plamy najczęściej obserwuje się w przypadku wysypek na tle zakażeń wirusowych. Powstają w wyniku: nadmiernego gromadzenia się barwnika - plamy barwnikowe (np. piegi), lub jego braku (bielactwo), wynaczynienia krwi do skóry, patologicznie rozszerzenia lub nowotworzenia naczyń krwionośnych - plamy naczyniowe, odkładania się różnych substancji w skórze - plamy złogowe (tatuaże, srebrzyca), miejscowego przekrwienia skóry (rumień).

Grudka (papula) - jest to wykwit wyniosły w stosunku do otoczenia o wzmożonej spoistości. Powierzchnia uniesionego naskórka może być płasko wyniosła lub kopulasto wypukła.Jest to wykwit wyraźnie odgraniczony,dość spoisty, niewielki, różnego kształtu i różnej barwy, ustępujący bez pozostawienia blizny. Na powierzchni grudki można obserwować złuszczenie, tworzenie się nadżerek, także objawy wysiękowe i przerostowe.Rozróżnia się grudki naskórkowe (przerosłe) - przerost naskórka; mogą osiągać duże rozmiary (np. brodawki zwykłe), skórne np.kępki żółte i mieszane - skórno-naskórkowe zmiany w naskórku i skórze właściwej (np. łuszczyca, liszaj płaski).

Bąbel (urtica) - wyniosły ponad powierzchnię skóry i błony śluzowej, porcelanowobiały wykwit, wyraźnie odgraniczony od otoczenia i silnie swędzący; szybko tworzy się i równie szybko ustępuje bez śladu.Z punktu widzenia anatomii jest to obrzęk łącznotkankowego podścieliska skóry właściwej, związany ze zwiększoną przepuszczalnością ścian naczyń krwionośnych. Występuje po oparzeniu pokrzywą, ukłuciu komara, jako objaw alergii, np. w pokrzywce.

Guzek (nodulus) - wyniosły nad powierzchnię skóry wykwit, podobny do grudki, ale większy i ustępujący z pozostawieniem blizny. Zmiany patologiczne dotyczą tkanki łącznej skóry właściwej, która, uszkodzona procesem chorobowym, wytwarza bliznę. Guzki bywają różnej wielkości; większe od orzecha laskowego nazywa sie guzami.

Guz (tumor) - każdy dający się wykryć klinicznie nadmiar tkanki. Może powstać między innymi na tle: nowotworowych (łagodnych lub złośliwych) i nienowotworowych procesów rozrostowych, zmian zapalnych (miejscowo rozwijające się zakażenia bakteryjne, grzybicze lub pasożytnicze), odczynu zapalnego (np. powiększone węzły chłonne), gromadzenia się płynu (torbiele) lub krwi (krwiaki).

Pęcherzyk (vesicula) - drobny wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, wypełniony płynem wysiękowym, kształtu kulistego lub owalnego, różnej wielkości, ale nie większy niż ziarno grochu. Może: 1) wessać się bez przerwania pokrywającej go warstwy naskórka; 2) wytworzyć nadżerkę, gdy pęknie jego pokrywa; 3) pokrywać się strupem; 4) przekształcić się w krostę (w razie zropienia jego surowiczej treści) lub 5) powiększyć się do rozmiarów pęcherza.

Pęcherz (bulla) - większy od pęcherzyka wykwit wystający ponad powierzchnię skóry, wypełniony płynem wysiękowym, ustępujący bez pozostawienia blizny. Płyn może gromadzić się pod warstwą rogową naskórka (pęcherze podrogowe), śródnaskórkowo (np. w wyniku akantolizy w pęcherzycy) oraz pod naskórkiem (pęcherze podnaskórkowe). Pęcherze podrogowe są wiotkie, cienkie, pomarszczone, ich pokrywa łatwo pęka tworząc nadżerki, a potem strupy. Pęcherze podnaskórkowe o grubej pokrywie są bardziej oporne na urazy.

