„Słowem „wolność” charakteryzujemy ludzką działalność praktyczną, a następnie poznawczą, - w szczególności teoretyczną - oraz dążenia ludzkie. Wolność dotyczy nie tylko woli, poznania, emocji dotyczy ona przede wszystkim ludzkiego działania praktycznego”.
Problem wolności rzeczywistej jest podstawowym problemem ludzkiego życia - jego powstania, rozwoju i istnienia. Każde dążenie ludzkie kierowane jest ku przyszłości, ku wyobrażeniom, które chciałoby się urzeczywistnić. Wydaje się, że nie można określić pojęcia wolności w odniesieniu do jakiegokolwiek działania bez wcześniejszego ukazania zależności i ograniczeń tego działania. Wolność można osiągnąć jedynie poprzez dążenie ku niej, poprzez wybory jakich dokonuje każdy z nas. Wolnością nie możemy nazwać ukrywania się przed światem, odrzucania go lecz aktywne jego przekształcanie. Wolność działania wynika pewnych konieczności i praw rządzących światem, które ją w pewnym stopniu ograniczają, ale jednocześnie są one wyznacznikami jej istnienia. Gdy chcemy uwolnić się od pewnych czynników, sił wkraczamy w uzależnienie od innych. Często uwolnienie się od jednej zależności prowadzi do powstania nowej. Przykładem takiej zależności może być chęć człowieka do kontaktów z innymi, współdziałania. Są one jednak uzależnione od odległości. Chcemy przezwyciężyć to ograniczenie. Buduje się więc samochody samoloty. Lecz uwalniając się od ograniczeń jakie niesie ze sobą odległość uzależniamy się od ropy naftowej, której wydobycie staje się kolejnym warunkiem swobody naszego poruszania się. Każdą niezależność musimy okupić nową zależnością - preferowaną w danych warunkach. Każdy krok ku wolności podejmowany jest dla realizacji określonych celów, konkretnymi środkami, od których się uzależniamy. Każdy krok ku wolności wiąże się z kosztem zależności.
2Wolność mierzy się zazwyczaj zakresem, w jakim nikt nie ingeruje w naszą działalność. W tym sensie wolność jest obszarem, w którym człowiek może działać bez ograniczeń jakie narzucają na niego inni ludzie. Jeśli pod wpływem otoczenia nie można zrobić czegoś na co miało by się ochotę, to wolność w tym zakresie staje się ograniczona. Jeżeli sfera wolności maleje pod wpływem innych ludzi poniżej pewnego minimum oznacza to, że jesteśmy pod wpływem przymusu. Jednak nie wszystkie ograniczenia można określić mianem przymusu. Niemożności zrobienia czegoś wynikającej z naszej nieumiejętności lub przyczyn zdrowotnych nie możemy nazwać przymusem. Na przykład o osobie niewidomej, nie mogącej przeczytać książki, nie możemy powiedzieć że jest pod wpływem przymusu. Przymus oznacza celowe ingerowanie innych ludzi w obszar działania. O braku wolności możemy mówić wtedy, gdy wykonanie jakiegoś działania uniemożliwiają nam inni ludzie. Nasza wolność może być ograniczona nie tylko przez zakaz, ale także przez czynnik ekonomiczny. Jeśli ktoś jest zbyt biedny, aby móc sobie pozwolić na coś czego prawo nie zabrania, jego wolność w stosunku do tych rzeczy jest ograniczona tak samo jak wówczas, gdy spotyka się z prawnym zakazem. Być wolnym oznacza więc, że nikt nie ogranicza naszych działań. Im większy jest obszar tej nieingerencji, tym większa jest nasza wolność. Nie może być ona jednak nieograniczona. Doprowadziło by to bowiem do chaosu, silni położyli by kres wolności słabszych. Swoboda musi być więc ograniczona przez zakazy i nakazy prawne. Musi jednak bowiem istnieć minimalny zakres wolności osobistej, którego żadnym wypadku nie wolno naruszyć .
Między obszarem życia prywatnego, a dziedziną wiedzy musi być wyznaczona granica.
