Lateralizacja część 2
Trudności dziecka uwarunkowane nieprawidłową lateralizacją i leworęcznością.
Prawidłowa lateralizacja to modele lateralizacji jednorodnej -> więc prawostronnej lub lewostronnej, uwarunkowane dominacją jednej z półkul mózgu. Jest tu zgodny genotyp i fenotyp.
Lateralizacja lewostronna nie nieprawidłowa! Jedynie statystycznie odbiega od normy (rzadziej spotykana).
O zaburzeniach lateralizacji mówi się najczęściej w przypadkach lateralizacji niejednorodnej : nieustalonej i skrzyżowanej . W przypadku lateralizacji nieustalonej powinno się brać pod uwagę wiek dziecka (lateralizacja jest procesem, rozwijającym się w ontogenezie(ontogeneza-> rozwój osobniczy)).
W wieku 6 lat tylko 1/3 dzieci ma ustaloną lateralizację jednorodną, wraz z wiekiem odsetek ten podwaja się.
Lateralizację skrzyżowaną stwierdza się u 22% badanych w wieku 14 lat - często u dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu- 60%. H. Spionek twierdzi, że dla procesu czytania i pisania ważna jest synchronizacja oka i ręki. Twierdzi ona, że skrzyżowana lateralizacja jest przyczyną słabej koordynacji wzrokowo-ruchowej, a to jest przyczyną problemów w czytaniu i pisaniu. Ale niektórzy kwestionują takie stanowisko -> R. Zazzo mówi, ze trudno jest zrozumieć w jaki sposób uch wodzenia oczami podczas czytania miałby być powiązany z dominacją w zakresie oczu i koordynacji między okiem a ręką, twierdzi, że nie może to być przyczyną trudności może im jedynie towarzyszyć.
M. Hiscock i M. Kinsbourne stwierdzają, że koncepcja lateralizacji skrzyżowanej pociąga za sobą pogląd, że normalnego człowieka charakteryzuje jednorodna lateralizacja (dominacja jednej strony ciała), zaś odchylenia od tego wzorca są związane ze słabą dominacją mózgu i są przyczyną ryzyka występowania różnego rodzaju zaburzeń zachowania, nie podzielają oni tego poglądu bo zjawisko lateralizacji skrzyżowanej w zakresie ręki i oka jest powszechne, badania dowodzą, że oczność i ręczność wydają się być niezależne od siebie, a dominacja lewej półkuli dla mowy jest niezależna i od dominacji ręki, i od dominacji oka.
Być może jakieś rozstrzygnięcia tej kwestii przyniosą nowsze badania. Funkcjonująca opinia o skrzyżowanej lateralizacji jako stanie patologii nie jest w pełni uzasadniona.
Lateralizacja nieustalona również jest oceniana jako patologia. Niektóre badania wskazują, że słaba lateralizacja może być przyczyną niepowodzeń szkolnych. Wynika z nich, że rozwój intelektualny postępuje podobnie u dzieci ze słabą lateralizacją jak i u dzieci praworęcznych, ale dzieci z lateralizacją nieustaloną mają częściej niepowodzenia szkolne.
Wśród dzieci oburęcznych można wyróżnić dwie grupy:
Oburęcznych pierwotnie - proces lateralizacji przebiega w sposób zwolniony, i nie jest tak, że dzieci te mają dwie ręce bardzo sprawne(choć zdarzają się takie przypadki), jest raczej tak, że mają „dwie lewe ręce”, dwie ręce mniej sprawne niż jedna ręka(lewa lub prawa) osoby z lateralizacją jednorodną, często też brak i, koordynacji w pracy obu rąk.
Oburęczność pierwotna współwystępuje często z małą sprawnością motoryczną, trudnością w orientacji w prawej lub lewej stronie ciała i przestrzeni ( przez co dzieci mają problemy z odwzorowaniem figur geometrycznych, różnicowaniem liter o podobnych kształtach- problemy w nauce pisania i czytania).
Oburęczność wtórna - jest wynikiem wieloletniego treningu ręki niedominującej, trening taki zazwyczaj podejmowany jest przez osoby, które wykonują zajęcia wymagające sprawności obu rąk (gra na fortepianie, pisanie na maszynie (klawiaturze???), chirurgia, niektóre sporty), ćwiczona jest tu sprawność obu rąk, a także ich koordynacja, więc są one wysoko sprawne motorycznie. Utrzymuje się, że dziecko leworęczne po 9 roku życia może podjąć taki trening i nie wpłynie on negatywnie na jego rozwój, bo ośrodki mowy w mózgu już się ustaliły w jednej z półkul.
Oburęczność wtórna ma także miejsce kiedy przeucza się dziecko leworęczne do praworęczności., ale wtedy jest to negatywna oburęczność wtórna, ponieważ w efekcie takich działań żadna ręka nie jest sprawna.
Reasumując należy podkreślić, że lateralizacja nieustalona jest zjawiskiem fizjologicznym i przejściowym w pierwszym etapie rozwoju lateralizacji. Odsetek przypadków takiej lateralizacji zmniejsza się z wiekiem, dopiero u dzieci powyżej 10 roku życia lateralizacja nieustalona może być interpretowana jako opóźnienie w rozwoju procesu lateralizacji.
