Przykłady zabaw dydaktycznych służących kształtowaniu pojęć geometrycznych
PRZYKŁADY ZABAW DYDAKTYCZNYCH SŁUŻĄCYCH KSZTAŁTOWANIU ELEMENTARNYCH POJĘĆ GEOMETRYCZNYCH U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
1. Przykłady zabaw służących kształtowaniu orientacji w stosunkach przestrzennych
_Orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania człowieka w otaczającej rzeczywistości. Jest to także umiejętność wymagana w szkole, na każdej lekcji, nie tylko matematyki. Dlatego jednym z celów wychowania przedszkolnego jest troska o kształtowanie orientacji przestrzennej.
Orientacja w przestrzeni jest czymś bardzo złożonym. Trzeba umieć ustalić położenie wybranego obiektu w stosunku do wyróżnionej osoby, przedmiotu lub obranego układu odniesienia.
Kształtowanie orientacji przestrzennej trwa kilka lat i można w tym procesie wyróżnić następujące prawidłowości rozwojowe:
Orientacja przestrzenna wywodzi się z poczucia "to jestem ja, a to jest moje otoczenie", a także ze świadomości schematu własnego ciała.
Najwcześniej dziecko uczy się określać kierunki i położenie przedmiotów w stosunku do swego ciała. Najpierw to, co jest bliżej, w zasięgu ręki. Potem to, co znajduje się dalej, w obszarze wzroku.
Kolejny krok to zdolność do różnicowania i określania kierunków oraz położenia przedmiotów w stosunku do drugiej osoby. Wynika z "przeniesienia schematu ciała na drugą osobę i uświadomienia sobie elementów podobnych i wspólnych cech, np. symetria ciała, serce po lewej stronie, pionowa postawa wyznaczająca dół i górę.
Dopiero teraz dziecko może opanować umiejętność ustalania połeżenia jednych obiektów względem drugich, a także wyznaczać kierunki "od" lub "do" wybranego przedmiotu. (E. Kruszczyk- Kolczyńska, A. Urbańska: Edukacja matematyczna sześciolatków, „Wychowanie w Przedszkolu”1992, nr 2)
Na początku wieku przedszkolnego dziecko wykazuje zainteresowanie charakterystycznymi miejscami i potrafi je rozpoznawać. Wiąże osoby z określonymi miejscami. Młodsze dzieci potrafią poruszać się w przestrzeni ale nie potrafią jej opisywać słownie ani też narysować. Relacje przestrzenne poznają dzieci przede wszystkim w zabawie.(M. Kilar, Dziecko wśród rzeczy: rozwijanie orientacji w przestrzeni, „Wychowanie w Przedszkolu”1989, nr 6)
Są to zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne, ruchowe oraz dydaktyczne.
Oto scenariusz zajęć, w których zastosowałam zabawę dydaktyczną:
"Gdzie schowały się myszki?"
(autor: Renata Dombrowska)
Cel dydaktyczny:
Spostrzeganie zmian we wzajemnym położeniu myszek i przedmiotów. Wdrażanie do posługiwania się przyimkami: na, pod, obok, przed, za.
Pomoce:
5 maskotek myszek, ilustracja z nacięciami i ukrytymi w nich sylwetkami myszy, 6 obrazków dla poszczególnych dzieci Liczba uczestników: cała grupa
Wprowadzenie:
Nauczycielka przedstawia dzieciom mysią rodzinę, która zamieszkała w przedszkolu. Rozmawia o tym, gdzie mieszkają myszy, kto jest ich wrogiem, jakie są zwinne i szybkie, gdzie potrafią wejść.
Tu ustawia maskotki w różnym położeniu i prosi dzieci, aby określały, gdzie jest mysz (np. na stole, pod krzesłem, obok doniczki, przed tablicą, za szafą, między zabawkami itp.). Potem, podczas nieobecności dzieci w sali nauczycielka ukrywa myszki w różnych miejscach.
Przebieg zabawy:
Dzieci słuchają opowiadania o kocie, który chciał zjeść myszki, ale wszystkie szybko uciekły. Na polecenie: "Pomóżcie znaleźć myszki" - dzieci rozbiegają się po sali i szukają ukrytych maskotek. Które dziecko znajdzie myszkę określa, gdzie się ukryła. Np. "Ta myszka weszła na półkę, schowała się za zabawkami". Po odszukaniu całej mysiej rodziny dzieci siadają przed tablicą. Nauczycielka prosi, aby spróbowały odnaleźć ukryte myszki na ilustracji (z rozcięcia obrazka wystają jedynie ogonki). Dzieci zgłaszają się,. aby powiedzieć gdzie zauważyły zwierzątko, określają jego położenie: "Widzę wystający ogonek na parapecie (na oknie), między kwiatami" (rys. nr l).
rys 1
Dziecko, które prawidłowo wypowie się wyjmuje mysz z rozcięcia i umieszcza obok norki. Następnie nauczycielka rozdaje mniejsze ilustracje kilku dzieciom (mogą to być dzieci mniej aktywne) i prosi, aby spróbowały znaleźć myszy. (Każda ilustracja jest inna, rys. nr 2).
rys 2
Po uzyskaniu prawidłowych odpowiedzi nauczycielka proponuje zabawę w "Kotka i myszkę", która może odbywać się już na powietrzu, w ogrodzie przedszkolnym.