Krosta (pustula) - drobny pęcherzyk wypełniony treścią ropną wyniosły ponad powierzchnię skóry, wielkości od główki szpilki do ziarna fasoli, przeważnie kulisty. Jest najczęsciej typu pęcherzykwego, jak w trądziku lub w zapaleniu mieszków włosowych. Może powstać bez związku z mieszkami włosowymi (ospa). Krosta przymieszkowa, krosta tkwiąca w ujściu mieszka włosowego, zazwyczaj przebita przez środek włosem, rozwijająca się głównie na tle zakażenia gronkowcowego. Zejściem bywa nadżerka lub strup, pozostawiający przebarwienie, a po krostach głębszych - wyjątkowo bliznę. Krosta kiłowa, wynik rozpadu nacieku grudek kiłowych.

Wykwity wtórne stanowią zejście wykwitów pierwotnych i pojawiają się w okresie dalszego rozwoju lub ustępowania choroby.Rozróżniamy następujące wykwity wtórne:

- Łuska

- Nadżerka

- Przeczos

- Rozpadlina

- Strup

- Owrzodzenie

- Blizna

Łuska (squama) - fragment powierzchownych warstw zrogowacialego naskórka, nie w pełni oddzielonych, różnego kształtu i wielkości. Nadmierny i widoczny proces niepełnego oddzielania zwany jest złuszczaniem. Może ono być wynikiem: 1) nadmiernego, ale prawidłowego rogowacenia, 2) rogowacenia przyspieszonego, lecz niepełnego, 3) rogowacenia wadliwego. w złuszczaniu otrębiastym łuski są drobne, w złuszczaniu płatowym - duże.

Nadżerka (erosio) - powierzchowny ubytek naskórka lub błony śluzowej; najczęściej spotyka się nadżerkę części pochwowej szyjki macicy i żołądka (nadżerka prawdziwa). Nadżerka rzekoma, zmiana patologiczna części pochwowej szyjki macicy różniąca się od nadżerki budową histologiczną (zastąpienie nabłonka wielowarstwowego płaskiego przez nabłonek jednowarstwowy walcowaty).

Przeczos (excoriatio) - linijne otarcie naskórka powstające w wyniku drapania, np. w chorobach przebiegających ze świądem.

Rozpadlina (rhagas) - odmiana pęknięcia, lecz głębsza, wskutek czego łatwiej ulega zakażeniu bakteryjnemu; w następstwie powstaje owrzodzenie, które pozostawia blizny.

Strup (crusta) - zaschnięty na powierzchni skóry płyn surowiczy, ropny, surowiczo-krwisty lub krew z takich wykwitów, jak pęcherzyki, pęcherze, krosty, nadżerki, owrzodzenia oraz powierzchowne rany. Strup jest mieszaniną płynu surowiczego z resztkami rozpadłych komórek, cząstkami naskórka, bakteriami oraz krwinkami białymi i czerwonymi. Kształt i grubość strupów zależą od charakteru wykwitów pierwotnych i obfitości wydzieliny, a jego spoistość i barwa od proporcji składników.

Owrzodzenie (ulcus) - ubytek w tkance chorobowo zmienionej, powstały w następstwie zapalenia, wywołanego zakażeniem, uszkodzenia przez czynniki mechaniczne, albo zaburzeń w dopływie krwi. Powstaje na skórze (np. goleni) wskutek zaburzeń ukrwienia, w śluzówce żołądka lub dwunastnicy w przebiegu choroby wrzodowej, w rogówce oka w następstwie jej uszkodzenia.

Blizna (cicatrix) - twarda, odróżniająca się od otoczenia, słabo unaczyniona tkanka łączna, powstająca w miejscu uszkodzonej urazem, operacją lub chorobą normalnej tkanki; powstaje z ziarniny. Powstaje w następstwie uszkodznia skóry właściwej i zastąpienia jej tkanką łączną włóknistą; najczęściej jest zejściem owrzodzenia lub powstaje z guzków nieulegających rozpadowi.

Stany chorobowe niedające się pod względem morfologicznym włączyć do wykwitów pierwotnych lub wtórnych:

Zliszajowacenie (lichenizacja, lichenificatio) – stan wzmożonego pogrubienia poletkowania i szorstkości skóry na tle przewlekłych stanów zapalnych np. charakterystyczny dla atopowego zapalenia skóry

Spryszczenie – powstanie ognisk o typie w obrębie innych ognisk chorobowych

Łuszczycowatość

Zliszajcowacenie (impetiginizacja, impetiginisatio) wtórne zakażenie wykwitów – charakterystyczne żółto-miodowe miękkie strupy