System medialny Francji

1. Początki prasy francuskiej

– 1631 r. - powstaje “La Gazette”

         – pierwsza regularnie wydawana gazeta francuska (tygodnik) istniejąca do 1915 r.

    – założona przez patrona dziennikarstwa francuskiego Theophrasta Renaudota

         – dzięki wsparciu kard. Richelieu gazeta stała się oficalnym pismem królestwa francuskiego - od             1762 r. gazeta nosiła nazwę “La Gazette de France”

– idea wolności prasy

         – 1759 r. - Lamoignon de Malesherbes pisze pierwsze we Francji studium zasad wolności druku

              – wolność druku umożliwia publiczną debatę, co jest warunkiem osiągniecia prawdy;

              – wolność jest korzystna dla władzy państwowej, ponieważ umożliwia jej orientację w nastrojach i                 potrzebach rządzonych.

              – ograniczniona wolność jeśli idzie o kwestie obyczajowe, czy racji stanu

         – 1776 r. - markiz de Condorcet opowiadał się za nieograniczoną wolnością prasy

              – bronił prawa do krytykowania osób pełniących funkcje publiczne oraz instytucji państwowych

Rewolucja Francuska 1789 r.

– 1789 r. - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe

     – ogólne uznanie prawa do wolności druku

          – "Swobodne wyrażanie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka. Każdy               obywatel może mówić, pisać, drukować swobodnie z wyjątkiem przypadków gdy nadużywa tej               wolności w sposób określony prawem."

          – zwolennikami pełnej wolności prasy byli Mirabeau oraz Robespierre

– potwierdzeniem Deklaracji stała się Konstytucja z 3 IX 1791, w której potwierdzono wolność    słowa i druku

     – w 1789 r. - 218 tytułów / 1790 r. - 387.

– długa tradycja liberalizmu i walki o swobodę dziennikarstwa

    – wpływowe prace Benjamina Constanta

    – prawo prasowe z 1819 r.

Prasa francuska w XIX wieku

– 1836 r. - początek taniej, masowej prasy informacyjnej oraz przemysłu wydawniczego

     – “La Presse” Emila de Girardina i “Le Siecie” Armanda Dutacq

         – główny dochód pochodził z reklam,

         – profesjonalizacja zawodu dziennikarza

         – wpływ dziennikarstwa amerykańskiego - informacja przed komentarzem

         – powieści w odcinkach

     – 1864 r. “La Petit Journal” - tania (1 su), masowa prasa bulwarowa (nakład 300 tys. egz po 6         latach działalności)

– 1835 r. powstanie pierwszej na świecie agencji informacyjnej (“fabryki informacji”) - agencji    Havasa

    – H. Balzac: “Publiczność może sądzić, że istnieje wiele dzienników, ale w rzeczywistości istnieje tylko        jeden. Wszystkie gazety Paryża zrezygnowały ze swej niezależności.Opłacają one Havasa aby o stałej        porze otrzymywać wiadomości z całego świata.

– badania historii czasopiśmiennictwa

    – E. Hatin - autor wielu prac syntetycznych m. in. wielotomowej Histoire politique et litteraire de la       presse en France.

    – Henri de Naussanne - analiza treści gazet i czasopism przy użyciu danych statystycznych

– w 1899 r. powstała w Paryżu pierwsza w Europie szkoła dziennikarska.

    – została ona utworzona przez publicystkę Dick May (krewna K. Marksa)

        – wśród wykładowców znalazło się kilku wybitnych przedstawicieli nauki i publicystki

– prawo prasowe z 29 lipca 1881 r.

    – pełna artykulacja idei liberalnych

        – prawo znosiło wszelkie ograniczenia prewencyjne: cenzurę, zezwolenia, kaucję etc. a z drugiej            strony utrzymywało prawo sprostowania, chroniło bezpieczeństwo narodowe, prawa osobiste,            przeciwstawiało się reprodukcji obrazów zbrodni, fałszywemu informowaniu, demoralizowaniu            młodzieży.

Współczesna prasa francuska

Prasa po II wojnie światowej

– dążenie do głębokiej przebudowy systemu prasowego

    – dawna prasa stanowiła dla większości Francuzów przykład zdrady, rozkładu moralnego,        podporządkowania interesom kapitału (prasa masowa)

        – przypadki korupcji i demoralizacji prasy przedwojennej (łatwo przeobraziła się w prasę            kolaboracyjną

        – stworzenie przez ruch oporu wzorców prasy ideowej, pluralistycznej i partiotycznej

        – zaangażowanie wielu wybitnych intelektualistów (dziennikarzy, literatów, działaczy społecznych,            polityków) w problemy prasy w czasie II wojny światowej

    – lata 1944 - 1946 - okres od wyzwolenia Francji do uchwalenia Konstytucji IV Republiki miał        kluczowe znaczenie dla budowy nowego systemu prasowego.

        – krystalizacja głównych kierunków reform, określenie zasad i granic wolności prasy oraz           wykształcenie się nowego statutu przedsiębiorstwa prasowego.

