Dziecko w rodzinie zagrożonej, rodzinie dysfunkcyjnej. Wychowanie w rodzinie z problemem bezrobocia i biedy.

W sytuacji kiedy dochodzi do pojawienia się jakichkolwiek poważniejszych lub trwałych zaburzeń choćby jednej z podstawowych funkcji, następuje wówczas zapoczątkowanie procesu dysfunkcji. W zdrowej rodzinie to rodzice opiekują się dziećmi, a nie na odwrót, jak to ma miejsce w rodzinie dysfunkcyjnej.

Na proces dysfunkcjonalności rodziny ma wpływ wiele czynników. Należą do nich czynniki tkwiące w samej rodzinie i cechach jej członków, a także te które występują poza tym układem. Jednym z najważniejszych problemów tkwiących w dysfunkcyjności rodziny jest niezaspokojenie w niezbędnym zakresie psychicznych, materialnych i społecznych potrzeb poszczególnych członków rodziny. Życie w rodzinie dysfunkcyjnej staje się źródłem przykrości i krzywdy jest także podłożem napięć i frustracji zarówno dla dzieci jak i dorosłych. W takiej rodzinie nie ma intymności. Występujące interakcje między członkami rodziny prowadzą do frustracji podstawowych potrzeb, wykorzystywania innych oraz pogwałcenie praw osobistych. Rodzinę dysfunkcyjną cechuje deprywacja, wchłanianie lub splatanie granic poszczególnych osób.

M. Ryś (2006) ujmuje podstawowe cechy charakterystyki rodziny dysfunkcyjnej:

1. Rodzina dysfunkcyjna jest zamknięta, ponieważ członkowie tej rodziny żyją z izolacji od świata zewnętrznego, bliskich kontaktów towarzyskich, przyjaźni. W tego typu rodzinie tłumione są emocje, przyjmując założenie, że konfrontacja emocjonalna, wyrażanie przyjemnych uczuć może doprowadzić do chaosu w rodzinie. W tej rodzinie panuje atmosfera emocjonalnego dystansu i chłodu emocjonalnego.

2. Rodzina dysfunkcyjna żyje w zakłamaniu i brak w niej szczerości. Fałszuje się i zniekształca rzeczywistość i nie mówi się o problemach członków rodziny. Wywiera się presję na swoich członków w kierunku zachowania lojalności i sztywnej spójności kosztem poczucia zgodności z indywidualnym przeżywaniem rzeczywistości. Reguły jakimi kieruje się rodzina są sztywne i zaburzone.

3. W rodzinie dysfunkcyjnej nikt nikomu nie pomaga i każdy skupiony jest na sobie. Dzieci doświadczają wstydu związanego głównie z zaniedbaniem ich przez rodziców poprzez brak okazywania wobec nich emocji przeżywanych przez osoby dorosłe, nieuznawanie dziecięcej ekspresji emocji, niezaspokojenie dziecięcych potrzeb. Dziecko nie czuje się ważne, a jego problemy i sprawy jak również ono samo, nie mają znaczenia. Przez takie zachowanie dziecko poszukuje potwierdzenia, że jest ważne, że ma prawo do życia i istnienia.

4. Rodzinę dysfunkcyjną charakteryzuje sztywny podział ról, nieadekwatne widzenie świata i określonych zachowań. Dziecko w takiej rodzinie ma bardzo mało budujących doświadczeń, wzorów rodzicielskich, które kształtowałyby pozytywne postawy wobec siebie i innych. Rodzice nie sprawują prawidłowo władzy rodzicielskiej. Brak jest jasno określonych reguł postępowania lub ich egzekwowania. Nie ma w tym środowisku poczucia bezpieczeństwa, brak jasno określonych norm i wartości. Członkowie rodziny muszą dostosować się do trzech zasad: „Nie mów! Nie ufaj! Nie czuj!”. Osoby, których rodzice w dzieciństwie nie okazywali pozytywnych uczuć i nie wskazywali właściwych postaw rodzicielskich przyczyniają się do powstania w późniejszym okresie istotnych zmian w obrazie samego siebie u swoich dzieci. Wówczas posiadają niskie poczucie własnej wartości, świadomość braku zaspokojenia podstawowych potrzeb.

Dzieci wykazują trudności w dostosowaniu się do warunków życia społecznego, gdyż wychowywane są w warunkach zaburzonych stosunków wewnątrzrodzinnych, a rodzice manifestują wobec nich postawę odtrącenia, unikania, braku zrozumienia i chłodu uczuciowego. Takie dzieci najczęściej stają się podejrzliwe, wrogie, zahamowane, unikają kontaktów, wycofują się z zbaw, są nieśmiałe, a więc posiadają cechy, które nie rokują nadziei na prawidłowy rozwój społeczny dziecka.

Zakłócenia komunikacji interpersonalnej w rodzinach dysfunkcyjnych dotyczą:

• Ochłodzenia emocjonalnego w więziach rodzicielskich

• Przewagi zachowań zaczepnych

• Prymitywizmu w kontaktach towarzyskich (używanie wulgaryzmów)

• Brak poczucia realności

• Poczucie ciągłego zagrożenia

• Brak aspiracji.

Dysfunkcjonalność wielu rodzin związana jest z biedą, ubóstwem, dezorganizacją jej struktury wewnętrznej, dezintegracją w sferze więzi emocjonalnych oraz występowanie w rodzinie zjawisk o charakterze dewiacji czy patologii społecznej.