Wolność jakiej pragną ludzie zależy w głównej mierze od sytuacji w jakiej się znajdują. Niedożywiony, nie umiejący pisać ani czytać człowiek nad wolność osobistą wyżej ceni pożywienie i wykształcenie. Czasami wolność jest budowana na podstawie moralności. Jeśli wolność jest ostatecznym celem człowieka to nikt nie może być jej pozbawiony, a tym bardziej tworzyć swej wolności kosztem innych. Podstawą prawdziwej wolności jest spłacenie długu tym, dzięki którym jesteśmy wolni posiadamy wykształcenie. Jeśli wolność jednego człowieka powoduje nędze innych to system, który ją zapewnia jest niesprawiedliwy i niemoralny. Każdy z nas musi posiadać minimalną sferę swej wolności. Nikt nie może być jednak absolutnie wolny. Musimy rezygnować z części obszarów naszej wolności aby móc zachować inne .
Wolność jednych musi być, czasem ograniczona aby móc zachować wolność innych. Jeśli chce się zapobiegać wzajemnemu niszczeniu się ludzi muszą istnieć stałe normy regulujące sposób karania jednostek zagrażających innym. Funkcję taką pełnią przepisy prawne. ”Wolność jest pojęciem mającym różne przejawy, z pośród których wolność osobista człowieka stanowi jej istotne ogniwo”. Z ochroną w ten sposób rozumianej wolności, tj. wolności jako osobistego dobra jednostki, związane są przestępstwa objęte wspólnym mianem „przestępstw przeciwko wolności”. Wolność osobista jednostki uznawana jest za podstawowe, niezbywalne i naturalne prawo człowieka. Ideał wolnego człowieka, który nie jest „zakuty w kajdany, ani zamknięty w więzieniu, ani nie żyje jak niewolnik w ciągłym strachu przed karą” plasował się w wielu systemach filozoficznych w kategoriach najwyższego dobra. Wielu filozofów stawia wolność osobistą jednostki na równi z prawem do życia. Niektórzy tak jak Monteskiusz rozumieli wolność jako możliwość czynienia tego na co pozwala prawo .
W kategoriach historycznych wolność osobista jednostki oznaczała początkowo przywilej nadany przez króla „ludziom wolnym” W okresie wczesnego średniowiecza symbolem wolności była angielska Wielka Karta Wolności, która gwarantowała swemu posiadaczowi to, iż nie będzie on uwięziony bez prawnego wyroku wydanego przez równych mu lub prawa. Na Węgrzech podobny przywilej dawała Złota Bulla, w Polsce zaś Neminem Captivabimus.
W czasach nowożytnych duży wpływ na kształtowanie się pojęcia „wolność” miała Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela głosząca, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa, oraz Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 roku, która jako pierwsza zawierała zapis dotyczący bezpieczeństwa osobistego, wolności. W Polce podobną rolę odegrała Konstytucja 3 Maja 1791 roku gwarantująca przywilej nietykalności osobistej w szerszym niż dotąd zakresie, jak również Konstytucja z 1807 roku zrównująca wszystkich obywateli. W ten właśnie sposób prawo wolności osobistej weszło na stałe do katalogu praw jakie gwarantowane są dziś każdemu obywatelowi. .
W kategoriach prawnych wolność człowieka rozumiana jest jako jedno z podstawowych, chronionych prawnie dóbr. W Konstytucji RP z ochroną wolności człowieka związane są prawa podmiotowe jednostki jak i prawa i wolności obywatelskie i socjalne (wolność słowa, wyznania, praw wyborczych, jak również prawo własności, prawo do nauki i pracy, wypoczynku). Prawo poszanowania wolności w równym stopniu dotyczy władz publicznych jak i obywateli. Ograniczenie lub pozbawienie wolności może nastąpić wyłącznie na zasadach i w trybie określonym w przepisach. Każdy kto bezprawnie pozbawiony został wolności ma prawo do odszkodowania .
Na gruncie prawa cywilnego wolność człowieka rozumiana jest jako dobro osobiste jednostki, nie tylko w sensie fizycznym, ale również jako wolność od wszelkiego przymuszania, nacisków ze strony otoczenia krępujących swobodne dysponowanie dobrami osobistymi na przykład od użycia przemocy. Tak pojmowanej ochronie wolności służy wiele przepisów prawa cywilnego. Na gruncie prawa karnego wolność człowieka jest również dwojako rozumiana. Po pierwsze jako wolność fizyczna czyli zgodna z wolą możliwość rozporządzania zgodnie z wolą swoimi dobrami korzystania z przysługujących praw, podejmowanie takiego czy innego działania. Wola jako objaw wolności jest chroniona tylko wtedy, gdy jest zgodna z obowiązującym prawem i dotyczy tej kategorii dóbr osobistych, która należy do sfery samodzielnej decyzji jednostki. Do takich dóbr zalicza się między innymi: zdrowie, życie, cześć i wolność .
