Seminarium 13, 14 Psychologia kliniczna i psychoterapia 03.04.2013

Zaburzenia nerwicowe

• Termin „nerwica”

• Wprowadzony dwieście lat temu przez W. Cullena

• Wykorzystywany do opisu zaburzeń psychicznych bez stwierdzonych uszkodzeń organicznych

• Obecnie coraz rzadziej używany ze względu na zbyt bliskie skojarzenia z psychoanalizą

• ICD-10 – zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i występujące pod postacią somatyczną (F-40 do F-49)

• W DSM-IV nie ma takiej kategorii – zaburzenia te są opisane w 4 kategoriach: lękowe, dysocjacyjne, somatoformiczne oraz adaptacyjne

• Osoby cierpiące na zaburzenia nerwicowe mają zaburzony obraz własnej osoby, niejasno wytyczoną granicę między Ja realne i Ja idealne

• Największa rola przypisywana jest czynnikom społeczno-kulturowym

Przyczyny zaburzeń nerwicowych

1. Teoria psychoanalityczna:

• Źródło to stłumione, nierozwiązane konflikty wewnątrzpsychiczne

• Stosowanie niedojrzałych mechanizmów obronnych

• Nieświadomy charakter konfliktów

• Symbolicznie wyrażany skutek kompromisu między popędami, potrzebami oraz normami społecznymi i moralnymi (Id, Ego, Superego)

1. Teoria uczenia się:

• Efekt wadliwych procesów uczenia się

• Objawy to wyuczone reakcje

1. Koncepcje poznawcze:

• Objawy wynikają z napięcia i leku w związku z brakiem umiejętności radzenia sobie z problemami życiowymi

• Nieadekwatna percepcja siebie i świata

• Brak umiejętności dostosowania zachowań do wymagań otoczenia i własnych zasobów

• Wadliwe schematy poznawcze

1. Koncepcje psychologii humanistycznej:

• Zaburzenia świadomości osób o niewłaściwie ukształtowanym obrazie własnej osoby

• Doświadczenia osobiste – zniekształcone przez przyjmowanie doświadczeń innych jako własnych

• Niedostosowanie działań do rzeczywistych pragnień i potrzeb

• Brak poczucia satysfakcji i frustracja, którym towarzyszy napięcie i lęk, a w konsekwencji objawy nerwicowe

1. Teorie systemowe:

• Wynik nieprawidłowego funkcjonowania systemów, w których żyją jednostki

• Dominujące są zaburzenia funkcjonowania systemów rodzinnych:

• Zaburzenia struktury rodziny

• Zaburzenia komunikacji

• Zaburzenia norm regulujących funkcjonowanie systemu

• Brak zaspokojenia potrzeb: poczucia bezpieczeństwa, potrzeby miłości i przynależności

• Niezaspokojone potrzeby wywołują lęk, depresję, inne zaburzenia nerwicowe

Fobie:

• Lęk foniczny (panic disorder)

• Wywoływany przez sytuacje, które nie są obiektywnie niebezpieczne

• Uczucie porażenia (panika) i unikanie

• Odczuwany poprzez przyśpieszone bicie serca, omdlewanie, wtórny lęk przed śmiercią lub utratą kontroli czy też chorobą psychiczną

Rodzaje fobii:

• Agorafobia – lęk przed otwartą przestrzenią i wychodzeniem z domu: paniczny strach, przeczucie że stanie się cos złego np. omdlenie lub śmierć,

• Fobie społeczne – lęk przed obcowaniem z grupą innych osób: czerwienienie się, drżenie rąk, nudności, nagła potrzeba oddania moczu, może być uogólniona lub specyficzna

• Fobie specyficzne:

• Przed zwierzętami (np. wężami, kotami, pająkami)

• Przed środowiskiem naturalnym (np. brudem)

• Sytuacyjne (np. przed lotem samolotem)

• Przed krwią, zastrzykami, zranieniami

• Inne (np. udławieniem się, zwymiotowaniem, zarażeniem się chorobą)

Leczenie:

Psychoterapia:

• Psychodynamiczna – celem jest uwolnienie stłumionych emocji, uświadomienie sobie prawdziwych pragnień, potrzeb i fantazji oraz zmiana mechanizmów obronnych

• Behawioralno – poznawcza – celem jest usunięcie nieadekwatnych reakcji na bodziec, uczenie pożądanych reakcji i nowych nawyków, zmiana niewłaściwych wzorców myślowych, rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów

• Systematyczna desensytyzacja – stopniowe kojarzenie bodźca lękowego ze stanem relaksacji

• Ekspozycja – inaczej zanurzenie w sytuacji stresowej

• Modelowanie – od obserwacji do stopniowego angażowania się

• Humanistyczna – celem jest wyzwolenie w pacjencie naturalnych tendencji do samorozwoju, zwiększenie samoświadomości, wzrost samoakceptacji oraz rozwijanie umiejętności radzenia sobie z problemami egzystencjalnymi

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne:

• Bezpośrednio wynikają z sytuacji obiektywnie trudnej (stresujące, traumatyczne wydarzenie, zmiana życiowa, trwały uraz)

• Dezadaptacyjne reakcje na ciężki, ostry lub przewlekły stres, które umożliwiają skuteczne radzenie sobie w różnych sytuacjach społecznych

• PTSD (post-traumatic stress disorder)

• Objawy:

• Pojawiające się zawężenie świadomości i uwagi

• Zaburzenia orientacji

• Brak zrozumienia bodźców

• Później: depresja, lęk, złość, rozpacz, pobudzenie, zahamowanie

Inne zaburzenia lękowe:

• Zaburzenia lęku uogólnionego

• Przewlekły lęk

• W sferze emocjonalnej – bezradność, zdenerwowanie, napięcie, czujność i ciągłe rozdrażnienie

• W sferze poznawczej – spodziewana niekreślona katastrofa

• Zaburzenia lęku panicznego

• Powracające napady przerażenia

• Silny niepokój, przerażenie, poczucie wyobcowania

• Reakcja pogotowia (brak tchu, zawroty głowy, kołatanie serca, drżenie, dreszcze lub ból w klatce piersiowej)

• Człowiekowi wydaje się, że ma zawał i umiera lub wariuje, traci panowanie nad sobą

• Zaburzenia lękowe mieszane

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

• Znane wcześniej jako nerwica natręctw

• Objawy

• Nawracające myśli natrętne (obsesje)

• Czynności przymusowe (kompulsje)

• Obsesje

• Wyobrażenia, impulsy

• Stereotypowe i nawracające

• Np. myśli bluźniercze, katastroficzne

• Kompulsje

• Często przybierają postać rytuałów

• Przypisywane im symboliczne znaczenie (np. zapobieganie śmierci)

• Zaprzestanie danego zachowania wzbudza lęk