POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W WYPADKU ZABURZEŃ
SEMAN­TYCZNYCH (REEDUKACJA

W ZAKRESIE STRONY GRAMATYCZNEJ MOWY)

Nauczanie konstrukcji prostych zdań i jednocześnie stosowania poprawnych form gramatycznych wyrazów można rozpocząć od nazywania obrazków przedstawiających czyn­ności, np. dziecko je, kot się myje, mama gotuje, pani siedzi. Logopeda wypowiada nazwę wykonawcy, uczeń zaś kończy zdanie, nazywając czynność. Ćwiczenia można modyfikować w różny sposób, np. logopeda zadaje odpowiednie pytanie {co robi ..., albo kto ...), na które uczeń musi odpowiedzieć całym zdaniem, a nie jednym wyrazem. W miarę możliwości zdania powinny być coraz dłuższe, powinny w nich występo­wać także nazwy cech.

Wprowadza się pojęcia i wyrazy oznaczające stosunki między przedmiotami; początkowo określa się położenie przedmiotów w stosunku do osoby reedukowanej, a potem do innych przedmiotów, znajdujących się w pokoju. Będą to przyimki: na, nad, pod, przy, do, obok itd., np. w zdaniach: książka leży na stole, nad szafą wisi obraz. Można się posłużyć również serią obrazków, które pokazują przedmiot będący w różnym stosunku do innego przedmiotu, np. ry­sunki kota na krześle, pod krzesłem, za krzesłem, obok krzesła.

Przyimki orientują nas w stosunkach przestrzennych (od­dalał się od domu), czasowych (od roku, od obiadu) i przy­czynowych (od śmiechu są te zmarszczki, drżał od niena­wiści). Funkcję wskazywania kierunków spełniają także przy­padki współdziałając z przyimkami.

Istnieją trzy zasadnicze kierunki wskazywania przyimków:

zbliżenie — do, ku, oddalenie — z, od, spoczynek — w, kolo.

Wskazywanie odnosi się do samego centrum przedmiotu lub tylko do jego pobliża:

do — wskazuje zbliżenie się do centrum przedmiotu (do domu),

ku — zbliżenie się tylko w jego kierunku (ku domowi),

z- oddalenie się ze środka przedmiotu (z domu),

od - oddalenie się z pobliża przedmiotu (od domu),

kolo — na pobliże przedmiotu (koło domu).

— Poleca się rysować figury geometryczne w różnym roz­mieszczeniu jednych w stosunku do drugich, np. narysować kwadrat i w środku krzyżyk,

narysować obok kwadratu kółko, narysować nad kółkiem kreskę,

— uzupełnić tekst, który jest bez przyimków (ustnie lubna piśmie); ułatwieniem zadania będzie podanie listy brakują­cych przyimków.

W podobny sposób należy uczyć przysłówków, np. z boku, na dole, na górze, z przodu,
z tylu.

Podanie uczniowi wykazu spójników współrzędnych (i, a, ale, albo, lub, więc.) ułatwi mu łączenie wyrazów i tworzenie zdań złożonych współrzędnie. Znajomość spójników pod­rzędnych składniowo (ponieważ, mimo że, podczas gdy, następnie...) ułatwia mu tworzenie zdań złożonych podrzęd­nie.

— Poleca się uczniowi ułożyć zdania z fragmentów znaj­dujących się na oddzielnych kartonikach, podanych w różnej kolejności:

Pani wyszła

weszła do sklepu

Jacek wyszedł z domu

pan kupił gazetę w kiosku

Ala postawiła buty pod krzesłem

• Podaje się rzeczownik i poleca się ułożyć z nim zdanie.

• Podaje się czasownik i poleca się ułożyć z nim zdanie.

Ćwiczenie powtórzyć z różnymi czasownikami pięć razy. Należy pamiętać, że trzy typy czasowników polskich, tzn. nieprzechodnie (siedzi), przechodnie (kocha) i przechodnie konotujące dopełnienie dalsze (daje), są ośrodkami trzech różnych schematów składniowych:

kto → siedzi

kto → kocha → kogo, co

kto → daje → kogo, co → komu

Konieczne jest przerobienie różnych form przypadkowych danego wyrazu, różnych liczb, czy też osób i czasów. Do opa­nowania fleksji pomocne są tablice i zestawienia końcówek
w poszczególnych grupach wyrazów. Można je odnaleźć w podręcznikach gramatyki.
Z osobami dorosłymi można robić ćwiczenia w analizie logiczno-gramatycznej zdań
i objaśniać funkcje znaczeniowe poszczególnych form wyrazu. Na przykład narzędnik odpowiada na pytanie: kim? czym? Logopeda zadaje pytanie:

Czym się pisze? — uczeń odpowiada całym zdaniem — Pisze
się

Czym się pan czesze? Czym on je ? Czym się szyje?

• Podaje się krótkie zdania, w których czasowniki są w nawiasach w bezokoliczniku
  i poleca się użyć je w odpo­wiedniej formie, np. Obraz (wisieć) na ścianie.

• Podaje się zdania, w których rzeczowniki są w nawia­sach i w mianowniku i poleca się użyć je w odpowiednim przypadku, np. Czytam (książka).

Ćwiczenia te przerabia się na jednej lekcji piśmiennie, na innej ustnie. Należy je modyfikować zależnie od możliwości ucznia.

3

---