Temat nr 12
Pieśń - to gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką (pieśni ludowe, pieśni średniowieczne), od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu.
Pochodzenie pieśni wyprowadza się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki (utwory śpiewane przy wtórze liry bądź cytry).
Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej.
Nowożytny kształt pieśni jako wiersza wywodzi się z utworów Horacego i Od greckich. U Horacego stała się samodzielną formą literacką.
W średniowiecznej literaturze, pieśni były epickimi utworami narracyjnymi o tematyce historycznej, np. Pieśń o Rolandzie będąca lekturą szkolną.
Przykładem polskiej pieśni może być: Pieśń IX, Pieśń V - o spustoszeniu Podola lub Pieśń II Jana Kochanowskiego.
Podział pieśni ze względu na tematykę
pieśni religijne (psalmy)
biesiadne
filozoficzne
okolicznościowe
patriotyczne
państwowe
wojenne
miłosne
związane z pracą, np. pasterskie
chwalebne
Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii; do tradycji pieśni Horacego nawiązał w Polsce Jan Kochanowski; obok najczęściej uprawianej pieśni jako wiersza lirycznego, często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej odmiany (w oświeceniu), związane z ramą sytuacyjną - np.:
- pieśń powitalna i pożegnalna
- pieśń pochwalna
- pieśń biesiadna (Kochanowski "Dzbanie mój pisany, dzbanie polewany")
- pieśń poranna, pieśń wieczorna
Obok pieśni jako gatunku istnieją pieśni popularne - ludowe, żołnierskie, powstańcze, legionowe.
Cechy pieśni
uproszczona budowa
prosta składnia
układ stroficzny
częste refreny
paralelizmy (powtórzenie jakiegoś elementu)
rytmizacja
Temat nr 27
Tragedia regularna
W skład rozbudowanego sytemu norm estetycznych tragedii klasycystycznej wchodziły zasady prawdopodobieństwa, zasady dobrego smaku, zasady stosowności (decorum), zasada trzech jedności, zasada pięciu aktów, wysoki styl retoryczny bogaty w wyszukane figury. Ściśle określony był status bohatera tragedii, co związane było z jej rozumieniem jako gatunku wysokiego - bohaterami mogły być tylko osoby wysoko urodzone (monarchowie, książęta) lub legendarni bohaterowie. Stałość schematu kompozycyjnego, sposób doboru bohaterów oraz nacisk na elementy intelektualne i erudycyjne nadały tragedii klasycystycznej charakter sztuki elitarnej, powiązanej ze środowiskami dworskimi.
W tragedii klasycystycznej występowały jednak także liczne i ważne odstępstwa od zasad tragedii starożytnej. Najważniejsze to całkowita eliminacja chóru oraz brak motywacji metafizycznej, którą całkowicie zastąpiła motywacja psychologiczna - konflikt tragiczny nie miał w tragedii klasycystycznej związku z fatum, ale opierał się na przeciwieństwie namiętności i nakazów moralnych. Ponadto tragedia klasycystyczna rozszerzyła zakres tematyczny o wątki biblijne i historyczne.
Występujące w tragedii klasycystycznej stałe napięcie między prawdopodobieństwem psychologicznym i fabularnym a normami estetycznymi tragedia tzw. pseudoklasycyzmu (np. Barbara Radziwiłłówna Alojzego Felińskiego całkowicie przezwyciężyła na rzecz norm estetycznych, co doprowadziło skonwencjonalizowania gatunku. Ponadto w tragedii pseudoklasycznej szczególnego znaczenia nabiera kategoria patosu - niezmienny, jednolity ton wzniosłości i związana z nią surowa jednolitość języka poetyckiego stają się dla tragedii pseudoklasycystycznej naczelną zasadą gatunkową.
Utwór dramatyczny o silnie zarysowanym konflikcie moralnym, ideowym, psychologicznym, prowadzącym nieuchronnie do klęski
wybitnej i szlachetnej jednostki; powstała w starożytnej Grecji; do tragedii antycznej nawiązała tragedia klasycystyczna.
Komedia
W obrębie rodzaju dramatu w oświeceniu najbujniej rozwinęła się komedia.
Jest to gatunek dramatu, do którego należą utwory o pogodnej tematyce i żywej najczęściej akcji, z elementami komizmu i satyry. Komedia powstała w starożytnej Grecji w V w. p.n.e. w wyniku przekształcenia pochodów ku czci boga winnej latorośli Dionizosa. Gatunek ten należał do kategorii gatunków niskich (hasło: zasada decorum). Jego najwybitniejszym przedstawicielem w starożytnej Grecji był Arystofanes. Antyk i klasycyzm traktowały komedię
jako przeciwieństwo tragedii.
Jest to utwór o pogodnej tematyce i żywej akcji zamkniętej rozwiązaniem pomyślnym dla bohaterów. Gatunek ten posługuje się komizmem sytuacyjnym, charakterologicznym i językowym.
Zgodnie z założeniami komedii klasycystycznej utwór powinien zawierać morał, co często prowadziło do ogólnikowego przedstawiania zagadnień i postaci, a to z kolei do powstawania utworów o podobnej tematyce i konstrukcji fabuły.
Ilustracją niech będzie dramat Juliana Ursyna Niemcewicza "Powrót posła". Dwóch kawalerów stara się o rękę panny. Jeden z nich to młodzieniec szlachetny, drugi dorobkiewicz. Kiedy wszystkie matactwa dorobkiewicza wychodzą na światło dzienne, ten traci jakiekolwiek szanse poślubienia dziewczyny. Charaktery postaci są jednoznaczne, czarne lub białe, podkreślone nazwiskami: Szarmantcki, Gadulski. Podobny rodzaj komedii tworzył Franciszek Bohomolec, jednak innowacją Niemcewicza w tym dramacie było podjęcie aktualnej tematyki politycznej.