Wykład I

Definicja Josepha Schumpetera:

Demokracja „jest to układ instytucjonalny, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne, a który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głos obywateli”.

J. Schumpeter – demokracja to każdy system polityczny, w którym odbywają się cykliczne i rywalizacyjne wybory (niezależnie od tego czyje interesy realizują rządzący).

Reguła większości.

W demokracjach konieczne jest agregowanie jednostkowych preferencji. Problemy pojawiają się tam, gdzie kwestie ilościowe ścierają się z jakościowymi. Efektywne demokracje starają się ograniczać zasadę większości regułą, która nakazuje ochronę praw mniejszości.

Karta praw - konstytucyjne postanowienia, które pewne kwestie wyjmują spod rozstrzygnięć większościowych.

Konfederalizm – zasada wymagająca jednoczesnych większości w kilku odrębnych wspólnotach politycznych.

Federalizm – gwarancje zabezpieczające autonomię władz lokalnych lub regionalnych wobec roszczeń władzy centralnej.

Konsocjonalizm – rządy wielkich koalicji, które obejmują wszystkie partie.

Noekorporatywizm – negocjowanie umów społecznych pomiędzy wielkimi grupami, takimi jak pracodawcy i pracobiorcy.

Najprostszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony mniejszości jest jednak codzienne działanie stowarzyszeń ochrony interesów i działanie ruchów społecznych.

2.R. Dahl – demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty. Jest ona swoistą wizją polityczną – wizją systemu, w którym wszyscy jego członkowie uważają się za wzajemnie równych, cieszą się atrybutem kolektywnej suwerenności oraz posiadają wszystkie możliwości, zasoby i instytucje niezbędne do rządzenia. (jest to ujęcie substancjalne).

Dla zapewnienia zgody i równości politycznej w poliarchi każdy obywatel musi mieć nieskrępowaną możliwość określenia i wyrażenia swoich indywidualnych preferencji oraz musi być pewny tego, że będą one traktowane na równi z preferencjami innych.

Poliarchia cechuje się

1.szeroką inkluzją polityczną (przyznaniem praw politycznych „względnie dużej części ludności”)

2.możliwością „przeciwstawiania się i obalania w głosowaniu najwyższych dostojników rządowych”

R. Dahl uprościł pierwotną koncepcję, przyznając rangę wyznaczników poliarchii czterem czynnikom:

1. odbywaniu wolnych i uczciwych wyborów

2. zagwarantowaniu i przestrzeganiu swobody zrzeszania się

3. wolności słowa

4. alternatywności źródeł informacji

Typologia poliarchii – stworzony na podstawie stopnia realizacji w/w czynników:

1. poliarchie pełne: charakteryzowane przez obecność wszystkich czynników

2. ograniczone: nieobecność jednego z czynników

3. quasi-poliarchie: nieobecność dwóch lub trzech czynników

Uwzględniając dodatkowo czynnik czasu trwania poliarchii rozróżnił:

1. poliarchie (demokracje) pełne: tj. zdolne do spełniania wszytkich czterech wymogów co najmniej od 1950 r.

2. „nowsze”: obejmujące pozostałe przypadki.

R Dahl spostrzegł, że rozwój poliarchii odbywa się niekoniecznie w kierunku demokracji rozumianej jako stan idealny. Część z nich nie potrafi zapewnić realizacji polityki odpowiadającej życzeniom „wielkiej liczby obywateli i skutecznego wykorzystania instytucjonalnych gwarancji istnienia opozycji, a co za tym idzie – nie opartej na przemocy wymiany ekipy rządzącej.

1. Niektóre poliarchie przeistaczają się w wyniku przewrotu w systemy autokratyczne lub pogrążają się w wojnie domowej (1971 – Chile, Liban, Urugwaj – ich rozwój polityczny został w latach późniejszych drastycznie zakłócony)

2. Może nastąpić redemokratyzacja – ponowny zwrot w kierunku poliarchii: Ameryka Łacińska (lata 80-te i 90-te), Chile, Urugwaj, Brazylia, Argentyna.

Liczba poliarchii ulega jednak ciągłym wahaniom, a tylko niektóre z nich wydają się równocześnie stabilne i trwałe.

Pięć czynników stabilizowania i utrwalania poliarchii (R.Dahl – „Demokracja i jej krytycy):

1. niewykorzystywanie instrumentów przemocy (głównie wojska i policji) celem zdobycia bądź utrzymania władzy

2. stabilna poliarchia może rozwijać się najpełniej w nowoczesnym, dynamicznym i organizacyjnie pluralistycznym społeczeństwie

3. możliwość wystąpienia konfliktu wynikającego z pluralizmu subkulturowego (istnienie różnych grup etnicznych, rasowych, wyznaniowych)

4. została ukształtowana kultura polityczna i system przekonań korzystnych dla idei demokracji i instytucji poliarchii –zwłaszcza w obębie aktywnej warstwy społeczeństwa

5. sprzyjający lub co najmniej pozbawiony znaczenia wpływ (kontrola) środowiska międzynarodowego.

Wykład II

Demokracja ateńska była formą ustroju polis ateńskiej, położonej w greckiej krainie Attyce. Zazwyczaj uważa się, że trwała od początków VI do połowy IV wieku p.n.e., z przerwami.

Podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości, rotacyjność urzędów i masowe uczestnictwo. Na zgromadzeniach wszyscy pełnoprawni obywatele płci męskiej brali udział w głosowaniu (demokracja bezpośrednia). Wszystkie najważniejsze decyzje o znaczeniu państwowym podejmowane były przez Zgromadzenie Ludowe. Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych (agora, pnyks) zwykle przez podniesienie rąk, czasem przez fizyczny podział ("Wszyscy, którzy są za, idą na lewo"). W sytuacjach szczególnej wagi stosowano także inne metody, np wrzucenie kamieni. Głosować mogli tylko dorośli mężczyźni, mający status obywatela.

Zgromadzenie Ludowe (Ekklesia) to centralny organ demokracji ateńskiej. Zajmowało się wszystkimi sprawami kluczowymi dla polis. Rocznie odbywało się 30-40 zgromadzeń (sesji). Sesje mogły być zwyczajne, czyli z góry zaplanowane w kalendarzu, lub też zwoływane w trybie nagłym.

