Zimna wojna, określenie stosunków pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR i grupą państw socjalistycznych po II wojnie światowej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu. Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu Spokojnego.
Doktryna Trumana, ogłoszona przez prezydenta Stanów Zjednoczonych H. Trumana w orędziu wygłoszonym do Kongresu 12 marca 1947. Głosił poparcie gospodarcze i militarne USA dla wszystkich narodów sprzeciwiających się zewnętrznym i wewnętrznym naciskom zmierzającym do ich podporządkowania. Pierwotnie doktryna Trumana dotyczyła Grecji i Turcji, z czasem objęła wszystkie państwa zagrożone komunizmem.
Plan Marshalla, Program Odbudowy Europy, amerykański program pomocy gospodarczej dla Europy po II wojnie światowej. Sformułowany został przez generała, ówczesnego sekretarza stanu G.C. Marshalla. Istota programu sprowadzała się do udzielenia pomocy finansowej wszystkim krajom Europy w formie bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych – rozdysponowano kwotę 13,5 mld dolarów.
Teheran (28.11 – 1.12.1943) Churchill, Roosevelt, Stalin: kresy wschodnie dla Rosji; drugi front w Normandii; ustalono, że Iran i Austria będą po wojnie niepodległe; plany wciągnięcia neutralnej Turcji do koalicji; poruszono kwestię powojennych Niemiec; ogłoszono konieczność powołania ONZ
Jałta (4-11.02.1945) Churchill, Roosevelt, Stalin: granica Polski na linii Curzona, zapowiedziano przesunięcie jej granic na północy i zachodzie, reorganizacja Rządu Tymczasowego; ZSRR jako pierwsze otrzyma odszkodowania wojenne; utworzono Radę Bezpieczeństwa (fundament ONZ); decyzja o przeniesieniu jeńców wojennych do ojczyzn
Poczdam 17.07 – 2.08.1945) Churchill (po wyborach Attlee), Truman, Stalin: decyzja wprowadzenia zasady 5D w Niemczech (denazyfikacja, demokratyzacja, decentralizacja, demilitaryzacja, decentralizacja); potwierdzeni podziału Niemiec, proces norymberski; powołanie Sojuszniczej Rady Kontroli i Rady Powierniczej; ustalenie przebiegu granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej; postanowiono dokonać mosowych przesiedleń Niemiec z Polski, Czechosłowacji i Węgier; podział Niemiec i Berlina na 4 strefy okupacyjne; powołano Radę Ministrów Spraw Zagranicznych dla opracowania traktatów pokojowych
Wojna koreańska (1950-53) - wojna pomiędzy Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną, dążącą do opanowania całego Półwyspu Koreańskiego, a Republiką Koreańską wspieraną przez siły Organizacji Narodów Zjednoczonych. Walki zakończyły się utrzymaniem podziału Korei na dwa państwa. Przyczyny: chęć ekspansji komunizmu, ekspansyjne ambicje Kim Ir Sena, 1950 – Korea południowa wyłączona ze strefy wpływów USA. Przebieg: rozpoczęła się 25 czerwca ’50. Organizacja Narodów Zjednoczonych zdecydowała się udzielić wojskowej pomocy zaatakowanej Republice Korei. Pod sztandarami tej organizacji na Półwysep Koreański wysłano 380 tysięcy żołnierzy, głównie amerykańskich, dowódcą był Douglas MacArthur. Zanim jednak siły ONZ dotarły na Półwysep Koreański, wojska Północy zajęły już prawie cały obszar Korei. 15 września 1950 roku, generał Douglas MacArthur dokonał desantu na tyłach wojsk północnokoreańskich pod Inczon. Operacja ta zakończyła się sukcesem. Wojska amerykańskie, wbrew woli ONZ i prezydenta Trumana, przekroczyły 38 równoleżnik, stanowiący linię podziału pomiędzy dwoma częściami Korei i wkrótce komuniści zostali wyparci pod chińską granicę. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna właściwie przestała istnieć. W listopadzie 1950 roku, Chińska Republika Ludowa wysłała do Korei ponad 400-tysięczną armię "ochotników".ONZ potępiła interwencje chińską. Wojska amerykańskie zostały zmuszone do odwrotu. Front ustabilizował się w okolicach Seulu. Żadna ze stron nie mogła uzyskać przewagi. Walki miały bardzo krwawy przebieg. Po dwóch latach w lipcu 1953 roku podpisano rozejm w Panmundżon. Skutki: bardzo duża liczba ofiar; świat stanął na krawędzi konfliktu nuklearnego - gdyby Amerykanie użyli broni atomowej Związek Radziecki mógłby odpowiedzieć tym samym; zaostrzenie stosunków na linii Wschód – Zachód, wzrost znaczenia ONZ.
