Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Natomiast technika badań to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.

Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi. Techniki są więc podrzędne w stosunku do metod.

16. Metody badań pedagogicznych (Pilch, Łobocki)

Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Łobocki wyróżnia metody:

1) Obserwacja - to celowa czynność polegająca na planowanym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu i interpretowaniu . Poprawna obserwacja powinna być:

• celowa - nastawiona na jasno określony cel

• planowa - prowadzona w sposób zorganizowany

• dokładna - wierna, wyczerpująca, wnikliwa

• obiektywna - niezależna od osobistych i subiektywnych odczuć lub oczekiwań obserwatora

Rodzaje obserwacji przydatne w badaniach pedagogicznych wg Łobockiego:

• obserwacja zaprogramowana (skategoryzowana) - z góry przewidziane kryteria badania, jej techniki to technika obserwacji skategoryzowanej oraz technika próbek czasowych

• obserwacja swobodna (nieskategoryzowana) - przydatna w badaniach jakościowych, jej techniki to dzienników obserwacyjnych oraz obserwacji fotograficznej

2) Eksperyment pedagogiczny - metoda badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno-wychowawczej a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań.

Wymagania stawiane eksperymentom pedagogicznym:

• badane zjawisko da się wywołać

• warunki eksperymentu precyzyjnie określone i poddające się manipulacji

• możliwość ponownego przeprowadzenia badań w tych samych warunkach

• możliwość zmierzenia uzyskanych zmian

Techniki eksperymentu pedagogicznego:

a) technika grup równoległych - zakłada ona konieczność uwzględnienia podczas eksperymentu:

• dwojakiego rodzaju grup - grupy eksperymentalnej i kontrolnej

• określonych czynników eksperymentalnych (zmiennych niezależnych) uruchomionych jedynie w grupie eksperymentalnej

• badań początkowych i końcowych mających na celu kontrolę zmiennych zależnych i pośredniczących

b) technika czterech grup - w której oprócz grup eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkowe grupy eksperymentalną i kontrolną, w których to przeprowadza się jedynie badania końcowe

c) technika rotacji - każda z uwzględnionych grup spełnia na przemian funkcję grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej, lub odwrotnie

d) technika jednej grupy - polega jedynie na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej (lub kilki zmiennych) do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych.

3) Testy osiągnięć szkolnych - obiektywny pomiar wyników nauczania (uczenia się), testy służą do diagnozy i zarazem oceny dotychczasowych osiągnięć szkolnych uczniów. Cechy testów:

• trafność - pomiar tego, co chce się zbadać

• rzetelność - dokładność, polega na zbliżonej powtarzalności wyników badań przeprowadzonych w niedużych odstępach czasowych

• normalizacja - normy umożliwiające odpowiednią interpretację otrzymanych wyników testowych

• standaryzacja - wysoki poziom rzetelności i trafności i norm oraz jednolitość postępowania badawczego

Testy o tych cechach zwane są standaryzowanymi, a ich przeciwnością są testy nieformalne.

4) Metoda socjometryczna - polega na podawaniu przez osoby badane nazwiska członków grupy, do której one przynależą, zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Techniki:

• technika socjometryczna J.L. Moreno - staranne i przemyślane pytania tworzące test socjometryczny, pytania mogą dot. najlepszych przyjaciół, osób najbardziej lubianych i nielubianych itp.

• technika „zgadnij kto?” - stosowana najczęściej do uchwycenia osób spełniających określone role w grupie lub odznaczających się interesującymi nas cechami, bada ona strukturę grupy (np. pytanie „to jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią w klasie”)

• plebiscyt życzliwości i niechęci - polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej (bardzo lubię, lubię, jest mi obojętny, raczej nie lubię, nie lubię), umożliwia wgląd we wszystkie stosunki panujące w grupie

5) Metoda sondażu diagnostycznego - przydatna w badaniach jakościowych. Jej techniki to:

• ankieta - zestaw pytań dot. danego problemu badawczego w formie drukowanego formularza, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty bądź półotwarty

• wywiad - w bezpośrednim kontakcie z badanym, odpowiedzi uzyskiwane w formie ustnej, pytania mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty,

• rozmowa - swobodna wymiana myśli, bez ukierunkowywania

6) Analiza dokumentów - polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczej. Dokumenty te dzielimy:

a) ze względy na formę

• pisane (werbalne np. protokoły i sprawozdania z rad pedagogicznych, świadectwa szkolne, prace pisemne uczniów itp.),

• cyfrowych (statystycznych) lub obrazowo-dźwiękowych (np. rysunki, nagrania, fotografie)

• specjalną grupą są prace wytwórcze (konstrukcyjne np. rysunki).

b) ze względu na pochodzenie

• zastane( przypadkowe)

• intencjonalnie twórcze (systematyczne)

Techniki analizy dokumentów:

• technika analizy jakościowej - In. treściowa, to jakościowy opis i interpretacja zawartych w dokumentach treści (jawnych i ukrytych)

• t.a. ilościowej - ilościowy opis jawnej treści przekazów informacyjnych (policzalne dane)

• t.a. formalnej - przeanalizowanie zewnętrznej formy dokumentów (stan, wygląd zewnętrzny, sposób sporządzenia itp.)

Inne - skale ocen, metoda indywidualnych przypadków (analiza jednostkowych losów ludzkich) i metoda monograficzna (przedmiotem różnego rodzaju instytucje wychowawcze).

1. Skala ocen - traktuje się jako samodzielną metodę badań jako pomocniczą technikę badawczą szczególnie w posługiwaniu się metodą sondażu diagnostycznego i obserwacją , a także testów osiągnięć szkolnych i metody socjometrycznej . Skale ocen są metodą mało trafną i rzetelną co nie przekreśla celowości korzystania z nich .

2. Metoda indywidualnych przypadków - niedostatecznie trafna i rzetelna , nazywana zamiennie ,, studium indywidualnych przypadków ”, ,, studium przypadku ”, ,, analizą przypadku ”, ,, metodą kliniczną ” - polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze w celu podjęci działań terapeutycznych .

3. Metoda monograficzna - zwana także badaniem terenowym lub monografią pedagogiczną - jest metodą o podobnej wartości poznawczej co metoda indywidualnych przypadków . Dotyczy opisu i analizy funkcjonowania konkretnej instytucji opieki , wychowania i kształcenia , badania tego typu mają na celu ukazanie sposobu działania przyczyny osiągnięć lub niepowodzeń oraz opracowanie koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych .

---