Charakterystyka sztuki Rzymskiej
Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich i trwał aż do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e. Po zniszczeniach spowodowanych najazdem Galów, miasto zaczęło się odbudowywać w połowie IV w. p.n.e. Rzymianie opierali się krótko na architekturze greckiej. Łuki i sklepienia stały się podstawowym elementem w rzymskiej architekturze monumentalnej. Zastosowano je w akweduktach, elementy te spotyka się też w Koloseum. Z tym okresem związane jest wytyczenie ulic i placów, powstało Forum Romanum ,powstały najstarsze budowle, np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego. Forum Romanum to wielka przestrzeń w Rzymie, była miejscem zebrań. Ozdobiono plac gmachami i posągami. Na Forum Romanum stały mównice i gmach posiedzeń senatu. Ważnym budynkiem było tabularium, przechowywano tam dokumenty wagi państwowej. Od II wieku p.n.e. zaczęto wznosić na Forum bazyliki. Za cesarstwa powstało kilka świątyń. Na Forum Romanum stał łuk triumfalny Tytusa i łuk Konstantyna, dalej znajdowała się kolumna Trajana. Łuk Tytusa wystawiono w 81 roku n.e. dla uczczenia triumfu cesarza po zwycięstwie odniesionym w wojnie żydowskiej. W przejściu łuku znajduje się rzeźba żołnierzy rzymskich niosących świętości ze świątyni jerozolimskiej (Arka przymierza i świecznik siedmioramienny). Forum Romanum w VIII wieku było placem spotkań ludu rzymskiego, w 768 roku tu obwołano papieżem prezbitera Stefana. Cała przestrzeń była zabudowana i używana. W okresie średniowiecza Forum Romanum uległo zniszczeniu.
W okresie cesarstwa Forum Romanum zostało rozbudowane i wzbogacone o świątynie Boskiego Juliusza, Wenus, Wespazjana, Antonina i Faustyny oraz łuk triumfalny cesarza Augusta. W tym też czasie rozbudowano Rzym i zbudowano kolejne fora cesarskie, które utworzyły z istniejącym już Forum Romanum zwarty kompleks architektoniczny. Fora cesarskie budowali Cezar, August, Trajan, Nerwa. Forum Trajana projektował Apollodoros z Damaszku. Kolumna Trajana stała się w XIX wieku wzorem kolumny Napoleona na placu Vendome w Paryżu i kolumny Nelsona na placu Trafalgar w Londynie.
Rzymianie byli genialnymi architektami. Od Etrusków zapożyczyli konstrukcję łuków, który wykorzystali w sposób twórczy. Wynaleźli rodzaj betonu (zaprawa wapienna). Technika budowania polegała na stawianiu dwóch murów, między które wlewano zaprawę.
Pierwsze budowle stawiano z tufu wulkanicznego. W Koloseum zastosowano rodzaj zaprawy "opus cementinum". Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowane też wille. Przykładem budownictwa sakralnego była nie zachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego. Okres republiki, to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano system kanalizacyjny. Budowano okazałe pałace, w Koloseum zastosowano rodzaj zaprawy "opus cementinum". Spajała ona sklepienia i łuki. Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, polowania na dzikie zwierzęta. Od połowy XVIII wieku Koloseum jest otoczone opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan. Rzeźba rzymska rozwijała się w zależności od greckiej. Do późnoantycznych rzeźb można zaliczyć konny posąg Marka Aureliusza, który w XVI wieku został ustawiony przez Michała Anioła na Kapitolu. W II i III wieku n.e. rzeźba rzymska zrywa z tradycjami greckimi, z idealizmem. W Pałacu Konserwatorów na Kapitolu znajduje się głowa cesarza Konstantyna, nieprzystępna, geometryczna w formie.