Zabawa pt: " Chowanka zgadywanka" dla dzieci starszych.
(: Z. Bogdanowicz, Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, WSiP, Warszawa 1990)
Cel dydaktyczny:
Wdrażanie do zwięzłego opisywania przedmiotów i poprawnego określania ich położenia.
Pomoce:
Drobne, łatwe do ukrycia zabawki
Meble, sprzęty znajdujące się w Sali
Liczba uczestników i miejsce zabawy: Cała grupa lub mniejsza gromadka.
Przebieg zabawy na sali.
Wprowadzenie :
Opisując miejsce chowania nie wolno zwracać wzroku w kierunku omawianego przedmiotu. Ponieważ sposób kierowania poszukiwaniami nie jest dzieciom znany, nauczycielka ukrywa jakiś przedmiot (np. łódeczkę na jednej z półek szafki indywidualnej i podaje przykładowo zwięzły opis przedmiotu schowanego i ten, na którym został on położony.
Przebieg zabawy:
Jedno lub dwoje dzieci wychodzi z sali. Pozostałe umawiają się, który z przygotowanych przedmiotów będą chować, gdzie znajdą odpowiednią kryjówkę i w jaki sposób powiedzą koledze, czego i gdzie należy szukać. Schowany jest np. spodeczek z gospodarstwa lalek pod aparat radiowy. Kolegom, którzy powrócili na salę, dzieci objaśniają "Coś okrągłego, na czym lalka je zupę, schowaliśmy pod coś, co mówi, śpiewa i gra". Kto odnajdzie przedmiot schowany wyznacza swego następcę, kieruje układaniem nowej zagadki.
W zabawie tej dzieci utrwalają pojęcia dotyczące położenia przedmiotów w przestrzeni, takie jak: na, pod, przed, poza, obok, między, wyżej, niżej, daleko, dalej, blisko, bliżej, na prawo, na lewo, na prawo od, na lewo od, naprzeciw, wewnątrz, na brzegu.
Gra dydaktyczna pt" Logiczne drzewko" dla dzieci 5 - 6 letnich.
(autor: Renata Dombrowska)
Cel dydaktyczny:
Rozumienie i stosowanie w praktyce określeń kierunku w przestrzeni: w prawo, w lewo, na wprost.
Pomoce:
Plansza z drzewem według rysunku 3 27 kart z poleceniami.
Wprowadzenie:
Nauczycielka kładzie przed dzieci planszę z drzewem i wyjaśnia: "To drzewo ma gałęzie, po których będziemy się wspinać. To jest pień drzewa, od niego odchodzą trzy gałęzie - jedna w lewo, jedna w prawo a jedna na wprost. Od każdej następnej gałęzi jest podobnie - wyrastają trzy gałązki, które zakończone są ukrytymi pod przykrywką ilustracjami niespodziankami. Kto chce się dowiedzieć co się tam kryje musi wspiąć się po drzewie według instrukcji (planu) umieszczonego na kartkach (rys. 3 - nauczycielka demonstruje karty)
Litera "L" oznacza drogę w lewo, litera "P" oznacza drogę w prawo a litera "W" oznacza drogę na wprost. Jeżeli prawidłowo wykonasz zadanie, to obrazek ukryty pod przykrywką będzie taki sam jak na twojej karcie. Ponieważ będziemy grali we "troje", więc musimy umówić się, kto zacznie grę.
Nauczycielka może jeszcze poprosić dzieci, aby przypomniały nazwy kierunków w przestrzeni.
Przebieg gry:
Dzieci losują karty z poleceniami. Każde dziecko wykonuje swoje zadanie w kolejności ustalonej w drodze losowania. Po wykonaniu polecenia dziecko kładzie swoją kartę nad ukrytym rozwiązaniem. Gdy już wszystkie dzieci dojdą do celu, razem odkrywają i sprawdzają poprawność wykonanego zadania. Za każde dobrze wykonane polecenie dziecko zabiera z pudełka 1 żeton (np. guzik). Gra trwa do wyczerpania kart. Wygrywa ten uczestnik, który zbierze największą ilość żetonów.
2. Przykłady zabaw służących kształtowaniu pojęcia figury płaskiej
Zapoznanie dzieci z kształtem przedmiotów zaczyna się od przyswojenia wyobrażeń o figurach geometrycznych. Postępuje się przy tym zgodnie z zasadą stopniowania trudności. 3 - latki zaczynają od manipulowania klockami. Dzieci 4 - 5 letnie uczą się nazywania kształtów figur i rozpoznawania wzrokowego oraz poprzez dotyk. Od porównywania przedmiotów z wzorami geometrycznymi dzieci przechodzą do słownego określania kształtu przedmiotów i uogólniania według cechy kształtu. Do 5 roku życia powinna zostać wypracowana umiejętność wzrokowego rozróżniania kształtu przedmiotu na polecenie.
