Mega systemy - wielkie rodziny systemów, różnych wariantów, odmian zarówno kapitalizmu jak socjalizmu
komunizm - realny socjalizm (Korea Pn, Kuba, Chiny deklarują)
kapitalizm
W ramach tych mega systemów istnieje duża różnorodność systemów, pod pewnymi względami podobnych, ale pod innymi różnych.
System ekonomiczny to zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz jednostek działających wg określonych zasad, bodźców, zakazów, nakazów w dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług.
W skład systemu wchodzą 3 składniki
Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako pracownicy najemni, gosp. domowe, przedsiębiorcy, organizacje gospodarcze: spółki, zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje, pozarządowe organizacje non-profit, fundacje - pracujące nie dla zysku - ich rola we współczesnym świecie rośnie, zw. zaw.), państwo- to największy podmiot gospodarczy - czynnik kontrolujący, sterujący, państwo jako przedsiębiorca ,
Wzajemne relacje między podmiotami
wzajemne relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi: wzajemne współzależności, określone przez stosunki własności, stosunki współzawodnictwa, kooperacji, współzależności, podległości, zależności
w komunizmie - stosunki miały charakter pionowe, hierarchiczny
Zasady postępowania - reguły, bodźce, nakazy, zakazy, normy. Często przez instytucję nazywa się zasady jej postępowania.
Organizacja staje się instytucją gdy nastąpi internalizacja nakazów, zakazów, przyjętych statutów. Gdy zaczniemy stale, powtarzalnie zachowywać się w określony sposób. Zasady postępowania: są dwa rodzaje 1. kształtują się w wyniku świadomego działania jakiś ciał: organizacji, państwa, stowarzyszenia; 2. kształtują się samorzutnie.
System ekonom. - to dana gospodarka postrzegana z punktu widzenia tych trzech składników. Istnieje wiele systemów społ-ekonomicznych - różnych wariantów, odmian poszczególnych systemów. Są pewne grupy krajów których systemy sa do siebie podobne - system anglosaski, nordycki, azjatycki. Cechą systemową jest polityka kształtująca ramy prawne i organizacyjne dla działalności gospodarczej.
System ekonom. jest tylko jednym z czynników określających ekonomiczną efektywność gospodarki
Model to konstrukcja teoretyczna - szkielet systemu
Kryteria porównań systemów -najważniejsze
Władza, własność, decyzje - czynnik ustrojowy
Wzrost gospodarki czyli wzrost aparatu produkcyjnego PKB, przemysłu, konsumpcji.
Postęp techniczny - zdolność do kreowania lub kopiowania postępu technicznego
Rozwój kapitału ludzkiego - human capital s. 18
Zdolność do zatrudnienia siły roboczej
Podział dochodu narodowego, nierówności, ubóstwa
Ad. 1 Władza: o charakterze własności decydowała władza.
państwa totalitarne zarządzające za pomocą nakazów i zakazów - scentralizowany system podejmowania decyzji; współistnieje jako dominująca na ogół własność państwowa, własność prywatna często podporządkowana celom stawianym przez władzę,
państwo tzw „Nocny stróż” - wolna konkurencja rynkowa, zdecentralizowany system podejmowania dec; dominująca własność prywatna; przeds. stanowiące własność państwowa na ogół działające na zasadach komercyjnych,
Własność:. odróżnienie w sensie ekonomicznym prawa własności od tytułu własności. Własność to wiązka uprawnień, które nie muszą być sformalizowane ustawowo. Prawa własności mogą być różnie rozdzielanie, analiza systemu ekonom. bada m.in. dystrybucję tych praw. Partycypacja pracownicza powoduje scedowanie na pracowników części praw. Inna część praw może należeć do administracji państwowej, samorządowej. Związek między własnością a systemem decyzyjnym. Teoria własności funkcjonalnej (Szwecja), że własność to wiązka praw które mogą należeć do różnych podmiotów. Można ograniczyć prywatą własność przekazując poszczególne jej funkcje państwu lub organizacjom pracowniczym.