Architektura starożytnego Rzymu była początkowo związana tylko z Rzymem. Później, co było efektem licznych podbojów, jej zasięg ogarnął prawie całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Palestynę i Afrykę Północną. Okres, w którym trwał stopniowy jej rozwój, rozkwit i okres schyłkowy to czas od VI w. p.n.e. do V w. Okres ten można podzielić na kilka etapów:
okres panowania królów (VI w. p.n.e. - V w. p.n.e.)
okres republiki (V w. p.n.e. - I w. p.n.e.), a dokładniej 30 rok p.n.e.
okres cesarstwa (od 30 p.n.e. - do połowy III w.)
okres późnego antyku (od połowy III do końca V w.)
Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje łukowe i sklepienia. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy. Wynalezienie cementu produkowanego z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni pozwoliło na opanowanie techniki wyroby zapraw, tynków. Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. W tym czasie (przed okresem cesarstwa) zakładane miasta miały siatkę ulic przecinających się pod kątem prostym, brukowane ulice, kanalizacje. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowane też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe (tzw. insula) mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach. Z tego okresu zachowały się akwedukty i drogi rzymskie (np. via Appia i Aqua Appia), urządzenia kanalizacyjne (Cloaca Maxima), mosty (Most Fabrycjusza w Rzymie), budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, cyrki (np. rzymski Circus Maximus). Przykładem budownictwa sakralnego była niezachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego, zbudowana w porządku toskańskim.
Okres republiki, to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano akwedukty i system kanalizacyjny. Przebudowano Rzym (Pole Marsowe, Forum Romanum. Wzdłuż dróg powstawały nekropolia. Powstały mauzolea, np. Mauzoleum Hadriana, katakumby. Budowano okazałe pałace (Złoty Dom Nerona, pałac Flawiuszów). Powszechniejsze stało się stosowanie kopuł - Panteon w Rzymie. Budowle powszechnego użytku też przybrały monumentalne rozmiary, np. amfiteatr Koloseum (notabene amfiteatr był czysto rzymskim wynalazkiem), teatry, termy Karakalli. Powstawały też łuki triumfalne. Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe (castrum romanum), które dały początek licznym miastom.
Architektura rzymska wywarła duży wpływ na rozwijającą się architekturę wczesnego chrześcijaństwa i bizantyjską.
Obiekty architektoniczne:
PANTEON - świątynia wszystkich bogów nakryta olbrzymią kopułą, którą po raz pierwszy skonstruowali Rzymianie. Cała budowla jest walcem z dobudowanym portykiem z kolumnami. Kopuła wewnątrz posiada otwór i wyłożona jest marmurowymi płytami.
KOLOSEUM - podobnie jak Panteon w Rzymie jest obiektem na miarę XX w. (nie tylko jest tam arena i miejsca dla widzów, ale cały kompleks sal do ćwiczeń, łaźnie, pomieszczenia dla zwierząt)
BAZYLIKI - sala targów i miejsce sądów
ŁAŹNIE - baseny, ogrody, biblioteki, wille bogatych Patrycjuszy
AKWEDUKTY - systemy nawadniające
ŁUKI TRIUMFALNE - np.:Tytusa w Rzymie
RZEŹBA - nie miała charakteru idealistycznego jak w Grecji. Portretowane osoby są pokazane realistycznie, ze wszystkimi niedoskonałościami fizycznymi i charakteru.
Rzemiosło rzymskie w dużej mierze rozwijało się pod wpływem wzorców greckich. Rozwijał się wyrób naczyń z gliny i srebra, najpopularniejsze były naczynia z gliny. Naczynia, miski, talerze, zdobione były wypukłymi wzorami roślinnymi lub figuralnymi o tematyce mitologicznej. Rozwijała się ceramika, szkła rzymskie były tanie i docierały daleko na północ. Wykorzystywano też brąz, m.in. do luster, mebli.
Malarstwo okresu cesarstwa jest właściwie nieznane, zachowały się tylko nieliczne przykłady fresków z II w.
Sztuka starożytnego Rzymu trwa około 600 lat. Jej rozwój zaczyna się w czasach republiki ( 282- 260 r.) i trwa do przeniesienia stolicy cesarskiej do Konstantynopolu (330 r.).
Sztuka rzymska zyskała w świecie duże znaczenie, o jej sile świadczy także wpływ jaki wywarła na renesans.