Przedmiot: Pracownia architektury krajobrazu
TEKST PRZEWODNI;
temat: Analizy kompozycyjno-przestrzenne
Kompozycja, według definicji encyklopedycznej, oznacza sposób powiązania elementów formalnych dzieła tak, by tworzyły one całość zgodną z intencją twórcy. Kompozycję często nazywamy układem. Układ kompozycyjny to stosunki zachodzące między elementami dzieła i ich odniesienia do całości. Pojęcie kompozycji w architekturze krajobrazu ma podwójne znaczenie: przestrzenne, związane z fizyczną formą elementów występujących w tej przestrzeni oraz kulturowe, na które składają się treści, znaczenia, symbole przywiązane do tych przedmiotów.
Wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów kompozycji:
- statyczną, w której dominują elementy nieruchome,
- dynamiczną, w której większość stanowią elementy wprowadzające ruch do układu,
- zamkniętą, w której uzyskuje się wrażenie zamknięcia całości dzięki mocnemu rozłożeniu elementów na obrzeżach,
- otwartą, zbudowaną z elementów, które wychodzą poza granice całości,
- symetryczną, zaaranżowaną, wokół centralnej osi, opartą na jednej lub wielu osiach symetrii,
- asymetryczną, w której nie stosuje się środkowej osi ani powtarzania kształtów,
- mieszaną, która stanowi ogniwo pośrednie i może w sobie zawierać cechy różnych układów, można w niej odnaleźć elementy statyczne, dynamiczne lub wpływające na odczucie otwartości albo zamknięcia, a żaden z nich nie dominuje nad pozostałymi.
W krajobrazie żaden obiekt nie występuje w całkowitej izolacji od otoczenia. Dlatego, aby uzyskać spójną i czytelną kompozycję, w procesie projektowania należy uwzględnić wszystkie czynniki i elementy występujące w projektowanej przestrzeni. Zalicza się do nich warunki:
- przyrodnicze, bierzemy tu pod uwagę usytuowanie, rodzaj gleb, występującą roślinność,
- geograficzne, uwzględniamy klimat, nasłonecznienie, dominujące wiatry, usytuowanie względem stron świata,
- społeczne, uwzględniamy kto, kiedy i jak będzie korzystał z projektowanego obiektu,
- urbanistyczne, patrzymy na lokalizację projektowanego obiektu w strukturze urbanistycznej otoczenia,
- znaczeniowe, uwzględniamy rangę projektowanego obiektu wśród innych obiektów tego typu w okolicy.
Na podstawie licznych analiz terenowych, wytycznych inwestora oraz własnego doświadczenia, projektant może opracować zespół zasad porządkujących projektowaną przestrzeń. Zasady te decydują o formie plastycznej projektowanego krajobrazu, jak i o wzajemnych powiązaniach poszczególnych elementów kompozycji, a także o relacjach całości obiektu z otoczeniem. W kompozycji należy umieścić poszczególne elementy w precyzyjnie wybranym miejscu.
Podstawowymi elementami, które budują kompozycję, są:
- punkt - najmniejszy element dający się wyróżnić w praktyce projektowej architektury krajobrazu. W krajobrazie, to miejsce wyróżniające się swoistym charakterem pod względem kompozycyjnym, kulturowym, bądź krajobrazowym bywa zaznaczone jakąś formą materialną, np. starym drzewem, przydrożnym krzyżem, ławką,
- linia - w sztukach plastycznych występuje jako krawędź styku różniących się wartości, np. płaszczyzny oświetlonej i zacienionej. Z prostą linią w krajobrazie spotykamy się rzadko, częściej występują linie swobodne, zakrzywione. Linie określają kształty, wyznaczają kierunek, definiują granice. Wśród linii w krajobrazie wyróżniamy linie pionowe (np. rzędy drzew), poziome (np. brzeg zbiornika wodnego), ukośne (np. zarys szczytów gór), faliste(np. płaszczyzny trawników). Linie ukośne i faliste wprowadzają dynamizm w projektowanej przestrzeni. Linie w krajobrazie porządkują przestrzeń, nadają jej głębię, określają ramy projektowanego terenu poprzez definiowanie granic i osi kompozycji.