Powstanie robotnicze 1953 r. - Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD) przeżyła w czerwcu 1953 swój pierwszy wstrząs polityczny. Przyczyny: ateizacja społeczeństwa; militaryzacja społeczeństwa; próba zwiększenia wydajności pracy przez partię; kolektywizacja rolnictwa; rozbudowa przemysłu ciężkiego kosztem produkcji; racjonowanie żywności; sprzeciw wobec SED (Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności); śmierć Stalina. Skutki: nowy kurs partii SED (pozorna odwilż); przykład dla innych powstań; włączono NRD do Układu Warszawskiego; ogłoszenie przez ZSRR suwerenność NRD w 1954 r.
II kryzys berliński (październik 1958 r.) - bezpośrednią przyczyną były trudności gospodarcze w NRD. Berlin był „oknem na świat” NRD. oświadczył, że uzbrojenie RFN i przyłączenie do NATO to pogwałcenie trakatu z Jałty, a obecność wojsk zachodnich jest nieuprawniona i Berlin winien stać się stolicą NRD. Chruszczow ten pogląd zaakceptował. 27 XI ‘58 – bój o Berlin - Chruszczow przekazał wówczas krajom wielkiej czwórki propozycję (w formie niemalże żądania) opuszczenia Berlina. Domagał się wycofania wszelkich wojsk tak, aby miasto to stało się strefą zdemilitaryzowaną pod kontrolą ONZ. Na realizację wyznaczyło 6 miesięcy, co nadawało nocie charakter ultimatum. Gdyby warunki radzieckie zostały odrzucone Chruszczow zapowiedział przekazanie praw do Berlina i odpowiedzialności za Niemcy jako całość NRD. Wywołało to konsternację mocarstw i ogólny kryzys. II kryzys berliński wiąże się także z budową muru berlińskiego.
Budowa muru berlińskiego – zbudowany z inicjatywy W. Ulbrichta, 13 sierpnia 1961 r. zamknęły przejścia do Berlina Zachodniego, wstrzymano komunikację między obydwoma sektorami miasta. Istniał od sierpnia 1961 r. do listopada 1989: system umocnień długości 45,1 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe, miny) oddzielający Berlin Wschodni, stolicę NRD i miejscowości zachodniej Brandenburgii od Berlina Zachodniego.
Ostpolitik - termin politologiczny dla określenia poczynań dyplomacji niemieckiej wobec wschodnich sąsiadów. Autorami tych planów byli W. Brandt i H. Wehner, przywódcy rządzącej wówczas w RFN SPD. Efektem były układy z ZSRR i PRL zawarte w 1970, a w 2 lata później z NRD. Zasadą była akceptacja przez wszystkie strony granicznego status quo. Stały się one także podstawą polityki niemieckiej nazywanej taktyką "rozmiękczania komunizmu", która polegała na finansowym wspieraniu niektórych państw bloku sowieckiego m.in. PRL.
