PYT 4. KATEGORIE EKONOMICZNE Podstawowe kategorie ekonomiczne: zasoby, towary, gospodarowanie, rynek, kapitał Do wytwarzania dóbr i usług, czyli produktów, wykorzystywane są czynniki wytwórcze, do których należą: ziemia, praca, kapitał i przedsiębiorczość. Pierwszym rodzajem czynników wytwórczych są zasoby naturalne, zazwyczaj nazywane ziemią. Obejmują wszystkie dary natury, takie jak powietrze, gleba, surowce mineralne nagromadzone w skorupie ziemskiej oraz całe bogactwo jezior, rzek i mórz. Drugim rodzajem czynników są zasoby ludzkie, nazywane pracą, które tworzą ludzie siłą swoich mięśni i wykorzystaniem zdolności umysłowych. Trzecim rodzajem czynników są zasoby kapitałowe. Zasobami tymi są dobra, które zostały wyprodukowane po to, aby je wykorzystać do produkcji innych dóbr i usług, a ich przykładami mogą być autostrady, budynki, samoloty, linie produkcyjne, fabryki. Zasoby kapitałowe zawierają również kapitał ludzki, czyli zakumulowane umiejętności i wiedzę ludzi nabyte dzięki edukacji i szkoleniu. Wymienione czynniki określane są mianem kapitału. Kapitał są to czynniki wytwórcze, takie jak: budynki, narzędzia, wyposażenie i inne produkty, znajdujące się w posiadaniu gospodarstw domowych, firm lub rządu. Rynek jest instytucją umożliwiającą wymianę dóbr, usług i czynników wytwórczych Gospodarowanie jest to działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia materialnych potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości Proces gospodarowania obejmuje: 1. produkcję dóbr materialnych i usług, 2. podział wytworzonych dóbr i usług, 3. wymianę podzielonych dóbr i usług, 4. konsumpcję wymienionych dóbr i usług, a więc użytkowanie dóbr, korzystanie z usług i spożywanie określonych dóbr. PYT 5. PODSTAWOWE DYLEMATY EKONOMII Przedstawione definicje ekonomii oraz jej rodzaje wyraźnie wskazują na szeroki zakres problemów mieszczących się w jej obrębie. Problemy te - określane jako ekonomiczne, są w istocie zawsze konkretnym, poważnym zagadnieniem lub zadaniem do rozwiązania, bądź też kwestią do rozstrzygnięcia z obszaru działalności gospodarczej. Dla wszystkich typów gospodarki fundamentalnymi i wspólnymi są trzy podstawowe problemy ekonomiczne, tworzące pewną określoną triadę fundamentalnych problemów organizacji gospodarki. Sprowadzają się one do znalezienia odpowiedzi na trzy następujące grupy pytań: − CO, KIEDY i ILE należy produkować?; − KTO i JAK się powinien produkować dobra?; − DLA KOGO mają być wytwarzane dobra i w JAKI SPOSÓB dzielone? Pierwsza z grup pytań dotyczy rozwiązania kwestii ilości i asortymentu alternatywnych dóbr i usług które należy wytworzyć, proporcji tych wytworów oraz czasu w którym ma nastąpić ich wytworzenie. Druga grupa pytań dotyczy rozwiązania kwestii przez kogo te dobra i usługi mają zostać wytworzone, z jakich zasobów oraz za pomocą jakiej metody. Z kolei trzecia grupa pytań dotyczy rozwiązania kwestii kto ma użytkować dobra i usługi wytworzone w danym kraju i czerpać z niego korzyści, a w ostateczności w jaki sposób mają być one podzielone między poszczególne jednostki. Wszystkie te grupy pytań obrazujące triadę podstawowych problemów ekonomicznych wskazują jednocześnie na koniecznością dokonywania nieustannych wyborów w procesie gospodarowania napędzanego z jednej strony nieograniczonymi potrzebami, z drugiej strony zaś hamowanego ograniczonymi zasobami. Związek ten w istocie rzeczy wyznacza obszary rozwiązań podstawowych problemów ekonomicznych (schemat 1.4.). U jego podstaw leży zawsze rozwiązanie dylematu wyboru, w każdej społecznej a także i indywidualna sytuacji, sposobu zaspokojenia potrzeb (z swej natury nieograniczonych) przy ograniczoności i rzadkości zasobów. Związki pomiędzy podstawowymi problemami ekonomicznymi wskazują także, że ich pierwotnym wyznacznikiem jest ograniczoność zasobów. PYT 6.Gra rynkowa na rynku dóbr konsumpcyjnych i czynników wytwórczych  RYNKIEM  nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają PODZIAŁ: 1. ZASIĘG PRZESTRZENNY-rynek lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy, światowy 2. WEDŁUG PRZEDMIOTU: dóbr konsumpcyjnych, czynników produkcji(rynek pracy, ziemi, kapitału) 3. WEDŁUG BRANŻ: samochodów, obuwia.. 4. WEDŁUG KUPUJĄCYMI I SPRZEDAJĄCYMI: sprzedawcy, nabywcy(podaż większa niż popyt) 5. WEDŁUG SWOBODY DZIAŁANIA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH: rynek wolny, regulowany RYNEK DOSKNAŁY charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków: rozproszenie po stronie popytu i podaży, brak barier wejścia na rynek, przejrzystość oraz jednorodność dóbr. CECHY SYSTEMU RYNKOWEGO:1 prywatna własność środków produkcji, 2 rynkowy mechanizm tworzenia cen, 3 cel przedsiębiorstwa – zysk, 4 ograniczona ingerencja państwa PYT. 73 PRAWO POPYTU Przy ceteris paribus, wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzebowanie na dobro, a wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie wzrośnie. Wielkość popytu – ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie (np. w ciągu tygodnia, miesiąca, roku) po danej cenie. Popyt można rozpatrywać dwojako, w ujęciu: mikroekonomicznym i makroekonomicznym. W pierwszym ujęciu z wymienionych rozróżniamy: popyt indywidualny – określa wielkość popytu od strony pojedynczego, konkretnego podmiotu gospodarczego na określone dobro przy różnych cenach, popyt rynkowy – suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określone dobro przy różnych cenach. W wyżej wymienionych przypadkach rozmiar popytu jest mierzony w jednostkach fizycznych. W ujęciu makroekonomicznym rozróżniamy: popyt globalny (zagregowany) – określa wielkość popytu na wszystkie dobra lub ich określone grupy ze strony wszystkich nabywców. W wyżej wymienionym przypadku rozmiar popytu jest mierzony wartościowo przy określonym ogólnie poziomie cen.