W wieku 18-20 lat każdy obywatel, przechodził dwustopniowe szkolenie obywatelskie. Szkolenie to było obowiązkiem, ale i warunkiem uzyskania praw do uczestnictwa w obradach zgromadzenia. Przed uzyskaniem takich praw uczestnictwo w zgromadzeniach było zakazane. Bezprawny udział groził sądem, co mogło nawet skończyć się śmiercią. Niektórzy obywatele byli wykluczeni z uczestnictwa na podstawie atimii - to rodzaj kary sądowej, pozbawienie części praw obywatelskich.

W sprawach mniejszej wagi czasem decydowała większość optyczna, gdy prowadzący prytani nie chcieli marnować czasu i wysiłku na dokładne liczenie głosów.

Za udział w Zgromadzeniu obywatel pobierał niewielkie wynagrodzenie pieniężne. Było to ważne ze względu na cel, jakim było szerokie uczestnictwo obywateli w sprawowaniu władzy. Wysokość tego wynagrodzenia była wyznaczona tak, by choć częściowo zrekompensować opuszczony dzień w pracy.

Początkowo zgromadzenia odbywały się na Agorze, w pobliżu posągów Harmodiosa i Aristogejtona - zamachowców, tyranobójców. Potem obrady przeniesiono na Pnyks. Pnyks mógł pomieścić ok. 6000 obywateli, po rozbudowie (I poł. IV w p.n.e.) 8000. Zatem wszyscy uprawnieni nie mogli na raz uczestniczyć w obradach. Praktycznie jednak nie ograniczało to demokracji, bo nie każdy obywatel był zaangażowany w każdą sprawę. Wielu przedkładało inne zajęcia nad obrady. Uczestnictwo nie było obowiązkowe i zwykle starczało miejsca. Po przeniesieniu miejsca obrad na Pnyks, Agora pozostała miejscem koncentracji życia publicznego Aten. Mieściły się tu najważniejsze obiekty publiczne, w tym Tolos, mieszczący Prytanejon.

Rada Pięciuset (Boule) nadawała rytm wszystkim oficjalnym działaniom ateńskiej demokracji. Na zgromadzeniach w każdym ze 139 demów zgłaszali się kandydaci do Rady. Wiek kandydata minimum 30 lat. W centralnym losowaniu wyłaniano 1000 osób. Spośród nich losowano 500 radnych (bouleutes), pozostali byli jako zmiennicy. W ten sposób każdy radny miał swojego zmiennika, na wypadek śmierci lub niepowodzenia w procedurze dokimazji. W Radzie każda z fyl była reprezentowana po równo, każdy dem był reprezentowany proporcjonalnie do liczby jego obywateli. Kadencja Rady trwała rok. Ogólną zasadą obsadzania ateńskich urzędów było, że nie wolno powtórnie obsadzić urzędu tą samą osobą. W przypadku Rady czasem pozwalano pełnić urząd radnego dwa razy, lecz nie pod rząd, bo z racji dużej liczebności Rady mogłoby zabraknąć chętnych.

Rada obradowała codziennie, z wyjątkiem większości świąt i tzw. dni zakazanych. Szczególnym tematem obrad Rady były finanse i polityka zewnętrzna. W Radzie mógł wystąpić każdy obywatel za zgodą prytanów, lecz bez formalnego prawa wniesienia wniosku. Zadaniem Rady było wyznaczać porządek obrad Zgromadzenia, ustalać hierarchię spraw do debaty, w porozumieniu z urzędnikami czuwała nad wykonaniem uchwał. Szczególne uprawnienia miała w sferze finansów, polityki zagranicznej (ale nie mogła wypowiadać wojen), nadzoru administracji, sądzenia obywateli. De facto między sesjami Ekklezji rozstrzygano w Radzie wiele kwestii leżących w kompetencji Zgromadzenia, ale wymagających rozstrzygnięć na bieżąco. Większość decyzji i działań Rady wymagała akceptacji Zgromadzenia, ale i tak mogła ona prowadzić wiele działań samodzielnie.

Sąd ludowy- sędziami byli wyłonieni w drodze losowania obywatele. Wszystkich sędziów było 6000. Losowano ich spośród chętnych na roczną kadencję. Trzymano się proporcji, żeby reprezentowana była po równo każda z 10 fyl. Dolny limit wieku sędziego wynosił 30 lat. Nie było sędziów zawodowych. Wyłonieni sędziowie składali obwarowaną klątwą "przysięgę heliestów". Przysięgano na Zeusa, Demeter i Apollona. Dieta sędziego wynosiła 3 obole dziennie.

W skład Areopagu do czasów reform demokratycznych wchodzili wyłącznie przedstawiciele arystokracji. Areopagici mieli najwyższą władzę sądowniczą i polityczną w starożytnej Grecji. W gestii Areopagu leżało prowadzenie polityki oraz decydowanie o wojnie i pokoju. W sprawach wielkiej wagi państwowej zajmowali się wymierzaniem kar za najcięższe przestępstwa i kontrolowaniem wszelkich urzędników, w tym archontów. Areopag miał prawo odwołać ich z urzędu.

W Atenach obowiązywało prawo pozwalające wygnać z miasta człowieka uważanego za wroga demokracji. Podczas obrad zgromadzenia ludowego każdy obywatel mógł wydrapać na glinianych skorupkach imię Ateńczyka, którego uznał za niebezpiecznego dla polis. Ten, kto otrzymał najwięcej głosów, musiał opuścić Ateny na 10 lat. Od greckiego słowa „ostrakon”, oznaczającego skorupę, pochodzi nazwa tego rodzaju głosowania.

Demokracja bezpośrednia (z greckiego Demos = lud oraz creatos = panować czyli bezpośrednie panowanie ludu) – system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania. W demokracji bezpośredniej, w porównaniu do obecnej w większości państw zachodnich demokracji pośredniej, obywatele mają większy i bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje.

