WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO NA OSIĄGNIECIA SZKOLNE UCZNIÓW W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM - PUBLIKACJA

Do czynników, które niewątpliwie kształtują stosunek dziecka do nauki zalicza się obok szkoły ich środowisku rodzinne. W mojej kilkuletniej pracy na stanowisku nauczyciela nauczania zintegrowanego oraz na stanowisku dyrektora mogę stwierdzić, iż wpływ tego środowiska ma chyba największy wpływ na małego człowieka. W tym celu przeprowadziłam badania środowisk rodzinnych uczniów, rozmowy z rodzicami i poczyniłam ciekawe obserwacje uczniów..

Sformułowanie "młodszy wiek szkolny" podkreśla ogromną rolę nauki w rozwoju psychicznym dziecka. Początkowy okres nauki wpływa znacząco na charakter przemian zachodzących w tym okresie, modyfikuje tryb życia dziecka i jego rodziny. Okres ten trwa od 7-8 do 11-12 roku życia. Dziecko wkracza w tzw. okres obowiązku szkolnego. Kończy się dla niego okres beztroskiej zabawy, swobody, a zaczyna się okres systematycznej pracy- nauki, która staje się od teraz podstawową formą jego aktywności. Powodzenie dziecka w najważniejszej dla niego teraz sprawie, czyli w wywiązywaniu się ze szkolnych obowiązków, w dużej mierze zależy od nas samych rodziców. Biorąc pod uwagę wszystkie kryteria, które decydują o dopuszczeniu dziecka do nauki szkolnej, a więc kryteria z punktu widzenia biologicznego, opanowania mowy, z punktu widzenia psychologicznego oraz z punktu widzenia społecznego nie zapominajmy o środowisku rodzinnym, w którym nasze dziecko się rozwija. Ze środowiska rodzinnego dziecko czerpie wzory do naśladownictwa, które nie zawsze są pozytywne, ale za to mocno już są zakorzenione w osobowości dziecka..

Rozwój dziecka dokonuje się pod wpływem obcowania z innymi ludźmi, pod wpływem wychowania oraz nauczania. Przede wszystkim nabiera to szczególnej wagi w omawianym okresie. Dom rodzinny ma tu do spełnienia bardzo ważne zadanie- umiejętne przygotowanie dziecka do szkoły. Stosunek dziecka do szkoły i jego samopoczucie, cały proces włączenia się w życie szkolne, wyniki w nauce będzie zależało w dużej mierze od cech charakteru, postawy i nawyków obcowania z ludźmi, wpojonych i utrwalonych w poprzednich okresach życia w rodzinie. Dziecko na pewno nie będzie miało trudności z nauką szkolną, jeżeli rodzice wcześniej ukształtują w nim nawyki zdyscyplinowania, systematyczności, staranności w wykonywaniu poleceń, umiejętności skupionego słuchania. Ważne jest tu samo nastawienie dziecka przez rodziców do szkoły i jej wymagań. Jeżeli dziecko wcześniej na każdym kroku było "straszone" szkołą lub rodzice wyrażali lekceważący stosunek do nauki szkolnej i samych nauczycieli, to wtedy dziecku będzie trudno przystosować się do nowych warunków.

Pierwszy kontakt dziecka ze szkołą może mieć ogromny wpływ na uczuciowy stosunek dziecka do nauczyciela i nauki, może go zachęcić, a może też i zrazić. Gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole, na rodziców spada obowiązek zorganizowania w rodzinie życia tak, aby uwzględnić w nim potrzeby związane z pracą w szkole, a jednocześnie zapewnić mu prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. Ważne w tym okresie jest jak najwcześniejsze zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym dziecka. Im szybciej zostaną zlikwidowane trudności z nauką, tym większe są szanse dziecka na uniknięcie niepowodzenia szkolnego. Jeśli np. dziecko nie opanowuje programu nauczania, a nauczyciel stwierdza braki, to możemy mówić o j a w n y m n i e p w o d z e n i u, a jego konsekwencją są słabe stopnie i powtarzanie klas. Innym rodzajem niepowodzenia jest u k r y t e n i e p o - w o d z e n i e, kiedy braki w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych nie znajdują odzwierciedlenia w postaci złych ocen. Gdy przez dłuższy czas nie zostaną ujawnione braki szkolne, to stanowi to poważne zagrożenia dla dalszej nauki dziecka. Na ogół ukryte niepowodzenie szkolne szybko przekształca się w jawne i dopiero wtedy można rozpocząć czynności zapobiegawcze. Niepowodzenia szkolne mogą mieć także podłoże s u b i e k t y w n e, gdy dostateczne, a nawet dobre oceny nie zadawalają dziecka lub jego rodziców. Jedną z poważnych przyczyn subiektywnego niepowodzenia szkolnego dziecka, są zbyt wygórowane w stosunku do możliwości dziecka rodzicielskie ambicje. Natomiast z o b i e k t y w n y m niepowodzeniem szkolnym mamy do czynienia wtedy, gdy braki szkolne są stwierdzone przez osoby bezstronne oceniające poziom osiągnięć szkolnych dziecka.

