ARTYSTA
Do refleksji o literaturze wprowadzono stosunkowo niedawno pojęcie autotematyczności.
Jego twórcą był znany krytyk Artur Sanndauer, który odnosił je przede wszystkim
Do utworów awangardowych nasyconych refleksjami o celach i sposobach pisania,
Konwencjach artystycznych, metodach budowania dzieła. O autotematyczności mówimy
Wówczas, gdy utwór ujawnia sekrety warsztatu pisarskiego, gdy zawiera komentarze o sztuce pisania i zastosowanych ujęciach.
Szczególnie dużo miejsca zajmowały one w powieściach nouveau roman. Ta nowa powieść to awangardowy kierunek w twórczości francuskich pisarzy XX wieku, ukształtowany na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Kwestionuje on dotychczasowe formy powieści , programowo obnaża jej ograniczenia i założenia, z krytycyzmem traktuje powieściowe formy i ujęcia. Za pomocą powieściowych środków dąży do uświadomienia , że literatura nie stanowi mimesis, odkrywa natomiast , jak świat można poznać za pomocą narzędzi powieściowych. Świat utworu powinno się zatem pozbawić z góry przyjętych sensów, aby nabierał ich dopiero w toku narracji powieściowej. Bohater nouveau roman jest podmiotem poznającym, który nie dysponuje żadną pewną wiedzą o świecie.
Mitologia:
Hefajstos wytwarzał pioruny i dzieła sztuki; tarcza dla Achillesa na prośbę Tetydy (ze scenami z życia Greków; w Iliadzie);
Apollo jest opiekunem artystów; pięknie gra na lirze;
Atena pięknie tkała (b. plastyczne sceny przedstawione);
Arachne też pięknie tkała (podejrzenie że uczennicą Ateny); zgubiła ją pycha (wezwała Atenę na pojedynek-->surowa kara);
Marsjasz pięknie grał na lirze; wyzwał na pojedynek Apollina-->okrutna kara (obdarty ze skóry żywcem);
Orfeusz pięknie grał na lirze i śpiewał (zwierzęta kładły się mu u stóp, drzewa wyrywały korzenie aby iść za nim); gdy udał się do Podziemia po żonę, nawet mściwe Erynie wzruszyły się
Dedal uważany za artystę; jego dzieła to dzieła sztuki (największe osiągnięcie to labirynt na Krecie na życzenie króla Minosa, będący symbolem dzieła doskonałego dla starożytnych);
Biblia Stary Tesament
można powiedzieć, że artystą był król Dawid (śpiewem i tańcem wysławia Boga)
Średniowiecze
Sztuka była tworzona ad maiorem Dei gloriam (dla większej chwały Boga); większość dzieł anonimowa, a osoba artysty całkowicie nie znana; prawie nigdy artysta nie był przedmiotem sztuki;
J. Kochanowski "Pieśń XXV" ks. II
(Czego chcesz od nas, Panie) Bóg to Deus artifex (Bóg - artysta), ponieważ świat jest doskonale piękny i służy człowiekowi.
W. Szekspir "Hamlet"
Aktorzy, którzy zjeżdżają się do Elsynoru, swoim talentem i magią sztuki scenicznej pomagają potwierdzić podejrzenia na temat Klaudiusza;
C.D.Norwid "Fortepian Szopena"
Wspomnienie dni przedostatnich Chopina budzi refleksje na temat jego sztuki, która była doskonałym-wypełnieniem;
Fidiasz jest uosobieniem sztuki - doskonałego-wypełnienia w rzeźbie;
Obraz zrzuconego na bruk fortepianu Szopena wyraża charakterystyczną dla Norwida myśł, że jednostka wybitna nie znajduje zrozumienia u współczesnych;
E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"
Zygmunt Korczyński uważa siebie za niezwykle utalentowanego artystę. Nie tworzy jednak niczego, bo monotonny polski pejzaż nie dostarcz mu natchnienia. Marzy o ponownym wyjeździe za grznicę, bo tylko bogactwo i różnorodność krajobrazu południowej Europy dostarcza mu bodźców do tworzenia i pozwoli rozwinąć skrzydła malarskiego talentu.