Ad. 2 wzrost gosp. - bada się najczęściej do jakiej stopy wzrostu gosp. dany system jest zdolny. Badanie tylko stopy wzrostu PKB ogólnej lub per capita, nie przedstawia całej gospodarki, Istotne są od począwszy 1990, raporty czynników rozwoju gospodarczego (zawierają indeks stopy życia) - przedstawiają jakościowe czynniki rozwoju gospodarczego. Istotny jest przyrost wyrażony w porównawczej sile nabywczej waluty krajowej. Wzrost gosp. - to wynik szeregu różnych czynników, nie tylko systemowych. Sam wzrost PKB nie gwarantuje wzrostu stopy życiowej.
Ad. 3 postęp techniczny
Zdolność do ekonomicznego wykorzystania zdobyczy technicznych, do ich upowszechniania i absorbowania, a nie tylko wynalazczość. Ale o dynamice systemu decyduje bardziej zdolność do tworzenia nowych produktów i zasobów niż umiejętność efektywnego produkowania i wykorzystywania już istniejących czynników produkcji.
Ad 4 Rozwój kapitału ludzkiego - human capital - inwestycje w człowieka. Są głównym źródłem rozwoju gospodarczego. Wydatki na edukację, badania i rozwój nauki i zdrowie są z jednej strony kosztami ale z drugiej inwestycją w długofalowy rozwój. Miernikami kapitału ludzkiego są: po stronie nakładów wydatki na jednego mieszkańca, po stronie rezultatów stopień scholaryzacji, długość lat kształcenia, udział ludzi ze średnim i wyższym wykształceniem. Powstaje raport Human Development Reports ogłaszany przez agendę ONZ - określający index HDI określa miarę życia ludzkiego, jego poziom, jakość, wykształcenie, poziom kształcenia.
Ad. 5 zdolność do zatrudnienia siły roboczej kraju, do tworzenia miejsc pracy odpowiadających jej zasobom krajowym. Są dwie szkoły. Ekonomiści neoklasyczni uważają że gospodarka rynkowa w sposób spontaniczny prowadzi do zatrudnienia całej siły roboczej. Natomiast bezrobocie jest wynikiem sztywnych płac, czyli swoistego monopolu na rynku pracy. Drugi biegun twierdzi że gosp. kapitalistyczna żywiołowo rodzi bezrobocie a biznes jest zainteresowany utrzymaniem bezrobocia, jako czynnika dyscyplinującego pracowników. Uważają, że państwo powinno realizować politykę pełnego zatrudnienia.
Ad. 6 Podział dochodu narodowego, nierówności, ubóstwo - jest to kryterium najbardziej różnicujące obecny świat. Różnice dotyczą spraw instytucjonalno -organizacyjnych oraz stopnia rozpiętości dochodowych i majątkowych.
Uważa się obecnie, złagodzenie nierówności jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gospodarczemu. Państwowe wydatki na cele społeczne do pewnej granicy sprzyjają wzrostowi gospodarczemu. Podział dochodu narodowego mierzy się w wielkościach globalnych: jak udział w dochodach ludności takich grup społecznych jak pracownicy najemni, emeryci, inwalidzi itp.; lub podział dochodu na poszczególne kategorie: płace, zyski, renty itp. Prowadzi się tez ankietowe badania dochodów i wydatków gospodarstw domowych. Nowe podejście koncentruje się na problematyce podziału, równości, nierówności, biedy, głodu itd.
Nierówności porównuje się za pomocą np. podziału gosp. domowych na grupy decylowe lub kwintylowe, Stopień nierówności wyraża stosunek najniższego decyla do najwyższego. Inna miara to krzywa Lorenza wyrażająca odchylenia od linii podziału równego.
