Narodowy radykalizm w Polsce: „faszyzm po polsku”

Narodowy radykalizm – radykalny odłam nacjonalizmu, który wyodrębnił się w latach 30. XX wieku. Wiązany jest zwykle ze skrajną prawicą, choć nie podzielał prawicowej akceptacji kapitalizmu. Grupy i partie polityczne odwołujące się do skrajnego nacjonalizmu istniały w wielu państwach międzywojennej Europy, jednak terminem NR przyjęto nazywać przede wszystkim ugrupowania polskie. Środowiska związane z ruchem narodowo-radykalnym używają symbolu falangi.

W Polsce do ideologii faszyzmu odwoływały się w okresie międzywojennym niektóre ruchy narodowe związane z narodowym radykalizmem chociaż nie tylko. W Polsce istniał szereg ugrupowań faszystowskich, które nie miały styczności z polskimi narodowcami - endecją i radykałami. Był to między innymi Związek Faszystów czy Pogotowie Patriotów Polskich. Po roku 1989 do idei faszystowskiej odwoływał się poniekąd Polski Front Narodowy.

Cechy charakterystyczne narodowego radykalizmu :

- uznanie Narodu za najwyższą wartość, a dobro narodu za najwyższy cel doczesny jednostki

- oparcie światopoglądu na etyce katolickiej

- traktowanie państwa, jako formy organizacyjnej narodu

- uznawanie równości jednostek wobec obowiązku służby dla narodu

- postulat należenia władzy w państwie do całego Narodu

Cechy charakterystyczne dla faszyzmu :

- pojmowania państwa jak absolutu

- jako celu samego w sobie

- stawiania na szczycie hierarchii narodowej jednostki – wodza

- totalizm, czyli obejmowanie przez państwo wszystkich dziedzin życia

- pojmowanie życia jako walki i płynący stąd postulat czynnego życia jednostki

. Według narodowego radykalizmu naród jest najwyższą formą uspołecznienia i najważniejszą zbiorowością dla jednostki, a interes narodu zostaje wyniesiony ponad inne korzyści (np. osobiste, rodzinne, klasowe, regionalne, międzynarodowe). Jednocześnie elementem spajającym naród wg polskiego NR jest religia katolicka.

Narodowy radykalizm podobnie jak faszyzm opierał się na nacjonalizmie, antydemokratyzmie i antykomunizmie a w sprawach gospodarczych na korporacjonizmie. Narodowy Radykalizm rozwijał i radykalizował myśl Dmowskiego – według NR docelową formą polskiej państwowości jest Wielka Polska – potężne, autorytarne „Katolickie Państwo Narodu Polskiego” obejmujące większość historycznych ziem Rzeczypospolitej. W dalszej perspektywie Narodowi Radykałowie pragnęli zrealizować koncepcję „ABC”, czyli stworzenia federacji, bądź konfederacji państw pomiędzy Morzem Adriatyckim, Bałtyckim i Czarnym. Cele te zamierzali osiągnąć zakładając Organizację Polityczną Narodu, połączenie organizacji społecznej i powszechnej partii politycznej, do której mieliby należeć wszyscy etniczni Polacy oraz przedstawiciele narodowych mniejszości słowiańskich po polonizacji. Edukacji przyszłych członków Organizacji miałaby dokonywać Powszechna Organizacja Wychowawcza. Obie organizacje miałyby ściśle współpracować z armią i Kościołem Katolickim. Zwolennicy NR postulowali tez nacjonalizację przemysłu i strategicznych sektorów gospodarki oraz przeprowadzenie reformy rolnej i parcelację większych gospodarstw rolnych.

Radykałowie planowali wyeliminować z życia społecznego i zmusić do emigracji wszystkich przedstawicieli niesłowiańskich mniejszości narodowych, a w szczególności Żydów. Oskarżali ich o działanie przeciwko Polsce i spiskowanie z państwami ościennymi, szczególnie z Niemcami i ZSRR. Usiłowali zmusić Żydów i Polaków żydowskiego pochodzenia do emigracji, używając przemocy i prześladując ich. Ważnym elementem światopoglądu narodowo-radykalnego był antysemityzm, który uzasadniano argumentami ekonomicznymi i społecznymi, sugerując, że interesy Żydów są sprzeczne z interesami Polaków, a ich kultura i tradycja są mało wartościowe i siejące demoralizację. Antysemityzm NR nie był uzasadniany rasizmem, jak w przypadku nazizmu, prowadził jednak do aktów przemocy i za pomocą antyżydowskich publikacji budził w społeczeństwie nastroje niechęci wobec mniejszości narodowych.

NR odrzucał zarówno kapitalizm, jak i komunizm, uważając że oba systemy osłabiają jednolitość narodu. Krytykował też nazizm, widząc w nim zagrożenie dla państwowości polskiej i katolicyzmu. Radykałowie nie aprobowali też rasizmu w wydaniu hitlerowskim, uważając, że rasa rozumiana biologicznie nie może zastępować świadomej przynależności narodowej i religijności.

Historia:

Polskie ugrupowania narodowo-radykalne wywodzą się ze środowisk obozu Narodowej Demokracji (endecji), którego założycielem i ideologiem był Roman Dmowski. W latach 30. w ramach zwalczanej przez partie sanacyjne Narodowej Demokracji utworzono Obóz Narodowo-Radykalny, grupujący działaczy takich jak Jan Mosdorf, Henryk Rossman, Bolesław Piasecki czy Tadeusz Gluziński. Uznawali oni potrzebę radykalizacji programu Narodowej Demokracji. Powstanie Obozu nie spotkało sie z aprobatą Dmowskiego, który uważał że osłabia on ruch narodowy, a jego działacze pozbawieni są doświadczenia politycznego i wysuwają nierealne postulaty.

ONR w 1934 r. został zdelegalizowany i przeszedł do podziemia, po czym uległ rozłamowi. Wielu jego działaczy zostało aresztowanych i bez sądu osadzonych w obozie w Berezie Kartuskiej. Po wybuchu II wojny światowej radykałowie stworzyli szereg organizacji walczących z okupantem, w większości wchodzących w skład Narodowych Sił Zbrojnych. Nieliczne organizacje, takie jak Narodowa Organizacja Radykalna (NOR), postawiły na kolaborację z Niemcami. W czasie wojny wielu działaczy NR, takich jak Jan Mosdorf czy Paweł Musioł, zginęło z rąk hitlerowców. Po wojnie niektórzy działacze NR odnaleźli się w ugrupowaniach władzy PRL, takich jak Zjednoczenie Patriotyczne „Grunwald” czy Stowarzyszenie "Pax". Po roku 1989 niektóre organizacje narodowo-radykalne reaktywowały się, próbując współcześnie realizować idee radykalnego nacjonalizmu.

Źródła: encyklopewnia białych plam, www.owp.com.pl