Referendum (głosowanie ludowe) - forma głosowania o charakterze powszechnym, najbliższe ideałowi demokracji bezpośredniej, w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu.

Referenda można podzielić według różnych kryteriów na: obligatoryjne i fakultatywne, opiniotwórcze i wiążące oraz ogólnokrajowe i lokalne.

Inicjatywa ludowa - jeden z elementów demokracji bezpośredniej umożliwiający ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych wystąpić z inicjatywą ustawodawczą. Obowiązuje m.in. w Polsce, gdzie prawo takie przysługuje grupie min. 100 tys. obywateli.

Weto ludowe(veto ludowe, referendum abrogacyjne) - jest to wyrażenie sprzeciwu wobec rozwiązań istniejących w obowiązującym systemie prawa. Procedura prawna jest podobna jak w przypadku inicjatywy ludowej.

W niektórych krajach istnieje instytucja weta ludowego. Stosowana jest przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu i oznacza, że określona prawnie liczba obywateli chce uchylenia tego prawa, czyli derogacji.

Występuje m.in. we Włoszech, w Szwajcarii i w niektórych Stanach USA.

Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia). Szczególnie silna pozycja parlamentu i władz kantonalnych. Ustrój ten nazywa się parlamentarno-komitetowym, cechą najbardziej typową dla niego jest brak rozdziału pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony, posiadające charakter organizmów państwowych. Konstytucja określa podział kompetencji między federacją a kantonami.

Zgromadzenie Federalne (parlament) to najwyższa władza ustawodawcza Federacji Helweckiej. Nie ma żadnych tzw. "hamulców" – nie można rozwiązać jej izb przed upływem kadencji, nie może być zwoływana na sesje przez żaden inny organ, nie ma instytucji sądownictwa konstytucyjnego (brak Trybunału Konstytucyjnego). Ponadto wszelkie konflikty kompetencyjne rozstrzygane są przez sam parlament. On sam wybiera też siedmiu członków wykonawczej Rady Federalnej (rządu) i Trybunału Federalnego.

Szwajcarski konserwatyzm podkreśla fakt, że mimo tak solidnych demokratycznych tradycji kobiety uzyskały prawa wyborcze dopiero w lutym 1971 roku, a i to nie wszędzie. Najdłużej opierał się kanton Appenzell Innerrhoden, który ustąpił przed wyrokiem sądu najwyższego w roku 1990.

Wykład III

Ustrój mieszany: Połączenie trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem zachowania społeczno-gospodarczej równowagi władza państwowa zostaje podzielona pomiędzy monarchę, szlachtę i lud, a poszczególne organy państwowe uczestniczą w wykonywaniu swoich funkcji.

Źródła ustroju mieszanego: Instytucjonalne – Ateny czasów Solona, starożytna Sparta, republikański Rzym

Intelektualne – wyodrębnienie form rządów(Herodot), ustalenie które są dobre a które złe(Sokrates), połączenie niektórych form rządu ze sobą(Platon); Herodot wyodrębniał: monarchię, arystokrację, demokrację, tyranię, oligarchię, ochlokrację; Sokrates: formy dobre: monarchia i arystokracja; formy złe: tyrania, oligarchia, demokracja

Ustrój równowagi: To kombinacja teorii podziału władzy i ustroju mieszanego, sprowadzająca się do połączenia trzech form rządów: monarchii, arystokracji i demokracji, gdzie celem zachowania społeczno-politycznej równowagi, władza państwowa zostaje podzielona między monarchę, szlachtę i lud przy jednoczesnym częściowym urzeczywistnieniu rozdziału władzy i wprowadzeniu systemu hamulców.

Teoria podziału władzy: To funkcjonalne wyodrębnienie poszczególnych sfer aparatu państwowego i odpowiadający im rozdział tegoż aparatu na poszczególne grupy organów, grupy te powinny być względnie równe i niezależne oraz posiadać raczej niewielkie możliwości ingerencji w działalność pozostałych.

Doktryna hamulców: Polega na częściowym rozdzieleniu funkcji w obrębie podzielonej władzy, umożliwiającym każdemu organowi państwowemu bezpośrednie sprawowanie kontroli nad pozostałymi za pomocą odpowiednich instrumentów prawnych a wynikające z stąd hamowanie się organów implikuje ich relatywną równowagę.

Platońska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: monarchia, arystokracja, demokracja praworządna; złe: tyrania, oligarchia, demokracja niepraworządna. Ustroje podstawowe- monarchia i demokracja praworządna. Zasady ustroju mieszanego: zmieszanie monarchii i demokracji, władza nieograniczona deprawuje rządzących dlatego trzeba ją podzielić.

Platońskie „państwo drugiego rzędu”: Stworzył je pod koniec życia. Wszyscy obywatele powinni dzielić się na 4 klasy podatkowe. Państwem rządziła by Rada(Bulle), której członkowie byli by losowani spośród kandydatów przedstawionych w równe liczbie przez wszystkie 4 klasy. Faktyczna władza w państwie należała by do Zebrań Nocnych – czyli narady mędrców. Państwo drugiego rzędu platona było więc połączeniem demokracji i arystokracji.

Arystotelesowska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: monarchia, arystokracja, politea; złe: tyrania, oligarchia, demokracja. Podstawowe formy rządów: demokracja i oligarchia. Za najlepszą formę rządów uważał monarchię, ale twierdził że forma rządów zależy od państwa i epoki. Dlatego najbardziej realnym i użytecznym ustrojem jest politea czyli zmieszanie demokracji i oligarchii.

Arystotelesowska koncepcja politei: Podstawą politei miał być liczny stan średni i społeczny podział władzy. Politea to demokracja tylko o węższej podstawie społecznej. Władza miała być podzielona pomiędzy: czynnik obradujący(zgromadzenie ludowe), czynnik rządzący(urzędy kierownicze), czynnik sądzący(8 rodzajów sądów).

Polibiuszowska teoria ustroju mieszanego: Podwójna triada: dobre: królestwo, arystokracja, demokracja; złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja. Anakyklosis: cykl rozwoju ustrojów. królestwo® tyrania® arystokracja® oligarchia® demokracja® ochlokracja® z powrotem królestwo(i tak w kółka). Nie można było przeskoczyć do innego ustroju niż sąsiedni.

