1. Geologia podstawowa – gałąź geologii zajmująca się problemami historii i budowy Ziemi. W jej obrębie wyróżnić możemy następujące działy: geologia dynamiczna, historyczna, regionalna.
Geologia stosowana wykorzystuje wyniki geologii podstawowej do celów praktycznych. Wyodrębniana jest np: geologie złóż, inżynierską, środowiska, gospodarczą i hydrogeologie.
3. Planetezymale - pierwotne małe bryły materii wyrwanej ze Słońca na skutek bliskiego przejścia innej gwiazdy.
4. Meteoryt – pozostałość drobnego skalnego ciała niebieskiego przyciągniętego przez znacznie większe ciało niebieskie, która w postaci ciała stałego dotarła do jego powierzchni.
5. Wiek bezwzględny - to wiek skał lub zdarzeń geologicznych wyrażony w latach, które upłynęły od tego zdarzenia do dziś.
6. Wiek względny - wiek obiektów geologicznych (skał, deformacji tektonicznych) oraz zdarzeń w odniesieniu do innych obiektów geologicznych. Określanie wieku względnego ustala tylko, które elementy i zdarzenia są starsze, a które młodsze, bez podawania wieku w latach.
7. Zasada superpozycji mówi, że pole (siła) pochodzące od kilku źródeł jest wektorową sumą pól (sił), jakie wytwarza każde z tych źródeł. Spełniają ją pole elektromagnetyczne i pole grawitacyjne.
8. Stopień geotermiczny - wartość współczynnika określającego, co ile metrów w głąb ziemi temperatura przyrasta o 1 °C. Wartość stopnia geotermicznego zależy miedzy innymi od głębokości zalegania ciał magmowych, przewodnictwa cieplnego skał, tektoniki czy ukształtowania powierzchni ziemi.
9. Litosfera– zewnętrzna sztywna powłoka Ziemi obejmująca skorupę ziemską i warstwę perydotytową zaliczaną do górnej części płaszcza ziemskiego. Wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje litosfery: kontynentalną i oceaniczną. Występuje też litosfera pośrednia nazywana sublitosferą.
10. Astenosfera – warstwa płaszcza ziemskiego, położona na głębokości od 100 do 400 km pod powierzchnią Ziemi tuż pod litosferą.
11. Płaszcz to warstwa Ziemi o grubości ok. 2900 kilometrów, leżąca pomiędzy skorupą a jądrem. W skład płaszcza wchodzi ok. 70% objętości skał ziemskich (materii ziemskiej). Wyróżnia się płaszcz dolny i górny oraz fazę przejściową.
12. Jądro Ziemi – wewnętrzna część Ziemi. Hipotezy o jego budowie i cechach fizyczno-chemicznych opierają się głównie na badaniu rozchodzenia się fal sejsmicznych podczas trzęsień ziemi.
13. Dolina ryftowa – głęboka rozpadlina dna oceanicznego (rzadziej na powierzchni kontynentu), z której co jakiś czas wypływają intensywne strumienie lawy bazaltowej. Pod nią, w astenosferze, występują ogniska magmowe związane z emisją ciepła z głębokiego płaszcza.
14. Gujot - rodzaj góry podwodnej o kształcie ściętego stożka; jest to pozostałość podwodnego wulkanu, którego wierzchołek, pierwotnie wyrastający ponad powierzchnię wody, został zniszczony, głównie wskutek abrazyjnej działalności fal morskich.
15. Orogeneza – (ruchy orogeniczne, górotwórczość, ruchy górotwórcze, fałdowanie) – powstawanie gór z przyczyn tektonicznych.
16. Hipocentrum to położone w głębi Ziemi źródło rozchodzenia się fal sejsmicznych, czyli ognisko trzęsienia ziemi. Prostopadle nad hipocentrum, na powierzchni Ziemi, znajduje się epicentrum. Epicentrum – miejsce na powierzchni skorupy ziemskiej położone w najbliższej odległości (prostopadle) nad ogniskiem trzęsienia ziemi (hipocentrum).
17. Sill (żyła pokładowa) – intruzja zgodna, powstająca na skutek wciskania się magmy między cienkie szczeliny równoległe do uławicenia zwykle w skałach osadowych. Powstają wtedy cienkie żyły magmowe o dużej rozciągłości, pomiędzy dwiema warstwami skalnymi.
