1 Budowa skorupy kontynentalnej i oceanicznej

Skorupa oceaniczna stanowi ok. 60% powierzchni Ziemi. Jest cienka (7km), młoda (do 200mln lat), i gęsta (ok. 3g/cm³) w porównaniu do kontynentalnej (35km; 4mld. lat, 2,7 g/cm³). Budowa: osady, bazalty, gabra, perydotyty. Tworzy się w granicach rozbieżnych płyt (strefa spreadingu) z zastygającej magmy płaszcza. Kontynentalna: granica dolna nieciągłość Moho- oddziela skorupę od płaszcza. Trzy warstwy: górna (12km), środkowa (11km), dolna (17km).

2 Dowody Świadczące o wędrówkach kontynentów

• Fałdowania i wypiętrzanie gór poprzez zachodzenie na siebie płyt tektonicznych

• Podobna linia brzegowa (kongruencja) i budowa geologiczna nadbrzeżnych części kontynentów po obydwu stronach Atlantyku i O. Indyjskiego

• Udowodnione że Grenlandia nadal oddala się od Europy

3 Konwekcyjna teoria przemieszczania kier litosferycznych

Subdukcja- proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej pod drugą. Strefy subdukcji są jednym z rodzajów granic zbieżnych (konwergentnych, kolizyjnych) płyt lit.

4 Granice płyt litosfery

Granica dywergentna- rozbieżna, charakter pasywny lub granice z rozciągania

Granica konwergentna- zbieżna, granice z kolizji płyt

Granica transformująca- rozchodzą się przemieszczając się poziomo

6 Dyferencjacja magmy

• Likwacja- domieszanie magmy, zachodzi pod wpływem siły ciężkości, w wyniku spadku temperatury magma dzieli się na lżejszą i cięższą

• Konwekcja- dochodzi do wymiany fazy gazowej, oddestylowanie i uwolnienie wcześniej powstałych kryształów

• Dyfuzja termiczna- jony wędrują ku zewnętrznym, chłodniejszym partiom zbiornika magmowego

• Asymilacja- przetapianie skał otaczających

• Frakcyjna krystalizacja- wydzielenie się kryształów w trakcie krzepnięcia w skutek obniżenia temperatury

Szereg Bowena: oliwiny → pirokseny → amfibole → biotyt → muskowit → kwarc

7 Klasyfikacja skał magmowych ze wzgl. na skład mineralogiczny:

Zawartość SiO₂

• Kwaśne- powyżej 66% SiO₂ –obfite w kwarc

• Obojętne- 53-66% SiO₂

• Zasadowe- 45-53% - obfite w skaleniowce

• Ultrazasadowe- poniżej 45% SiO₂

• Alkaliczne- niedosycone krzemionką

8 Metamorfizm rodzaje, typy skał

Metamorfizm- ogól procesów fizykochemicznych prowadzących do przemiany składu mineralnego i strukturalno tekstualnego skały.

• Termiczny (kontaktowy)- zachodzi w sąsiedztwie gorącej lawy lub magmy. Pod wpływem wysokiej temperatury może dojść doprze kształcenia tekstury i składu mineralnego. Marmur, gnejs

• Dynamiczny- zachodzi pod wpł. ciśnienia kierunkowego. Prowadzi do zmiany tekstury skały. Łupki

• Regionalny- panuje wysoka temperatura i ciśnienie. Zachodzi gdy wskutek ruchów tektonicznych znaczne partie skorupy ziemskiej zostaną wciągnięte na większe głębokości. Gnejs

• Gazowy (metasomatoza)- rozpuszczanie pierwotnych minerałów i zastępowanie ich nowymi poprzez sferę gazową i silnie zmineralizowaną

9 Deformacje tektoniczne

• Ciągłe: fałd- wygięcie warstw lub ławic obejmujące dwie sąsiednie formy bez przerwania ciągłości danej warstwy skalnej.

• Nieciągłe: przez powstanie zerwania ciągłości i przemieszczenie warstwy skalnej.

uskok- (dyslokacja) struktura tektoniczna powstała w wyniku przemieszczenia dwu części ośrodka skalnego względem siebie wzdłuż dzielącej je powierzchni lub strefy nieciągłości.

• Uskok normalny

• Uskok odwrócony

• Uskok przesuwczy

• Uskok przesuwczo-zrzutowy

Zrąb tektoniczny- struktura ograniczona przynajmniej z dwu ston uskokami i wzdłuż nich wypiętrzona względem otoczenia.

