Rola środowiska rodzinnego w wychowaniu dziecka sukcesu

Dążenie do sukcesu jest jednym z motorów naszego życia. We współczesnej rzeczywistości sukces staje się miarą człowieka, a w pedagogice pojęciem kluczowym. Zjawisko braku sukcesów jest niepożądane, bo przynosi negatywne skutki dla dziecka, które nie wykorzystuje swoich potencjalnych możliwości, i dla społeczeństwa, bo marnują się ludzkie zdolności, umiejętności, które powinny być wykorzystane w optymalny sposób. Do znaczących czynników środowiskowych wpływających na sukcesy dziecka w wieku przedszkolnym należy najbliższe otoczenie dziecka, osoby, które się nim opiekują - a więc rodzice. Mają oni największe możliwości stworzenia dziecku optymalnych warunków środowiskowych wpływających na jego sukcesy w wieku dojrzałym.

W literaturze pedagogicznej podkreśla się istotną rolę postaw rodziców wobec dziecka. Rodzice przejawiający właściwe postawy chętnie otaczają je troskliwą opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają dużo cierpliwości i gotowość do tłumaczenia i wyjaśniania, łatwo nawiązują z dzieckiem kontakty, które są oparte na uczuciu wzajemnej sympatii i zrozumienia. Rodzice o właściwych postawach lubią swoje dziecko, cieszą się nim, widząc wzrastającą odrębną jednostkę, z własnym życiem i potrzebami, są zdolni do obiektywnej oceny dziecka na skutek odpowiedniego, umiarkowanego dystansu wobec niego i akceptacji jego osoby.

Postawy rodziców wobec dziecka w ogromnym stopniu decydują o stylu wychowania. Za najkorzystniejszy dla rozwoju osobowości dziecka uważa się demokratyczny styl wychowania. Jego istotną cechą jest dopuszczenie dziecka do współudziału w życiu rodziny. Dziecko wypowiada swoje zdanie, uczy się także liczyć ze zdaniem innych i z ich interesami, zna zakres swoich obowiązków i zadań, które nie zostały mu narzucone, lecz dobrowolnie je przyjęło, czasami z własnej chęci, a niekiedy dlatego, że wyjaśniono mu sens i konieczność podjęcia się ich dla dobra całej rodziny. Jeżeli zdarzy się zaniedbanie zobowiązania, rodzice nie stosują środków represji, ale wyjaśniają dziecku, na czym polega niewłaściwość jego postępowania - posługują się więc metodami perswazji i argumentacji, nie zaś kary i nagany.

Motywowanie przez rodziców

Istotnym elementem w wychowaniu do sukcesów jest odpowiednie motywowanie dzieci przez rodziców. Motywacja - to potężny środek zmiany ich zachowania. Rodzice powinni być ostrożni i nie odbierać swej akceptacji, jeżeli dziecko nie zachowuje się według ich oczekiwań. Zdrowe kontakty między rodzicami a dzieckiem polegają na akceptowaniu dziecka z powodu tego, kim jest, a nie tego, co robi. Akceptacja dziecka wzmacnia jego siłę i pragnienie zmiany. Prawdziwa motywacja pochodzi więc z wnętrza dziecka, a nie z zewnętrznej presji rodziców. Rodzice powinni motywować dzieci, chwaląc je. Przeciwieństwo krytycyzmu - pochwała, to jeden z najpotężniejszych czynników motywujących dostępny rodzicom.

Kluczową sprawą w motywowaniu dzieci jest pozwolenie dziecku, aby wybrało to, co chce robić. Rodzice powinni wprowadzać dzieci w różne zajęcia, a następnie dokładnie przyglądać się ich reakcjom i zainteresowaniom i czekać, aż poproszą o możliwość zaangażowania się w coś.

Dzieci mogą osiągać wielkie rzeczy, gdy w nie wierzymy. Nasze zdolności umysłowe są potężne, ale niestety często wmawiamy sobie, że nie osiągniemy rzeczy możliwych do zdobycia. Nie możemy więc wmawiać dzieciom, że nie zrobią czegoś, co mogą osiągnąć. W odpowiednich warunkach i przy właściwej zachęcie mogą osiągać niewiarygodne rzeczy. Bardzo istotne w motywowaniu dzieci jest, byśmy je zaangażowali w przynajmniej jedno działanie, w którym mogą odnieść sukces. Im więcej sukcesów odnoszą w różnych zajęciach, tym bardziej wzrasta ich poczucie własnej wartości, kształtuje się pozytywny obraz siebie. Nawet trochę pozytywnego myślenia może na długo pomóc motywowaniu.

Okazywanie dzieciom miłości po części polega na pomaganiu im w osiąganiu ich celów - nie w narzucaniu im naszych celów. Należy więc pomagać dzieciom wybrać własne cele i wyobrażać sobie pozytywne rezultaty osiągnięcia tych celów. Kiedy dzieci mają określone cele, stają się ogromnie umotywowane, by je osiągnąć. Wiedzą bowiem, że będą za to przed kimś odpowiadać. Poczucie odpowiedzialności przed kimś, połączone ze wsparciem, jest potężnym czynnikiem motywującym. Wsparcie rodziców wytwarza w dziecku energię, która popycha je do przodu, nawet jeśli wiele razy łatwiejsze wydaje się poddanie się.

Dzieci mogą się zniechęcić z różnych powodów: doznając krzywdy, nie widząc postępów, mając świadomość, że zawsze jest ktoś od nich lepszy. Każda z tych przyczyn może odebrać dziecku energię. Najłatwiejszym sposobem, dzięki któremu można ją odzyskać, jest położenie ręki na ramieniu dziecka lub dotknięcie jego ręki. Dotykając dziecka, nie tylko dzielimy się z nim czymś, ale dodajemy mu też energii. Stosując każdą metodę motywowania, należy pamiętać, że trwała motywacja musi pochodzić z wnętrza dziecka. Środki takie, jak: przymuszanie, grożenie, przekupstwo działają tylko przez pewien czas. Zadaniem każdego z rodziców jest pomóc dzieciom w ustaleniu celów i taka wiara w dzieci, by dostrzegać ich osiągnięcia.

Analiza literatury omawianego problemu wykazała, że stan badań dotyczących wpływu środowiska rodzinnego na sukcesy dziecka w wieku przedszkolnym i ich dorobek jest skromny i nikły. W związku z tym problem ten uczyniono przedmiotem badań empirycznych. Ich głównym celem było prześledzenie zależności, jaka zachodzi między niektórymi czynnikami środowiska rodzinnego a sukcesami dziecka w wieku przedszkolnym. W badaniach poszukiwano również odpowiedzi na następujące problemy:

1. Jaka zależność istnieje między postawami rodziców wobec dzieci i stylem wychowania a sukcesami dziecka w wieku przedszkolnym?

2. W jakim stopniu odpowiednie motywowanie dzieci przez rodziców wpływa na sukcesy dziecka w wieku przedszkolnym?

Główne źródła gromadzenia danych stanowiły: metoda sondażu diagnostycznego z zastosowaniem ankiety dla rodziców, wywiadu z nauczycielem przedszkola oraz analizy dokumentacji przedszkola.

Nauczycielska ocena sukcesów dzieci sześcioletnich

W analizie i ocenie sukcesów badanych dzieci w wieku przedszkolnym posłużono się Kartą dziecka sześcioletniego oraz kwestionariuszem wywiadu z nauczycielką. Dokonując analizy sukcesu dziecka w wieku przedszkolnym, wzięto pod uwagę takie zagadnienia, jak:

• zachowanie się dziecka w grupie i sposób wykonywania zadań,

• wybrane właściwości rozwoju indywidualnego - sprawność umysłowa, manualna, ruchowa,

• zdobywanie wiedzy i umiejętności w zakresie wybranych treści programowych.

Uzyskane wyniki analizy pozwoliły określić sukces dziecka na podstawie oceny przygotowania dzieci sześcioletnich do szkoły. Przyjęto więc, iż ocena przygotowania dzieci do szkoły może być miernikiem sukcesu dziecka w wieku przedszkolnym, wyróżniając:

• dzieci bardzo dobrze przygotowane, które określono jako dzieci sukcesu,

• dzieci dobrze przygotowane, to dzieci otwarte na sukces,

• dzieci wymagające pracy wyrównawczej, to dzieci, które mają problemy z osiągnięciem sukcesu. Dla potrzeb tych badań określono je jako dzieci bez sukcesu.

Z analizy danych wynika, że z badanych 25 dzieci 9 dzieci ma bardzo dobre przygotowanie. Dzieci te wykazują inicjatywę w zabawie, umiejętność współdziałania w zabawie, samodzielność w pracy, skupienie się na wykonaniu zadania, chęć pomocy słabszym, a rozpoczętą pracę doprowadzają do końca. Jeżeli chodzi o sprawność umysłową, to: samorzutnie wypowiadają się na zajęciach zdaniami rozwiniętymi i prostymi, samodzielnie układają historyjki obrazkowe, szybko zapamiętują treść wierszyków i piosenek, samodzielnie formułują główną myśl słyszanego opowiadania. Rysunek dowolny tych dzieci jest bogaty w szczegóły, a postać ludzka jest w pełni zarysowana. Dzieci te bardzo szybko zdobywają wiedzę w zakresie treści programowych realizowanych w przedszkolu. Pięknie czytają oraz liczą bez liczydła ze zrozumieniem, mają bogaty zasób słów i wiadomości. Chętnie biorą udział w konkursach muzycznych, plastycznych oraz uroczystościach i biesiadach przedszkolnych, pokazując na zewnątrz swoje umiejętności. Dzieci te określono jako dzieci sukcesu.

