Szkoła: XIII Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Westerplatte, Karolina Wolnik
Kraków, ul. Sądowa 4 V rok fil. pol.
Klasa: III i grupa N2
Data: 22.10.2009
Jednostka lekcyjna: dwie (90 minut)
Opiekunka grupy dydaktycznej: dr H. Mrazek
KONSPEKT
do lekcji języka polskiego
TEMAT LEKCJI: Problematyka Chłopów Władysława Reymonta
CELE GŁÓWNE:
Zapoznanie się z głównymi problemami poruszanymi prze Reymonta w powieści Chłopi.
CELE OPERACYJNE:
Uczeń:
analizuje poszczególne fragmenty powieści i dokonuje ich interpretacji,
charakteryzuje postaci na podstawie fragmentów i odnosi się do znajomości pierwszej części utworu,
wskazuje w tekście na przejawy porządku hierarchicznego wśród chłopów i interpretuje jego znaczenie dla życia mieszkańców wsi,
definiuje pojęcie ballady, wskazując na cechy gatunku, które ilustruje przykładami z tekstu,
zna budowę powieści i rolę przyrody w życiu bohaterów
porównuje fragmenty tekstu sformułowane różnymi technikami narracyjnymi – dokonuje ich rozróżnienia, charakteryzuje i nazywa,
charakteryzuje język i styl w powieści posługując się przykładami w tekstu,
dyskutuje o roli czasu w powieści, wyróżnia dwa jego porządki i podaje przykłady,
definiuje pojęcie mitologizacji i archetypu oraz potrafi przedstawić je na przykładzie bohaterów powieści (Macieja i Jagny),
jest świadom wartości i znaczenia treści powieści dla rozwoju polskiej literatury.
METODY NAUCZANIA:
metoda pracy z książką,
metoda problemowa,
metoda dyskusji,
metoda przypadków.
ŚRODKI I MATERIAŁY DYDAKTYCZNE:
fragmenty Chłopów Władysława Reymonta.
BIBLIOGRAFIA:
Wł. Reymont, Chłopi, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 2001.
WPROWADZENIE
Zgodnie z praktyką nauczyciel prowadzącego, omówienie lektury rozpoczyna się od sprawdzenia jej znajomości przez uczniów. Uczniowie samodzielnie odpowiadają na dziesięć pytań.
Po zakończeniu pracy uczniowie oddają swoje prace i przygotowują się do zajęć.
OPRACOWANIE MATERIAŁU
Nauczyciel rozpoczyna lekcję od przeczytania fragmentu tekstu, kończącego rozdział X części pierwszej : Jesień. Dotyczy on rozmowy Macieja Boryny z Antkiem i innymi członkami rodziny. Między ojcem a synem dochodzi do poważnej kłótni i sporu o zapis sześciu morgów ziemi dla Jagny. Do rozmowy dołącza również kowal i jego żona. W trakcie czytania fragmentu uczniowie mają za zadanie zastanowić się nad wcześniej podanym pytaniem: Zanalizuj podany fragment i scharakteryzuj występujące w nim postaci. Określ przyczyny kłótni i źródła dramatyczności sceny. Uczniowie mają chwilę na zastanowienie i sformułowanie odpowiedzi. Następnie odpowiadają i dyskutują na forum klasy. Ćwiczenie to jest wstępem do omówienia pozostałych bohaterów powieści główny bohater: mamy tu do czynienia z bohaterem zbiorowym (rodzina Borynów);
W jaki sposób przejawia się porządek hierarchiczny społeczności lipieckiej?
majątek ilość morgów ziemi, ubiór;
pochodzenie chłopski ród
wykształcenie, mądrość (postać Józia)
zawód, profesja, urząd ksiądz, doktor, wójt : każdy pełni inną rolę w społeczności wiejskiej;
ALE: nie zawsze bogactwo, uroda i urząd idzie w parze z szacunkiem Roch: nie posiadał niczego, a jednak cieszył się niebywałym szacunkiem wśród mieszkańców Lipiec;
Przykładem hierarchii może być : ustawienie wiernych w kościele podczas Mszy świętej (z przodu zamożni, z tyłu biedni) lub procesji. Pozycja w hierarchii może ulec zmianie – można awansować lub upaść na samo dno, w zależności od decyzji całej społeczności.
Budowa utworu podział na cztery części nazwanych porami roku jest niezwykle sugestywny i niesie ze sobą sensy naddane; przyroda spełnia niebagatelną rolę w życiu chłopów : nadaje rytm życiu, prace w polu są uzależnione od pór roku, itd.