Sprawy rodzinne zajmują wiele miejsca w całokształcie życia ludzkiego. Rodzina ma dać dziecku poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji, dać mu oparcie i pomoc w sytuacjach dla niego trudnych. Niestety coraz bardziej nerwowy tryb życia, pogoń za pracą, napotykane problemy finansowo- bytowe, brak pracy burzą to poczucie. Wyniki przeprowadzonych badań doprowadziły do stwierdzenia, iż elementami środowiska rodzinnego, które determinują postępy dziecka w nauce, są: sytuacja materialna rodziny, struktura i skład rodziny, poziom kulturalny rodziny, zawód i wykształcenie rodziców oraz bardzo ważne postawy rodziców względem dziecka i względem samych siebie, klimat wychowawczy panujący w rodzinie. Na podstawie przeprowadzonych badań mogę stwierdzić, że istnieją pewne zależności między poziomem rozwoju zdolności intelektualnych i stopniem ich realizacji w toku nauki szkolnej dziecka a różnymi czynnikami rodzinnymi. Względna zamożność rodziny zapewnia bowiem już od wczesnego dzieciństwa wszechstronne stymulowanie rozwoju, dzięki dostarczaniu dziecku zabawek, rozrywek i ciekawych zajęć. Jednocześnie zwraca się uwagę, że dobre warunki materialne tylko wtedy współwystępują z dobrym rozwojem zdolności i wyróżniającymi się postępami w nauce, gdy połączone są odpowiednio jeszcze z wysokim poziomem kulturalnym domu i dobrym stanem opieki nad dzieckiem. Na podstawie badań można stwierdzić, że większość uczniów zdolnych pochodzi z rodzin inteligenckich o dobrym statusie materialnym, a wiec z rodzin, które mają na ogół większe możliwości zapewnienia dziecku dobrych warunków rozwoju intelektualnego.

Poziom kulturalny rodziny, na który składa się ogólna kultura domu, a więc kultura językowa, kultura bycia, kultura spożywania napojów alkoholowych, kultura względem pozostałych członków rodziny, zależy przede wszystkim od wykształcenia rodziców i co za tym idzie od ich potrzeb kulturalnych. Powszechnie przyjmuje się, że dzieci, których rodzice doceniają znaczenie nauki i zaspakajania potrzeb kulturalnych, maja znacznie łatwiejsze warunki, jeśli chodzi o naukę szkolną. Jednak coraz częściej kultura domu jest zaburzona. m.in. przez konflikty między rodzicami, które stanowią zagrożenie dla kariery szkolnej dziecka. Niestety dzieci z domów, w których alkohol spożywa się w nadmiarze, mają słabe osiągnięcia szkolne. Należy pamiętać, ze konflikty i nieporozumienia wywołują zaburzenia emocjonalne u dzieci, nerwice i lek.

Często się jednak zdarza tak, że rodzice przez swe nieodpowiednie postępowanie w stosunku do dziecka osadzają szkołę, ze to ona jest przyczyną niepowodzeń w nauce ich dzieci. Badania wykazują, ze połowa rodziców w stosunku do swych dzieci, nie osiągających powodzenia w nauce, nie interesuje się tym problemem wcale i przyjmuje postawę obojętną. Reasumując, dla dziecka postawy rodziców mogą być bodźcem do nauki. Różne postawy rodziców wywołują u dziecka różnorodne formy zachowania się i prowadzą do ukształtowania się takich, a nie innych cech osobowości.

Duży wpływ na powodzenie dziecka w szkole mają same więzi emocjonalne w rodzinie, a także stosowane metody wychowawcze i różnego rodzaju wzmocnienia. Rodzina stanowi intymne środowisko, w którym stosunki między rodzicami a dziećmi powinny być swobodne bez przymusu. Pogodny nastrój, serdeczność, wzajemne zrozumienie tworzą właściwy klimat do życia. Jeżeli rodzice odpowiednio wypełniają swe role rodzicielskie, uznają prawa i obowiązki dziecka oraz zapewniają mu odpowiednie warunki dla optymalnego rozwoju, to można powiedzieć ,że środowisko rodzinne jest właściwe. Uczucie, jakie mają rodzice do dzieci są motywami do działania, ale i mogą być też hamulcem rozwoju dziecka. Najpoważniejszym problemem jest brak uczuć miłości, okazywania ich, które powodują opóźnienie w rozwoju psychicznym i fizycznym, w rozwoju mowy i w rozwoju osobowości, a co za tym idzie opóźnienie w nauce szkolnej. Stwierdza się , iż przyczynami zmartwień dzieci w młodszym wieku szkolnym są najczęściej choroba osoby bliskiej- najczęściej babci, konflikty między rodzicami, odrzucenie przez rodziców i brak czasu oraz zainteresowania. sprawami dziecka

Prowadząc różnorakie badania, które dotyczyły wpływu środowiska rodzinnego na postępy dziecka w młodszym wieku szkolnym, obserwując dzieci z różnych rodzin i środowisk, o różnym stopniu zamożności i zróżnicowanym poziomie kultury, obserwując poziom zainteresowania rodziców postępami szkolnymi dziecka, okazuje się prawie w większości przypadków, że zaniedbania wychowawcze w rodzinie są czynnikiem, który w największym stopniu warunkuje występowanie niepowodzeń szkolnych.