Polibuszowska doktryna hamulców: Opierał się na ustroju Republikańskiego Rzymu. W Rzymie władza była podzielona pomiędzy konsulów, senat i comitia, które nawzajem się hamowały: Ograniczenia władzy konsulów: senat mógł wstrzymać wypłatę żołdu żołnierzom, senat określał jak długo konsul był wodzem wojskowym, senat wyrażał zgodę na marsz tryumfalny, konsulowie musieli składać sprawozdania przed comitiami, comitia wyrażały zgodę na ratyfikację traktatów. Ograniczenia władzy senatu: comitia mogły ograniczać majątek senatorów, trybuni ludowi mogli zawetować dekrety senatu. Ograniczenia władzy comiti: nie miały prawa inicjatywy ustawodawczej,

Koncepcja ustroju mieszanego Cycerona: Przejął formy rządów od Polibiusza(dobre: królestwo, arystokracja, demokracja; złe: tyrania, oligarchia, ochlokracja) Przejął też od Polibiusza cykl ustrojowy(anakyklosis), z tym że u niego można było przechodzić do ustrojów nie sąsiadujących ze sobą. Głównymi zasadami cycerona były praworządność i sprawiedliwość(sprawiedliwość rozumiał jako przestrzeganie praw natury).

Podstawowe refleksje wypływające z antycznej doktryny ustroju mieszanego: Ustrój mieszany był dla starożytnych złotym środkiem, stał się podstawą do rozwoju w późniejszych epokach teorii podziału władzy.

Średniowieczna doktryna podziału władzy w XVIIw.: Średniowiecze było niechętne do doktryny ustroju mieszanego. Tomasz z Akwinu- ograniczył się do twierdzenia że najlepszy ustrój to ustrój powstały z połączenia monarchii, arystokracji i demokracji. Marsyliusz z Padwy- uważał że władzę prawodawczą należy powierzyć ludowi, a król miał spełniać jedynie instrumentalne funkcje wykonawcze.

Angielska doktryna podziału władzy: Przeważnie wyróżniano tylko dwie władze, a nie trzy(prawodawczą i wykonawczą) oraz nie widziano potrzeby wprowadzenia systemu hamulców. James Harrington- dzielił funkcje państwa na: proponowanie praw, ich stanowienie i wykonywanie. Clement Walker- wyodrębniał władze: rządzenia, prawodawczą i sądowniczą, sprawowane odpowiednio przez króla, parlament i sądy. Oliwer Cromwell stworzył pierwszą ustawę konstytucyjną(„Instrument rządzenia”) która zawierała podział władzy.

Teoria ustroju równowagi: Było to połączenie ustroju mieszanego i podziału władzy. Uważano, że społeczeństwo dzieli się na 3 stany, i każdy z nich dąży do innego ustroju: król do monarchii, szlachta do arystokracji, lud do demokracji. Dlatego obok podziały funkcji państwa pomiędzy różne organy, władza prawodawcza powinna być podzielona pomiędzy króla, szlachtę i lud.

Doktryna podziału władzy Lock`a: Lock wyróżniał 3 funkcje państwa: prawodawczą, wykonawczą i federacyjną(czyli obrona kraju i polityka zagraniczna). Jednakże chciał powierzyć ich wykonywanie tylko 2 organom: legislatywie władzę prawodawczą; egzekutywie- władzę wykonawczą i federacyjną. Główną zasadą było aby nie łączyć władzy prawodawczej z wykonawczą w jednym organie.

Doktryna podziału władzy Monteskiusza: 4 kanony podziału władzy: w każdym państwie można wyodrębnić 3 władze: prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; każda władza musi być sprawowana przez inną grupę niezależnych od siebie organów; musi istnieć system hamulców( władza wykonawcza powinna mieć prawo zwoływania parlamentu i veto ustawodawcze; władza prawodawcza: możliwość kontroli rządu i pociągania go do odpowiedzialności konstytucyjnej); społeczny podział władzy(reminiscencje ustroju mieszanego)

Doktryna podziału władzy Benjamina Constant`a: Wyróżniał 5 władz; władzę: monarszą, wykonawczą, reprezentacji( stałą- izba wyższa i opinii- izba niższa), sądową i municipalną. Władza królewska nie była powiązana z wykonawczą, a spełniała jedynie funkcje arbitrażowe.

Purytańska doktryna stroju mieszanego: Dzielili władzę na prawodawczą, sądową i konsultacyjną; prawodawcza powinna należeć do obywateli, gubernatora i Rady, władzę sądową sprawują magistratury. Ustrój ten był więc połączeniem arystokracji i demokracji.

1. Geneza teorii podziału władzy:

Pierwszy etapem była teoria ustroju mieszanego wymyślona jeszcze w starożytności.

Następnie w czasie Wielkiej Rebelii w Anglii powstała teoria rozdziału(podział na władzę ustawodawczą i wykonawczą).

Kolejnym etapem była teoria równowagi.

W końcu Lock przedstawił swoje poglądy które były podstawą dla Monteskiusza do sformułowania dojrzałej teorii podziału władzy.

