Patryk Serkowski SLS_6 Cywilizacja Żydowska
Niektórzy twierdzą, że Żydami są wyłącznie chasydzi, ze swoimi charakterystycznymi pejsami, w długich czarnych płaszczach i w czarnych kapeluszach. W rzeczywistości jednak okazuje się, że judaizm przybrał wiele różnorodnych form, a nawet mało religijni spośród Żydów zachowują pewne obrzędy (np. obrzezanie).
Obok ortodoksów i Żydów konserwatywnych (masorti), żyją Żydzi reformowani i liberalni, którzy kładą nacisk na etyczne zasady judaizmu, uważając surowe nakazy i zakazy Tory za inspirację, a nie obowiązek. Mniejszością religijną są Żydzi mesjańscy, którzy najczęściej znajdują swoje miejsce w którymś z wielu odłamów chrześcijaństwa. Są i zsekularyzowani Żydzi, którzy oddają się humanizmowi, całkowicie odrzucając autorytet Tanach.
Esencją judaizmu jest przestrzeganie Prawa żydowskiego (halacha), które reguluje życie wyznawcy judaizmu tak szczegółowo, że trudno oddzielić wyznawanie religii od zajęć doczesnych. Jego podstawą jest Tora, zinterpretowana w części halachicznej Talmudu. Talmud dzieli halachę na 613 przykazań (micwot): 248 nakazów i 365 zakazów, które obejmują każdy aspekt życia, od interesów po sypialnię, od urodzin po dzieła miłosierdzia. Dla większości współczesnych Żydów, nakazy Tory nie są już prawdziwymi nakazami religijnymi, lecz tylko tradycją. Nawet religijni Żydzi nie przestrzegają wszystkich religijnych nakazów, choć zachowują niektóre z nich.
Najbardziej ortodoksyjni Żydzi nazywani są chasydami (lub heradim). Można ich bardzo łatwo rozpoznać po ubraniu. Mężczyźni noszą czarne kapelusze, zastępowane w szabat przez wspaniałe futrzane czapki. Zakładają białe koszule bez krawata i czarne chałaty, noszą brody oraz krótkie włosy z pejsami (peyot). Kobiety zawsze ubierają się skromnie i najczęściej w czarnym kolorze. Mężatki noszą na głowie chusty lub kapelusze. Niektóre zakładają peruki, które uważane są za nakrycie głowy.
Zwykle sądzi się, że każdy Żyd nosi jarmułkę (kipę albo kapel), czyli małą czapeczkę przykrywającą głowę mężczyzny. W rzeczywistości jednak, Żydzi zakładają jarmułki najczęściej w synagogach. Żydzi po wiekowych doświadczeniach, nie lubią ujawniać swojej pobożności i nawet mieszkając w Izraelu, nie obnoszą się ze swoją religijnością. Jest to jednak najbardziej widoczna oznaka pobożności i przywiązania do tradycji. Rodzaj jarmułki pomaga także często określić, do jakiej grupy religijnej lub politycznej ktoś się zalicza. Ortodoksyjni Żydzi noszą czarne welwetowe mycki pod czarnymi kapeluszami. Podczas szabatu chasydzi zakładają futrzane kapelusze (shtreimel). Ogromna szydełkowa mycka, często w kolorze białym, wskazuje na chasydów lub którąś z grup ortodoksyjnych - może także wskazywać na skrajnie prawicowych osadników w Izraelu. Umiarkowanie zaangażowani w politykę ortodoksi noszą zazwyczaj gładkie, dzianinowe mycki w spokojnych kolorach (najczęściej odcienie brązu).
W tradycji żydowskiej dwoje ludzi zawiera wstępną umowę zaręczynową, czemu towarzyszy zazwyczaj przyjęcie połączone z ceremonią religijną. Podczas przyjęcia zaręczynowego odczytuje się zebranym gościom, rodzinie i krewnym narzeczonych treść dokumentu zaręczynowego. Zawiera on warunki przyszłego małżeństwa, z wyszczególnieniem co dają młodym rodzice jego i jej. Rozmaite są formy zaręczyn, nieraz spisuje się pisemny dokument zaręczynowy, a czasami wygłasza ustne zobowiązanie.
Narzeczeni zobowiązują siebie nawzajem do wspólnego uczciwego życia, zaufania, oddania i miłości. Tradycja nakazuje, aby rodzice, na znak symbolicznego przypieczętowania małżeńskiego kontraktu, rozbili talerz. Towarzyszą temu radosne okrzyki: "Mazeł tow! Mazeł tow!" (szczęścia, powodzenia!). Tradycja mówi, że podobnie jak nie uda się skleić stłuczonego talerza, tak nie wolno dopuścić do złamania umowy między narzeczonymi.
Narzeczona rozdaje kawałki rozbitego talerza swoim niezamężnym przyjaciółkom z życzeniami, aby w niedalekiej przyszłości znalazły odpowiedniego męża.