Dużą grupę badanych stanowią dzieci dobrze przygotowane. Było ich 11. Dzieci te nie przejawiają większych trudności w zdobywaniu wiedzy, ale osiągają nieco mniejsze sukcesy. Chętnie przyjmują każdą pomoc nauczyciela i starają się dorównać lepszym kolegom, dlatego też charakteryzuje je postawa otwarta na sukces.

Spośród badanych dzieci 5 wymaga pracy wyrównawczej. Dzieci te cechują duże problemy w zdobywaniu wiedzy, mają kłopoty z czytaniem, nie potrafią przegłoskować wyrazów o prostej budowie fonetycznej, są mało aktywne na zajęciach, niechętnie biorą udział w uroczystościach przedszkolnych. Rysunki tych dzieci są schematyczne, zawierają bardzo mało szczegółów, postać ludzka nie jest w pełni zarysowana - brak niektórych części ciała. Czasami przejawiają niechęć do rysowania, malowania lub innych prac plastyczno-technicznych.

Zdarza się, że są to dzieci bardzo nieśmiałe i bierne lub nadruchliwe bądź agresywne. Dzieci te mają trudności w osiąganiu sukcesów, dlatego też wymagają pracy wyrównawczej, która powinna być dostosowana do ich indywidualnych potrzeb. Określono je jako dzieci bez sukcesów.

Podsumowując, można stwierdzić, że badana grupa dzieci sześcioletnich w większości osiąga sukcesy w przedszkolu. Z 25 badanych dzieci tylko 5 dzieci ma trudności z osiągnięciem sukcesu, dlatego tym dzieciom należy okazać pomoc, aby mogły wykorzystać wszystkie swoje możliwości i również odczuć smak sukcesu.

Postawy rodziców i styl wychowania

Charakterystyki postaw rodziców, stylu wychowania oraz atmosfery panującej w domu dokonano głównie na podstawie pytań zawartych w ankiecie dla rodziców Uogólniając, można stwierdzić, że badani rodzice w większości reprezentują właściwy styl wychowania i prawidłowe postawy rodzicielskie. Kontakt z dzieckiem sprawia im radość, jest przyjemny, oparty na uczuciu i wzajemnej sympatii. Rodzice są zadowoleni z sukcesów, które dziecko osiąga, nawet wtedy gdy są one nieco mniejsze, jak również akceptują swoje dzieci w sytuacji okresowego braku sukcesów.

Należy podkreślić, iż akceptacja badanych rodziców jest prawidłowa, bo nie odbierają jej wówczas, gdy dziecko nie zachowuje się według ich oczekiwań. Zdrowe kontakty między rodzicem a dzieckiem polegają bowiem na akceptowaniu dziecka z powodu tego kim jest, a nie tego, co robi. Większość badanych rodziców okazuje dzieciom swoje uczucia. Okazywanie miłości i wsparcia swoim dzieciom to najważniejszy aspekt wychowania, który wzmacnia rodzinę i wzmaga w dziecku poczucie własnej wartości.

Sposoby okazywania uczuć przez rodziców oraz ich wpływ na sukcesy dziecka ilustruje poniższe zestawienie

Sukcesy dziecka a sposoby okazywania im miłości i wsparcia
sposoby okazywania dzieciom miłości i wsparcia	dzieci sukcesu (9)	dzieci otwarte na sukces (11)	dzieci bez sukcesu (5)	razem (25)
bezwarunkowe oddanie się	4	2	-	6
czułe obchodzenie się	7	8	3	18
bycie dostępnym	9	4	2	15
częsty kontakt wzrokowy	1	-	-	1
słuchanie ze zrozumieniem	2	1	-	3
dotykanie i przytulanie	9	11	5	25

Jak wynika z zestawienia, badani rodzice okazują dzieciom wsparcie i miłość przez ich dotykanie i przytulanie. Również w 18 przypadkach poprzez czułe obchodzenie się z dzieckiem, a w 15 przypadkach przez bycie dostępnym dla dziecka. Dzieci potrzebują delikatnego traktowania. Surowość i gniew komunikuje dzieciom, że są niewiele warte lub w pewnych sytuacjach bezwartościowe. Natomiast uspokojenie będące skutkiem czułości w rodzinie przynosi wspaniałe owoce. Gesty dotykania i przytulania są również bardzo znaczące, ponieważ budują w dzieciach poczucie własnej wartości, informują że dzieci są ważne, pomagają zaspokoić ich potrzeby emocjonalne, umysłowe i fizyczne. Niepokój może budzić fakt, iż rodzice bardzo rzadko słuchają swoich dzieci ze zrozumieniem, rzadko też stosują kontakt wzrokowy, który jest bardzo skutecznym sposobem okazywania miłości i może pomóc rodzicom ocenić czy dziecko zamyka się, czy jest otwarte na sukces.

Na podstawie zebranych informacji można stwierdzić, że nieprawidłowe postawy rodzicielskie oraz niewłaściwy styl wychowania wpływają negatywnie na sukcesy dziecka w wieku przedszkolnym. W grupie 5 wychowanków bez sukcesów są aż 4 rodziny, w których dominują nieprawidłowe postawy wobec dzieci. Natomiast wśród 20 wychowanków, którzy osiągają sukcesy w przedszkolu, 19 badanych rodzin przejawia prawidłowe postawy i style wychowania, a tylko w 1 rodzinie stosuje się nieprawidłowe postawy wobec dziecka.

Postawy rodzicielskie i styl wychowania, jaki reprezentują rodzice, mają duży wpływ na kształtowanie się więzi uczuciowej między członkami rodziny, a od niej zależy ogólna atmosfera rodzinna. Atmosfera panująca w rodzinie wywiera duży wpływ na rozwój osobowości dziecka, jego postawy wobec przyswajanych w przedszkolu treści, stosunek do pracy oraz do samego siebie i otaczającego świata.

Motywowanie dzieci przez rodziców

Potężnym środkiem zmiany zachowania dzieci jest ich motywowanie przez rodziców oraz pomoc rodziców w osiąganiu przez dziecko sukcesów. Rodzice powinni wiedzieć, co się składa na sukces, powinni sami być osobami, które odnoszą sukcesy, i dzielić z dziećmi realistyczne i pozytywne nastawienie do sukcesów. Zadaniem każdego z rodziców jest pomóc dzieciom w ustaleniu celów i taka wiara w dzieci, aby dostrzegać ich osiągnięcia.

Jak wskazują zestawione dane, wszyscy badani rodzice pomagają swoim dzieciom stosując różne formy motywacji. Nie uzyskano odpowiedzi "nie pomagamy". Z powyższych danych wynika również, iż motywowanie dzieci ma wpływ na ich sukcesy. Rodzice dzieci sukcesu stosują znacznie więcej form motywacyjnych niż rodzice dzieci bez sukcesów.

Sposoby motywowania dzieci a ich sukcesy
rodzaje motywacji	przygotowanie dzieci			razem
		dzieci sukcesu	dzieci otwarte na sukces		dzieci bez sukcesu
pomagamy dziecku wybrać własne cele	2	4	-	6
angażujemy dziecko w takie zajęcia, w których może odnieść sukces	4	5	1	10
nagradzamy dziecko	9	11	4	24
chwalimy dziecko	9	11	5	25
poznajemy dziecko z ludźmi, którzy odnieśli sukces i których podziwiamy	-	-	-	0
pomagamy dziecku w zdobyciu wiedzy i umiejętności umożliwiających osiągnięcie sukcesu	8	10	-	18
nie pomagamy	-	-	-	0

Podsumowanie i postulaty

Zaprezentowane wyżej dane statystyczne potwierdzają wysunięte przypuszczenie, iż istnieje ścisła korelacja między środowiskiem rodzinnym a sukcesami dziecka w wieku przedszkolnym. Można więc sądzić, że prawidłowe postawy rodziców wobec dzieci, właściwy styl wychowania, odpowiedni klimat rodzinny, czyli dobra atmosfera domowa oraz motywowanie dzieci przez rodziców korzystnie wpływają na osiągnięcia dziecka w przedszkolu oraz kształtują dziecko sukcesu, natomiast nieprawidłowe postawy, niewłaściwy styl wychowania, zła atmosfera domowa oraz brak motywacji ze strony rodziców ujemnie wpływają na osiągnięcia i powodują brak sukcesów u dzieci w wieku przedszkolnym. Przeprowadzone badania nie wyczerpują z pewnością tematu, pozwalają jednak na sprecyzowanie postulatów przyczyniających się do polepszenia i usprawnienia oddziaływań rodzinnych kreujących dziecko sukcesu. Oto one:

1. Sukcesy dzieci są bardziej prawdopodobne, jeżeli rodzice przekazują im jednolite i jasno określone wymagania. Kompromis pomiędzy wszystkimi osobami zaangażowanymi w wychowanie dziecka i przekazywanie mu uzgodnionych oczekiwań jest podstawową zasadą w pracy z dziećmi.