– reformom sprzyjał pluralistyczny skład Rządu Tymczasowego gen. de Gaulle'a,

którzy razem tworzyli ruch oporu

        – przedstawiciele różnych opcji, włącznie z chrześcijańskimi demokratami, komunistami

           i socjalistami

    – zasady wolności prasy, uznawane przez ruch oporu, wyrażone zostały przez Francuski Komitet        Wyzwolenia Narodowego (1944 r.), który następnie przekształcił się w Rząd Tymczasowy.

       – gwarancja wolności wyrażania poglądów, odrzucenie cenzury

          – nawiązywano w nich do tradycyjnych francuskich założeń liberalnych oraz ich historycznych              wykładni, jak Deklaracja Praw z 1789 roku oraz prawo prasowe z 1881 r.

      – ząrządzenie zapowiadające likwidację prasy kolaboracyjnej (włącznie z konfiskatą dóbr)

      – 1946 r. “ustawa Defferre'a”

          – ustawa potwierdzała przestępczy charakter legalnej działalności wydawniczej w czasie okupacji.             Majątek likwidowanych przedsiębiorstw przechodził na rzecz Narodowego Stowarzyszenia             Przedsiębiorstw Prasowych

      – dochodzenie wobec kilkudziesięciu wydawców, w tym przedwojennych potentatów, jak:

        “Paris-Soir”, “Paris Midi”, “Le Temps”, “Le Petit Journal”, “L'Illustration”

Próby reformy systemu prasowego

– 1944 r. - nowy statut przedsiębiorstwa prasowego

       – wiele ówczesnych rozwiązań przetrwało do dnia dzisiejszego.

    – gwarantowano swobodę tworzenia przedsiębiorstw prasowych oraz wyboru ich formy prawnej        (indywidualne, stowarzyszenie).

    – ograniczenia

        – właścicielami i akcjonariuszami mogły być wyłącznie osoby narodowości francuskiej

        – osoba posiadają większość akcji musia był dyrektorem przedsiębiorstwa (osobista            odpowiedzialność)

        – w przypadku dziennika o nakładzie powyżej 10 tys. lub tygodnika o nakładzie powyżej 50 tys.           dyrektor i dyrektor delegowany nie mogli pełnić swych obowiązków obok funkcji w przemyśle lub           handlu, która byłaby ich głównym zajęciem i źródłem dochodów (przepis antykoncentracyjny)

        – pełna jawność: właściciela (informacja w każdym numerze), nakładu, dziennikarzy            współpracujących

Prasa II pol. lat 40. i 50.

– prasa ruchu oporu

     – “Combat” - tworzony przez A. Camus, J.-P. Sartre, Andre Malraux,

– odnowienie działalności prasy przedwojenej (zlikwidowanej w czasie II wojny światowej)

    – “Le Figaro” - główny dziennik konserwatywny

    – “L'Humanite” - pismo Francuskiej Partii Komunistycznej (PCF); w 1945 pismo było największym         dziennikiem o nakładzie 550 tys. egz.

– nowe tytuły

    – “Le Monde” - gazeta przyjęła format i pozycję uwikłanego w kolaboracje “Le Temps”

– generalnie okres chaotycznego rozwoju, sprzecznych dążeń, prób podporządkowania prasy    instytucjom państwa lub partiom politycznym (pod hasłem odpowiedzialności społecznej i    partiotyzmu)

      – z czasem zaczęły dominawać wzorce rozwoju charakterystyczne dla gry wolnorynkowej

         – odradzanie się prasy informacyjnej,

         – osłabienie pozycji pism ściśle politycznych, zwłaszcza organów partyjnych,

         – coraz mniejszy udział małych gazet - procesy koncentracji, upadku mniejszych podmiotów

Prasa lat 60. i 70.

– wzrost znaczenia mediów w debacie publicznej (wzrost nakładów, oglądalności)

    – wybory prezydenckie z 1965 r. - początek polityki medialnej

        – gen. de Gaulle wygrał wybory w dużej mierze dzięki telewizji

    – wydarzenia 1968 r.

– dalszy postęp procesów koncentracji

        – 1946 r. - 203 dzienniki / 1978 r. - 90

        – 1974 r. - 12 największych koncernów kontrolowało 75,3% całego nakładu.