2. Motywacje konstytucjonalizacji zasad podziału władzy w poglądach „ojców konstytucji”:

- widmo tyranii (demokracja- wtedy tyrania większości, dyktatura i oligarchia- wtedy tyrania mniejszości)

- despotyzm legislatywy (legislatywa jest zawsze silniejsza od innych władz dlatego podział władzy ma zapewnić powstrzymywanie jej zapędów do przejęcia całej władzy)

- hydra fakcji (podział władzy nie pozwala na realizację partykularnych interesów)

- anarchia nieograniczonej demokracji (podział władzy miał być tamą dla nadmiernie rozbujałych zapędów motłochu)

- sprawność działania machiny państwowej

- natura ludzka (człowiek jest zły, a więc trzeba silnego państwa żeby go hamowało)

- natura władzy państwowej (każda władza deprawuje- dlatego należy wprowadzić podział władzy i system hamulców)

3. Sfery działania i kompetencje organów:

Sfery działania państwa: legislatywa, egzekutywa, sądownictwo

Kompetencje organów nie do końca odpowiadają temu podziałowi. Są w pewnym stopniu wymieszane:

- egzekutywa: prawo łaski, veto ustawodawcze

- legislatywa: zatwierdzanie nominacji, impeachment, amnestia

- Sąd Najwyższy- kontrola konstytutywności ustaw

4. Struktura organów:

Legislatywa- powinna być bikameralna(dwuizbowa):

- powoduje to hamowanie władzy ustawodawczej

- jedna izba ma reprezentować lud, a druga mądrych i możnych

- wydłużenie procesu ustawodawczego

- hamowanie izby niższej przez wyższą

Egzekutywa- powinna być monokratyczna(jednoosobowa):

- szybkość pracy

- wieloosobowa powoduje konflikty

- wieloosobowa rozmywa odpowiedzialność

5. Tryb powoływania organów:

Poszczególne organy powinny być powoływane niezależnie od siebie, przez różne podmioty, w różnym trybie i na różnej długości kadencje.

Izba niższa- wybory bezpośrednie przez naród, z każdego stanu proporcjonalnie do liczby ludności

Senat- wybierany przez parlamenty stanowe, po 2 z każdego stanu

Egzekutywa(prezydent)- przez kolegium elektorów wybierane przez naród (naród nie był wystarczająco przygotowany do wyboru prezydenta)

Sąd Najwyższy- wyznacza Prezydent, zatwierdza Senat

6. Kadencja organów:

Izba Niższa- 2 lata

Senat 6 lat, co 2 lata zmiana 1/3 składu (musi mieć dłuższą kadencję do Izby Niższej ponieważ ma reprezentować prestiż i długofalową politykę)

Prezydent- 4 lata (wybory nie mogą być zbyt często, żeby miał szansę zrealizowania swojej polityki)

Sąd Najwyższy- dożywotnio (ze względu na niezawisłość sędziowską)

7.Sołeczny podział władzy ojców konstytucji:

Izba Reprezentantów miała być obsadzana przez lud. Senat miał należeć do zamożnych i wykształconych i kontrolować zapędy i zbyt reformatorskie poglądy Izby Niższej.

8. Doktryna podziału władzy Kanta:

a) triada logiczna:

- przesłanka większa- władza ustawodawcza

- przesłanka mniejsza- władza wykonawcza

- wniosek- władza sądownicza

b)władze te powinny być rozdzielone i skoordynowane, żeby żadna nie mogła uzurpować sobie uprawnień innej.

Nie rozdzielał organów, zajmował się tylko podziałem funkcji. Monarcha mógł sprawować władzę ustawodawczą i wykonawczą, samodzielnie rozdzielając sfery swojego działania.

9. Doktryna podziału władzy Hegla:

Wyodrębniał 3 władze, które nazywał „substancjonalnymi różnicami”:

-władza prawodawcza

-władza rządowa

-władza książęca

Władza książęca składa się z 3 elementów: ogólności, szczególności i jednostkowości.

Władza prawodawcza i rządowa są jej podporządkowane, nie ma więc równości organów.

Władza prawodawcza składa się z przedstawicieli ludzi wykształconych i zamożnych.

10. Doktryna podziału władzy Jelinka:

Uważał, że władza jest jedna i nie podlega podziałowi, dzieli się jedynie kompetencje.

Dzielił on sfery działania państwa na formalne i materialne, a te dopiero na prawodawstwo, sądownictwo i administrację.

Prawodawstwo: formalne- jest to proces stanowienia prawa; materialne- stanowienie norm prawnych

Sądownictwo: formalne- wszystkie akty pochodzące od sądów; materialne- rozstrzyganie spraw

Administracja: formalna- działalność organów państwowych; materialna- treść tej działalności

Parlamentaryzm, system rządów charakterystyczny dla współczesnej demokracji, w którym, zgodnie z koncepcją podziału władz, parlament uchwala ustawy i sprawuje kontrolę nad rządem. Współcześnie można wyróżnić dwa modele rządów parlamentarnych: parlamentarno-gabinetowy (w wielu krajach europejskich), i prezydencki (Stany Zjednoczone).

W systemie parlamentarnym legislatywa wyłaniana jest w drodze wyborów powszechnych i jest jedynym organem przedstawicielskim oraz ma decydujący wpływ na proces ustawodawczy. W myśl idei równowagi władz parlament kontroluje (kontynentalne wotum nieufności lub amerykański impeachment) i wpływa na kształt polityki rządu (budżet). Z drugiej strony organy egzekutywy mogą rozwiązać parlament lub wstrzymać wykonywanie uchwalonych ustaw (weto). Nad efektywnym i zgodnym z prawem działaniem tego systemu czuwają niezależne sądy konstytucyjne.

Kształtowanie się parlamentaryzmu przypada na wiek XIX. Dwutorowy rozwój tej doktryny (system prezydencki i parlamentarno-gabinetowy) wynikał z odmiennych doświadczeń historycznych. W Europie parlamentaryzm rozwijał się w opozycji do dynastii rządzących, stąd osłabienie egzekutywy poprzez rozbicie na dwa ośrodki – rząd i monarcha (prezydent). W Stanach Zjednoczonych nie było negatywnych doświadczeń władzy monarchy, dlatego mamy tam tylko jeden organ egzekutywy – prezydenta.

W Szwajcarii wykształtował się specyficzny i odmienny model – parlamentarno-komitetowy. Parlament jest organem najwyższym w państwie, reprezentuje naród i wykonuje władzę w jego imieniu. Rząd wybierany jest przez parlament, przed nim odpowiada i wykonuje jego decyzje (działa jak komitet wykonawczy).

System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne republiki południowoamerykańskie.

Cechy systemu prezydenckiego

prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym;

kadencja prezydenta jest określona w czasie (najczęściej jest ona czteroletnia - jak np. w USA czy Brazylii, choć np. w Meksyku trwa sześć lat);

ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem;

istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej;

akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty;

prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum);

prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny).

System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).

Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie we Włoszech, w Hiszpanii, na Węgrzech, w Danii, Szwecji, Norwegii oraz w krajach Beneluksu. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy) lub system gabinetowo-parlamentarny występujący w Wielkiej Brytanii.

Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji.

Podstawowe cechy współczesnych systemów parlamentarno-gabinetowych

parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów

między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

System parlamentarno-komitetowy (komitetowo-wiecowy; rządów zgromadzenia; konwentu) - system rządów występujący w konstytucji jakobińskiej z 1793, Komunie Paryskiej, oficjalnie w ustroju niektórych państw Bloku Wschodniego oraz we współczesnej Szwajcarii. Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament, przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.

Charakterystyka

jednolitość władzy państwowej;

parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);

rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu);

rząd odpowiada politycznie przed parlamentem, ale konflikt na linii rząd-parlament może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;

ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);

głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;

głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną);

głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

Wykład IV

Klasyczna teoria demokracji

W teorii demokracji liberalnej, wywodzącej się z prac Johna Locke'a i Johna Stuarta Milla zakłada się, że faktyczny ustrój demokratyczny powinien charakteryzować się:

możliwością wyboru władzy przez wolne i uczciwe wybory,

możliwością kandydowania do ciał tworzących władzę przez wszystkich obywateli,

rządami prawa i jawnością stanowienia prawa,

przestrzeganiem humanistycznej idei praw człowieka takich jak:

wolność głoszenia swoich poglądów - nawet jeśli nie są one w danym momencie popularne,

wolność zrzeszania się i tworzenia politycznych grup nacisku,

wolność od dyskryminacji klasowej.

Elityzm, teoria elit – teoria państwa opisująca i wyjaśniająca relacje władzy we współczesnym społeczeństwie. Twierdzi, że niewielka mniejszość, składająca się z przedstawicieli elit ekonomicznych i sieci planujących politykę posiada władzę w społeczeństwie, bez względu na wyniki wyborów. Dzięki stanowiskom w korporacjach lub zarządach korporacji oraz wywieraniu wpływów na politykę poprzez finansowe wsparcie fundacji, stanowiska w think tankach lub "opiniotwórczych" kręgach, członkowie "elity" mogą wpływać na decyzje ekonomiczne i polityczne.

Arystokratyczna wersja tej teorii to klasyczna teoria elit, oparta na dwóch założeniach:

władza jest sprawowana dzięki odpowiednim stanowiskom w kluczowych instytucjach politycznych i ekonomicznych;

psychologiczną różnicą pomiędzy elitą a resztą społeczeństwa jest to, że ta pierwsza dysponuje odpowiednimi cechami osobistymi takimi jak inteligencja lub umiejętności, podczas gdy większość jest niekompetentna i nie jest w stanie rządzić się sama.

.Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie możliwe jest istnienie wielu partii i innych organizacji politycznych, które są niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować(w ramach prawa i ustalonych reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję lub zabiegać o wpływ na politykę państwa.

Demokracja uczestnicząca (ang. participatory democracy) jest procesem kolektywnego podejmowania decyzji, z wykorzystaniem kombinacji elementów demokracji bezpośredniej i przedstawicielskiej. Znajduje zastosowanie w samorządach lokalnych i samorządach pracowniczych.

Genezy i pierwowzorów demokracji uczestniczącej można się doszukiwać w ateńskiej demokracji, średniowiecznych gildiach, samorządach miejskich Stanów Zjednoczonych z okresu Rewolucji Amerykańskiej, Komunie Paryskiej, ideach anarchizmu (wolnościowy municypalizm, Murray Bookchin), rewolcie roku 1968, ruchach narodowowyzwoleńczych. Wszyscy obywatele posiadają władzę decydowania o budżecie, inwestycjach, lokalnych podatkach i podziale administracyjnym. Dyskusje i głosowania odbywają się podczas otwartych zgromadzeń w gminach, dzielnicach i miastach. Delegaci i radni mogą być w każdej chwili odwołani z pełnionej funkcji przez specjalnie zwołane zgromadzenie mieszkańców ich okręgu. Kadencje ograniczone są zwykle do jednego roku. Administracja, radni, burmistrz, stają się egzekutywą realizującą instrukcje od lokalnej społeczności. Większość istniejących obecnie form demokracji uczestniczącej współistnieje ze strukturami państwa i samorządu lokalnego.

Wykład V-Vi

DEMARCHIA, (gr. demos - lud i arche - początek) - neologizm ukuty przez myśliciela neoliberalnego - F.A. von Hayeka (1899-1992) dla oznaczenia i opisania zaproponowanej przez niego koncepcji ustrojowej, która by niwelowała ujemne skutki demokracji nie niszcząc samej zasady "rządów ludu", w ten sposób ograniczając "wolę ludu", aby nie stawiać ponad nią innej woli.