2. Dzieci łatwiej się uczą właściwych zachowań, jeśli mają odpowiednie wzorce do naśladowania. Najlepszymi modelami są rodzice. Powinni oni mieć świadomość siły swojego oddziaływania płynącego z systemu wartości i z zachowań. Ważne jest przedstawienie przez każdego z rodziców swojego partnera w taki sposób, by zachęcić dzieci do identyfikowania się z nim.

3. Rozmawianie o dzieciach przy dzieciach może dramatycznie wpłynąć na ich zachowanie i poczucie własnej wartości, dlatego rodzice powinni być ostrożni podczas rozmów o dzieciach. Opowiadanie o sukcesach dzieci może pobudzać ich dumę z własnych osiągnięć, ale wyrażanie rozczarowania z powodu niewłaściwych zachowań może poważnie zachwiać u dziecka poczucie własnej wartości.

4. Poczucie własnej wartości dzieci zdobywają przez pokonywanie przeszkód. Dzieci nie mogą rozwinąć pewności siebie i zdobyć poczucia własnej wartości bez wysiłku. Uniemożliwienie im pokonywania trudności, to równocześnie pozbawienie ich zdobycia szacunku dla siebie samych. Naturalnie, trudno oczekiwać wytrwałości i motywacji osiągnięć u dzieci, które nie odnoszą sukcesów. Jednakże jeśli wytrwałe dążenia do sukcesów bywają uwieńczone powodzeniem, dzieci zdobywają konieczną pewność siebie i umiejętność dostosowywania się do wymagań oraz radzenia sobie z niepowodzeniami.

5. Pewność siebie i poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie dzieci zdobywają wtedy, gdy zakres ich swobód jest poszerzany stopniowo. Jeśli nie zapewnimy dzieciom odpowiedniego zakresu swobody, nie będą miały okazji do rozwoju poczucia pewności siebie.

6. Sukcesy dzieci będą bardziej prawdopodobne, jeżeli rodzice podejmą wyzwanie, jakim jest odpowiednie motywowanie dzieci. Zadaniem rodziców jest pomóc dzieciom w ustaleniu celów i taka wiara w nie, by dostrzegać ich osiągnięcia.

7. Dziecko będzie osiągało sukcesy, jeżeli rodzice będą mu okazywali miłość i wsparcie. Okazywanie uczuć wzmaga w dzieciach poczucie własnej wartości. Gdy czują się bardziej wartościowe, czują się kochane.

8. Dzieci będą osiągać sukcesy tylko wtedy, gdy nauczą się funkcjonować w sytuacjach rywalizacji z innymi. Powinny się nauczyć prawidłowego funkcjonowania zarówno wtedy, gdy odnoszą sukcesy, jak i wtedy gdy spotykają je porażki. Powinny zdobyć doświadczenia zarówno w pierwszej, jak i w drugiej sytuacji, by umieć wykorzystać chwilowe porażki do przyszłych sukcesów.

9. Dzieci będą dążyły do osiągania sukcesów, jeśli dostrzegą związki pomiędzy wysiłkiem włożonym w osiągnięcie jakiegoś celu a dobrymi rezultatami tegoż wysiłku. Powinny wiedzieć, co się składa na sukces, i zauważyć obydwie strony, a więc to, że trzeba być twórczym i to, że trzeba umieć się przystosować, a także zdawać sobie sprawę z zewnętrznych i wewnętrznych nagród, jakie się uzyskuje za wysiłek.

Rola środowiska rodzinnego w powstawaniu zaburzeń i psychoterapia.

