62. Autorytaryzm - definicja i geneza

W psychologii: autorytaryzm uznawany jest najczęściej za cechę osobowości człowieka, która skłania go do nadmiernego wspierania hierarchii międzyludzkiej - podkreślania stosunku dominacji i podporządkowania.

Autorytaryzm cechuje się respektem dla władzy, tendencją do idealizowania własnej grupy społecznej, karania osób naruszających obowiązujące normy, stereotypizacją postrzegania relacji społecznych i członków innych grup.

W polityce autorytaryzm to system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia. Opiera się na poglądach powstałych w opozycji do liberalizmu i demokratyzmu; głosi potrzebę silnej, hierarchicznie zorganizowanej władzy wykonawczej opartej na politycznym kulcie (autorytecie) przywódcy oraz konieczność bezwarunkowego podporządkowania się organom państwowym. Odrzuca pluralizm, egalitaryzm, tolerancję i wolność.

Geneza:

• Lata 30-te XX wieku: Instytut fur Sozialforschung we Frankfurcie - Reich i Fromm prowadzą psychoanalityczne analizy faszyzmu

• Fromm - pomysłodawca pierwszej wersji operacjonalizacji pojęcia autorytaryzm i twórca zastosowanej w Niemczech ankiety do badania autorytaryzmu.

Fromm również jako pierwszy poświęcił zjawisku autorytaryzmu książkę.

• 1950 rok: University of California w Berkeley - Adorno, Frenkel-Brunswik, Levinson i Sanford wydają książkę “The Authoritarian Personality”.

Powstaje teoria osobowości autorytarnej i narzędzie do jej pomiaru, tzw. Kalifornijska skala F.

63. Funkcjonalne znaczenie autorytaryzmu jako orientacji osobowościowej

Różni autorzy wskazują na odmienne aspekty autorytarnej orientacji osobowościowej. Można jednak wyróżnić pewne cechy osobowości autorytarnej wspólne dla różnych ujęć i koncepcji autorytaryzmu.

Osoba autorytarna:

• Wykazuje sztywne przywiązanie do własnych poglądów, nie uznaje innego punktu widzenia

• Wyznaje konwencjonalne poglądy; ma silną skłonność do stereotypizacji i schematycznego zachowania

• Potępia słabość tak swoją, jak i innych, wyznaje „kult siły”

• Charakteryzuje się bezrefleksyjnym konformizmem w stosunku do władzy i zewnętrznych autorytetów (np. przywódców grupy, do której przynależy)

• Przejawia silną skłonność do potępiania, odrzucania i karania osób łamiących konwencjonalne wartości; nietolerancja

• Jest cyniczna, podejrzliwa i wrogo nastawiona wobec innych ludzi

Funkcjonowanie osobowości autorytarnej we współczesnym świecie, gdzie coraz częściej stawia się na indywidualizm, rozwój i wolność jednostki, jest utrudnione. W społeczeństwach demokratycznych osoby takie należą do mniejszości i zwykle są powszechnie nieakceptowane.

Przykład? Roman Giertych ;) Jest to osobowość ewidentnie autorytarna i nawet w takim pseudo - demokratycznym kraju, jak Polska, minister G. spotyka się z powszechnym lekceważeniem i drwinami ze strony polskiego społeczeństwa.

Warto także zapamiętać, że autorytaryzm silnie koreluje z:

• wiekiem - osoby starsze są bardziej autorytarne

• płcią - mężczyźni są bardziej autorytarni niż kobiety

• wykształceniem- osoby z niższym wykształceniem są bardziej autorytarne; również wyższy autorytaryzm u osób, których ojcowie mieli niższe wykształcenie (Autorytaryzm może być więc wynikiem węższej perspektywy poznawczej, niższego poziomu wiedzy, mniejszego zasobu umiejętności poznawczych czy mniej zaawansowanego stosowania operacji poznawczych. Owocuje to odwołaniem się do opinii i wskazówek autorytetów i stosowaniem uproszczonych kategorii poznawczych)

• osiąganymi dochodami - osoby z niższymi dochodami są bardziej autorytarne (ale: wśród bezrobotnych renciści i gospodynie domowe bardziej autorytarni niż studenci)

• wiarą - osoby deklarujące się jako wierzące i praktykujące są bardziej autorytarne (patrz: moherowe berety;))

Co do politycznych preferencji osób o osobowości autorytarnej, skłaniają się one bardziej ku państwu zamkniętemu światopoglądowo, a więc ku polityce prawicowej - przywiązanej do tradycji narodowych i konserwatywnych idei.

