Profilaktyka pierwotna tężca i postępowanie w przypadku ekspozycji na materiał mogący stanowić ryzyko zakażenia

16.08.2010

Opracował: lek. Bartosz Szetela

Zaadaptowano z programu szczepień ochronnych na 2009 i 2010 (załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 01.04.2009 r. i 22.10.2009 r.)

Tężec jest chorobą o dużym odsetku przypadków śmiertelnych. U rekonwalescentów natomiast przez długi czas mogą utrzymywać się powikłania neurologiczne, a także problemy emocjonalne, w istotny sposób pogarszające jakość życia. Tężcowi można jednak łatwo zapobiegać, przestrzegając dostępnych od wielu lat wytycznych. W dalszej części artykułu przypominamy zasady profilaktyki pierwotnej tężca, a także niezwykle istotnej w codzienniej praktyce lekarskiej profilaktyki wtórnej.

Profilaktyka pierwotna - szczepienia ochronne

Szczepienia podstawowe obowiązkowe: 
podskórnie lub domięśniowo DTP (szczepionka skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi) lub DT
a) pierwsza dawka: 7.-8. tydzień życia
b) druga dawka: po 6-8 tygodniach od podania pierwszej dawki
c) trzecia dawka: po 6-8 tygodniach od podania drugiej dawki
d) czwarta dawka: 16.-18. miesiąc życia
e) DTaP: 6. rok życia
f) Td: 14. rok życia
g) Td: 19. rok życia lub ostatni rok nauki szkolnej.

Szczepienia uzupełniające zalecane: Td podskórnie lub domięśniowo
a) osoby powyżej 19. roku życia:
- szczepione w cyklu podstawowym: podawanie dawek przypominających co 10 lat
- niezaszczepione w przeszłości: rozpoczęcie szczepienia podstawowego
b) osoby w podeszłym wieku szczególnie narażone na zakażenie w związku z wykonywanymi zajęciami
c) w zależności od sytuacji epidemiologicznej.

Profilaktyka wtórna - po zranieniu

Immunoprofi laktyka (patrz tabela) 
W razie braku immunoglobuliny swoistej (LIT) w wytycznych na 2009 rok przewidziano możliwość podania surowicy przeciwtężcowej (KAT) w dawce 3000 j.m.

Tabela. Profilaktyka poekspozycyjna tężca - immunoprofilaktyka(kilknij, by powiększyć)

Opracowanie rany 
Zgodnie z wytycznymi chirurgicznymi w celu minimalizacji ryzyka rozwoju warunków beztlenowych w obrębie rany.

Antybiotykoterapia 
Nie jest przewidziana, nie wykazano jej skuteczności.

KOMENTARZ prof. dr hab. med. Danuta Prokopowicz, Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Tężec, toksyczna toksykoza, obecnie W Polsce pojawia się rzadko. W ciągu ostatnich czterech lat (2006-2009) rocznie potwierdzono jedynie 22, 19, 14, 19 przypadków (wg danych NIOZ). Niepokojący jest jednak fakt, że 50% stanowią przypadki śmiertelne. W 2007 roku w Polsce zmarło z powodu tężca 6 kobiet i 3 mężczyzn. Zachorowanie na tężec należy do czynników ryzyka zawodowego rolników, ogrodników, działkowców itp. Kontakt z ziemią zawierająca odchody zwierzęce wraz z zarodnikami tężca jest w oczywisty sposób niebezpieczny. Opinie, zgodnie z którymi najgroźniejsze są zranienia zanieczyszczone, są prawdziwe, choć połowicznie. Chorobę może spowodować nawet niewielkie ukłucie igłą lub wbicie drzazgi, jeśli ma to miejsce na przykład na działce zapobiegliwie nawożonej w sposób naturalny. Łatwo w takich warunkach zaniechać odpowiedniego zaopatrzenia zranienia z możliwie głęboką dezynfekcją. Duże znaczenie ma szerokie rozpowszechnianie wiedzy na ten temat, ponieważ podstawą profilaktyki tężca jest chirurgiczne opracowanie rany przed upływem 24 godzin od zdarzenia. Stan klęski żywiołowej, jaką stanowi tegoroczna powódź w Polsce, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowań na tężec. Walka z żywiołem i usuwanie skutków tej klęski, a także pospieszna ewakuacja mieszkańców sprzyjają urazom - łatwo o rany miażdżone czy zranienia spowodowane narzędziami zabrudzonymi glebą. Dodatkowo osoby zranione w takich warunkach są zestresowane, co wpływa na zmniejszenie ich odporności. Ponadto wielu dorosłych lub osób w wieku podeszłym utraciło już odporność przeciwtężcową nabytą w dzieciństwie dzięki szczepieniom. W ramach zabezpieczenia osoby te powinny otrzymywać planowo co 10 lat szczepionkę przeciwko tężcowi w jednorazowej dawce przypominającej. W prasie pojawiają się informacje o wdrożeniu szczepień przeciwko tężcowi u powodzian. W takiej sytuacji widzę konieczność sprawdzenia u każdego kandydata do szczepienia, czy był szczepiony w przeszłości. Postępowanie powinno polegać na podaniu dawki jednorazowej szczepionki, jeśli dana osoba przebyła to szczepienie w ostatnich 5 latach. Zbyt częste ponawianie szczepień nie jest obojętne dla organizmu. Jeżeli brakuje dokumentacji szczepienia, w sytuacji poekspozycyjnej należy zastosować schemat podstawowy szczepienia z trzema dawkami. Zastosowanie jednej dawki nie zabezpiecza! Podanie antybiotyku jest bezzasadne. Sytuacja, w jakiej znaleźli się powodzianie, wskazuje, jak ważne jest takie dokumentowanie szczepień, aby było możliwe indywidualne ustalenie postępowania. Jak wiadomo w Polsce jest obecnie zarejestrowanych 18 szczepionek o działaniu przeciwtężcowym, warto więc się zastanowić nad wyborem pomiędzy 2 preparatami monowalentnymi i 16 skojarzonymi z innymi antygenami. W krótkim komentarzu nie sposób pomieścić szczegółowych informacji, odsyłam więc zainteresowanych do rzeczowej i praktycznej monografii „Wakcynologia praktyczna”, autorstwa Doroty Mrożek-Budzyn (Alfa-medica press, wydanie ll, uaktualnione, 2009 r.).

---