Rodzina jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, z którym dziecko styka się w swym życiu. Tu nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludzmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego. Staje się one podwaliną i zaczątkiem rozwoju społecznego małego człowieka, rzutując nieraz w decydujący sposób na całe jego przyszłe życie. Wiele zaburzeń życia uczuciowego występujących u dzieci i młodzieży jest rezultatem niewłaściwego oddziaływania rodziców. Wśród czynników negatywnych wymienia się, niezgodne współżycie rodziców, brak wzajemnego szacunku, zbyt szybkie tempo życia rodzinnego (charakterystyczne dla dużych miast) i niewłaściwe metody wychowawcze. Badania wykazują, że prawie wszyscy przeżywają głęboko konflikty związane z sytuacją rodzinną. Zaburzenia emocjonalnie powodują odrzucenie autorytetu rodziców, a wraz z nim wszelkich innych wartości i autorytetów oraz norm społecznie akceptowanych. Analizując wyniki badań stwierdzono, że najbardziej negatywnymi czynnikami występującymi w środowisku rodzinnym są: * niewłaściwa postawa wychowawcza ojca, zbytnia pobłażliwość lub rygoryzm * brak opieki i kontroli ze strony matki * wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców do dziecka * nieharmonijne współżycie rodzinne Wyróżnia się następujące podstawowe potrzeby psychiczne, które powinny być zaspakajane w środowisku rodzinnym: * potrzeba pewności i poczucia bezpieczeństwa * potrzeba solidarności i łączności z bliskimi osobami * potrzeba miłości * potrzeba akceptacji i uznania Potrzeba bezpieczeństwa jest jedna z elementarnych psychicznych potrzeb dziecka, których zaspokojenie jest konieczne dla prawidłowego rozwoju jego życia uczuciowego. Uważa się nawet powszechnie, że główną przyczyną niedostosowania społecznego jest niezaspokojenie potrzeb. Rozbicie rodziny przez śmierć, rozwód czy separację zawsze jest szokiem dla dziecka i nieraz pozostawia u niego trwały uraz. Tego rodzaju sytuacje są niejednoznaczne. śmierć któregoś z rodziców na skutek choroby czy innego wypadku losowego, jeżeli nie towarzyszą mu jakieś dodatkowe okoliczności, przyjmowana jest jako działanie siły wyższej i nie musi powodować zakłóceń w dalszym rozwoju dziecka. Podobnie sprawa wygląda w sytuacji ciągle powtarzającej się lub długotrwałej nieobecności jednego z rodziców, związanej z wykonywaniem zawodu (np. ojciec - marynarz). Osoba pozostająca z dzieckiem może stwarzać warunki wychowawcze kompensujące skutki nieobecności drugiego z rodziców. Zupełnie inne warunki wychowawcze powstają wtedy, gdy rozbicie rodziny następuje wskutek konfliktów między rodzicami. O poczuciu bezpieczeństwa dziecka, o tym, czy czuje się ono kochane i akceptowane, decyduje bowiem nie tylko formalna struktura rodziny, lecz również jej struktura wewnętrzna, wzajemny stosunek rodziców do siebie i do dzieci, słowem to wszystko, co składa się na atmosferę wychowawczą. Atmosferę wychowawczą rodziny stwarzają rodzice, przede wszystkim zaś istniejące między nimi stosunki emocjonalne. Szkodliwy wpływ konfliktów między rodzicami na psychikę dziecka dostarczają sytuacje rozwodowe. Często dziecko bywa w nich przedmiotem rozgrywek między rodzicami, którzy z ambicjonalnych pobudek domagają się wzajemnie od siebie swoich praw do dziecka. Dziecko jest świadkiem rozmów na ten temat, obserwatorem gwałtownych scen. W ten sposób zostaje wprowadzone w życie i sprawy dorosłych, sprawy dla niego trudne, których nie jest w stanie zrozumieć. Odbiera je przede wszystkim emocjonalnie. W związku z tym czuje się ono zagrożone, zagubione. Dziecko nie może znieść poczucia niepewności uczuciowej. W zależności od pewności uczuciowej, którą mu damy, dziecko będzie normalne lub nie. Nie tylko wyraźne rozbicie rodziny, ale i nieprawidłowości w strukturze małżeństwa bywają przyczyną wielu zaburzeń zachowania dzieci, przejawiają się w zaawansowanych objawach nerwicowych, wywołują, nasilają i utrwalają niekiedy patologiczne cechy ich osobowości.Nie bez znaczenia w dynamice rozwoju nerwic są patologiczne układy rodzinne, szkolne, zawodowe. Reakcje nerwicowe wywołane np. egzaminem, gwałtownym niespodziewanym zdarzeniem, trudną sytuacją psychiczną ustępują zwykle szybko i nie wymagają leczenia. Niekiedy jednak rozwija się nerwica, której pewne postacie są przewlekłe i trudne do leczenia. Dotyczy to nerwicy natręctw, nerwicy depresyjnej, nerwicy lękowej. Rozpowszechnienie nerwicy w populacji ocenia się na 20-30%, w tym tylko nieliczne wymagają leczenia psychiatrycznego. Głównymi objawami nerwicy są lęk, egocentryzm, objawy wegetatywne oraz objaw błędnego koła. Oznacza to, że objawy somatyczne i psychiczne wpływają wzajemnie na siebie powodując pogłębienie się dolegliwości. Nerwica prowadzi często do zaburzeń kontaktów, trudności adaptacyjnych, zdarza się, że utrudnia - a nawet uniemożliwia - naukę i pracę. Lęk jest objawem podstawowym, ale zwykle występują również napięcia psychiczne: uczucie stałego znużenia, poczucie mniejszej wartości, nadmierna pobudliwość nerwowa, obniżenie nastroju, szybkie wyczerpywanie się, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne. Często pojawiają się zaburzenia snu, subiektywne poczucie osłabienia pamięci, liczne objawy wegetatywne w postaci bólów i zawrotów głowy, dolegliwości układu krążenia, pokarmowego itp. Czasem występują trudności seksualne. W nerwicy histerycznej (histeria) znamienne są konwersje. Istnieje wiele podziałów nerwicy. Najczęściej przyjmuje się występowanie nerwicy: 1. neurastenicznej (neurastenia), 2. histerycznej, 3. psychastenicznej (psychastenia), 4. depresyjnej, 5. lękowej, 6. nerwicy natręctw, 7. hipochondrycznej. Leczenie nerwic: Najlepsze wyniki dają oddziaływania psychoterapeutyczne począwszy od psychoterapii podtrzymującej do różnego rodzaju psychoterapii grupowej. Leczenie szpitalne jest niezbędne tylko w nielicznych przypadkach najcięższych postaci nerwicy natręctw, depresyjnej czy lękowej. Zwykle wystarczy leczenie ambulatoryjne lub na oddziale dziennym. Zazwyczaj rokowanie jest pomyślne, wiele nerwic ustępuje bez leczenia lub po krótkim leczeniu, wobec jednak częstości występowania nerwic ich leczenie staje się problemem społecznym. Wśród czynników, które wpływają na dezorganizację życia rodzinnego, a w konsekwencji na zaburzenie rozwoju wychowujących się w tych rodzinach dzieci, na jednym z pierwszych miejsc wymieniane jest nadużywanie alkoholu. Atmosfera środowiska alkoholików jest wybitnie nerwicogenna. Związane z nią nieporozumienia i awantury naruszają równowagę domowników, zwłaszcza dzieci, które pozbawione poczucia bezpieczeństwa trwają w stałym lęku i napięciu. Dom przestaje być schronieniem, gdzie można się skryć przed przykrym przeżyciem. Nadużywanie alkoholu przez któregoś z rodziców (najczęściej ojca) i związane z tym zakłócenia życia rodzinnego nie tylko naruszają poczucie bezpieczeństwa domowników, obniżają zarówno materialny, jak i kulturalny poziom rodziny. Stwierdzono również, że emocjonalnie niezrównoważeni rodzice często odtrącają swoje dzieci, które, nie będąc kochane przez rodziców, wykazują wrogi i agresywny stosunek do otoczenia. Chciałbym jeszcze wspomnieć ze problem alkoholowy w Polskiej rodzinie występuje na szeroka skalę. O układzie stosunków między rodzicami a dziećmi w dużej mierze decydują postawy rodzicielskie to w jakiej mierze zaspokajają one czy nie zaspokajają potrzeby solidarności i łączności, potrzeby miłości i akceptacji. Dziecko musi czuć się w rodzinie kochane i akceptowane, odczuwać, że jest pożądane, że darzy się je zaufaniem. Rodzice przyjmują je takim, jakie ono jest, nie wymagają od niego wdzięczności. Potrafią zrezygnować z własnej wygody i przyjemności na korzyść dziecka. Biorą udział w jego zajęciach, chodzą na wspólne spacery i wycieczki, spędzają razem wakacje. Interesują się postępami dziecka w szkole, jego planami i ambicjami. Zwierzają się mu z własnych zamierzeń, wspólnie układają plany dotyczące całej rodziny. Nie izolują dziecka od rówieśników, zachęcają do przyprowadzania kolegów i przyjaciół do domu. Troszczą się o zdrowie dziecka. Okazują mu swe uczucia. Wskźniki odrzucenia: dziecko jest niepożądane. Rodzice nie mają dla niego czasu, nie interesują się jego problemami, nie udzielają rady ani pomocy. Nie dbają o zdrowie, ubiór i naukę swojego dziecka. Porównują je z innymi na jego niekorzyść, krytykują jego postępowanie, zrzędzą, wyśmiewają je lub kpią z niego. Stosują system surowej kontroli, dotkliwe kary, z cielesnymi włącznie. Grożą wyrzuceniem z domu, umieszczeniem w zakładzie. Są w stosunku do dziecka podejrzliwi, nie ufają mu. Nie włączają go w sprawy rodziny. Czasem z postawą odrzucenia dziecka łączy się zaniedbywanie go, nie interesowanie się nim do takiego stopnia, że dziecko jest zupełnie pozbawione kontroli, pozostawione samo sobie. Ta nadmierna swoboda, połączona z brakiem prawdziwej więzi emocjonalnej z rodziną , powoduje , że dziecko zaczyna szukać sobie oparcia uczuciowego poza domem, poddając się przy tym niejednokrotnie wpływom zdemoralizowanych grup dziecięcych czy młodzieżowych (np.: band chuligańskich). Przestępcy, zostali w przeszłości odrzuceni przez rodziców, zwłaszcza przez matkę, i to często we wczesnym dzieciństwie, przy samym urodzeniu. Taki człowiek czuje się oszukany w życiu i ciągle widzi siebie jako ofiarę mimo swej agresywnej postawy wobec innych. Bywa mściwy i w związku z tym dokonuje drobnych kradzieży w domu i w szkole. Ma niewielu przyjaciół. Nie umie wczuć się w zasady społecznego współżycia. W szkole pozostaje na marginesie życia klasowego, jest nie lubiany, miewa konflikty z kolegami. Nie czuje się winny swego niewłaściwego postępowania. To wrogie nastawienie nie przenosi z osób najbliższych na innych ludzi. Dziecko traci wówczas kontakt uczuciowy z tymi dorosłymi, od których ma przejmować wzory zachowania. W takiej sytuacji dziecko styka się z przykładami zachowania niewłaściwego, samolubnego, budzącego powszechny sprzeciw. Tą drogą powstaje osobowość człowieka nieżyczliwego dla innych, niepohamowanego w swoich odruchach, skłonnego do stosowania przemocy wobec każdego, przy każdej okazji. Niekiedy zdarza się, że dziecko jest odrzucone jeszcze przed urodzeniem. Często dzieje się tak z dziećmi nieślubnymi. Czasem matka jest osobą prymitywną, prowadzącą niemoralny tryb życia, niedorozwiniętą umysłowo, nieprzygotowaną i niezdolną do podjęcia odpowiedzialności za dziecko. W takich przypadkach pożycie rodziców okazuje się nietrwałe i dziecko trafia do domu dziecka. Dziecko niechciane zjawia się też czasem w rodzinie o normalnej strukturze wewnętrznej. Jeśli jego urodzenie poprzedziły próby usunięcia niepożądanej ciąży, to wspomnienia tych dążeń nie opuszczają matki i wpływają na kształtowanie się negatywnego stosunku do dziecka. Niezaspokojona potrzeba miłości rodzi flustrację, poczucie krzywdy, wyzwala bunt, który uzewnętrznia się w kradzieżach dokonywanych czasem wyłącznie na szkodę najbliższych osób, czyli domu. W przypadkach ostrych konfliktów bywa to swoista forma odwetu, natomiast w wypadkach zaniedbania i braku zainteresowania ze strony dorosłych chęć zwrócenia na siebie uwagi. Przestępcy zsocjalizowani to dzieci o zdrowej, przeciętnej strukturze psychicznej. Zgodnie współżyją z rówieśnikami, są lubiane przez kolegów w klasie. Jednostki o cechach przywódczych stają się nawet prowodyrami w szkole, często bowiem imponują samodzielnością, sprytem, odwagą. Najczęściej wychowane w domach nie umiejących zapewnić im właściwej opieki. Domy te na ogół są zaniedbane, brudne, ubogie. Tradycyjnie nie przestrzega się w nich norm współżycia społecznego, nieobcy jest tam konflikt z prawem karnym. Rodzina źle wywiązuje się ze swej funkcji opiekuńczej, nie ma siły przyciągającej. Dziecko woli być na ulicy wśród przebywających tam rówieśników, dostaje się pod ich wpływ i staje się członkiem ich bandy. Niemniej jednak prawidłowe związki uczuciowe między rodzicami i dziećmi są często zachowane. Pozostaje przecież poczucie solidarności i przynależności do jednej rodzinnej społeczności. Na poziomie elementarnym dziecko uczy się społecznych form zachowania w środowisku rodzinnym, potem przenosi je, identyfikuje i rozwija poza domem. Te pierwsze ukształtowane postawy społeczne stają się podwaliną dalszego rozwoju. W rodzinach skłóconych, gdzie często wybuchają awantury, padają ostre, ordynarne słowa, dziecko przyjmuje te formy obcowania i stosuje je w kontaktach z rodzeństwem, często także z rodzicami, przenosi je na teren szkoły i arogancko zachowuje się wobec nauczycieli, jest agresywne w kontaktach z kolegami, uczy się rozwiązywać problemy za pomocą pięści. Jeżeli zdarzy się, a zdarza się często, że atmosfera skłóconego środowiska rodzinnego jest nerwicorodna, to dzieci wychowujące się w takich środowiskach również stają się nerwicowe, nadpobudliwe, nadruchliwe. Podobnie jak rodzice, którzy pod wpływem alkoholu (ojcowie) będą na skutek długotrwałego wyczerpania nerwowego (matka) nie panują nad sobą, nie kontrolują swoich odruchów, dzieci także nie umieją panować nad sobą, podporządkować się przyjętym zasadom współżycia, dyscyplinie szkolnej. Na kształtowanie się stosunku chłopca do alkoholu decydujący wpływ ma przykład ojca. Chłopiec w ojcu widzi wzór siły i męstwa i sam pije za jego przykładem. Nierzadkie są wypadki, że w domu jest on nakłaniany do pierwszego łyku. W ten sposób na ogół powstają początki nałogu, który w przyszłości może tragicznie zaciążyć na życiu jednostki i jej rodziny. Wśród synów alkoholików spotyka się o wiele więcej alkoholików niż wśród innych mężczyzn w tym samym wieku. Picie alkoholu przez nieletnich uważa się za niebezpieczny symptom ich wykolejenia. Często bywa on bezpośrednią przyczyna przestępstw, zwłaszcza o charakterze chuligańskim. Nadto w młodym wieku szczególnie niszczy zdrowie, osłabia działanie centralnego układu nerwowego, zakłóca sprawnoœć intelektualną, koncentrację uwagi, pamięć itp., wpływa, więc destrukcyjnie na naukę w szkole i stanowi poważne zagrożenie dalszego prawidłowego rozwoju dziecka. Psychoterapia ma szczególne znaczenie w leczeniu zaburzeń natury psychicznej, jakie mogą wywoływać czynniki środowiska, w którym żyjemy. Coraz więcej osób udaje się do psychoterapeuty w celu osiągnięcia lub poprawienia swojego stanu psychicznego. Z sondaży wynika, że psychoterapia ma szczególne zastosowanie wśród społeczeństw krajów zachodu. W Polsce proces psychoterapii odgrywa coraz większą rolę, coraz więcej ludzi zaczyna korzystać z pomocy psychoterapeutów. Poniżej chciałbym przedstawić przykłady, formy, metody i techniki stosowane w psychoterapii. Psychoterapia - planowe, intencjonalne, systematyczne oddziaływanie na pacjenta (klienta), przy pomocy słowa w ramach specyficznego kontaktu, w celu osiągnięcia sprecyzowanego celu, przy pomocy różnych metod czy technik Rodzaje psychoterapii - Psychoanaliza Celem terapii psychoanalitycznej jest wydobycie tłumionych przez pacjenta, głęboko ukrytych impulsów i konfliktów, które miały miejsce w dzieciństwie. W trakcie sesji pacjent opowiada o swoich problemach, nadziejach, obawach i wszystkim, co mu przychodzi na myśl. Psychoanalityk rzadko odzywa się lub dokonuje interpretacji problemów pacjenta. Częściej zachęca do mówienia o przeżyciach, obawach i pojawiających się uczuciach poprzez stawianie pytań. Celem terapii jest znalezienie rozwiązania problemów pacjenta przez niego samego, dzięki rosnącej samoświadomości, samokrytycyzmowi. Jest to terapia długoterminowa. - Psychoterapia analityczna Terapia ta jest oparta na teorii psychoanalizy, lecz koncentruje się na konkretnych problemach emocjonalnych. W odróżnieniu od psychoanalizy, która może trwać wiele lat,. Terapia analityczna ma na celu rozwiązanie określonych problemów w określonym czasie. - Psychoterapia poznawcza (kognitywna) Podstawowym celem jest uświadomienie pacjentom, w jaki sposób ich poglądy i myśli mogą niekorzystnie wpłynąć na działania, postawy i emocje. W dalszej części terapii pacjenci uczą się, jak nie patrzeć na siebie w najgorszym świetle, lecz zmieniać swój sposób myślenia i podejmować nowe konstruktywne działania w celu poprawy własnego życia. - Psychoterapia behawioralna Behawioryści zajmują się wyłącznie zachowaniem człowieka, które, według nich kształtuje się jako naturalna reakcja na wpływy otoczenia. Behawioryści starają się jedynie pomóc pacjentowi zmienić jego niepożądane zachowania bez analizowania podświadomych przyczyn je wywołujących. - Psychoterapia Humanistyczna - Rogersowska Ta terapia opiera się na założeniu, że każdy ma możliwości wykorzystania całego swojego potencjału. Słuchając pacjenta terapeuta interpretuje jego słowa, postawę, zachowania, uświadamiając mu, co naprawdę mówi i co czuje. Celem terapii jest samorealizacja i pomoc w zwiększaniu poczuci własnej wartości. - Psychoterapia Humanistyczna - Gestalt To terapia, która zakłada, że myśli, uczucia, czyny powinny być traktowane całościowo. Gestalt po niemiecku znaczy: "postać, figura, struktura". To scalająca terapia, zachęcająca pacjenta do osiągnięcia poczucia wewnętrznej harmonii poprzez zintegrowanie wszystkich składowych swojego życia wewnętrznego. - Neurolingwistyczne Programowanie (NLP) Koncentruje się na zachowaniach komunikacyjnych człowieka. Głównym celem terapii jest poszerzenie repertuaru zachowań człowieka, wskazanie możliwości innego reagowania w określonej sytuacji niż miało to miejsce w przeszłości. Często stosuję się jako metodę samorozwoju, np. w biznesie. - Terapia systemowa Człowiek jest traktowany jako element różnych systemów, np. rodziny, przyjaciół, kręgu zawodowego. Terapeuta koncentruje się więc na procesie komunikacji przebiegającej między ludźmi. Terapia ma charakter dyrektywny - stosowane są nakazy, rady, przepisy. Jest krótkoterminowa, ukierunkowana na rozwiązanie problemu. Jej celem jest zmiana systemu, a nie zmiana człowieka określanego mianem "zaburzonego". Bo to nie pacjent "choruje", ale system. - Terapia Ericksonowska Milton Erickson uważał, że terapeucie nie jest potrzebna ani spójna teoria zaburzeń, ani nawet ogólne hipotezy. Terapeuta nie musi znać przyczyn trudności pacjenta, aby rozwiązać jego problem. W terapii powinno się ujawniać i rozwijać pozytywne strony pacjenta, jego potencjalną siłę. Używał specyficznej hipnozy zakładając, że wchodzenie w trans jest naturalną właściwością każdego człowieka. Eklektyzm w psychoterapii Wielu terapeutów stosuje metody i techniki pochodzące z różnych koncepcji teoretycznych. Metody i techniki stosowane w psychoterapii - Dialog terapeutyczny Terapeuta słuchając wypowiedzi pacjenta stara się zrozumieć to, czego pacjent sam o sobie nie wie i uprzytomnić mu to, co może ułatwić odzyskanie kontroli nad sobą i nad sytuacją. - Sterowane wyobrażenia Polega na zachęcaniu pacjenta, by w stanie relaksu, wyobrażał sobie rozmaite sceny, które dla większości ludzi w naszym obszarze kulturowym mają istotne, symboliczne znaczenie (np. droga przez las, wspinanie się pod górę, zwiedzanie domu itp.) - Rysunek psychoterapeutyczny Rysowanie może być procedurą diagnostyczną, ale również sam kontakt ze sztuką ma w pewnym stopniu funkcję uzdrawiającą. - Muzykoterapia Słuchanie i granie czy śpiewanie są technikami pobudzającymi emocje oraz różne skojarzenia. Również w terapii grupowej muzyka pozwala na zmianę stylu w kontaktowaniu się z innymi ludźmi. - Psychodrama Stosowana głównie w terapii grupowej. Umożliwia ponowne przeżycie trudnej sytuacji w "meta realności" stworzonej przez spontaniczną grę, w której odtwarza się przeszłe wydarzenia. Dzięki temu, że rzecz dzieje się "na niby" możliwe jest pojawienie się takich zachowań, na które pacjent nie mógłby sobie pozwolić w realnej sytuacji. Budzące się w czasie gry wspomnienia często ułatwiają ponowne przeżycie uczuć towarzyszących raniącej sytuacji, i odreagowanie ich. - Zabawa Jest to terapia stosowana głównie w stosunku do dzieci, do ich diagnozowania i leczenia. Dzieci mają kłopoty z wyrażeniem słowami, na czym polegają ich problemy, łatwiej im wyrazić swoje niepokoje w trakcie zabawy. Zabawki symbolizują ludzi bądź wydarzenia będące źródłem lęków. Często dołącza się malowanie i rysowanie. Celem tego typu terapii jest uczenie dzieci jak wyrażać swoje problemy i jak sobie z nimi radzić. - Techniki behawioralne • Desensytyzacja - wygaszanie lęku poprzez stopniową konfrontację z wyobrażeniami związanymi z lękiem i poprzez równoczesne stwarzanie poczucia bezpieczeństwa. • Modelowanie - obserwacja i naśladowanie zachowań innych ludzi. • Techniki awersyjne - stosowane np. przy nadużywaniu alkoholu, nadmiernym jedzeniu, paleniu itp. - przykro odczuwane bodźce są kojarzone z konkretnym zachowaniem (np. sięgnięcie po papierosa - odruch wymiotny; alkohol - drażnienie prądem). Metoda raczej rzadko stosowana, bo mało skuteczna, a wątpliwa etycznie. • Trening asertywności - celem jest zwalczenie lęku w sytuacjach społecznych i nauczenie reakcji adekwatnych do sytuacji. Uczy nieskrępowanego wypowiadania sądów, swobodnego zachowania względem ludzi będących autorytetami itp. Czasem jednak, w wypaczonej formie może nauczyć nieliczenia się z uczuciami innych i zachowań typu: "Sprawiam ci ból ? To jest twój problem." - Relaksacja Prowadzi do obniżenia napięcia mięśniowego i - równocześnie - złagodzenia napięcia psychicznego. Polega na wyobrażaniu sobie stanu spokoju i bezpieczeństwa oraz świadomym rozluźnianiu mięśni. - Hipnoza Stosowana jest najczęściej w terapii indywidualnej, chociaż można ją stosować również w grupie. Stosuje się ją po to, aby: pogłębić związek terapeutyczny (terapeuta - pacjent), w celu ułatwienia pacjentowi kojarzenia, wydobywania treści podświadomych, przypominania przeszłości, jako sugestia w likwidacji niekorzystnych nawyków (tu: mało skuteczna). W grupie - w procedurach relaksacji wyobrażeniowej. - Analiza genogramu Genogram - rysunek prezentujący w szczególny sposób drzewo genealogiczne i rodzinę pacjenta. Umożliwia uświadomienie sobie struktury rodziny i uwarunkowanie zaburzeń cechami środowiska rodzinnego. Formy terapii -Terapia indywidualna Bezpośredni kontakt terapeuty z pacjentem oparty na silnym związku i przebiegający w warunkach szczególnej intymności. -Terapia grupowa Kładzie nacisk na poprawę sposobu funkcjonowania uczestników w relacjach z innymi ludźmi. Uczestnicy terapii grupowej opowiadają o swoich problemach i o ważnych dla siebie aspektach życia oraz słuchają, jakie kłopoty mają inni i jak sobie z nimi radzą. Jednocześnie środowisko grupy staje się dla uczestników terapii miejscem nawiązywania kontaktów między sobą, dzięki czemu mogą rozpoznać własne schematy komunikowania się oraz dowiedzieć się jak są odbierani przez innych. - Terapia rodzinna Terapeuta spotyka się z całą rodziną, dokonuje diagnozy zaburzeń struktury rodziny i dąży do ich modyfikacji. Przede wszystkim poprzez usprawnienie komunikacji.