Zwartą koncepcję d. Hayek przedstawił dopiero we Wprowadzeniu (Introduction) do I tomu Prawa, ustawodawstwa i wolności (Law, Legislation and Liberty, Chicago 1973), a zwłaszcza w III tomie tego dzieła: The Political Order of a Free People, mimo to należy widzieć w niej rozwinięcie poglądów na demokrację - i jej relacje z liberalizmem - wyłożonych już w Konstytucji wolności (The Constitution of Liberty) z 1960 roku. W jego ujęciu, demokracja (rozumiana jako rządy większości) jest doktryną mówiącą o tym, w jaki sposób i przez kogo prawo jest tworzone, natomiast tego, jakie są cele i przeznaczenie prawa, dotyczy liberalizm, identyfikowany z "filozofią wolności"; o ile zatem demokracja jest jedynie metodą budowania ładu politycznego, o tyle treść, która powinna ów ład nasycać, winna pochodzić od liberalizmu, w przeciwnym bowiem wypadku demokratyczna zasada "suwerenności ludu" i niczym nie ograniczonych rządów większości nie będzie napotykać żadnego hamulca w postaci zasad, które nie mogą i nie powinny być zmieniane ani naruszane przez kogokolwiek bez groźby uszczerbku dla praw naturalnych (życia, wolności i własności) każdego człowieka; prawa te muszą mieć priorytet w stosunku do demokracji, gdyż - w przeciwieństwie do niej - nie wymagają żadnego teoretycznego uzasadnienia i moralnego usprawiedliwienia; gdy natomiast odwróci się tę hierarchię zasad, kiedy "zaczynamy twierdzić, że w demokracji słuszne jest to, o czym zdecyduje większość, demokracja wyradza się w demagogię" (Konstytucja wolności); choć zatem, zdaniem Hayeka, "demokracja jest zapewne najlepszą formą ograniczonego rządu, staje się ona absurdem, jeśli przeradza się w rządy nieograniczone" (ibid.). Aczkolwiek liberalizm i demokracja spotykają się ze sobą w żądaniu, aby wszyscy ludzie mieli udział w stanowieniu prawa, to jednak istnieje pomiędzy nimi różnica i pewne napięcie, gdyż zasadniczą intencją liberalizmu jest ograniczenie władzy i stosowania przymusu przez każdy - więc również demokratyczny - rodzaj rządów, natomiast "dogmatyczny demokrata zna tylko jedno ograniczenie władzy państwowej - zdanie aktualnej większości" (ibid.). Dlatego właśnie przeciwieństwem demokracji jest nie, jak to się często a błędnie mniema, totalitaryzm (będący natomiast antytezą liberalizmu), lecz autorytaryzm, gdyż władza totalna może być skupiona także w rękach demokratycznej większości, natomiast jest do pomyślenia, by rząd autorytarny opierał się na zasadach liberalnych. Nadto, dla demokraty-doktrynera życzenie większości jest wystarczającą podstawą uznania przedmiotu tego życzenia za dobry sam w sobie; liberał natomiast przyznaje większości jedynie prawo podejmowania pewnych decyzji, lecz nie godzi się uznawać w niej autorytetu rozstrzygającego o tym, jaka to ma być decyzja i czy jest ona dobrym prawem. Rozróżnienie to jest tymczasem słabo uświadomione z powodu rozpowszechnionego posługiwania się słowem "demokratyczny" w znaczeniu ogólnej pochwały, co sugeruje (bezpodstawnie), iż każde poszerzenie demokracji jest zawsze korzystne dla ludzkości, podczas gdy w rzeczywistości nie tylko że pewne ograniczenia są nieuniknione i konieczne, ale również wręcz niezbędne dla jej zachowania w ogóle; demokracja we własnym interesie musi uznać, że nie jest praźródłem sprawiedliwości, ta zaś nie jest koniecznie popularnym poglądem na każdą konkretną sprawę. Przekonanie to idzie jednak u liberała w parze z wiarą, że te "ograniczenia, do których przyjęcia chce demokrację nakłonić, są zarazem ograniczeniami w ramach których może ona funkcjonować skutecznie, a większość może rzeczywiście kierować i kontrolować działalność rządu" (ibid.).

W przekonaniu Hayeka koncepcja d. (tłumaczonej niekiedy błędnie jako "demonarchia") może być paliatywem dla bezpośredniego zagrożenia ideału "rządów prawa" (nomokracji) przez praktykę współczesnego parlamentaryzmu demokratycznego, odchodzącego od z trudem wypracowywanej przez wieki zasady "bezosobowej sprawiedliwości", opartej na "dyscyplinie reguł abstrakcyjnych" (formalnych), na rzecz tzw. społecznej sprawiedliwości, identyfikowanej z konkretnymi interesami grupowymi. Narzędziem tych interesów stały się klasowe partie polityczne i związki zawodowe, których przewaga doprowadziła do powstania i rozrostu ustawodawstwa faworyzującego pewne (niezamożne) warstwy społeczeństwa, co zwichnęło zasadę równości wobec prawa, a zamiast przyrostu wolności zaowocowało zwiększeniem przymusu realizowanego w formie podatków, ubezpieczeń i innych sposobów realizowania przez rząd "sprawiedliwszego" niż rynkowy podziału dochodu narodowego. Nieustanny nacisk zorganizowanych grup interesu ubezwłasnowolnia demokratyczny rząd, a sferę polityki zamienia w pole rozgrywek o udział w dystrybucji puli dóbr wypracowanych przez społeczeństwo raczej, aniżeli swobodnej debaty publicznej nad optymalnymi sposobami poszukiwania dobra ogólnego. Do powstania takiej sytuacji przyczynił się także inny defekt demokracji parlamentarnej, jakim jest przyznanie ciałom przedstawicielskim (parlamentom) dwu zupełnie odrębnych zadań: stanowienia prawa, czyli ogólnych norm postępowania, i uchwalania ustaw będących konkretnymi dyrektywami dla rządu, schodzącego wówczas do podrzędnej rangi komitetu wykonawczego parlamentu, zamiast - jak w teorii trójpodziału władz - równorzędnej "władzy wykonawczej". Jeżeli te dwie odrębne funkcje skupione są w jednym ciele przedstawicielskim, to cierpi na tym przede wszystkim legislacja ogólna, gdyż parlamentarzyści, z reguły niekompetentni w kwestiach prawnych, najwięcej czasu i energii zużywają na kontrolę i narzucanie swojej woli rządowi, co wymaga mniejszej kompetencji, a za to łatwiej przyczynia poklasku. Zasadnicza myśl koncepcji d. zawiera się tedy odpowiednio na konieczności rozdzielenia tych funkcji, jako warunku uzdrowienia parlamentaryzmu i samej demokracji, oraz rozróżnienia dwóch typów norm: prawa ogólnego i stałego, i dyrektyw rządu, regulujących kwestie bieżące. Te dwa rodzaje norm winny być wypracowywane przez dwa zupełnie różne ciała. Legislacja ogólna (stanowienie praw fundamentalnych) powinna zostać powierzona Izbie Ustawodawczej, składającej się ze szczupłego grona osób cieszących się zasłużenie, ze względu na zalety umysłu i charakteru, wysokim autorytetem i nie związanych z partiami politycznymi. Izba ta składałaby się z osób dojrzałych (pomiędzy 45 a 60 rokiem życia), wybieranych przez elektorów odpowiadających temu samemu cenzusowi wiekowego, którzy głosowaliby tylko jeden raz w życiu; wybrani legislatorzy sprawowaliby swój urząd przez 15 lat, z tym, że skład Izby byłby odnawiany co rok w 1/15 części; tym samym Izba ta byłaby każdorazowo reprezentacją jednego pokolenia w życiu danego społeczeństwa, podejmującego tę zasadniczą decyzję w wieku, w którym jest już oczywiste, kim człowiek stał się w życiu, co z nim uczynił i do czego doszedł. Wskazane kryteria wybieralności i wybierania oraz metoda wyboru przez "selektorat" zapewniałyby, zdaniem pomysłodawcy, należyty dystans ustawodawców do bieżących zagadnień politycznych oraz namiętności i interesów partykularnych. Do zastrzeżonych kompetencji Izby Ustawodawczej należałyby: ustanawianie i rewizja prawa cywilnego, rodzinnego, karnego, handlowego, zatwierdzanie prawa podatkowego, przepisów budowlanych, prawa i bezpieczeństwa pracy itp.