System stalinowski (na przykładzie Polski) - okresem stalinizmu w Polsce nazywamy lata 1945 – 1956, wówczas w Polsce zaczęto budowę nowego ustroju z Polsce na podobieństwo ZSSRowskiego. Rok 1947 był bowiem rokiem wyborów do Sejmu, które zakończyły się całkowitym zwycięstwem partii komunistycznych. W 1948 roku utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, na scenie politycznej była ona najbardziej znacząca. W tym czasie następowała dalsza sowietyzacja życia w Polsce. W strukturach polskich władz pracowało wielu działaczy radzieckich, a sprawa ta dotyczyła zwłaszcza Wojska Polskiego. Przystąpiono do walki z kościołem katolickim, który w Polsce miał bardzo silną pozycję. Kulminacyjnym wydarzeniem związanym z prześladowaniem kościoła była aresztowanie, 26 września 1953 r. Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. W 1952 roku Sejm przyjął Konstytucję. Dokument był wzorowany na konstytucji radzieckiej, a poprawki nanosił sam Józef Stalin. Zmieniono w niej nazwę Polski na Polską Rzeczpospolitą Ludową. Kolejnym podobieństwem do ustroju jaki panował w ZSRR za czasów Stalina, był kult polskiego przywódcy, Bolesława Bieruta. W kraju zapanował powszechny terror, który dotykał każdego podejrzanego nawet o inne poglądy, a śmierć Stalina w 1953 nie przyniosła żadnych zmian. Dopiero po pewnym czasie zauważyć można było nieznaczne, kosmetyczne z pozoru zmiany. W 1954 roku z więzienia wyszedł Władysław Gomułka, zlikwidowano Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Z wolna ten jeden z najgorszych okresów w historii Polski dobiegał końca.
KC PZPR i jej I Sekretarze – Bolesław Bierut (12.1948-04.56), Edward Ochab (04.1956-10.56), Władysław Gomułka (10.1956-12.1970), Edward Gierek (12.1970-09.1980), Stanisław Kania (09.1980-10.1981), gen. Wojciech Jaruzelski (10.1981-07.1989), Mieczysław Rakowski (07.1989-01.1990)
Kryzyz 1956 r. (poznański czerwiec) - przyczyny: wycofanie się władz państwowych z wcześniej przyjętych zobowiązań (zmiany systemu płac akordowych i organizacji pracy, zwrotu bezprawnie pobranego podatku od wynagrodzeń najlepszych robotników). Przebieg: rankiem 28 czerwca ok. 100 tys. osób wyszło na ulice, demonstrując pod hasłem Chleba i wolności. Zajmowano gmachy publiczne, rozbito więzienie, podjęto próbę opanowania siedziby Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, gdzie najpierw obrońcy, a później atakujący użyli broni. Podjęło decyzję o stłumieniu wystąpień siłą. Do miasta wkroczyły liczące ponad 10 tys. oddziały wojska i Korpusu Bezpieczeństwa dowodzone przez generała S. Popławskiego. Pacyfikacja miasta trwała do 29 czerwca. Skutki: zginęło ponad 70 osób, kilkaset zostało rannych, prawie 700 aresztowano, aktywizacja robotników w całej Polsce, uchwała o naprawie „błędów i wypaczeń”, śledztwa uczestników powstania, zmniejszenie opodatkowania.
Konflikt radziecko-chiński (1965-1976) – przyczyny: rywalizacja polityczna między ZSRR a Chinami, kwestia przywództwa w ruchu komunistycznym, polityka zagraniczna (odbudowa radziecko –jugosłowiańskich stosunków dyplomatycznych, rezygnacja z koncepcji trzeciej wojny światowej, kwestia Tajwanu, Chruszczow chciał baz atomowych w Chińskiej Republice Ludowej, traktowanie Chin jako gorszego przez ZSRR. Przebieg: 1956 – polski październik (antysowiecki), 1956 – kryzys na Węgrzech (antykomunistyczny), 1958 – „wielki skok”, 1959 – kryzys ekonomiczny w Chinach, 1959 – powstanie w Tybecie, 1959- konflikt graniczny z Indiami, 1959 – 10. rocznica powstania Chin, wizyta Chruszczowa, 1960 - z Chin wycofani zostali wszyscy eksperci radzieccy, 1969 - graniczny zatarg na rzece Ussuri. (W efekcie Mao dokonał zwrotu w chińskiej polityce zagranicznej i nawiązał stosunki z USA, 1959- Chruszczow w Camp David – spotkanie z Eisenhowerem (Ameryka nie chce być na zawsze w Niemczech) wg Mao to „bratanie się z wrogiem”.