18. Lakkolit – intruzja zgodna czyli wdzieranie się magmy w skorupę ziemską i nieprzedostanie się jej na powierzchnię. Jest to jedna z form zjawisk plutonicznych.
19. Lopolit - charakterystyczna forma dla zjawisk plutonicznych, związana z intruzją magmy pomiędzy nadległe warstwy skalne, bez przedostania się jej na powierzchnię ziemi. Lopolit jest odwróconą formą lakolitu. Jego kształt jest soczewkowaty, przy czym spąg jest wypukły, natomiast strop wklęsły lub płaski.
20. Fakolit - niewielka forma intruzji magmowej ze skał plutonicznych i subwulkanicznych w kształcie soczewki, występująca zgodnie z ułożeniem sfałdowanych warstw skalnych. Należy do intruzji zgodnych dostosowując się swoim przebiegiem do ułożenia warstw, w których występuje.
21. Dajka (żyła niezgodna) – ciało skalne powstałe przez intruzję magmy niezgodnie z układem starszych warstw skalnych i przecinające te warstwy. Może mieć grubość od kilku milimetrów do kilkuset metrów, a długość do kilkuset kilometrów.
22. Żyła kominowa – intruzja magmowa o kształcie walca o niewielkiej średnicy, zlokalizowana w kominie wulkanicznym. W sytuacji gdy żyła kominowa ma dużą średnicę klasyfikowana jest jako pień wulkaniczny. W przypadku odsłonięcia na powierzchni Ziemi może tworzyć nek wulkaniczny.
23. Batolit — wielka intruzja o kształcie niezgodnym, rozciągająca się w głąb skorupy ziemskiej do głębokości nieosiągalnych dla badań geologicznych.
24. Apofiza – ciało skalne, żyła, będąca bocznym podrzędnym, mniejszym i najczęściej ślepym odgałęzieniem większej żyły lub ciała magmowego (intruzji).
25. Stratowulkan - geol. miejsce wybuchu i naprzemiennego wydobywania się magmy oraz materiału piroklastycznego z wnętrza wulkanu. Także góra w kształcie stożka powstała w miejscu wybuchu wulkanu z produktów jego erupcji. Jego stożek budują skały piroklastyczne czyli powstałe ze stałych produktów wydostających się z wnętrza wulkanu (głazy, kamienie, bomby wulkaniczne, lapilli, pumeks, scoria, popioły wulkaniczne, pyły). Klasycznymi przykładami stratowulkanów są Fudżi (3776 m n.p.m.) i Wezuwiusz (1281 m n.p.m.).
26. Wulkan tarczowy – typ wulkanu o szerokim i spłaszczonym stożku o kącie nachylenia nie większym niż 8°. Jego cechą charakterystyczną jest brak gwałtownych erupcji, z jego wnętrza wydobywa się rzadka i bardzo gorąca lawa zasadowa. Ten typ wulkanu można skontrastować ze stratowulkanem.
27. Kopuła lawowa (kopuła wulkaniczna) – jedna z form intruzji magmowych związana z zjawiskami wulkanicznymi, polegającym na wdzieraniu się magmy w komin wulkaniczny i nieprzedostaniem się jej na powierzchnię. Kopuły powstają w wyniku spiętrzenia i szybkiego krzepnięcia wydostającej się magmy o dużej lepkości.
28. Bomba wulkaniczna – rodzaj materiału piroklastycznego, który jest wyrzucany w powietrze w czasie wybuchu wulkanu. Umowna wielkość minimalna wynosi 64 mm, ale bomby te mogą dochodzić do kilku metrów długości i mieć masę 200 ton. Mają wrzecionowaty kształt (powodowany przez ruch wirowy w czasie zastygania w powietrzu)
29. Scoria - skorupa na powierzchni lawy cechująca się dużą porowatością dającą w efekcie gąbczastą strukturę. Przeważnie związana jest z lawami o składzie bazaltu.
30. Lapille – typ materiału piroklastycznego wyrzucanego podczas erupcji wulkanu. Są to cząstki i okruchy skalne (pokruszona lawa, pochodząca z poprzednich wybuchów wulkanu oraz świeża – krzepnąca w czasie lotu).