- płaszczyzna - jest dwuwymiarowym zbiorem punktów, tworzy podstawę kompozycji, na której rozmieszczane są części składowe komponowanej przestrzeni. W krajobrazie przestrzenią jest trawnik, rozległa polana, czy tafla jeziora.
- bryła, forma przestrzenna - posiada trzy wymiary: wysokość, głębokość i szerokość, jest trójwymiarowa. Do form przestrzennych w świecie organicznym można zaliczyć ażurowe korony drzew, w świecie stworzonym ręką człowieka przykładem mogą być urządzenia zabawowe dla dzieci. W komponowaniu krajobrazu ważne są proporcje przestrzenne i barwne, to one decydują o charakterze projektowanej przestrzeni i o roli obiektu wolno stojącego w stosunku do projektowanego układu.
- motyw - elementarna jednostka kompozycyjna i znaczeniowa, dającą się wyodrębnić w analizie krajobrazu (np. figurka Chrystusa Frasobliwego, ogrodowy krasnal). Każdą kompozycję przestrzenną charakteryzują konkretne proporcje - stosunki pomiędzy jej poszczególnymi elementami, a także między elementami a całością.
W krajobrazie wyróżniamy stosunki przestrzenne:
rozmieszczenia - oznaczają pozycję poszczególnych elementów kompozycji, ich kierunek, sytuację oraz widoczność,
odległości - mówią o rodzaju dystansów między poszczególnymi elementami,
kształtu - wzajemne relacje zachodzące między formami elementów (czy są niezależne od siebie, czy się uzupełniają),
rozmiaru - określają proporcję między wielkościami poszczególnych elementów (wysokość, głębokość, szerokość),
ruchu - zmiany położenia elementu względem innych części składowych kompozycji (przyspieszenie, prędkość),
oglądu - związane z czasem, z następstwem pojawiających się widoków, z kierunkiem i ruchem oglądu,
zmienność krajobrazu w czasie - jedna z podstawowych wartości otwartej przestrzeni. Nowo założony park, z posadzonymi w nim młodymi roślinami, będzie się charakteryzował innymi proporcjami niż kilkudziesięcioletni skwer. Dlatego też niezbędna jest znajomość roślin, osiąganych przez nich rozmiarów, pokrojów, kolorów ulistnienia, barw kwiatów i owoców, pór kwitnienia i owocowania.
Pytania sprawdzające:
Projektując ogród korzystniej jest tworzyć kompozycję dynamiczną czy statyczną, zamkniętą czy otwartą? Uzasadnij wybór.
Jak odbierasz kompozycję symetryczną a jak asymetryczną, jakie budzi odczucia?
Jaki rodzaj linii dominuje w krajobrazie antropogenicznym a jaki w krajobrazie naturalnym?
Podaj przykłady znanych ci sposobów wprowadzenia motywu do kompozycji?
Jaka kolejność działań przyjmujemy podczas tworzenia kompozycji?
Ćwiczenia:
Ćwiczenie 1
Przedstaw uwzględniając elementy krajobrazu przykłady: kompozycji statycznych i dynamicznych, kompozycji zamkniętych i otwartych, kompozycji symetrycznych i asymetrycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować trzy kartki o formacie A4 i podzielić je na cztery równe prostokąty,
2) przedstawić przykłady dwóch kompozycji statycznych i dwóch kompozycji dynamicznych,
3) przedstawić przykłady dwóch kompozycji zamkniętych i dwóch kompozycji otwartych,
4) przedstawić przykłady dwóch kompozycji symetrycznych i dwóch kompozycji asymetrycznych.
5) zadbać o estetyczne wykonanie ćwiczenia,
6) podpisać prace.
Ćwiczenie 2
Wykorzystując wiadomości dotyczące kompozycji statycznej wykonaj projekt ogródka przydomowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić przybory do rysowania,
2) ustalić hierarchię ważności, ułożenie na osiach kompozycyjnych,
3) pokazać kształt, proporcje oraz wzajemne położenie i zależności najważniejszych elementów projektowanego ogrodu,
5) opracować formę, barwę projektu,
6) dokonać oceny ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.