W okresie rozwojowym od 5 - 7 lat dzieci znają już podstawowe figury geometryczne (koło, trójkąt, kwadrat, prostokąt), teraz poznają różne postacie tych figur, uczą się ich nazw oraz wskazywania właściwości. Wynika stąd zadanie kształtowania umiejętności pełnego spostrzegania właściwości przedmiotów, nauczenia sposobów analizy kształtu i wielkości przedmiotów oraz rozumienia złożoności stosunków zachodzących między nimi. ( Ł.A Wengier (Red.): Gry dydaktyczne dla dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1983 s. 80 i 121)
Zanim jednak wprowadzimy dzieci w świat nazw figur geometrycznych powinniśmy zapewnić im bogate doznania poprzez:
dostarczenie różnorodnego materiału geometrycznego (klocki, mozaiki itp)
stworzenie warunków dla swobodnej działalności manipulacyjnej tymi materiałami.( D.Wszędyrówna: Trójkąt, koło, prostokąt, „Wychowanie w Przedszkolu” 1984 nr 4-5 s. 280)
rys 3
Oto kilka przykładów zabaw dydaktycznych kształtujących pojęcie prostych figur geometrycznych.
Gra dydaktyczna dla dzieci 5- 6 letnich: "Zapamiętaj miejsce"
(autor: Renata Dombrowska)
Cel dydaktyczny:
Rozpoznawanie figur geometrycznych, kształtowanie pamięci wzrokowej, określanie figur z uwzględnieniem dodatkowej cechy jaką jest kolor.
Pomoce:
16 kart zawierających figury geometryczne parami jednakowe (według rys. 4)
Liczba uczestników: 2-3 dzieci
Przebieg gry:
Prowadząca miesza karty i rozkłada je w 4 rzędach po 4 karty, tak aby ilustracja była zakryta. Jeden z uczestników odkrywa dwie dowolne karty. jeżeli okażą się jednakowe to zabiera je. Jeżeli nie tworzą pary to zakrywa je ponownie. Drugi uczestnik odkrywa jedną z kart wybranych przez siebie i przypomina sobie czy wśród kart odkrytych przez przeciwnika nie było potrzebnej mu do pary, a jeżeli tak, to, w którym miejscu leży. Gdy odkryje właściwą, zabiera swoją parę, jeżeli nie - zakrywa karty. Wygrywa ten zawodnik, który zbierze większą ilość par.
Podczas odkrywania kart dzieci operują nazwami figur geometrycznych, kolorami, którymi one się wyróżniają.
rys 4
Gra dydaktyczna dla dzieci 5 - 6 letnich
"Ściganka - geometryczny domek".
(autor: Renata Dombrowska)
Cel dydaktyczny:
Rozpoznawanie figur geometrycznych - koło, trójkąt, kwadrat, prostokąt, kształcenie spostrzegawczości wzrokowej, wdrażanie do przestrzegania reguł gry.
Pomoce:
Plansza z chodniczkami podzielonymi na płytki, na których narysowano figury geometryczne (dla utrudnienia mogą być w różnych kolorach). (rys.5).
Kostka do gry z przylepionymi kształtami figur geometrycznych według rysunku, pionki dla każdego dziecka.
Liczba uczestników: 2 - 3 dzieci
Przebieg gry:
Nauczycielka rozkłada na stole planszę do gry. Przedstawia reguły:
"Aby dojść do geometrycznego domku trzeba umieć rozpoznawać figury geometryczne znajdujące się na kostce i na chodniczku. Jeżeli rzucisz kostkę i wskaże ona trójkąt to swój pionek musisz postawić na najbliższym trójkącie, potem rzuca kostkę drugi uczestnik gry. Jeżeli wylosuje kształt koła to szuka najbliższej takiej figury na planszy i stawia tam pionek. Gdyby któryś z uczestników na kostce miał napis "STOP" - musi poczekać na następną kolejkę. Cukierek, który tu widzicie to premia dla gracza, gdyż narysowano go w kształcie kilku figur geometrycznych. Jak one się nazywają? (dzieci wymieniają - koło, trójkąt i kwadrat). Jeżeli ktoś wyrzuci kostkę i cukierek znajdzie się na górnej ściance to na planszy szuka jednej z tych figur, ale takiej, która jest oddalona od Twojego pionka najdalej i tam go stawia. Metą jest geometryczny domek. Kto pierwszy do niego dojdzie przestrzegając reguł - ten wygrywa. ( Gry tego typu prezentuje E. Gruszczyk-Kolczyńska, K.Dobosz, E.Zielińska: Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier?. WSiP. Warszawa 1996)