Bieda ubóstwo - jest bardzo duże zróżnicowanie zakresu biedy i ubóstwa w krajach wysoko rozwiniętych. Np. udział dzieci żyjących poniżej linii ubóstwa Od kilku procent w Szwecji, Norwegii, Finlandii, Belgii, Luksemburgu, do ponad 25% w Meksyku, 20% USA, dalej Włochy, Anglia.
Wzrost nierówności to nie jest powszechną tendencją dotycząca całego świata. Globalizacja przynosi tą tendencję w większości krajów. Ale istnieją tendencje wzrostu nierówności (USA), utrzymujących się na tym samym poziomie (Kanada) lub spadku nierówności (Francja). Są więc kraje które prowadza taką politykę, która potrafi się przed tendencją wzrostu nierówności obronić. Za tymi różnicami kryje się odmienna struktura organizacyjno-gospodarcza.
Metody badania i mierzenia ubóstwa - za kryterium przyjmuje się kilka różnych linii ubóstwa np. minimum socjalne, minimum egzystencji, minimalną emeryturę lub połowę średniego dochodu. Głębokość biedy mierzy się za pomocą np. luki ubóstwa - czyli dochodów jakie trzeba by było przeznaczyć dla wyrównania dochodów ubogich do poziomu wyznaczonego przez linię ubóstwa. Walka z ubóstwem dokonuje się najczęściej przy pomocy redystrybucji dochodów od grup zamożniejszych do uboższych.
GŁÓWNE MEGA SYSTEMY - porównanie
KOMUNIZM
Monopol władzy i własności
Dominacja własności państwowej i zbliżonych
Przewaga kontroli biurokratycznej
Słaba: dyuscyplina budzetu, reakcja na ceny, nie wartość a ilość i plan
„ekonomia niedoboru”
pełne zatrudnienie
KAPITALIZM
Władza sprzyjająca prywatnej własności i rynkowi
Dominacja własności prywatnej
Przewaga kontroli rynku
Duża dyscyplina budżetowa, silna reakcja na ceny
niedostateczny popyt, rynek nabywcy, bezrobocie
W gosp. Rynkowej - mały udział państwa (kilka %) w dochodach i wydatkach PKB.
Obecnie jest coraz większy udział państwa - należy mówić o gosp. Państwowo-rynkowej.
Konwergencja
systemowa
doganianie
ad.a systemowa - Już w latach 1950-1960 zauważono, że oba systemy socjalistyczny i kapitalistyczny zaczynają się upodabniać, zacierają się pomału różnice. W systemie socjalistycznym zaczęto ograniczać centralne planowanie na rzecz rynku, a kapitalizm coraz szerzej zaczął sięgać po narzędzia planowania, sterowania. Np. we Francji stosowano tzw. planowanie indykatywne. Uspołeczniano tez kapitalizm za pomocą systemu zabezpieczenia społecznego, służby zdrowia, powszechności bezpłatnego nauczania itp. Polsko-brytyjski ekonomista Stanisałw Gomułka twierdził, że sam rozwój ekonomiczny wyzwala siły demokratyzujące i uspołeczniające gospodarkę. Idea ta ujawnia się we współczesnych problematykach gospodarek mieszanych
Ad. b doganianie - Obecnie konwergencja ustrojowa zajmuje się problematyką procesu wyrównywania poziomu rozwoju gospodarczego w świecie kapitalistycznym. Dościgania krajów wysoko rozwiniętych przez kraje zapóźnione w rozwoju, biedne, słabo rozwinięte. Jednak kraje zapóźnione nieprędko dościgną kraje rozwinięte. Konwergencja ma miejsce, ale wśród krajów względnie rozwiniętych. Możliwość konwergencji mają kraje względnie uprzemysłowione.
Kraje skandynawskie to: Szwecja, Norwegia, Finlandia, Dania, Islandia.
Model szwedzki upowszechnił się we wszystkich tych krajach.