Wpływ środowiska rodzinnego.

Dla wielu osób dom rodzinny stanowi istotne oparcie w procesie kształtowania się osobowości, świata myśli, dążeń, uczuć. Jest ostoją życia psychicznego. Ale też dla wielu dzieciństwo nie jest najpiękniejszym i beztroskim okresem w życiu. Jest okresem paraliżującego strachu i bólu.

Główna przyczyna agresywnego zachowywania dzieci tkwi w dezorganizacji życia rodzinnego. Pogoń współczesnych rodziców za dobrami materialnymi sprawia, że dziecko w przytłaczającej masie przedmiotów żyje osamotnione, pozostawione same ze swoimi problemami. Rodzice w wirze codziennych zajęć oddalają się od siebie i swoich dzieci, coraz mniej dostrzegają i rozumieją ich rzeczywiste potrzeby. W związku z tym trudne staje się zaspokojenie podstawowej potrzeby emocjonalnej - potrzeby miłości. To, że rodzice z dzieckiem za mało rozmawiają, że nie słuchają o jego problemach, że ignorują jego radości i kłopoty, że często mają mu tylko do zakomunikowania to, aby było grzeczne, nie przeszkadzało, a najlepiej dało im spokój, powoduje, że zostaje niezaspokojona kolejna potrzeba emocjonalna - potrzeba bezpieczeństwa. Często jednak zdarza się tak, że ci najbliżsi, a więc rodzice, bezmyślnie upokarzają dziecko, ostro wytykają błędy. Staje się to źródłem bólu, żalu, poczucia odrzucenia. Dziecko niedoceniane czuję się samotne i nieszczęśliwe.

Posiadanie odrzucających rodziców, częste frustracje, niekonsekwencja wychowawcza, okazje do manifestowania gniewu, obserwowanie zachowań agresywnych u rodziców oraz korzyści uzyskiwane w wyniku agresji, przez jej akceptację, sprzyjają znacząco rozwojowi agresji. Również codzienne trudności, bezrobocie, bieda, niepewna perspektywa na przyszłość, brak poczucia stabilizacji, stanowią ogromne obciążenie dla psychiki dziecka. W dobie przemian społecznych i obyczajowych rodzinie towarzyszą ogromne lęki, przeważnie o utrzymanie pracy i godziwego statusu materialnego. Dzieci nasiąkają tą atmosferą niepokoju i przenoszą ja do szkoły, szukając nieraz możliwości odreagowania swojej frustracji. Wiadomo też, że niekorzystny wpływ wywiera zarówno nadmierna surowość, znaczny rygoryzm, stosowanie licznych kar, zakazów i nakazów, jak też wychowanie zbyt tolerancyjne, pobłażanie wybrykom dziecka, przesadna opieka i troskliwość połączona z ograniczaniem jego samodzielności.

Dużym problemem jest również brak przygotowania pedagogicznego większości rodziców. Najczęściej sięgają po potoczne zasady wychowania zasłyszane u znajomych czy wyczytane z gazet lub wychowują tak "jak czynili to dziadkowie". Tradycyjny model wychowania - a więc model autorytarny połączony z karami cielesnymi - jest wciąż popularny. Rodzice, którzy stosują kary fizyczne wobec agresywnie zachowujących się dzieci, modelują i kształtują właśnie te wzory zachowań, które pragną wyeliminować.
Do często popełnianych błędów należy nieświadome uczenie agresji poprzez przekazywanie dzieciom poleceń w rodzaju: "bądź mężczyzną", "pamiętaj, że masz łokcie", "jak cię szturchają oddaj". Rodzice w ten sposób pochwalają przemoc, oczekują jej i nagradzają za nią, co w rezultacie prowadzi do utrwalenia tego negatywnego wzoru zachowania.

2. Środki masowego przekazu

Wszechstronne badania wskazują na to, że młodzież oglądająca dużo scen brutalnej przemocy w programach telewizyjnych, na kasetach video, w filmach czy grach komputerowych odczuwa mniej współczucia w stosunku do ofiar przemocy w życiu i częściej staje się agresywna.

Niewłaściwe oddziaływanie środków masowego przekazu w potocznym przekonaniu ma znaczny wpływ na przestępczość, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci i młodzieży, którzy są bardziej podatni na sugestię niż osoby dorosłe. Wśród przyczyn, które rodzą akty przemocy i lekceważenia ludzkiego życia należy wymienić oddziaływanie telewizji, zdominowanej w dużym stopniu przez filmy, w których przemoc, spryt, okrucieństwo, agresja są na porządku dziennym. Niektóre z nich dostarczają wręcz gotowe scenariusze zbrodni do powielania. Są emitowane w godzinach największej oglądalności, a więc dostępne dla dzieci i młodzieży. Również duże zagrożenie stwarzają często filmy przeznaczone dla najmłodszej widowni, głównie animowane, pełne brutalnych scen ukazujących w realistyczny, a nawet wynaturzony sposób, bijatyki przepojone okrucieństwem i szeroką gamą wszelkich innych wynaturzeń. Przynoszą je programy emitowane nie tylko na kanałach telewizji satelitarnej, ale także polskiej. I nic nie znaczy tu bariera językowa, gdyż sam język jest problemem drugorzędnym. Najważniejsze w tych filmach nie jest słowo, lecz dobrze wymierzony cios lub strzał po którym ekran zalewa plama krwi.

Inne, dostępne dla dzieci źródło, które przepełnione jest przemocą to gry komputerowe. Coraz częściej rodzice w nagrodę, lub po prostu z braku czasu dla dziecka, kupują mu komputer. Gry te angażują emocjonalnie dziecko w przeżywaniu przemocy w większym stopniu niż demoralizujące filmy telewizyjne. Dziecko utożsamia się bowiem z bohaterami gier i aby przetrwać musi jak najdotkliwiej pobić, jak najskuteczniej zranić bądź zabić swojego przeciwnika, bo tylko w ten sposób może zebrać premię w postaci kolejnego "życia" oraz przejść do następnego poziomu.

Przemoc telewizyjna coraz szerszą falą wylewa się poza ekran. Sposób w jaki młodzi ludzie odnoszą się do siebie oraz ludzi starszych, z pewnością w dużym stopniu, wynika z telewizyjnych wzorców. Widzowie uczą się zachowań poprzez ich obserwację na ekranie. Odbiór programów telewizyjnych, w połączeniu z innymi jeszcze czynnikami, może wywołać agresję lub stany lękowe u widza . "Obcowanie ze scenami przemocy, na co się często zwraca uwagę, powoduje zobojętnienie na te bodźce; stają się one źródłem modelowania zachowań antyspołecznych."