Rów tektoniczny-

10 przyczyny trzęsień ziemi

• Trzęsienia pochodzenia tektonicznego- 90% wszystkich trzęsień, ich przyczyną jest gwałtowne przemieszczanie się mas skalnych w skorupie lub płaszczu ziemskim

• T. pochodzenia wulkanicznego- powst. Na skutek erupcji lub przemieszczanie się magmy w skorupie

• T. poch. zapadowego- zapadanie się stropow jaskiń, obrywy skalne na stromych zboczach. Mały zasięg i słabo odczuwalne

• T. poch. kosmicznego- uderzenia meteorytów

• T. poch. antropogenicznego- wywołane działalnością górniczą, wybuchy np. bomb

11 Najważniejsze orogenezy w Polsce

• alpejska- Karpaty

• hercyńska- Sudety, G. Świętokrzyskie

• kaledońska- G. Świętokrzyskie

13 Procesy wietrzenia fizycznego

• Odciążenie górotworu

• Zmiany temperatury skały

• Wzrost kryształów ciał obcych w szczelinach i porach

• Wielokrotne uwadnianie i osuszanie ośrodka skalnego

• Rozsadzanie skały przez korzenie roślin

Insolacja- rozpad skał pod wpływem zmian temperatury

Dezintegracja ziarnista- rozpad skał na pojedyncze ziarna mineralne, jest to typowe dla gruboziarnistych skał krystalicznych

Zamróz (kongelacja)- typ wietrzenia fizycznego polegający na tym ze woda wpływająca w szczeliny skalne zamarza w niskich temperaturach rozsadzając skałę poprzez zwiększenie swojej objętości.

Gleby poligonalne- typowe dla klimatu polarnego, powstające na skutek powtarzającego się zamarzania i odmarzania gruntu. Maja kształt wieloboków przylegających do siebie na zasadzie plastrów miodu. W Polsce w Tatrach i Sudetach.

14 Procesy wietrzenia chemicznego

• Hydroliza- reakcja minerału z wodą, oba związki rozpadają się do postaci jonowej

• Utlenianie (redukcja jest procesem odwrotnym)- przyłączenie dodatkowego elektronu co powoduje zmniejszenie wartościowości

• Rozpuszczanie

• Karbonatyzacja (uwęglanowienie)- rozpuszczanie minerałów przez wodę przy udziale CO₂

• Hydratacja (uwadnianie)- łączenie minerałów z wodą, woda nie ulega rozkładowi

Zjawiska krasowe to proces rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, występujący w skałach zbudowanych z węglanu wapnia.

Powierzchniowe:

• Żłobki i żebra krasowe- bruzdy o gł. do 2m

• Leje i studnie krasowe

• Uwały- zagłębienia powstałe z połączenia lejów

• Polja- bezodpływowe zagłębienia powstałe z połączenia lejów i uwałów

• Doliny krasowe

• Ostańce krasowe

Podziemne:

• Stalaktyty

• Stalagmity

• Stalagnaty

• Draperie

• Perły jaskiniowe (pizolity

15 Rozpad glinokrzemianów

1. Uwodnienie powierzchni mineralu (hydratacja)

2. Wymywanie kationów, rozpad krzemionki

3. Synteza minerałów wtórnych

16 Erozja i akumulacja rzeczna

Erozja boczna- środkowy bieg rzeki, podcinanie brzegów rzeki i poszerzanie doliny, powstają meandry i starorzecza

Erozja wgłębna- bieg górny, pogłębianie dna, kształtowanie doliny V-kształtnej

Erozja wsteczna- bieg górny, oberwanie się górnej części progu i jego cofanie się. Spowodowany przez wodospady podcinające próg od dołu

Akumulacja rzeczna- gromadzenie osadów na dnie rzeki przez nurt. Na terenach górzystych (nurt szybki, erozja denna) przenoszone są większe okruchy, na dnach otoczaki. Na terenach równinnych (nurt wolny, erozja boczna) przenoszone są piaski i iły.

17 Erozja eoliczna- jest jedną z zewn. sił rzeźbotwórczych. Podstawowe procesy e.e. to niszczenie, transportowanie i akumulacja. Na działalność niszczącą składa się deflacja czyli wywiewanie zwietrzałego materiału skalnego, oraz korazja, czyli szlifowanie, ścieranie i żłobienie powierzchni skalnych przez piasek niesiony wiatrem.

18 Działalność akumulacyjna e.e. objawia się mikroformach (np. zmarszczki eoliczne, języki piaszczyste), mezoformach ( wydmy piaszczyste), oraz makroformach ( długie i szerokie wały piaszczyste)

Rodzaje wydm:

• Położenie: nadmorskie, śródlądowe

• Dynamika: wędrujące, ustalone

• Kształt: paraboliczne, barchany, poprzeczne, podłużne, gwiaździste, wały wydmowe, pola wydmowe.

19 Akumulacyjna działalność lodowca

*Moreny:

• Denna

• Środkowa

• Czołowa

• Boczna

*Bruk morenowy

*Eratyki

Sandry- stożki napływowe lodowcowych wód roztopowych, zbudowane z piasków i żwirów

21 Rodzaje powierzchniowych ruchów masowych

• Opadanie

• Obrywanie

• Osuwanie

• Spełzywanie