Bieda i ubóstwo wyzwalają w rodzinach różne reakcje. Każda rodzina żyje w określonej społeczności lokalnej, która ma w swym gronie ludzi o różnych zawodach, wykształceniu, ludzi bogatych i biednych. Najczęściej ludzi ubogich spycha się na tzw. „ margines społeczny”.

Środowisko bardzo często uważa, że wszelkie zło, zagrożenia rodzą się wśród biednych. Nie jest to prawdą, chociaż często ubóstwo popycha członków rodzin do złodziejstwa, alkoholizmu. Ludzie biedni odrzuceni przez społeczność, w której żyją, jeszcze bardziej izolują się od niej, żyją własnymi sprawami, myśląc często tylko o przetrwaniu kolejnego dnia.

Dzieci z takich rodzin również są izolowane w gronie rówieśników ze względu na gorszy ubiór, brak pewnych rzeczy, które maj ą rówieśnicy.

Dzieci te w większości wypadków nie mają własnego miejsca w domu. Rodzice często chcą uchronić swoje dzieci przed nieżyczliwością innych. Są wrogo nastawieni do instytucji państwowych, obwiniają szkołę, kościół. Wynika to często jednak z rozpaczy i bezradności.

Innym rodzajem konsekwencji wynikającej z biedy i ubóstwa jest gorsze zdrowie. Bieda sprzyja chorobom. Dzieci i młodzież z rodzin ubogich są często źle odżywiane, a co za tym idzie rozwijają się wolniej niż pozostali rówieśnicy. Wielokrotnie są brudne, anemiczne, częściej chorują, przeziębiają się. Tą sytuację pogarsza fakt, że rodzice co prawda idą do lekarza, ale z reguły nie mają pieniędzy na wykupienie leków. Rodzice dzieci dotkniętych ubóstwem, ze względu na niski poziom wykształcenia, brak aspiracji, nie dostrzegają braków w sferze kulturalnej swoich dzieci. Nie przywiązują wagi do konieczności ich kształcenia.

Częsty jest również w takich rodzinach brak kontaktu i więzi pomiędzy dziećmi i rodzicami. Dorośli żyją własnymi sprawami, nie dostrzegając innych problemów. Bieda i ubóstwo są bardzo bolesne dla dzieci i rodziców i stanowią zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania rodziny. Są czynnikiem determinującym rozwój dziecka.

Trzecie tysiąclecie cechuje postęp i rozwój techniki. Zjawiska trwale towarzyszące współczesnym przemianom to: bezrobocie, bieda i ubóstwo.

Bezrobocie dotyka zarówno kraje biedne, jak i bogate. Bezrobocie w Polsce różni się od bezrobocia w krajach Europy Zachodniej. Pojawiło się po długiej przerwie w 1990r. i było dla większości Polaków zjawiskiem nowym i obcym.

Cechy wyróżniające bezrobocie w Polsce, to: dość rzadkie występowanie izolacji społecznej rodzin bezrobotnych, początek ich ubożenia od niskiego poziomu dochodów, brak systemu indywidualnych ubezpieczeń od bezrobocia, wysokie odsetki długotrwale bezrobotnych i osób pozbawionych prawa do zasiłku oraz młodzieży wśród zarejestrowanych w urzędach pracy.

Szczególnie niepokojące jest, że problem bezrobocia najbardziej uderza ludzi młodych, z których w Polsce 2/3 rozpoczyna dorosłe życie bez pracy lub pracując „na czarno”.

Niewątpliwie groźba bezrobocia wymusza szacunek dla pracy, uczy dyscypliny. Z drugiej jednak strony jest jedną z głównych przyczyn wzrostu przestępczości, degradacji młodzieży i zachwiania bezpieczeństwa rodziny.

Brak pracy i zawodowej aktywności rodzin - zwłaszcza mężczyzn - budzi głębokie poczucie własnej bezużyteczności, negatywną ocenę swoich możliwości, przekonanie o nie spełnianiu podstawowych obowiązków wobec rodziny. Bardzo często dalszymi konsekwencjami takiej sytuacji stają się: ucieczka w alkohol, utrata sensu życia.

Sytuacja rodzin bezrobotnych jest zróżnicowana, zależnie od liczby osób pracujących w rodzinie jak, od okresu trwania bezrobocia. Jednak większość takich rodzin przeżywa poważne trudności finansowe i musi ograniczyć wydatki, a duża część jest zadłużona. Trzeba pamiętać, że taka sytuacja często powiązana jest z biedą i ubóstwem.

Rodzina to temat bardzo rozległy i zawsze aktualny. Rodzina to tysiące odmiennych osobowości, marzeń, ideałów. Każda rodzina jest niepowtarzalna, posiada swoisty klimat, choć prawie wszędzie podobne sprzęty. Daje ona każdemu z nas szansę stworzenia czegoś nowego, własnego, gdy sami będziemy dorośli. W niej drzemie ogromny potencjał twórczy. Wiele można tu zbudować i wiele zniszczyć. Zaspakaja też dużo ludzkich potrzeb - egzystencjalnych (związanych z codziennością dnia) i potrzeb „wyższych" tj. miłość, bezpieczeństwo, stabilizacja itp.

1

---