ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNE
Koordynacja to zdolność do wykonywania złożonych aktów ruchowych, przestawieniu się z wykonywania jednych ruchów na drugie oraz szybkiego wykonywania nowych nieoczekiwanych ruchów.
Ze wszystkich zdolności motorycznych, koordynacja jest kontrolowana przez centralny układ nerwowy. Dlatego też podstawy rozwoju koordynacji tj. osiągnięcie wysokiej precyzji wykonywanych ruchów powinny być kształtowane już we wczesnym wieku szkolnym, ponieważ dysponują one jeszcze dość „plastycznym” układem nerwowym.
Według Ljacha optymalne efekty w kształceniu koordynacji osiąga się u dzieci w wieku 7 do 11 - 12 lat, przeciętne rezultaty 14 do 16 - 17 lat, a najsłabsze u dzieci 12 - 14 lat.
Wskaźniki koordynacji
Przestrzeń
Czas
Warunki standardowe lub zmienne
Zdolności koordynacyjne
Zdolność szybkiej koordynacji
Zdolność dokładnej koordynacji
Predyspozycje koordynacji
R Zdolność rytmizacji - poczucie rytmu, zdolność odtwarzania i realizowania dynamicznych zmian ruchu, dobór właściwego tempa dla realizacji zadania sportowego. Rytmizacja to koordynacja ruchów w czasie
R Zdolność różnicowania - warunkuje wysoką dokładność i ekonomię wykonywania ruchów. Dominująca rola przypada w niej przyjęciu i ocenie oraz przetwarzaniu informacji o kątowej pozycji w stawach, o stanie napięcia zaangażowanych mięśni oraz prędkości ruchów.
R Zdolność równowagi - predyspozycja do regulacji wychwiań środka ciężkości ciała.
OP Zdolność orientacji przestrzennej - predyspozycja ujawniająca się w szybkiej lokalizacji własnego miejsca, położenia.
SR Zdolność szybkiej reakcji - predyspozycja do błyskawicznej reakcji na bodziec. Celowość i szybkość reagowania jest jedną z podstawowych cech pozwalających zachować się poprawnie w wielu sytuacjach zadaniowych.
D Zdolność dostosowania - pozwala na optymalne działanie oraz jego zmienianie i przestawienie w przypadku dostrzeżenia lub przewidywania zmiany sytuacji
Ł Zdolność łączenia - zapewnia celową organizację ruchów części ciała, prowadząc do integracji przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrów ruchu i podporządkowania zadaniu ruchowemu realizowanemu przez całe ciało.
Klasyfikacja koordynacji
1.Koordynacja ogólna - umożliwia racjonalne wykonanie różnych działań motorycznych, niezależnie od specjalizacji sportowej. Każdy zawodnik dążący do wszechstronnego rozwoju powinien pracować nad koordynacją. Ze względu na to, że ów rozwój musi wyprzedzać rywalizację sportową ogólna koordynacja powinna być wypracowana wcześniej.
2.Koordynacja specjalna jest zdolnością, która umożliwia wykonanie różnych złożonych ruchów w wybranej dyscyplinie szybko, płynnie, precyzyjnie.
Według W. Ljacha o poziomie zdolności koordynacyjnych świadczą następujące czynniki:
1.P Prawidłowość, czyli poprawność wykonania zadania ruchowego - precyzja, dokładność ruchu. Można rozpatrywać ją w dwóch aspektach:
-adekwatność, rozumiana jako dokładność różnicowania przestrzennego
- precyzja, postrzegana np. jako dokładne odtworzenie ruchu
2.S Szybkość, która także może być rozpatrywana w dwóch aspektach:
- jakościowym - ruch we właściwym momencie
- ilościowym - np. jako prędkość realizacji złożonych pod względem koordynacyjnym zadań ruchowych w ograniczonym czasie, szybkość reakcji na zaistniałe warunki
3.R Racjonalność, także postrzegana w dwóch aspektach:
- jakościowym - celowość ruchów
- ilościowym - ekonomiczność ruchów
4.K Kreatywność w sensie:
- jakościowym - to wykazywanie się inicjatywą (pomysłowość), w praktycznym działaniu przejawia się znajdywaniem najlepszych rozwiązań (sposobów wykonania zadania ruchowego)
- ilościowym - jest to stabilność (stałość, powtarzalność), rozumiana jako wykonywanie tych samych ruchów w zmieniających się warunkach.
Metody kształtowania zdolności koordynacyjnych:
1.Metoda powtórzeniowa - stosowana jest głównie w trakcie nauczania nowych zadań ruchowych, ponieważ warunkiem ich opanowania jest wielokrotne powtórzenie tego samego ruchu, początkowo w takich samych warunkach.
2.Metoda zmienna - trudniejsza, bardziej efektywna pod względem kształcenia zdolności koordynacyjnych. Stosując tą metodę wykonuje się niewiele powtórzeń (8-12) różnorodnych ćwiczeń podobnych pod względem ruchowym, natomiast wielokrotnie powtarza się podobne ćwiczenia w odmiennych warunkach np. zmieniając ich elementy lub warunki zewnętrzne.
W kształtowaniu i doskonaleniu zdolności koordynacyjnych stosuje się także inne formy - zabawowa oraz współzawodnictwa, spełniające rolę pomocniczą. Zarówno w wychowaniu fizycznym, sporcie, jak i rehabilitacji, w kształtowaniu zdolności koordynacyjnych wykorzystuje się specjalistyczne środki, których zadaniem jest dostarczenie ćwiczącemu różnymi sposobami informacji o przebiegu ruchu.
1.środki audiowizualne - film video,
2.trening mentalny - czyli ćwiczenia ideomotoryczne, polegające na wyobrażaniu sobie poszczególnych faz ruchu lub jego całości przed wykonaniem ćwiczenia,
3.środki, które dzięki wykorzystaniu wzroku, słuchu lub dotyku (czucia) określają poprawność wykonania określonego zadania ruchowego np. sporttester czy metronom,
4.trenażery czyli specjalistyczne urządzenia, umożliwiające selektywne odczuwanie wybranych parametrów ruchu,
5.urządzenia techniczne rejestrujące parametry ruchu i natychmiast sygnalizujące poprawność jego wykonania lub jej brak oraz pozwalające na natychmiastowe korygowanie parametrów ruchu.
3 poziomy kształtowania koordynacji:
1. wykonywanie ćwiczeń dokładnie bez uwzględniania czasu wykonania
2. wykonywanie ćwiczeń dokładnie z max. Szybkością
3. wykonywanie ćwiczeń dokładnie z max. Szybkością i w zmiennych warunkach.