3. Wpływ grupy rówieśniczej.

Zarówno badania jak i potoczne obserwacje pokazują, że ludzie zachowują się bardziej agresywnie, gdy mają okazje obserwować kogoś innego zachowującego się agresywnie. Jest to wzór agresywnego zachowania się występujący w danej grupie lub inaczej model do naśladowania. Prawdopodobieństwo występowania naśladowania jest tym większe, im bardziej pozytywnie jest model oceniany.

W grupach rówieśniczych chłopcy oceniani jako silni, wytrzymali funkcjonują jako osobnicy godni podziwu i zazdrości. Podobne zachowania dziewcząt postrzeganych jako atrakcyjne, pewne siebie chętnie naśladowane. Jeżeli któryś z tych modeli staje się sprawcą przemocy, np. zabiera przedmioty, popycha, wygłasza złośliwości, intryguje przeciwko koledze lub koleżance - znajdzie naśladowania.

Kolejnym współdziałającym mechanizmem grupowym jest obniżenie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresywnych zachowań. Gdy młody człowiek znajdzie się wewnątrz „gorącej” sytuacji w grupie, patrzy na atrakcyjny model używający przemocy i przeżywający satysfakcję, wtedy osłabia się kontrola agresywnych uczuć.

Ważnymi czynnikami sprzyjającymi występowaniu agresji są: akceptacja ze strony grupy, brak reakcji ze strony dorosłych i pozostawienie aktów przemocy bez kary oraz anonimowość jednostki - rozmycie odpowiedzialności przez fakt, że działa się w grupie.

4. Czynniki sprzyjające agresji to :

- utrzymywanie tabu wobec problemu (nauczyciele patrzą na problem i nie reagują)

- słaby nadzór nauczycieli na przerwach i miejscach w których przemoc zachodzi

- brak komunikacji między nauczycielami i uczniami

Ważnym czynnikiem wywołującym agresję wśród młodzieży jest brak szans życiowych. Edukacja wymaga wysiłku i poświęcenia, ale nie zawsze zapewnia człowiekowi byt, zwłaszcza w okresie wielkiego bezrobocia.

Nieatrakcyjność szkoły wyraża się coraz mniejszym zaspokojeniem potrzeb uczniów - potrzeby aktywności poznawczej i twórczej, przeżyć, przygody, rozrywki, uznania społecznego oraz szacunku.

W odczuciu uczniów najczęstszym źródłem przemocy w szkole są nauczyciele. Wykazują bowiem nieumiejętność tworzenia dobrej i życzliwej atmosfery w szkole, nawiązania kontaktów z uczniem brak kompetencji i zdolności dydaktycznych a zwłaszcza przekazywania wiedzy i kierowania zespołem. Często stosują usztywniony system kar poniżając godność nie tylko uczniów, ale i swoją.

Źródłem przemocy w szkole są też sami uczniowie. W obu społecznościach mamy do czynienia z agresją słowną. Nauczyciele wyśmiewają uczniów, zaś ci podchwytują kpiny i kontynuują wyśmiewanie kolegów z powodu wyglądu, nazwiska lub słabszych wyników w nauce. Nauka w szkole przestaje być powodem satysfakcji, za to coraz częściej jest źródłem ogromnej frustracji. Szkolne porażki łatwo rodzą poczucie upokorzenia. Stąd już blisko do stwierdzenia, że szkoła nie jest przyjazna uczniom.

5. Przemoc dzieci wobec dzieci

Od szeregu lat w polskich szkołach narasta problem przemocy dzieci starszych wobec młodszych i słabszych. Głównymi ofiarami są uczniowie klas pierwszych. Padają ofiarami bicia, znęcania się psychicznego, niszczenia ich rzeczy. Osoby grupy wytypowane do roli ofiar dowiadują się że muszą milczeć na temat represji, bo inaczej czekają ich poważne konsekwencje.

Wśród agresorów obowiązuje hierarchia. Zakamuflowane sposoby komunikacji skutecznie blokują ujawnienie sprawców.

Agresorzy stosują dwie formy przemocy :

- bezpośrednią ( bicie, przezywanie, wyszydzanie, okradanie, niszczenie rzeczy )

- pośrednią ( oszczerstwa, intrygi, wykluczenie z grupy, izolowanie )

Konsekwencje obu tych form przemocy są podobne. Ofiary przeżywają głębokie uczucia poniżenia i upokorzenia, strachu, wstydu. Długofalowe skutki dla ofiar to obniżenie poczucia własnej wartości oraz samooceny.

Dla agresorów głównymi konsekwencjami bezkarnego stosowania przemocy są :

- utrwalanie agresywnego wzorca zachowań

- obniżanie się poczucia odpowiedzialności za własne działanie

- czerpanie poczucia mocy z poniżania innych i zadawalania bólu

- wchodzenie w sferę bezprawia

6. Jak przeciwdziałać agresji i przemocy w placówkach oświatowych oraz w życiu społecznym

W tym celu należy przede wszystkim poznać przyczyny i sposoby działania agresorów. Następnie eliminować jej przyczyny poprzez stabilizację życia społeczno-ekonomicznego. Ponadto należy zlikwidować źródła frustracji np. (bezrobocie, nadmiar wolnego czasu, niskie płace, zwalczać alkoholizm).

Bardzo ważne jest także wyeliminowanie programów telewizyjnych propagujących agresję, oraz gier komputerowych. Skuteczniej też na tym polu powinna działać policja i środowiska lokalne.

Szerokie pole działania mają placówki oświatowe. Aby skutecznie realizować programy przeciwdziałania agresji nauczyciele i rodzice muszą posiadać umiejętność rozumienia sygnałów, po których można rozpoznać ofiarę znęcania się oraz agresora. Znając tę umiejętność rozróżniania ofiar i agresorów nauczyciel może podjąć właściwe przeciwdziałania przemocy.

W celu zapobiegania i zwalczania agresji wśród dzieci i młodzieży należy dokładnie poznać jej przyczyny i mechanizmy powstawania, stworzyć wspólny front działania obejmujący rodziców, nauczycieli, uczniów i lokalne środowisko. Szczególna rola przypada placówkom oświatowym.

Bibliografia:

1. Rylke H. „Pokolenie zmian” Warszawa 1999 r. WSiP

2. Hamer H. „Tolerancja, wiedza i życie” 1991/8 s. 51 - 57

3. B. Urban Przemoc wśród młodzieży "Wychowawca", Nr 5/98

4. Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1997

5. A. Frączek, Agresja wśród dzieci i młodzieży

PRZEDSZKOLNE NIEPOWODZENIA DZIECI,

KTÓRYCH RODZICE PRACUJĄ ZAWODOWO

Niepowodzenia dzieci to bardzo częsty problem wszystkich nauczycieli przedszkoli , niezależnie od typu placówki, w której pracują i własnych doświadczeń, jakie zdobyli w praktyce pedagogicznej. Nawet w przedszkolu wzorowo funkcjonującym spotyka się dzieci wymagających specjalnej opieki , dodatkowych zabiegów wychowawczych i dydaktycznych . Problemy natury wychowawczej bardzo często wiążą się z podobnymi problemami w nauce, wzajemnie się warunkując.

Pierwszym środowiskiem mającym decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości, postaw i zachowań społeczno - moralnych, oraz rozwój umysłowy dziecka jest rodzina. Stanowi ona pierwszą i podstawową grupę, w której dziecko się rozwija fizycznie i psychicznie. Tworzą się w niej określone normy regulujące zachowanie jej członków , role i pozycje, wytwarzające wzajemne oczekiwania oraz wymagania. Rodzina kształtuje sylwetkę społeczno - moralną dziecka, któremu dostarcza również pierwszych doświadczeń, tak ważnych w procesie kształtowania postaw. Stanowi również najistotniejszy czynnik rozwoju myślenia dziecka, uczy go kontrolowania swoich reakcji.

Bardzo ważnym etapem w życiu dziecka jest przedszkole, w którym dziecko stawia pierwsze kroki w procesie edukacyjnym. W pierwszych latach nauki w przedszkolu wpływ na dziecko ma już nie tylko rodzina, ale również wychowawca, rówieśnicy i koledzy. Dochodzą również problemy związane z nauką.

W tym to okresie dziecko najbardziej potrzebuje troskliwej opieki, pomocy w rozwiązywaniu różnorodnych problemów, poczucia bezpieczeństwa. Rodzice pracujący zawodowo mają ograniczone możliwości zapewnienia swoim dzieciom właściwej pomocy w nauce, opieki, szczególnie ,gdy ich praca wymaga wielogodzinnej nieobecności w domu . W tej sytuacji rodzina nie jest w stanie w pełni spełnić swoich podstawowych funkcji: opiekuńczej, wychowawczej i rekreacyjnej.

W niniejszym artykule z badań przeprowadzonych w przedszkolach w środowisku wiejskim ( na podstawie mojej pracy magisterskiej) chcę przedstawić problem niepowodzeń przedszkolnych dzieci, których obydwoje rodzice pracują zawodowo.