B. Prus "Lalka"
Występy Rossiniego budzą zachwyt Rzeckiego, który nie zdaje sobie sprawy, że Wokulski wysłał go do teatru tylko po to, by wręczając aktorowi albym, sprawił przyjemność pannie Łęckiej;
Skrzypek Molinari wzbudza nie tylko artystyczny zachwyt panny Izabeli, choć jego niestosowne zachowanie wywyłuje pewną ambiwalencje uczuć Łęckiej. Na pytanie pani Wąsowskiej, czy Molinari będzie przyjmowany, Książę odpowiada: Owszem, a po chwili dodaje: W przedpokoju;
H. Sienkiewicz "Janko Muzykant"
szlachta nie zauważa talentów takich jak Janko, natomiast dofinansowuje rozwój zachodnich artystów.
S. Przybyszewski "Confiteor"
Artysta to ipse philosophus, daemon, Deus et omnia. Jest kapłanem najwyższej religii - sztuki. Stoi ponad życiem, ponad światem, jest panem panów, nie ograniczony żadną siłą ludzką.
K. Przerwa-Tetmajer "Evviva l'arte"
Sztuka jest wartością najwyższą, a artysta, choć przymiera głodem, zawsze będzie stał ponad światem filistów. W jego piersi płoną ognie przez Boga samego włożone, więc odrzuca dobra materialne i patrzy na tłum z głową pdniesioną.
S. Wyspiański "Wesele"
W borowickiej chacie zgromadzili się na weselu artyści różnych dziedzin. Ale łączyą ich tylko powierzchowna fascynacja wsią i ludem, bierność, młodopolska poza i skłonność do logorei, która potokiem słów pokrywa zupełną pustkę wewnętrzną.
W.S. Reymont "Chłopi"
Jagna jest wyraźnie obdarzona artystycznymi talentami: jej pisanki są najpiękniejsze, ona najgustowniej się ubiera, najlepiej dobierając kolory stroju. Jest też bardzo wrażliwa na piękno otaczającego świata. Przyznaje sobie prawo do swobodnej ekspresji własnych pragnień, upodobania się nijako do modernistycznych artystów, tak jak oni wchodząc w konflikt ze społecznością, w której żyje.
M. Kuncewiczowa "Cudzoziemka"
Róża Żabczyńska nie może się zrealizować jako artystka. Źle ustawiona kiść, jak twierdzi, uniemożliwia jej zagranie koncertu Brahmsa. Dopiero przed śmiercią zrozumie, co w rzeczywistości nie pozwalało jej na wydobycie całego piękna muzyki.
Krąg Awangardy Krakowskiej traktował poezję jako pracę konstrukcyjną w języku. Poeta to budowniczy, dlatego autorów „ Zwrotnicy” i ich kontynuatorów określa się często jako konstruktywistów. Ten poważny stosunek do twórczości poetyckiej został zanegowany w drugiej połowie międzywojnia przez twórców warszawskiej „ Kwadrygi”, której najbardziej znanym przedstawicielem był Konstanty Ildefons Gałczyński, znany z upodobania do motywów plebejskich w duchu Franciszka Villona. W takich jego wierszach jak „ Serwus”, „ Madonna” oraz „ Żywot” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego dokonuje się ostateczna demitologizacja artysty, co ksiąg pisać nie umie, a nie dba o sławę, jest błaznem, łotrem, i łobuzem znanym wszystkim redaktorom i policji konnej , a pisze nie na czyjąś próżną chwałę” lecz by zarobić ździebełko, na bułeczke i masełko”. W kontekście całego dorobku poety deklaracje te należy traktować z dużą ostrożnością - jako swoistą grę z czytelnikiem.