Rembrandt Wymarsz strzelców (Straż nocna)

autor — Rembrandt

data powstania — 1642

technika — olej na płótnie

wymiary — 363 × 437 cm

miejsce przechowywania — Amsterdam, Rijksmuseum

Jest to najsłynniejsze dzieło najwybitniejszego malarza holenderskiego XVII w.. Zyskał on sławę jako malarz jeszcze w Lejdzie, a renomę tę utrzymał też po przeniesieniu się w 1631 r. do Amsterdamu. Powstały w 1642 r. obraz należy do specificznego dla malarstwa holenderskiego garunku portretu zbiorowego. Ukazuje strzelców i oficerów kompanii milicji miejskiej dowodzonej przez kapitana Fransa Baninngha Cocqa. Wychodzą oni z wielkiej bramy, z półmroku, na światło ulicy, by wyruszyć w uroczysty pochód po Amsterdamie, przy dźwięku bębnów, prezentując broń i chorągiew. Obraz nie jest tylko portretem, ale stanowi symbol militarnej siły Amsterdamu oraz porządku, praworządności i dobrobytu miasta, gwarantowanych przez oddziały obywatelskich gwardii.

Tak jak w innych swych portretach zbiorowych (np. Lekcjii anatomii dra Nicolaesa Tulpa z 1632 r.) Rembrandt dokonał tu przełomu wobec tradycji. Zamiast prostego zestawienia odrębnych wizerunków portretowanych osób, stworzył bogatą, poruszoną, gwarną scenę narracyjną; przedstawił pełne dramaturgii wydarzenie. Nadał przy tym obrazowi patos i monumentalność. Snopami skupionego światła podkreślił przemyślany rozdział figur na grupy. Światłem i impastowym nakładaniem farby stworzył sugestywne wrażenie dotykalności i prawdziwości materii i ich faktur (np. strojów obu pierwszoplanowych postaci). Iluzyjnymi trikami „przebił” granicę między przestrzenią obrazową a przestrzenią widza. Uderzające jest złudzenie, że przedstawione postacie wychodzą właśnie z impetem przed obraz, a my, widzowie będziemy musieli zaraz ustąpić miejsca dla ich przemarszu.

Wbrew dawnej legendzie o odrzuceniu dzieła i niechętnej reakcji zamawiających, obraz był wielkim triumfem Rembrandta u amsterdamskiej publiczności.

Obraz nosił dawniej tytuł Straż nocna, lecz po konserwacji w latach sześćdziesiątych okazało się, że przedstawia on scenę dziejącą się za dnia.

Antoni Ziemba

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA