STRES – POJĘCIE STRESU I JEGO FAZY

• Pojęcie stresu zostało po raz pierwszy wprowadzone w biologii przez Seyle’go następnie zostało przeniesione na grunt psychologii.

• Stres psychologiczny to zbiór reakcji psychicznych zmierzających do przezwyciężenia czynników szkodliwych lub niesprzyjających dla człowieka tzw. stresorów.

• Reakcje składające się na stres polegają na:

• Wzroście aktywności układu nerwowego

• Wzroście pobudzenia emocjonalnego.

• Wyróżniamy 3 fazy stresu:

I. faza mobilizacji, reakcja alarmowa.

• Następuje ogólna mobilizacja procesów psychicznych.

• Wydziela się adrenalina, która powoduje sprawniejsze spostrzeganie, lepszą pamięć i bardziej odkrywcze myślenie.

II. faza rozstrojenia, reakcja odporności.

• Przedłużający się stan stresu powoduje pogorszenie czynności umysłowych zakłócenia i schematyczność działania. (powtarzanie tych samych czynności, które nic nie daje)

III faza destrukcyjna, reakcja wyczerpania.

• Żadna czynność nie jest wykonywana poprawnie.

• Zaburzona jest realna ocena sytuacji.

• Emocje biorą górę nad rozsądkiem.

• Pojawiają się problemy zdrowotne tzw. zaburzenia psychosomatyczne.

• Można zaobserwować 3 formy zachowania:

1. Agresja/autoagresja

2. Ucieczka/izolacja/depresja

3. Płacz/poszukiwanie pomocy

NASTĘPSTWA STRESU

• Wyróżnia się trzy rodzaje następstw stresu:

• Następstwa negatywne

• Wyzwalane są przez dystres (zły stres)

• Występuje wtedy, kiedy stresory działające na człowieka obciążają go i nie dają mu możliwości walki ani ucieczki.

• Reakcja stresowa trwa i nie widać jej końca.

• Prowadzi do zaburzeń psychosomatycznych oraz emocjonalnych.

• Obniża poczucie wartości człowieka.

• Następstwa pozytywne

• wynikają z eustresu (dobry stres).

• Stresory działające na człowieka podwyższają jego możliwości, rozwijają umiejętności działania.

• Następstwem jest zdrowe poczucie własnej wartości, komfort psychiczny i poczucie dobrze wypełnionego zadania.

• Następstwa neutralne

• Wynikają z neustresu (obojętny stres)

• Występuje gdy działające na człowieka stresory są niewielkie albo odporność psychiczna człowieka jest tak duża że potrafi sobie z nimi poradzić.

ODPORNOŚĆ PSYCHICZNA

• Wyróżnia się dwa rodzaje odporności psychicznej

• Odporność psychiczna na stresor – przejawia się stosunkowo niską reaktywnością emocjonalną w sytuacjach trudnych.

• Odporność psychiczna na stres –przejawia się zdolnością do zorganizowanego działania mimo pobudzenia emocjonalnego.

• Czynniki wpływające na odporność psychiczną:

Obniżające odporność psychiczną	Podwyższające odporność psychiczną
Przeżywany dystres i doznawane porażki	Przeżywany eustres i związane z nim zbieranie doświadczeń
Destrukcyjne poglądy na rzeczywistość (człowieka nie sposób zmienić; to nie ma sensu)	Konstruktywne poglądy na rzeczywistość (wszystko jest trudne zanim stanie się proste; trudności są po to aby je pokonywać)
Pesymizm życiowy	Optymizm życiowy
Brak celów życiowych	Jasno określone cele życiowe
Nastawienie lękowe i rezygnacyjne	Nastawienie na rozwiązywanie trudności
Regulacja egocentryczna	Regulacja prospołeczna
Zły styl życia	Dobry styl życia

POTRZEBY JAKO ELEMENT OSOBOWOŚCI

• Potrzeba – odczuwany brak do zlikwidowania którego dąży organizm

• Z definicji potrzeby wynika, że jest ona związana ze stanem deprywacji czyli braku czegoś

• Ponieważ człowiek jest jednością biopsychospołeczną, dlatego też można mówić o potrzebach:

  • biologicznych/fizjologicznych

  • psychicznych/psychologicznych

  • społecznych/socjologicznych

• KLASYFIKACJA POTRZEB WEDŁUG MASLOWA

I.POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

• Mają swoją lokalizację w ciele

• Działają na zasadzie homeostazy, czyli przywracania organizmu do równowagi

• Zaliczamy do nich potrzeby:

  • Pragnienia

  • Snu

  • Aktywności

  • Odżywiania

  • Posługiwania się głosem

  • Przyjemności zmysłowych

II.POTRZEBY BEZPIECZEŃSTWA

• Zaliczamy do nich potrzeby:

• Wolności od lęku przed urazem fizycznym, potępieniem przez innych, poniżeniem we własnych oczach

• Zależności

• Opieki

• Protekcji

• Ładu i porządku

III.POTRZEBY AFILIACJI (PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI)

• Potrzeby te wyrażają się w:

• Szukaniu towarzystwa

• Zakładaniu organizacji

• Tworzeniu klubów, klanów, gangów

• Dążeniu do przezwyciężania obcości i samotności

IV.POTRZEBY PRESTIŻU I UZNANIA

• Są one związane z aprobatą społeczną, uznaniem ze strony innych

• Wyrażają się w formie dwóch potrzeb:

• Potrzeba uzewnętrzniania swojej osobowości, tzw. potrzeba ekshibicjonistyczna

• Potrzeba wyczynu

V.POTRZEBY SAMOREALIZACJI

• W tych potrzebach zawiera się dążenie człowieka do rozwoju swoich możliwości

• Każda potrzeba przejawia się określoną tendencją w zachowaniu, oznacza to, że każda potrzeba wyraża się poprzez reakcje:

• Motoryczne

• Emocjonalne

• Wyobrażeniowe

• Werbalne

Stany zaspokojenia lub niezaspokojenia danej potrzeby przejawiają się w w/w reakcjach.

Obserwując daną osobę można rozpoznać, która z potrzeb jest u niej niezaspokojona

I.POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

• Ziewanie

• Rozdrażnienie

• Skojarzenia związane ze snem

• Mówienie o swoim zmęczeniu

II.POTRZEBY BEZPIECZEŃSTWA

• Unikanie urazu fizycznego, bodźców bólowych, ran choroby, śmierci

• Podejmowanie działań zabezpieczających (unikanie kontaktów z chorymi, dieta, szczepienia)

• Unikanie krytyki ze strony innych ludzi poprzez spełnianie ich oczekiwań

• Unikanie poniżenia we własnych oczach poprzez nie wchodzenie w kłopotliwe sytuacje, unikanie towarzystwa osób wyżej stojących, a kontaktowanie się z tymi niżej stojącymi

• Wchodzenie w role chorego

• Ukrywanie przed innymi własnych braków

• Admirowanie innych

• Udzielanie pochwal

• Konformizm

• Uznawanie kierownictwa innych

• Proszenie o opiekę i wsparcie

• Pokazywanie własnych słabości

III.POTRZEBY AFILIACJI

• Chętne spotykanie się z ludźmi

• Zawieranie nowych znajomości

• Robienie innym przyjemności

• Stawanie blisko, podawanie ręki

• Zwierzanie się

• Naśladowanie innych

• Uśmiech

• Należenie do klubów

IV.POTRZEBY PRESTIŻU I UZNANIA

• Zgrywanie się

• Noszenie niezwykłych strojów

• Pozowanie

• Manieryzmy w mówieniu

• Chętne występowanie publiczne

• Determinacja do zwycięstwa

• Staranie się, by wszystko robić dobrze

• Współzawodnictwo

V.POTRZEBY SAMOREALIZACJI

• Realizacja zamierzeń życiowych

• Rozwijanie własnych możliwości, systemu wartości

• Rozwój duchowości

TEMPERAMENT JAKO ELEMENT OSOBOWOŚCI

• Temperament

zespół względnie trwałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz w czasowych parametrach reakcji

• Cechy temperamentu

• poziom energetyczny zachowania

• czasowe parametry reakcji

• Poziom energetyczny zachowania

przejawia się w reaktywności oraz aktywności

Reaktywność

intensywności reakcji, wrażliwości na bodźce

wyróżniamy osoby wysokoreaktywne i niskoreaktywne

Osoby wysokoreaktywne

wyposażone są w mechanizmy fizjologiczne wzmagające stymulację na bodźce, dlatego bodźce dochodzące do tych osób wyzwalają u nich intensywniejsze reakcje niż u osób niskoreaktywnych

Osoby niskokoreaktywne

wyposażone są w mechanizmy tłumiące reakcję na bodźce, dlatego na dochodzące bodźce reagują spokojniej

Aktywność

związana jest z zapotrzebowaniem na bodźce.

przez aktywne zachowanie człowiek dostarcza sobie taką ilość bodźców aby optymalnie funkcjonować

Istnieje zależność między reaktywnością i aktywnością która polega na tym, że osoby wysoko reaktywne potrzebują mniej bodźców aby optymalnie funkcjonować a zatem i mniej aktywności niż osoby nisko reaktywne

• Czasowe parametry reakcji

• szybkość reakcji - czas zareagowania

• trwałość reakcji – cierpliwość, wytrzymanie w jednej reakcji

• ruchliwość reakcji – plastyczność zachowania, umiejętność dostosowywania się do zmian

Cechy temperamentu ujawniają się we wszystkich czynnościach człowieka i decydują o tym jak te czynności będą przebiegać, modyfikują sposób zachowania się i powodują, że można zaobserwować charakterystyczny dla danej osoby styl działania.

• Typologia temperamentu

• Hipokrates

jako pierwszy zajmował się temperamentem

wprowadził nazewnictwo, które funkcjonuje do dnia dzisiejszego

łączył temperament z dominacją płynu ustrojowego w organizmie

choleryk – (chole – żółć) porywczy, niewyrozumiały, energiczny, urodzony przywódca, człowiek czynu

sangwinik – (sanquis – krew) wesoły, pogodny, towarzyski, gadatliwy, niezorganizowany, zapominalski

flegmatyk – (phlegma – flegma) powolny, zrównoważony, dowcipny, pogodny, obserwator

melancholik – (melas chole – czarna żółć) perfekcjonista, uczuciowy, wrażliwy, wierny przyjaciel, podatny na depresje

• Pawłow

łączył typ temperamentu z typem układu nerwowego

brał pod uwagę takie cechy układu nerwowego jak siła,

równowaga,

ruchliwość

procesów nerwowych

Sangwinik - silny, zrównoważony, ruchliwy.

Flegmatyk – silny, zrównoważony, powolny.

Choleryk - silny, niezrównoważony, ruchliwy

Melancholik - słaby (niezrównoważony, powolny)

• Eysenck

łączył temperament z poziomem neurotyczności i ekstrawersji

Neurotyczność – polega na silnym niezrównoważeniu emocjonalnym o charakterze nerwicowym, niskiej odporności na stres, skłonności do popadania w stany lękowe., składa się z następujących cech:

lęk

przygnębienie

poczucie winy

niska samoocena

napięcie,

przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga emocjonalna

Równowaga emocjonalna - polega na stabilności emocjonalnej i dużej odporności na stres.

Osoba zrównoważona emocjonalnie nie wpada w skrajne stany emocjonalne, chyba że pod wpływem bardzo mocnych wstrząsów

Ekstrawersja (od łac. extra - "zewnątrz" i vertere - "zwracać się") - cecha osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań ku otoczeniu

Ekstrawertycy zwykle:

• zyskują energię, kiedy przebywają z innymi, a tracą ją gdy są sami,

• czerpią energię ze świata zewnętrznego, tj. podejmowanych przedsięwzięć, ludzi, miejsc i rzeczy, z którymi mają kontakt,

• najpierw coś robią lub mówią, a potem myślą albo myślą podczas mówienia,

• utrzymują większy kontakt wzrokowy z rozmówcą podczas mówienia, niż podczas słuchania,

• mają wiele zainteresowań,

• mówią szybko,

• korzystają z pamięci krótkotrwałej,

• osiągają lepsze wyniki niż introwertycy w szkole podstawowej,

• pracują lepiej jeśli są chwaleni,

• wolą nonsensowny dowcip.

Ekstrawersja składa się z następujących cech:

• towarzyskość

• żywość

• aktywność

• poszukiwanie doznań

przeciwieństwem ekstrawersji jest introwersja

Introwersja (od łac. intra – "wewnątrz" i vertere – "zwracać się")

cecha osobowości polegającą na tendencji do kierowania swojej percepcji i działań do wewnątrz – na własne myśli i emocje, z jednoczesnym zmniejszonym zainteresowaniem i aktywnością skierowanymi na świat zewnętrzny.

Introwertycy zwykle:

• zyskują energię kiedy są w samotności, a tracą ją wśród ludzi,

• czerpią energię ze świata wewnętrznego, tj. uczuć, idei, wrażeń,

• są dobrymi słuchaczami,

• myślą zanim coś zrobią lub powiedzą,

• utrzymują większy kontakt wzrokowy podczas słuchania kogoś, niż podczas mówienia do niego,

• mają niewiele zainteresowań, ale w każde zainteresowania bardzo się zagłębiają,

• tylko głębokie relacje z innymi nazywają "przyjaźnią",

• wolą rozmowy w cztery oczy niż w grupie,

• mówią wolno, z przerwami,

• aby się skupić potrzebują ciszy, nie lubią gdy im się przerywa pracę lub jakiekolwiek inne zajecie (np. dzwonkiem telefonu),

• korzystają z pamięci długotrwałej, przez co często mają uczucie "pustki w głowie" i mogą mieć problemy ze znalezieniem odpowiedniego słowa podczas rozmowy,

• lepiej niż ekstrawertycy radzą sobie z zadaniami wymagającymi skupienia uwagi,

• na studiach osiągają lepsze wyniki niż ekstrawertycy,

• łatwiej uczą się czytając niż przez rozmowę z innymi,

• wolą dowcip ujawniający niestosowność i niedopasowanie,

• pracują tak samo niezależnie od tego, czy są chwaleni, czy nie,

• nie lubią rozmów "o pogodzie",

• mogą mieć trudności w zapamiętywaniu twarzy i nazwisk,

• Cechy osobowościowe temperamentu

Sangwinik

towarzyski, pogodny, uzewnętrzniający się, ekspresywny, żywo gestykuluje, bogata mimika, łatwo dostosowuje się do zmian.

Flegmatyk

cierpliwy, wytrwały, nie uzewnętrznia swoich uczuć, jest mało wylewny, mało gestykulacji, ekspresji, nie lubi zmian, trudno dostosowuje się do nowych sytuacji.

Choleryk

gwałtowny, wybuchowy, energiczny, dostosowuje się do zmian ale daje to innym odczuć, jest ekspresywny, uzewnętrzniający się ale częściej uzewnętrznia emocje negatywne.

Melancholik

jest bardzo wrażliwy, łatwo go zranić, raczej nie uzewnętrznia uczuć podobnie jak flegmatyk ale gwałtownie je przeżywa w środku, nie lubi zmian.

ZESTAW PYTAŃ EGZAMINACYJNYCH Z PSYCHOLOGII

1. Zdefiniuj psychologię jako naukę i przedstaw przedmiot badań psychologii.

2. Przedstaw wizerunek człowieka i przyczyny jego zachowania z punktu widzenia koncepcji behawiorystycznej.

3. Przedstaw wizerunek człowieka i przyczyny jego zachowania z punktu widzenia koncepcji psychodynamicznej.

4. Przedstaw wizerunek człowieka i przyczyny jego zachowania z punktu widzenia koncepcji poznawczej.

5. Zdefiniuj proces psychiczny i przedstaw grupy procesów psychicznych.

6. Omów spostrzeganie jako proces poznawczy (wyjaśnij istotę spostrzegania i wskaż czynniki wpływające na jego dokładność oraz zaburzenia spostrzegania).

7. Omów uwagę jako proces poznawczy (wyjaśnij na czym polega, jakie pełni funkcje i przedstaw jej zaburzenia).

8. Omów wyobraźnię jako proces poznawczy (istota wyobraźni i jej podział).

9. Omów pamięć jako proces poznawczy (podaj definicję, omów fazy pamięci i jej zaburzenia)

10. Wyjaśnij na czym polega myślenie i omów podstawowe operacje myślowe.

11. Przedstaw klasyfikację rodzajów myślenia.

12. Omów zaburzenia myślenia.

13. Wyjaśnij co to jest emocja i przedstaw formy, w których wyraża się pobudzenie emocjonalne.

14. Przedstaw prawa Yerkesa-Dodsona.

15. Wyjaśnij czym jest stres i przedstaw fazy stresu.

16. Omów następstwa stresu.

17. Wyjaśnij co to jest odporność psychiczna i wskaż czynniki wpływające na odporność psychiczną człowieka.

18. Omów hierarchię potrzeb Maslowa.

19. Zdefiniuj temperament i przedstaw cechy temperamentu.

20. Omów typy temperamentu.