Oburęczność i obustronność pierwotna to zdaniem R. Zazzo najmniej korzystny model lateralizacji. U dzieci oburęcznych mamy do czynienia z brakiem dominacji jednej z półkul mózgowych lub też z konfliktem dominacji ( w przypadku niesłusznego przeuczenia dziecka z lewej ręki na prawą), gdy z opóźnieniem rozwoju lateralizacji współwystępują zaburzenia rozwoju psychoruchowego, dziecko ma trudności w pisaniu i czytaniu.
Trudności dziecka leworęcznego.
Trudności często są spowodowane samym faktem pisania lewą ręką, nasze pismo przystosowane jest dla osób praworęcznych. Dzieci leworęczne mają więcej problemów z nauką pisania nawet jeśli nie z ich leworęcznością nie idą w parze jakieś inne zaburzenia. Dużym problem dla nich jest pisanie od lewej do prawej strony, gdyż dla nich bardziej naturalne byłoby zaczynanie od strony prawej. Dlatego często dzieci w okresie przygotowawczym rysują np. szlaczki od prawej strony. Później dzieci zaczynają pisać wyrazy od prawej do lewej strony - tzw. pismo zwierciadlane., w zeszycie piszą od prawego brzegu, a całe słupki działań matematycznych zdarza im się zapisać w odwrotnym kierunku. U młodszych dzieci pismo lustrzane jest wyrazem niedojrzałości w zakresie orientacji w przestrzeni, ale jest to naturalne. Zwykle ustępuje to w klasie pierwszej. Jeśli jednak jest inaczej jest to przejaw zaburzeń.
Trudną rzeczą dla dziecka leworęcznego jest właściwe ułożenie ręki i zeszytu podczas pisania- dziecko leworęczne pisząc od lewej do prawej nie ciągnie pióra po papierze, ale popycha je, jest to trudniejsze zadanie motoryczne, a pióra nie są dostosowane do tego; dziecko często rozmazuje sobie to co pisze i zasłania ręką napisany tekst, więc nie może go kontrolować, dlatego musi szukać dogodnej dla niego pozycji do pisania, najbardziej niekorzystną pozycją ręki jest silne wygięcie w stawie nadgarstkowym ( powoduje to ograniczony zakres ruchów i szybsze męczenie się ręki, napinanie mięśni dłoni i przedramienia, czasem powoduje to ból). Wpływa to na poziom graficzny pisma - dysgrafia, prace pisemne tych dzieci są słabiej oceniane, bo pismo jest nieczytelne i nieestetyczne. Dzieci leworęczne piszą powoli, nie nadążają za klasą.
Istnieją też konsekwencje o charakterze wtórnym - niepowodzenie w początkowej nauce czytania, słabe oceny, rozczarowanie itp. to źródło negatywnych emocji, które często wzmagają napięcie mięśniowe, tym samym jeszcze bardziej pogarszając poziom graficzny pisma. Przez to dziecko traci wiarę w siebie, w swoje możliwości, a także bardzo zniechęca się do nauki. Wszystko to może prowadzić do zaburzeń nerwicowych - fobia szkolna.
Dzieci leworęczne bywają też przedmiotem niezdrowej sensacji, przez to, że leworęczność jest mało powszechna. Czasem są one wyśmiewane przez swoich kolegów, a nawet szykanowane przez nauczycieli. Dziecko dostrzega, że różni się od swoich kolegów, może czuć się inne, gorsze.
Zaburzenia motoryki i orientacji u dziecka a nieprawidłowa lateralizacja.
Badania dowodzą, że starsi uczniowie leworęczni nie uzyskują w procesie rozwojowym tego samego stopnia sprawności motorycznej rąk co ich praworęczni koledzy. Niski poziom graficzny pisma częściej wykazują dzieci leworęczne. Leworęczność, wbrew pozorom nie jest „lustrzanym obrazem” praworęczności, ponieważ dzieci leworęczne mają mniejszą wydolność ruchową i słabszą orientację w przestrzeni. Ale zdaniem H. Spionek, powołującej się na wyniki badań przeprowadzonych w szkołach warszawskich, obniżona sprawność ruchowa występuje tylko u niektórych osób leworęcznych.
Najpoważniejsze zaburzenia sprawności motorycznej obserwuje się w przypadkach leworęczności patologicznej u dzieci, które na skutek uszkodzenia półkuli lewej , pierwotnie dominującej, posługują się lewą ręką kontrolowaną przez prawą półkulę. Jego lewa ręka jest mniej sprawna i niezdolna do usprawnienia.
Mało sprawne ruchowo są też dzieci leworęczne przeuczane na praworęczność. Dzieci o opóźnionym procesie rozwoju lateralizacji - pierwotnie oburęczne także są mniej sprawne ruchowo, nie tylko w zakresie szybkości i precyzji ruchów każdej ręki, ale też ich koordynacji. Dzieci te mają również problem z orientacją w przestrzeni (prawa, lewa droga), a także schemacie własnego ciała i ciała innych ludzi (prawe, lewe oko).
Specjalne trudności w czytaniu i pisaniu a nieprawidłowa lateralizacja.
Amerykański neurolog i psychiatra S. Orton wskazał na istnienie związku między nieprawidłową lateralizacją a dysleksją. Jako przyczynę tych trudności wskazuje stan niedojrzałości fizjologicznej mózgu lub uszkodzenie lewej półkuli, a także przeuczanie na praworęczność , a to prowadzi do konfliktu dominacji pomiędzy półkulą dominującą pierwotnie, a półkulą, w której poprzez trening wytwarza się konkurencyjny dominujący ośrodek. Późniejsze badania potwierdzają związek między leworęcznością i oburęcznością a dysleksją.