DEFINICJE LATERALIZACJI

LATERALIZACJA- czynnościowa asymetria ludzkiego ciała wyrażająca się większą sprawnością narządów, takich jak oko, ręka, noga, położonych po jednej stronie ciała, tj. po stronie lewej lub prawej.

LATERALIZACJA wg H. Spionek- przewaga stronna ruchowych czynności człowieka.

LATERALIZACJA (stronność) wg M. Bogdanowicz- asymetria funkcjonalna w odniesieniu do parzystych narządów ruchu i organów zmysłu znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała przejawiającej się jako preferencje do używania ręki, nogi, oka i ucha leżących po jednej stronie osi ciała.

WIĘKSZOŚĆ DRÓG NERWOWYCH WYCHODZĄCYCH Z PRAWEJ PÓLKULI DOCIERA DO ORGANÓW LEWEJ STRONY CIAŁA, A Z LEWEJ PÓŁKULI DO PRAWEJ STRONY CIAŁA.

ROZWÓJ LATERALIZACJI

• Dziecko nie rodzi się z ustaloną lateralizacją, lecz w miarę ogólnego rozwoju jego lateralizacja stopniowo się nasila i stabilizuje.

• Przewaga jednej ręki nad drugą staje się wyraźna ok. 4 r. ż.

• Lateralizacja czynności ruchowych rąk ustala się zazwyczaj ok. 6-7 r. ż.

• Ostateczna jednostronna lateralizacja czynności ręki wykształca się ok. 12-14 r. ż.

• WIEK NIEMOWLĘCY: Rozwijają się kolejno pola ośrodków ruchowych, czuciowych, wzrokowych i słuchowych. Towarzyszy temu proces specjalizacji pól kojarzeniowych oraz korowych ośrodków każdej półkuli. Najwcześniej występuje to w zakresie ruchów rąk.

• WIEK PRZEDSZKOLNY: Rozpoczyna się dominacja jednej ręki, zaczynają się ustalać ośrodki mowy w obrębie jednej półkuli (zazwyczaj lewej). Percepcja słuchowa i wzrokowa- dominacja jednej z półkul dla odbioru werbalnego oraz związanego z nią ucha i pola widzenia.

• MŁODSZY WIEK SZKOLNY: Ustala się ręka dominująca, stabilizują się ośrodki mowy w jednej z półkul, która zaczyna dominować dla percepcji słuchowej i wzrokowej. W wieku 10 lat ośrodki mowy są ostatecznie zlokalizowane w półkuli dominującej, kończy się proces dominacji percepcyjnej.

• PRZEŁOM MŁODSZEGO I STARSZEGO WIEKU SZKOLNEGO: W 12 r. ż. większość dzieci ma ustaloną jednorodną lateralizację w zakresie ręki, oka i nogi. Pełna dojrzałość pól korowych ośrodka wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego.

RODZAJE LATERALIZACJI

LATERALIZACJA JEDNORODNA- narządy ruchu i zmysłu dominują po jednej stronie osi ciała, w związku z przewagą przeciwległej półkuli mózgu. Wyróżniamy:

1. LATERALIZACJĘ PRAWOSTRONNĄ

2. LATERALZIACJĘ LEWOSTRONNĄ

LATERALIZACJA NIEJEDNORODNA :

1. LATERALIZACJA SKRZYŻOWANA- przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu nie po tej samej stronie, ale po obu stronach ciała, np. dziecko jest praworęczne i lewooczne oraz prawonożne.

2. LATERALIZACJA NIEUSTALONA (słaba)- brak dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu np. obuoczność, oburęczność, obunożność, ewentualnie brak przewagi czynnościowej jednego z narządów.

DIAGNOZOWANIE LATERALIZACJI

Metody stosowane w diagnozowaniu lateralizacji:

- wywiad (zazwyczaj z rodzicami) o przebiegu dotychczasowego rozwoju lateralizacji u dziecka,

- obserwacja (dokonywana przez rodziców, nauczyciela) spontanicznych i odruchowych reakcji, czynności wyuczonych prostych, a także skomplikowanych, złożonych,

- testy standaryzowane, np.:

a) V. Prihoda- zestaw 16 prób do badania ręczności

b) Zestaw prób R. Zazzo i N. Galifret- Granjon, pwoszechnie używany w Polsce np. Test kart

c) Próba obrysowywania kółek H. Spionek

d) Zestaw prób A. J. Harris

e) Próby stosowane w Kanadzie W. Gadessa, np. Próba pisania cyfr

f) M. Stambak, Test kreskowania

g) Próba rysowania domków M. Sovaka

h) Próba Rosenbacha

i) Manoptoskop B. S. Parsona

Osoby uczestniczące w diagnozowaniu dziecka: nauczyciele, rodzice, pedagog, psycholog, logopeda, lekarz.

Diagnoza powinna mieć charakter zabawy.

Dominację ręki możemy obserwować podczas:

- jedzenia, picia

- pisania, rysowania

- równoczesne pisanie obiema rękami,

- rozdawania kart,

- próbach siły rąk,

- spontanicznych czynności np. szczotkowania zębów,

- wkładania przedmiotów do pudełka, butelki itp.,

- naśladowania czynności.

Dominację oka można ustalić podczas:

- patrzenia w kalejdoskop,

- patrzenia przez lunetę,

- zaglądania do butelki,

- zaglądania do dziurki od klucza.

Dominację nogi można ustalić podczas:

- kopania piłką,

- wchodzenia po schodach,

- skakanie na jednej nodze.

ZABURZONA LATERALIZACJA

Jeżeli zauważamy, że dziecko:

- posługuje się sprawnie obiema rękami – na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą, nie preferując żadnej z nich,

- cechuje słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała,

- ma trudności w orientacji w schemacie ciała i przestrzeni,

- posługuje się pismem zwierciadlanym,

- statycznie bądź dynamicznie odwraca litery,

- uporczywie opuszcza lub dodaje litery,

- błędnie odtwarza litery,

- ma trudności w czytaniu i pisaniu…

…możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.

TERAPIA PEDAGOGICZNA

1. Stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychoruchowych.

2. Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach.

3. Eliminowanie niepowodzeń szkolnych, ich społecznych i emocjonalnych konsekwencji.

4. Indywidualne i podmiotowe podejście do dziecka.

Terapia może uwzględniać: ćwiczenia rozwijające motorykę rąk (np. układanie różnych modeli z palców i dłoni tzw. „teatr cieni”, krążenia, wymachy rąk, dłoni), ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym (np. ćwiczenia ruchowo-oddechowe), ćwiczenia ruchowo-słuchowe (np. wystukiwani rytmu piosenki dłońmi, palcami, na różnym materiale: woreczku z piaskiem itp.), zabawy indywidualne (np. zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne, dydaktyczne, plastyczne), ćwiczenie czynności samoobsługowych, ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych (np. malowanie palcami, rysowanie wg szablonów, obrysowywanie), zabawy ruchowo-słuchowo-wzrokowe (np. rysowanie piosenki), rysowanie prostych schematów, samodzielne rysowanie, ćwiczenia kształcące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk, kształcące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania, ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo-ruchową, rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni, ćwiczenia zmierzające do ustalenia oraz utrwalenia dominacji jednej ręki.

BIBLIOGRAFIA

Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, WSiP, Warszawa 1989.

Encyklopedia, PWN, Warszawa 2002.

Spionek H., Dziecko leworęczne, NK, Warszawa 1961a.

Spionek H., Powstanie orientacji w prawej i lewej stronie schematu ciała w ontogenezie, PWN, Warszawa 1961b.