Niepowodzenia przedszkolne kojarzą się powszechnie z brakiem sukcesów w nauce przez niektóre dzieci. W początkowej fazie niepowodzeń pojawiają się pierwsze, niedostrzegalne jeszcze przez nikogo braki w wiadomościach. Z czasem braki w wiadomościach narastają, a wraz z nimi pojawiają się zmiany w zachowaniu dziecka. Objawia się to brakiem zainteresowania na zajęciach, niechęcią do nauki, płaczem . Najbardziej widoczny objaw takiego stanu to pierwsze negatywne formy stosunku dziecka do przedszkola, czyli niezadowolenia ze swojego przedszkola.

Druga faza - to faza opóźnienia programowego.

Reakcje dziecka na niepowodzenia mogą być różne. Czasami przedszkolak ujawnia swoje konflikty - bójką, krzykiem, lub wycofuje się - zamyka się w sobie.

Na niepowodzenia dzieci w przedszkolu wpływają takie ich zachowania :

• niechęć do nauki,

• agresja słowna,

• opryskliwość,

• nadmierna nerwowość,

• lenistwo,

• kult pieniądza,

• a ponadto brak zaufania do rodziców.

Trudności o charakterze dydaktycznym wiążą się ściśle z trudnościami wychowawczymi. Przeważnie źródłem jednych i drugich są te same czynniki i obydwa rodzaje trudności wzajemnie się warunkują.

Wpływ środowiska rodzinnego na rozwój społeczny dziecka jest bardzo duży.

Prawidłowe funkcjonowanie rodziny zależy przede wszystkim od takich czynników jak:

• walory moralne i społeczne rodziny,

• warunki bytowe rodziny,

• organizacja życia rodzinnego,

• rodzinna atmosfera,

• ilość wspólnego spędzania czasu przez dzieci i rodziców,

• zainteresowania kulturowe rodziców,

• stan przygotowania rodziców do realizacji zadań związanych z wychowywaniem dziecka

Na podstawie zebranego materiału w toku badań, analizy opisowej i statystycznej, sformułowałam najważniejsze wnioski.

Praca zawodowa obydwojga rodziców wiąże się z ograniczeniem kontaktów z dziećmi, a tym samym ograniczoną możliwością pełnienia właściwej funkcji opiekuńczej, wychowawczej, rekreacyjnej.

Współczesna rodzina coraz bardziej traci swoje podstawowe funkcje ,które ulegają przekształceniu i te zarówno opiekuńcze jak i rekreacyjne. Jest to spowodowane nie tylko zmianami społeczno - ekonomicznymi , ale i jej strukturą wewnętrzną. Rodzice dla zapewnienia dzieciom utrzymania podejmują obydwoje pracę zarobkową. Matka i ojciec obarczeni licznymi obowiązkami rodzinno - społecznym, zajęci pracą zawodową poświęcają swemu dziecku zbyt mało czasu i uwagi. Nie dzieje się to nieraz ze złej woli rodziców. Jednak ogrom zajęć i spraw zawodowych uniemożliwia im zapewnienie wnikliwej opieki nad dzieckiem, ponieważ rodzice często „ są gośćmi w domu”.

W czasie ich nieobecności ,opiekę nad dziećmi sprawują najczęściej dziadkowie, krewni, starsze rodzeństwo, czasami też znajomi.

Rodzice przeważnie mają czas dla swojego dziecka dopiero w późnych godzinach popołudniowych lub wieczorem.

Praca zawodowa rodziców ma wpływ na osiągnięcia w nauce i zachowaniu się dziecka w przedszkolu.

Najwyraźniejszy brak opieki ze strony rodziców widoczny jest wtedy, gdy dziecko wymaga największej pomocy w przezwyciężeniu trudności związanych z nową rolą dziecka, przystosowaniem się do przedszkola i wdrażaniu do wykonywania obowiązków „ucznia”.

Dzieci rozpoczynające naukę w przedszkolu wymagają troskliwej opieki, zapewnienia poczucia bezpieczeństwa, pomocy w różnych sytuacjach związanych z nową rolą jaka przypada im do spełnienia, nową sytuacją życiową jaką stwarza przedszkole.

To przecież rodzice winni razem z wychowawcą nauczyć dzieci racjonalnej i systematycznej pracy umysłowej. Matka i ojciec pracując często na różne zmiany, nie mogą należycie spełnić tego warunku. Praca ich dziecka staje się niesystematyczna, co wprowadza chaos w jego rytm dzienny. Występują wtedy zaniedbania w zakresie nauki, a to często prowadzi do niepowodzeń.

Niewłaściwa organizacja życia w rodzinie nie stanowi dobrej motywacji do nauki i właściwej organizacji czasu wolnego dziecka - ucznia.

Dla prawidłowego funkcjonowania i trybu życia dziecka istotne jest racjonalne zorganizowanie pracy szkolnej, oraz stworzenie warunków do nauki.

Dziecko, aby mogło prawidłowo się rozwijać, powinno posiadać wyodrębnione miejsce do nauki. Miejscem tym może być oddzielny pokój lub też wydzielony kącik przeznaczony wyłącznie dla dziecka. Brak ustalonych stałych godzin na naukę , brak własnego miejsca do pracy może wpływać niekorzystnie na edukację tych dzieci i zniechęcać je do nauki w domu.

Niski poziom organizacji życia rodzinnego wpływa ujemnie na kształtowanie się u dziecka umiejętności gospodarowania budżetem wolnego czasu. Niepokojącym jest fakt wysokiego zainteresowania dzieci telewizją i poświęcaniu większości czasu wolnego na programy telewizyjne , gry komputerowe i oglądanie video. Nadmierne przesiadywanie przed telewizorem i komputerem powoduje zmęczenie, rozdrażnienie i ogranicza inne zajęcia dziecka podczas jego wolnego czasu.

Rodzice powinni także zapewnić dziecku warunki do regularnego wczesnego udawania się na odpoczynek nocny. Dziecko wypoczęte i wyspane jest pogodne, lepiej przyswaja sobie materiał realizowany w przedszkolu.

Postawy rodzicielskie wpływają na przebieg kształtowania się charakteru dziecka.

Praca zawodowa rodziców, ich nieobecności , są często przyczyną konfliktów w domu. Awantury domowe osłabiają odporność psychiczną dziecka, poczucie stałej niepewności. Stany te spowodowane są brakiem opieki rodziców, oraz pewnego rodzaju znieczuleniem ich na wiele potrzeb dziecka, które osłabia zbyt wcześnie więzi pomiędzy dzieckiem, a rodzicami i stawia dziecko w trudnej dla niego sytuacji „radzenia sobie samemu”

Obciążeni pracą zawodową rodzice, stres z nią związany wywołuje negatywne postawy u niektórych rodziców wobec dzieci (nawet zdolnych). Postawy te ,mogą prowadzić do powstawania u dzieci negatywnej samooceny, co z kolei ma niebagatelny wpływ na ich osiągnięcia w przedszkolu.

Dzieci rodziców pobłażliwych i odrzucających cechuje brak fantazji, oryginalności myślenia, niski stopień wytrwałości, ciekawości i planowania działania. Dzieci takie mają zdecydowanie mniejszą wiarę w siebie i swoje możliwości, brakuje im odwagi i odporności w przezwyciężaniu trudności i rozwiązywaniu problemów. Gorzej radzą sobie we wszelkiego rodzaju sytuacjach trudnych, wymagających koncentracji uwagi. Dzieciom tym brakuje też motywacji do samodzielnego działania , są niesamodzielne i często bierne. Częściej występuje u nich bardzo silny lęk przed niepowodzeniem, zwłaszcza gdy rodzice stawiają im bardzo wysokie wymagania.

We współczesnych warunkach rodzina uległa daleko idącym przekształceniom. Zmieniła się jej struktura wewnętrzna i funkcje, zmieniła się treść życia rodzinnego.

Czy te przemiany maja korzystny wpływ na rozwój dziecka ?

Czy współczesna rodzina spełnia należycie swoje funkcje wychowawcze, opiekuńcze, rekreacyjne ?

Coraz częściej w literaturze podkreśla się , że w treści i strukturze życia rodzinnego tkwi źródło zaburzeń w rozwoju społeczno - moralnym dziecka, zachwianie jego równowagi emocjonalnej.

Rodzina winna kształtować właściwe postawy, dawać okazję do działalności społecznej, dobrej rozrywki, ale również pomagać w nauce, pomagać w rozumieniu życia we współczesnym świecie, przystosować do niego i ukierunkować charakter dziecka.

Wśród szeregu zaleceń profilaktycznych jedno z naczelnych powinno polegać na niedopuszczeniu do izolacji i dystansu psychicznego między dzieckiem, a rodzicami, by nie stracić możliwości oddziaływania pedagogicznego w trudnym dla wielu dzieci okresie przedszkolnym. Duży wpływ na osiągnięcia w przedszkolu ma rodzina - miłość , sympatia, poczucie bliskości jej członków, oraz atmosfera bezpieczeństwa.

Jak dalece praca zawodowa obydwojga rodziców wpływa na powstawanie niepowodzeń w przedszkolu ich dzieci ? - to pytanie , na które chciałam znaleźć odpowiedź w niniejszym artykule i poddać do rozważania innym.

---