31. Piaski i popioły wulkaniczne- drobne cząsteczki materiału wulkanicznego, często drobne kryształy z wrostkami szkliwa lub kryształy oblepione szkliwem. powstają z wyrzuconych kryształków minerałów wykrystalizowanych w lawie (najczęściej z lawy kwaśnej) przed wybuchem, z rozpylonych cząstek lawy w powietrzu lub pyłu skał wulkanicznych roztartych siłą wybuchu.
32. Pumeks to wulkaniczna skała magmowa zbudowana z porowatego (ponad 50% porów) szkliwa wulkanicznego powstałego z silnie gazującej, pienistej lawy. Ma szklistą, drobnoziarnistą strukturę. Powstaje głównie z kwaśnych odmian lawy.
33. chmura gorejąca - częste zjawisko towarzyszące erupcjom wulkanicznym, mieszanina gorących gazów wulkanicznych i materiału piroklastycznego (popiołów i okruchów skalnych), które przemieszczają się z dużą prędkością (do 150 km/h) w dół stoków wulkanu. Temperatura gazów może osiągać nawet 700-1000 °C.
34. Spływ popiołowy – rodzaj katastrofy naturalnej podobnej do powodzi, wywołanej przez aktywność wulkaniczną, polegający na gwałtownym spływie lawin błotnych.
35. Fumarola – rodzaj ekshalacji wulkanicznych towarzyszących czynnym wulkanom. Przez fumarole wydostają się gazy, spośród których najważniejsze to chlorowodór i dwutlenek siarki oraz para wodna pochodzenia wulkanicznego, bogate w różne składniki chemiczne, o temperaturze od 300 do 1000 °C. Występuje najbliżej erupcji.
36. Solfatara - rodzaj ekshalacji wulkanicznych umiarkowanie gorących (o temperaturze 100 - 300ºC). Składają się głównie z przegrzanej pary wodnej, dwutlenku węgla i siarkowodoru, z którego wytrąca się nieraz duża ilość siarki. Zazwyczaj towarzyszą wulkanom drzemiącym i wygasającym. Często traktowane jako odmiana fumaroli.
37. Mofeta – rodzaj ekshalacji wulkanicznych, chłodny wyziew (o temp poniżej 100 °C), zawierający głównie dwutlenek węgla, bez większej obfitości pary wodnej. Także otwór, z którego wydobywają się te ekshalacje.
38. Gejzer – rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie wyrzuca słup wody i pary wodnej o temperaturze wrzenia. Woda z gejzerów ogrzewana jest w procesie hydrotermalnym przez magmę zalegającą kilka kilometrów pod powierzchnią ziemi. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale dla każdego źródła odstępy pomiędzy kolejnymi wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na wysokość nawet 30-70 m.
39. Eksfoliacja, jeden z procesów mechanicznego wietrzenia skał, spowodowany dobowymi wahaniami temperatury. W ciągu dnia, wskutek działania promieni słonecznych nagrzewa i rozszerza się zewnętrzna, cienka powłoka skały. W nocy, pod wpływem obniżonej temperatury, powłoka kurczy się powodując znaczne naprężenia pomiędzy wystawioną na bezpośrednie oddziaływanie temperatury, zewnętrzną częścią, a resztą skały.
40. Zamróz, wietrzenie mrozowe– rodzaj wietrzenia fizycznego, polegający na rozsadzaniu lub rozkruszaniu skał w wyniku działania ciśnienia wytworzonego przez wielokrotnie zamarzającą i rozmarzającą wodę znajdującą się w szczelinach, porach skał.
41. Gołoborze– rodzaj pokrywy stokowej lub wierzchowinowej (grzbietowej), składającej się z lekko redeponowanego rumoszu skalnego (gruzu, głazów lub bloków). Inaczej mówiąc – rumowiska skalne w górach. Gołoborze zbudowane jest wyłącznie z grubej frakcji, nie zawiera żwiru, piasku ani iłu.
42. Terra rossa (wł. czerwona ziemia) – czerwona gleba lub osad wypełniający pustki krasowe, tworząca się w wyniku krasowienia wapieni w klimacie śródziemnomorskim lub tropikalnym, podobna do gleb laterytowych. Składa się głównie z wodorotlenków, uwodnionych tlenków glinu i wodorotlenku żelaza.