Z potocznego punktu widzenia pojęcie wolności może być rozumiane jako wolność „od czegoś” lub jako wolność „do czegoś”. W prawie karnym znaczenie pierwsze częściej wchodzi w grę na przykład wolność od przymusu, od groźby niż wolność „od czegoś”, na przykład wolność wyboru, wolność do zgromadzeń. Problem wolności często łączony jest z prawami człowieka. Główną rolę w tej dziedzinie odgrywają takie dokumenty międzynarodowe jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948 rok), Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950 rok), Międzynarodowy Pakt Prawd Obywatelskich i Politycznych (1966 rok).
Zamachy przeciwko wolności takie jak bezprawne pozbawienie wolności, groźba, zmuszanie do określonego zachowania dosyć niedawno (w porównaniu z innymi przestępstwami) doczekały się precyzyjnych zasad i trybów karnych.
Art. 189.
§ 1. Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni lub łączyło się ze szczególnym udręczeniem, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 190.
§ 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Art. 191.
§ 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca działa w sposób określony w § 1 w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 192.
§ 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Art. 193.
Kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
4Funkcją prawa jest więc powstrzymanie ludzi przed chęcią pozbawienia kogokolwiek prawa do wolności. Co czyni ochronę wolności tak ważną rzeczą? Mill głosił, że jeżeli nie pozwoli się ludziom żyć tak jak tego pragną „na drodze, która tylko ich samych dotyczy”, to nie będzie rozwoju cywilizacji z braku wolnego rynku idei nie będzie miejsca dla odwagi moralnej, spontaniczności. Obrona wolności polega na ochronie przed ingerencją. Każdy człowiek ma prawo do wyboru. Złem jest więc zmuszanie innych do pójścia jedną, wybraną przez nas drogą i pozbawienie go tu możliwości decydowania. Nawet jeśli wskazany przez nas cel wydawał nam się jednym słusznym i najbardziej wartościowym, to jednak każdy człowiek dysponuje własnym życiem na swój sposób i tego typu ingerencja byłaby ograniczeniem jego wolności. Każdy przymus niweczy ludzkie pragnienia - jest więc czymś złym. Bywa jednak konieczny dla zapobiegania innemu, gorszemu złu. Dla większości ludzi wolność oznacza możliwość decydowania o sobie i o swoim życiu. Chcemy kierować się własnymi wartościami, racjami i zamiarami, a nie działać pod wpływem przymusu płynącego z zewnątrz. Pragniemy podejmować wyzwania i cele płynące z naszych chęci, potrzeb nienarzucane przez nikogo i realizować je własnymi sposobami. Chcemy być świadomi naszych osiągnięć, naszych pragnień i ponosić odpowiedzialność za swe postępowanie. Chcemy wierzyć, że to jakie jest nasze życie w głównej mierze zależy od nas, naszych idei i doświadczeń. Czujemy się wolni na tyli, na ile wierzymy że jest to prawdą, a zniewoleni o tyle o ile zmuszeni jesteśmy w to wątpić. Wolność polega na byciu panem dla samego siebie. Mimo Ze sami chcemy być wolni, czasem stosujemy przymus wobec innych. Czasem możemy uznać to działanie za usprawiedliwione - gdy w imię jakiegoś celu zmuszamy kogoś do czegoś, do jakiegoś celu, do którego dążyli by sami, gdyby byli bardziej uświadomieni, gdyby nie przeszkadzała by im ignorancja, zepsucie. Łatwo wtedy wyobrazić sobie, że stosujemy wobec innych przymus dla ich własnego dobra i w ich interesie. Wierzymy że lepiej wiemy co jest dla nich najlepsze. Twierdzimy że oni sami podjęli by takie działanie gdyby stan ich wiedzy był na tym samym poziomie co nasz. Czymś innym jest twierdzenie, że wolno nam zmusić kogoś do czegoś dla jego dobra, którego nie potrafi dostrzec, co w rezultacie może powiększyć zakres jego wolności. Czymś zupełnie innym jest jednaj pogląd, że jeśli coś jest dobre dla mnie to nie jest przymusem, ponieważ sam tego chcę, bez względu na to czy sobie zdaję z tego sprawę czy nie i że jestem wolny nawet jeśli stawiam opór.
Pamela Mrozińska kl.IIb
Przestępstwa przeciwko wolności