Postanowienia Traktatu z Maastricht
Traktat ten powstał na konferencji międzyrządowej w Maastricht w Holandii w grudniu 1991 roku. Wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Stanowi obok Jednolitego Aktu Europejskiego najpoważniejszą zmianę postanowień traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich. Zgodnie z Traktatem z Maastricht, Europejska Wspólnota Gospodarcza zmieniła nazwę na Wspólnotę Europejską. Zdefiniowana została Unia Gospodarcza i Walutowa wraz z instytucjonalnymi i prawnymi środkami dochodzenia do niej. Współpraca państw członkowskich na polu polityki zagranicznej została zawarta we Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa (tzw. II Filar Unii Europejskiej). Ponadto Traktat z Maastricht wzmocnił uprawnienia Parlamentu Europejskiego. Poszerzono zakres współpracy Wspólnot w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wprowadzono do priorytetów Wspólnot nowe sektory (sieci transeuropejskie, edukacja, szkolenia zawodowe, ochronę zdrowia i środowiska naturalnego). Traktat z Maastricht składa się z siedmiu Tytułów: I Postanowienia ogólne; II Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w celu ustanowienia Wspólnoty Europejskiej, III Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, IV Postanowienia zmieniające Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, V Postanowienia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, VI Postanowienia dotyczące współpracy w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, VII Postanowienia końcowe. Zaznaczono też z góry etapy dalszego reformowania traktatów w przyszłości (Traktat Amsterdamski).
Najważniejsze postanowienia traktatu z Maastricht dotyczyły utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Traktat przewidywał wprowadzenie jednolitej waluty w trzech fazach: a) liberalizacji przepływu kapitału, rozpoczętej 1 stycznia 1990 roku, b) osiągania zbieżności polityk gospodarczych państw członkowskich, rozpoczętej 1 stycznia 1994 roku, c) stworzenia jednolitej waluty (euro) i ustanowienia Europejskiego Banku Centralnego, przejmującego odpowiedzialność za politykę monetarną strefy euro, co nastąpiło 1 stycznia 1999 roku. W trzeciej fazie udziału nie wzięła Wielka Brytania, która zachowała swoją walutę narodową (funta brytyjskiego); natomiast Dania, która 2 czerwca 1992 roku odrzuciła traktat z Maastricht w referendum, w grudniu 1992 roku na mocy tzw. decyzji z Edynburga uzyskała możliwość nieuczestniczenia we wspólnej walucie (oraz trzy inne wyłączenia) i 18 maja 1993 roku w drugim referendum zaakceptowała traktat.
Traktat z Maastricht wprowadzał europejskie obywatelstwo, przysługujące każdemu obywatelowi każdego państwa członkowskiego. Pozwalało ono m.in. na swobodne poruszanie się i przebywanie w obrębie Wspólnoty, głosowanie i kandydowanie w wyborach europejskich i lokalnych w państwie zamieszkania, zgłaszanie petycji do Parlamentu Europejskiego i skarg do Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich) oraz zwracanie się o opiekę dyplomatyczną lub konsularną trzeciego państwa członkowskiego UE w przypadku braku możliwości opieki ze strony własnego państwa.
Traktat z Maastricht jako pierwszy traktat europejski zawierał subsydiarność jako ogólną zasadę funkcjonowania Wspólnoty, mówiąc że działania na szczeblu europejskim będą podejmowane tylko jeśli zamierzone cele mogą być lepiej osiągnięte w ten sposób niż poprzez działania na szczeblu narodowym.
Postanowienia Traktatu z Nicei
Traktat nicejski (oficjalnie: Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne), TN, umowa międzynarodowa parafowana w grudniu 2000 r., podpisana 26 lutego 2001 r. w Nicei. TN wszedł w życie 1 lutego 2003 roku.
Traktat nicejski był pomyślany przede wszystkim jako mający zreformować Unię Europejską, by mogła sprawnie działać po przyjęciu 10 nowych krajów z Europy Środkowej i Południowej. Z tego powodu w pracach nad TN aktywnie uczestniczyły delegacje rządowe krajów kandydackich, choć formalnie rzecz biorąc traktat podpisało tylko 15 państw członkowskich.
Wejście w życie Traktatu nicejskiego przez pewien czas stało pod znakiem zapytania, ponieważ w referendum przeprowadzonym 7 czerwca 2001 r. w Irlandii większość (54%) głosujących opowiedziała się przeciwko ratyfikacji TN. Referendum jednak zostało powtórzone 19 października 2002 r. i tym razem większość była za ratyfikacją.
Najważniejsze postanowienia TN
-Komisja Europejska od następnej kadencji ma składać się z liczby komisarzy równej liczbie krajów członkowskich (1 kraj = 1 komisarz). Dopiero, gdy Unia będzie się składała z co najmniej 27 członków, liczba komisarzy będzie mniejsza od liczby członków, komisarze zaś będą wybierani według opartego o zasadę równości systemu rotacji.
-Wzmocnienie pozycji przewodniczącego Komisji Europejskiej - może on określać podział kompetencji pomiędzy komisarzy, mianować wiceprzewodniczących, a cała Komisja działa pod jego politycznym kierownictwem.
-Poszerzenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie UE o 28 kolejnych dziedzin (m.in. przy wyborze przewodniczącego Komisji).
-Wprowadzenie nowych zasad głosowania większością kwalifikowaną w Radzie. Poszczególnym krajom przydzielono głosy ważone nieco bardziej proporcjonalnie do ich wielkości, jednak nadal np. Niemcy (82 mln mieszkańców) mają mieć tyle samo głosów (29), co liczące po ok. 60 mln mieszkańców Francja, Wielka Brytania i Włochy.
Wstępnie przydzielono też głosy dla krajów kandydackich. Polska uzyskała 27 głosów, czyli tyle samo co Hiszpania i niewiele mniej od największych krajów. Postanowienia te miały tylko status deklaracji, zostały jednak potwierdzone przez Traktat ateński.
-Nowe rozdzielenie miejsc w Parlamencie Europejskim pomiędzy państwa członkowskie. Po rozszerzeniu PE będzie się składał z 732 posłów. Polsce wstępnie przydzielono 54 miejsca; w związku z nie przystąpieniem Rumunii i Bułgarii liczba ta będzie wynosić 50.
-Reforma organów sądowniczych - utworzenie trójinstancyjnego systemu sądownictwa. Sąd Pierwszej Instancji nabrał charakteru samodzielnego organu wspólnotowego, zaś w ramach SPI mogą zostać utworzone Izby Sądowe orzekające w określonych sprawach w I instancji. Od rozstrzygnięć Izb Sądowych służy środek odwoławczy do SPI.
Anna Flens, kl. IIa