Narracja trzy rodzaje narracji i narratorów (klasyfikacja wg Kazimierza Wyki): dyskusja opiera się na konkretnych fragmentach z tekstu, jako przykładów danej narracji:
Narrator – REALISTYCZNY OBSERWATOR Daje wierne, realistyczne (naturalistyczne)opisy zdarzeń, wprowadza zobiektywizowany punkt widzenia, w centrum stawia konkrety, jest daleki od „literackości”, przyspiesza bieg opowieści, porządkuje fabułę, opisuje zdarzenia z dystansu;
Narrator – MŁODOPOLSKI STYLIZATOR „literackie” opisy przyrody, miłosne i religijne uniesienia; ta narracja tworzy rodzaj artystycznej ramy dzieła, jest nasycona elementami symbolizmu i impresjonizmu, opisuje ludzkie przeżycia i namiętności; charakteryzuje się liryzmem i subiektywizmem;
Narrator – WIEJSKI GAWĘDZIARZ („wsiowy gaduła”) gawędziarz charakteryzujący się dużym zaangażowaniem uczuciowym w relacjonowane zdarzenia; jego wypowiedzi nasycone są mnogością elementów gwarowych;
Język Chłopów stylizacja gwarowa
Nie jest on odpowiednikiem żadnej ze znanych gwar; raczej powstał wyłącznie na potrzeby powieści;
Słownictwo gwarowe dominuje w dialogach;
w zakresie fonetyki:
*prejotacja (np. Jantoś, Jewka)
*przydech (np. hale zamiast ale)
*mieszanie „ch” i „k” (np. chto i kto)
*liczne ściągnięcia (np. pódę, pedzieć, trza, ździebko)
Poza stylizacją gwarową w Chłopach odnajdziemy inne zabiegi. Reymont często stosował inwersje, powtórzenia oraz paralelizmy zdaniowe, które miały nadać powieści cech dostojeństwa oraz podniosłości. Natomiast dla przydania dziełu dawności, autor wplatał w tok narracji przysłowia, sentencje oraz porzekadła.
Rola przyrody w powieści
Natura determinuje życie całej społeczności – to od pory roku zależy jaką pracę danego dnia chłop będzie wykonywał;
Przyroda wpływa na samopoczucie, nastrój, sposób odczuwania rzeczywistości;
Natura wyznacza odwieczny RYTM życia mieszkańców Lipiec, który nie powinien zostać zaburzony – jedynym przykładem zaburzenia tego rytmu są nieobrobione pola w czasie nieobecności chłopów we wsi;
Impresjonistyczne opisy przyrody bywają odzwierciedleniem ludzkich spraw.
Czas w utworze
Czas cykliczny, powtarzalny, niezmienny (biologiczny zegar) jest to czas, który wyznacza chłopom prace i porządkuje życie; jest on realizowany w porządku prac polowych (orka, sianie, zbiory, zimowa stagnacja) i porządku kulturowo – sakralnym (święta kościelne, obrzędy, tradycja)
Czas linearny, ciągły, niepowtarzalny jest to czas, który trwa i nigdy się nie kończy; realizuje się on w porządku zdarzeniowym i egzystencjalnym (narodziny i śmierć)
PODSUMOWANIE
Pojęcie mitologizacji, archetypu i ich funkcjonowanie w powieści Reymonta :
MITOLOGIZACJA: nadanie życiu gromady cech mitu i nadanie życiu ludzi uniwersalnych wartości
*bohaterowie Reymonta prezentują archetypy postaw (Stary Boryna-chłop, Jagna-kobieta fatalna)
*ścisły związek człowieka z przyrodą (symbioza)
*praca ludzi nie zmienia się od wieków
*chłopi mają swoją godność, akceptują swój los
*ziemia = władza
*posiadanie ziemi nobilituje, ale wymaga odpowiedzialności
*patriarchalna i autokratyczna rodzina
Archetyp – jest to pierwotne wyobrażenie i wzorzec zachowania; oznacza istniejące w tzw. nieświadomości zbiorowej, więc wrodzone, wspólne wszystkim ludziom, absolutnie niezmienne wzorce determinujące sposób myślenia i postrzegania świata oraz odczucia, reakcje i zachowania jednostek; archetyp nie jest dostępny poznaniu bezpośrednio - ujawnia się przez pewne symboliczne treści i motywy, powtarzające się pod zmiennymi postaciami w mitach, wierzeniach, dziełach sztuki i literatury różnych kręgów kulturowych oraz w snach i fantazjach poszczególnych osób.
Maciej Boryna – archetyp chłopa-Piasta (najbogatszy gospodarz we wsi, despota, sknera, w porządku realistycznym), nierozerwalnie związany z naturą, odpowiadający na jej zew, uświęcony w scenie śmierci (sieje ziemię), na niej umiera, to archetyp gospodarza, ojca rodziny, opiekuna wsi;
Jagna – archetyp kobiety fatalnej (Femme fatale: związek frazeologiczny oznaczający kobietę przynoszącą mężczyźnie porażkę i zgubę) zwrot ten jest zwyczajowo używany do opisania kobiet, za których przyczyną rozpadają się małżeństwa, a także kobiet wykorzystujących swoją pozycję społeczną lub cechy osobiste do wykorzystywania mężczyzn na różne sposoby ze szkodą dla nich. Jagna należy do kobiet fatalnych, ponieważ swoim zachowaniem, kierując się pędem ku płodności i seksualnością, prowokuje mężczyzn i zwabia ich, jednocześnie sama ściąga na siebie klątwę społeczności i zostaje wygnana ze wsi.