Anna Włodarska
Gr. 2
Cele i zadania Komisji Edukacji Narodowej
Szkoła w Europie, od czasów starożytnego Rzymu, wiązała się z kształceniem literacko - językowym po łacinie. Zreformowane szkoły pijarskie i szkoły rycerskie gromadziły doświadczenia i oswajały społeczeństwo z rewolucją w programie nauczania, tj. z nową koncepcją programu, obejmującego grupy przedmiotów: humanistyczno-społeczną i matematyczno-fizyczną. Zasadą doboru przedmiotów i treści nauczania był oświeceniowy utylitaryzm (użyteczność dla jednostki i społeczeństwa), językiem nauczania - język ojczysty a zasadą wychowawczą - poszanowanie dla osobowości ucznia, ograniczenie kar cielesnych i rozwijanie poczucia honoru.
Wprawdzie te nowe szkoły objęły stosunkowo niewielką grupę młodzieży, ale towarzyszące ich powstaniu i działalności piśmiennictwo i publicystyka prasowa propagowały nowy model kształcenia, ideę reformy edukacji jako warunku i nadziei na naprawę Rzeczypospolitej. Odżyła myśl o poddaniu szkoły nadzorowi państwa.
Osłabienie Rzeczypospolitej doprowadziło do I rozbioru w 1772r. W 1773 r. pod bagnetami wojsk rosyjskich został zwołany w Warszawie sejm w celu ratyfikacji nowych granic. Podczas obrad sejmu posłowie dowiedzieli się o kasacji przez papieża Klemensa XVI zakonu jezuitów, który prowadził ponad połowę szkół średnich na zajętym przez I rozbiór obszarze Rzeczypospolitej. Szukając sposobów odbudowy politycznej państwa a zarazem zapobieżenia grabieży dóbr pojezuickich i rozpadu szkół, sejm - z zaangażowania Stanisława Augusta Poniatowskiego - powołał 14 października 1773r. „Komissyją nad edukacyją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mającą”, która następnie przyjęła nazwę: Komisja Edukacji Narodowej. Tak jak inne komisje sejmowe była ministerstwem, zarazem była pierwszym w Europie ministerstwem edukacji, powoływanym przez parlament i przed nim odpowiedzialnym. Komisja utworzona po rozwiązaniu Towarzystwa jezusowego, przejęła nie tylko nadzór nad jego szkołami ale też duży majątek Zakonu. Zapewniło to jej samodzielność finansową, zaakceptowaną przez sejm i w zasadzie uszanowaną przez szlachtę. Stało się to jednym z filarów sukcesu przeprowadzonej przez nią reformy. Komisji zostały także podporządkowane inne szkoły publiczne (bez Szkoły Rycerskiej i seminariów duchownych). Do opracowania programów, podręczników i zasad organizacji systemu szkolnego powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, skupiające doświadczonych nauczycieli. na którego czele stanął członek Komisji, wychowanek Collegium Nobilium Konarskiego, Ignacy Potocki. W skład towarzystwa wchodziły osoby bardzo dobrze obeznane nie tylko z najnowszymi prądami filozoficznymi i pedagogicznymi, lecz także z sama praktyką szkolną. Towarzystwo w krótkim czasie zdobyło sobie wysoki autorytet w sprawach oświaty w Polsce. Spośród jego członków do najwybitniejszych zaliczyć należy takich byłych jezuitów, jak przede wszystkim Grzegorz Piramowicz, który faktycznie kierował pracami towarzystwa, historyk Jan Albertrandi, czy też matematyk Grzegorz Kniażewicz, a spośród pijarów takich, jak wybitny polski fizjokrata antoni Popławski oraz nauczyciel matematyki, historii i francuskiego w szkołach pijarskich Kazimierz Narbutt. Wśród członków Towarzystwa był również protestant, przedstawiciel Szkoły Rycerskiej, fizyk i matematyk, Chrystian Pfleiderer.
Komisja Edukacji Narodowej była ciałem kolegialnym, złożonym początkowo z ośmiu polityków ( 6 świeckich i 2 biskupów), potem z dwunastu, powoływanych na 6-letnie kadencje. Komisja zorganizowała świecki system szkolny pod nadzorem państwa, nadała publicznej edukacji w Polsce jednolitość i charakter patriotyczno- obywatelski. Jej działalność była planowa, systematyczna i skuteczna. Była nie tylko historyczną instytucją oświatową, zamkniętą w określonych granicach czasu i przestrzeni lecz także realizacją charakterystycznego dla dziejów polskiej edukacji myślenia i działania społecznego przez oświatę.