Podczas przyjęcia zaręczynowego podaje się wyszukane potrawy, przygotowane w sposób wykwintny: chałę, rybę, mięsa lub kurczaki, jarzyny, sałaty, desery, ciasta i owoce oraz alkohol.
Narzeczony tradycyjnie odmawia w synagodze błogosławieństwo nad Torą, a wówczas zgromadzeni obrzucają go słodyczami, rodzynkami i orzechami, co symbolizuje najlepsze życzenia, aby młoda para miała słodkie życie. Następnie wydawany jest kiduszowy poczęstunek w synagodze, a później uroczyste przyjęcie dla najbliższych w domu.
Natomiast narzeczona wydaje poczęstunek dla rodziny i przyjaciół po szabatowej wieczerzy. Podaje się ciasta, cukierki, rodzynki, owoce i napoje. Mogą też być lody, lecz bez mleka i śmietany. Jest to radosny poczęstunek, któremu towarzyszą śpiewy młodzieży.
Żydowskiemu weselu towarzyszy wielka radość i wesołość. Wszyscy starają się umilić chwile młodej parze. Mawia się o nich: "król i królowa". Śpiewa się radosne pieśni na cześć nowożeńców, rozsypuje ziarna, orzechy i ryż. W rodzinach ortodoksyjnych Żydów kobiety i mężczyźni tradycyjnie siedzą przy oddzielnych stołach, po przeciwnych stronach sali weselnej. Jedynie dzieciom wolno nie przestrzegać podziału według płci i biegać wszędzie, co zwykle czynią chętnie i hałaśliwie. Przy tancznej muzyce klezmerów młoda para może zatańczyć razem. Jest to wyjątkowa, uroczysta chwila - jedyna, kiedy mężczyzna i kobieta mogą zatańczyć razem. Inni tańczą po właściwych stronach, tworząc duże koła i trzymając między sobą chusteczki. Muzyka gra przez wiele godzin. Nieodłącznym elementem wesela są toasty i przemówienia, pełne pochwał dla nowożeńców i ich rodzin. Podaje się specjalne potrawy wymagające trudu: łosoś albo pstrągi, złoty rosół, gęś albo indyczkę, kaczkę albo kurczaka w pomarańczach, kompot, sałatkę owocową, tort weselny oraz alkohol.
Uczta kończy się odmówieniem specjalnej modlitwy i wygłoszeniem nad kielichem wina siedmiu błogosławieństw małżeńskich.
Przez siedem dni po weselu młoda para jest traktowana jak para królewska. Nie wolno jej pracować, a każdego dnia wydawany jest obiad na ich cześć przez krewnych i przyjaciół.
Halacha reguluje sposób odbywania stosunku: zaleca zapewnić przyjemność żonie; zakazuje zmuszania do współżycia, stosunku w okresie żałoby, w stanie nietrzeźwym, podczas miesiączkowania (po tym okresie kobieta ma obowiązek kąpieli rytualnej w mykwie), przy zapalonym świetle, w obecności innej osoby. U ortodoksyjnych Żydów szabasowa noc jest szczególna dla żydowskiej żony, gdyż ma obowiązek kochać się ze swą żoną w piątkową noc - przykazanie to opiera się bezpośrednio na 2 Mojż. 21:10. Co więcej, nie wolno mu robić tego niedbale, ponieważ prawo wymaga, żeby ją "zadowolił". Kobieta może nawet podać go do sądu, jeśli tego nie uczyni.
Bardzo dużą wagę przywiązuje się do czystości rytualnej kobiet. A tak właściwie, do ich nieczystości. Podczas miesiączki kobieta musi codziennie zmieniać bieliznę i pościel, i dopiero po siedmiu dniach wolno jej znów współżyć z mężem. Podczas tych dwóch tygodni nieczystości kobiecie nie wolno dotykać męża w żaden sposób. Nawet ich łóżka małżeńskie muszą być całkiem oddzielone. Przepisy są tak surowe, że mężowi nie wolno jeść niczego, co pozostawiła żona, chyba że zostanie położone na inny talerz. Kobieta przechodzi oczyszczenie poprzez obmycie w rytualnej łaźni. Rytualne kąpiele odprawia się w mykwach. Prawo żydowskie wymaga, aby mykwa miała wymiary umożliwiające pełne zanurzenie ciała i zawierała co najmniej 800 litrów wody. Kąpielom oczyszczającym oddają się mężczyźni przed uroczystościami religijnymi, oraz kobiety po skończonej menstruacji. Kąpiel rytualna obowiązuje także narzeczonych przed ślubem, a także osoby przechodzące na judaizm. Podczas takiej kąpieli należy, po dokładnym umyciu całego ciała, zanurzyć się całkowicie w wodzie. Nie można mieć przy tym na sobie żadnej biżuterii.
Bibliografia
Ruth Ellen Gruber, Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie, Kraków 2006.
Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska, Historia i kultura żydów polskich, Warszawa 2000.
1