"Zwykłe" funkcje kontrolne w stosunku do rządu byłyby natomiast w gestii drugiego zgromadzenia, nazwanego Izbą Rządową, wyłanianą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, na ogólnych zasadach demokratycznych i wedle orientacji partyjnych; wykluczyć należałoby jedynie zasiadanie w tej izbie etatowych pracowników rządu, urzędników i wszystkich tych, którzy otrzymują od rządu jakąś pomoc (np. w postaci zasiłków dla bezrobotnych), gdyż jest rzeczą nierozsądną, aby kontrolować mieli ci, co sami mają podlegać kontroli, albo ci, których wolę krępuje uzależnienie od rządu. Nadto, w wykonywaniu swoich zadań Izba Rządowa musi być zobligowana do przestrzegania praw ustanowionych przez Izbę Ustawodawczą: jedynie ta zasada urealnić może postulat zastąpienia suwerenności parlamentu suwerennością prawa.

Hayek zastrzegał, że nie pretenduje do tego, by jego propozycja miała być traktowana jako "jedynie słuszny" system sanacji obecnego parlamentaryzmu; przyznawał także, że (z samej natury projektodawstwa) ma ona charakter pewnej utopii; formułowanie takich "utopii przemiany" nie przynosi jednak, jego zdaniem, wstydu myślicielowi liberalnemu (pomimo jego zasadniczej niechęci do "inżynierii społecznej" i konstruktywizmu), gdyż tylko w ten sposób można zrozumieć wady obecnego systemu i przydać siły perswazyjnej analizom teoretycznym; poza tym mogą one okazać się przydatne i realistyczne w wypadku katastrofy. Koncepcję d., w której zasadnie można też upatrywać jeden z wariantów teorii "rządu mieszanego", jak również jedną z prób "uszlachetnienia" (arystokratyzacji) demokracji, przyjęto jednak bardzo chłodno, tak w świecie akademickim, jak politycznym, i tylko dawno wyrobiony autorytet naukowy jej autora uchronił ją przed ostrzejszymi atakami, zastąpionymi grzeczną obojętnością; jednak również część konserwatystów (np. M. Oakeshott) nie okazywała entuzjazmu, wskazując na nazbyt racjonalistyczny charakter terapii proponowanej przez Hayeka.

Wykład VIII

Wartości demokratyczne, przyjęty i uznany w demokracji kanon podstawowych zasad aksjologicznych, na których oparte jest demokratyczne sprawowanie władzy. Należą do nich przede wszystkim wolność, równość, sprawiedliwość, pluralizm, tolerancja, praworządność oraz respektowanie praw i wolności obywatelskich.

Wykład IX

Liberalizm (z łac. liberalis – wolnościowy, od łac. liber – wolny) – ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością. Liberalizm jest ściśle związany z indywidualizmem, stanowczo odrzuca kolektywizm oraz opowiada się za jak najmniejszym krępowaniem wolności jednostki poprzez prawo. Konsolidując, liberałowie uważają, że kompromis pomiędzy prawem a nieskrępowaną wolnością powinien być jak najmniejszy.

Liberalizm wywodzi się z okresu Oświecenia. Skupiał on zwolenników tej epoki i związanych z nią nurtów filozoficznych. Postulował przeprowadzenie szeregu reform społeczno-politycznych, takich jak: zniesienie ustroju feudalnego, ograniczenie przywilejów szlacheckich, zastąpienie pańszczyzny wolnością gospodarczą, wprowadzenie równości obywateli wobec prawa, ograniczenie roli Kościoła, zniesienie monarchii i absolutyzmu, wprowadzenie demokracji opartej na konstytucyjnej zasadzie trójpodziału władzy czy też respektowanie praw człowieka, swobód obywatelskich i zasad tolerancji.

W 1823 we Francji odbyło się spotkanie grupy liberałów, na którym przyjęto dokument ("Plan liberałów na rzecz wzmocnienia rewolucji"), w którym to zawarte były postulaty nawiązania intensywnych stosunków pomiędzy liberałami z innych krajów. Na spotkaniu w Genewie w 1924 powołano do życia Międzynarodowe Porozumienie Partii Radykalnych i Podobnych Partii Demokratycznych, na czele którego stanął Francuz M.F. Buisson. W kwietniu 1947 w Oksfordzie odbył się kongres założycielski Międzynarodówki Liberalnej, w wyniku którego opublikowano wspólny manifest.

Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia. Liberałowie są za jak najmniejszą ingerencją w życie obywateli organów, które powołane zostały przez (liberalne) państwo do chronienia interesów wspólnoty, które byłoby jej trudno osiągnąć – jak uważają.

Libertarianizm[edytuj]

Libertarianizm opowiada się za ograniczeniem państwa do roli "nocnego stróża" (minarchizm), bądź też całkowitą jego likwidacją (anarchokapitalizm). Libertarianie postulują wycofanie rządu z zajmowania się zarówno gospodarką jak i sprawami społecznymi. Typowi przedstawiciele: amerykańska Partia Libertariańska, Ayn Rand.