Ogłaszając przystąpienie do reformy KEN wystosowała apel do społeczeństwa o nadsyłanie projektów. Było to mądre i skuteczne posunięcie propagandowe, jednające akceptację oświeconej części szlachty i wciągające ją do współdziałania. Komisja stworzyła nowoczesną, jednolitą w całym państwie, hierarchiczną strukturę szkolną, nadzór pedagogiczny i organizacyjny, opracowała nowoczesne programy nauczania i wychowania wraz z podręcznikami. Powołała opatrzony prawami i obowiązkami, stan akademicki czyli godziwie wynagradzaną nauczycielską grupę zawodową, do której kwalifikowało określone wykształcenie i praca w szkole średniej lub wyższej. Nadała wysoki prestiż społeczny, obywatelski i naukowy zawodowi nauczycielskiemu.
System szkolny Komisji był trójpoziomowy i stanowy, z litery prawa obejmował szkoły parafialne, średnie i wyższe. System ten jednak nie był drożny. Wykształcenie średnie było obowiązkową podstawą studiów uniwersyteckich, ale nie było drożności pomiędzy szkołą parafialną a średnią. Nie rezygnując z dozoru pedagogicznego. KEN nie zajmował się organizacją szkolnictwa parafialnego dla ludu wiejskiego i miejskiego, pozostawiając je inicjatywie i finansowaniu Kościoła i szlachty. Wynikało to z charakteru funduszu edukacyjnego, który pochodził z zapisów na szkoły średnie. Przygotowany został jednak podręcznik dla szkół parafialnych, zawierający naukę czytania, pisania, rachunków, obyczajową i religii. KEN zajęła się przede wszystkim szkołami średnimi przeznaczonymi głównie dla szlachty, chociaż dostępnymi dla mieszczan. Nauczycieli do szkół średnich kształciły szkoły wyższe. Aby mogli wykładać nowowprowadzone przedmioty szkolne w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych i humanistyczno-społecznych, konieczne stało się wprowadzenie nowych katedr w tych dziedzinach nauk w szkołach wyższych. Reforma szkół średnich pociągnęła więc konieczność reformy naukowej i organizacyjnej, pozostałych w granicach państwa po I rozbiorze, Akademii Wileńskiej i Akademii Krakowskiej.
Obydwie akademie kształciły nauczycieli, lekarzy, duchowieństwo. Jako szkoły główne, wobec braku państwowej administracji oświatowej pełniły nadzór pedagogiczny i organizacyjny nad szkołami niższych szczebli.
Stanowe ideały wychowawcze szkół parafialnych i średnich wyznaczały zawartość programów nauczania. Początki czytania, pisania i rachunków wraz z nauczaniem religii, tzw. nauki obyczajowej dla ludu oraz wiadomości przydatnych w rolnictwie lub rzemiośle. Służyły wychowaniu pracowitego, gospodarnego i uczciwego chłopa lub rzemieślnika, akceptującego swój stan społeczny.
Ideałem szkół średnich był ziemianin: człowiek rozumny, przygotowany do pełnienia funkcji publicznych w państwie, rozumiejący prawa i umiejący je zmieniać, dobry gospodarz, obywatel, mąż i ojciec. Miał szanować pracę, rozumieć potrzeby innych stanów: mieszczan i chłopów, oraz swoje obowiązki wobec nich, tak aby jemu było dobrze i z nim było dobrze.. tego rodzaju postawy kształtowano poprzez świecką naukę moralną i zasadę „powinności i należytości”, opartą na prawie natury i podbudowaną wychowaniem chrześcijańskim.
Dzięki komisji Edukacji narodowej nastąpiła całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich, opracowane zostały nowe programy nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia, utworzono seminaria nauczycielskie przy uniwersytetach, publikowano nowatorskie podręczniki szkolne - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka, nastąpiła reformę Akademii Krakowskiej i Wileńskiej jak również utworzono Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.
Sumując dokonania przedstawione powyżej można nazwać Komisję Edukacji Narodowej ówczesnym Ministerstwem Oświaty i to na najwyższym poziomie na przestrzeni wieków. Jej członkowie dokonali dzieła, które do dzisiaj wydaje swój plon.
Bibliografia:
Bartnicka Kalina, Szybik Irena, Zarys historii wychowania. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001
Kot Stanisław, Historia wychowania, tom II
Źródła internetowe:
www.bryk.pl
www.sciaga.pl