Ostatnimi czasy coraz częściej jednak pojawiają się głosy (np. Rokeach) o istnieniu zgeneralizowanego autorytaryzmu wolnego od politycznych konotacji. Wg tej koncepcji bardziej autorytarni mogą być radykalni wyznawcy zarówno doktryn prawicowych, jak i lewicowych.

Altemayer natomiast podkreśla znaczenie istnienia autorytaryzmu lewicowego (jako przykład podaje się Stalina i zwolenników partii komunistycznej).

64. Klasyczne i współczesne podejście do autorytaryzmu

Ujęcie klasyczne (psychoanalityczne)

Autorytaryzm stanowi rys osobowości jednostki o podłożu i charakterze wyraźnie afektywnym. Oznacza to, że szczególne doświadczenia socjalizacyjne we wczesnym dzieciństwie (brak miłości oraz władczy, surowy ojciec) prowadzą do tłumienia i projekcji agresji przez dziecko, co z kolei prowadzi do kształtowania się osobowości autorytarnej.

Brak miłości/władczy ojciec → tłumienie i projekcja agresji → osobowość autorytarna

Pierwotna konceptualizacja zjawiska autorytaryzmu - komponenty autorytaryzmu (Adorno):

• konwencjonalizm - sztywne przywiązanie do wartości klasy średniej i nadmierna wrażliwość na naciski zewnętrzne

• autorytarne podporządkowanie - posłuszeństwo, bezkrytyczny stosunek do wyidealizowanego autorytetu własnej grupy

• autorytarna agresja - wychwytywanie, potępianie, odrzucanie i karanie osób łamiących konwencjonalne wartości

• antyintracepcja - niechęć wobec rozumienia stanów psychicznych swoich i innych ludzi

• przesądność i stereotypowość - przypisywanie odpowiedzialności czynnikom zewnętrznym pozostającym poza kontrolą jednostki, skłonność do myślenia w sztywnych kategoriach

• wiara w siłę i potępianie słabości

• destruktywność i cynizm - zgeneralizowana wrogość wobec jednostki ludzkiej i jej deprecjacja

• projekcja własnych negatywnych uczuć, przekonanie, że świat jest wrogi i niebezpieczny

• przypisywanie nadmiernej roli sprawom seksu

Pierwotne wymiary autorytaryzmu (Altemayer):

• autorytarna agresja

• autorytarne podporządkowanie

• konwencjonalizm

Charakter autorytarny (Fromm):

• Psychologiczny fundament faszyzmu

• Mechanizm ucieczki od wolności

• Ucieczka od uczucia samotności

• Rezygnacja z niezależności swego indywidualnego „ja” i wtopienie się w kogoś lub w coś znajdującego się na zewnątrz, aby w ten sposób zdobyć siłę

Cechy osobowości autorytarnej:

Aronson:

- sztywne poglądy

- konwencjonalne wartości

- nietolerancja dla słabości

- silna skłonność do karania

- podejrzliwość

- respekt dla władzy

Gabbenesh:

- bezrefleksyjny konformizm wobec autorytetów

- sztywna konwencjonalność

- obmowa bliźnich

Ujęcie poznawcze

Autorytaryzm - zespół reguł organizacji i przetwarzania informacji warunkujących wartościowanie i opis rzeczywistości społecznej.

W ujęciu tym rezygnuje się z komponentów osobowości np. takich, jak proponował Adorno.

Osoba autorytarna nie ma autorytarnej osobowości, ale jedynie wykazuje pewne autorytarne sądy czy przekonania, jak np. to, że stosunki międzyludzkie zorganizowane są hierarchicznie, czy też, że podporządkowanie się autorytetom jest konieczne.

Warstwy poznawcze (J.Koralewicz):

1.Normatywno - wartościująca:

Osiową cechą autorytaryzmu jest przekonanie o konieczności podporządkowania się wyidealizowanym autorytetom

2. Warstwa opisowa:

Osiową cechą autorytaryzmu jest przekonanie jednostki o braku wpływu na swój los i świat, oraz o braku możliwości ich kontroli.

W Polsce autorytaryzm badany był parokrotnie w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych oraz współcześnie. W sposobie pojmowania i operacjonalizacji zjawiska autorytaryzmu dominowało i nadal dominuje podejście poznawcze.

---