    – jednocześnie koncentracja prasy francuskiej nigdy nie była tak znaczna jak w USA, czy        Niemczech

    – największe podmioty

        – Hachette D. Filipacci, grupa Jeana Prouvosta, koncern Amaury'ego, koncern Roberta Hersanta,            Bayard Presse (wyd. katolickie)

– niskie, jak na kraj o takim znaczeniu politycznym, kulturowym, wskaźniki czytelnictwa

        – 1977 r. - Francja znajdowała się na 29 miejscu (za Polską) - 214 egz. na 1000 osób

Obecna pozycja prasy francuskiej

– dalszy spadek czytelnictwa

    – 3 dziesiątka na świecie: 1993 r. - 37% Francuzów czyta codziennie gazety

    – 147 egz. dzienników na 1000 mieszkańców (połowa czytelnictwa w Wielkiej Brytanii)

    – duża poczytność magazynów w skali światowej

– wzrost znaczenia popularnej prasy specjalistycznej

Najważniejsze tytuły prasy francuskiej

Le Monde

– pierwszy numer dziennika ukazał się 19 grudnia 1944 roku w nakładzie 140 tys. egzemplarzy

    – pismo założone i redagowane przez Huberta Beuve-Méry’ego

    – 49% akcji w posiadaniu zespołu redakcyjnego - w 1951 r. utworzono Stowarzyszenie Redaktorów

– nakład: sukcesywny spadek od 420 tys. do 350 tys. egz

– centrowy profil pisma (lekkie odchylenia w lewą stronę - opcja elity intelektualnej Francji)

    – początkowo programowo neutralne, ale w latach 80. dziennik wyrażnie wspierał Francoisa       Mitterranda

– “dziennikarstwo interpretacyjne” - opinie, komentarze, analizy przeważają nad newsami

    – konsekwentnie realizowana idea dziennika prestiżowego, opiniotwórczego (na wzór NYT, ,czy The       Times)

Le Figaro

– dziennik wydawany jest od 1826 w Paryżu

    – początkowo jako tygodnik satyryczny

    – w 1922 r. gazeta stała się własnością wytwórcy perfum Françoisa Coty

    – do wybuchu II Wojny Światowej była wiądącym tytułem we Francji

    – uwikłana w kolaborację z rządem Vichy

    – po wojnie gazeta klasy średniej należąca do Jeana Prouvosta

    – w 1975 zakupiona przez firmę Roberta Hersanta Socpresse, która obecnie w 80% kontrolowana

       jest przez koncern zbrojeniowy i Dassault Group

– nakład w 2005 r. - ok 342 tys.

– profil centroprawicowy, konserwatywny

L'Humanite

– gazeta założona w 1904 r przez Jeana Jauresa, lidera partii socjalistycznej od 1920 r, gazeta     Komunistycznej Partii Francji

    – dziś partia nie jest już właścicielem, ale nadal pismo jest silnie związane z tą lewą stroną sceny         politycznej

    – tradycyjnie pismo robotników

– niezwykle poczytny dziennik w latach 50. i 60.

– spadek nakładów w latach 70. i 80. (stosunek do ZSRR i subsydia tego państwa) - spadek z 500 tys do       70 tys

– na skraju bankructwa w roku 2001 - wykupiona przez TF1 grupę Bouygues (właściciel kanały tv TF1)    oraz Hachette

Libération

– lewicowy dziennik założony w 1973 m.in. przez Jean-Paul Sartre’a

– profil: początkowo lewackie pismo, dziś centro-lewicowe

    – jednoznacznie opowiadało się za przyjęciem Konstytucji Europejskiej

– od 2005 r. pakiet kontrolny posiada Edouard de Rothschild

– nakład w 2007 r. - 140 tys. egz.

L'Express

– najbardziej popularny magazyn, tygodnik we Francji

    – 2008 r. - 2,3 mln czytelników

        – pismo założone przez republikańskiego polityka i wydawcę prasowego Jean-Jacques Servan

           Schreibera oraz Françoise Giroud (wcześniej redaktorka ELLE )

        – pismo należało m.in. do Jimmy’ego Goldsmitha, Havasa, Vivendi, dziś własność Dassault Group

          (podobnie jak “Le Figaro”)

– format wzorowany na amerykańskim “Time Magazine”

– liberalny, umiarkowany, centrowy profil

       – pismo skupia wielu wybitnych intelektualistów,

       – duże znaczenie w debacie publicznej

       – trzy części: magazynowa, informacyjna i kulturalna

Paris Match

– wzorowany na amerykańskim tygodniku “Life”

    – kategoria general interest,

– podstawową formą był fotoreportaż, tworzony przez najwybitniejszych fotoreporterów i

   fotografików z wielu krajów.


2. Media elektroniczne we Francji

Telewizja po II wojnie światowej

– 1945 r. powstanie państwowej instytucji radiowo-telewizyjnej podporządkowanej Ministerstwu    Informacji

     – RTF (Radiodiffusion-Télévision Française)

         – do 1949 nosiła nazwę RDF

         – 1945 - 1956 r. - regularne programy nadawane dzięki nadajnikowi zainstalowanemu przez             Niemców na Wieży Eiffela.

         – 5 kanałów radiowych i dwa telewizyjne (drugi od 1962 r.)

     – 1959 r. - RTF stała się państwowym przedsiębiorstwem publicznym o własnej osobowości         prawnej, finansowej i administracyjnej

         – Ministerstwo Informacji nadal sprawowało bezpośredni nadzór (podejmowało wszystkie             ważniejsze decyzje), a wszystkie funkcje kierownicze obsadzane były przez rząd

Powstanie ORTF

– 1964 r. - RTF zostaje przekształcona w ORTF

     – dwie istotne zmiany statutowe

         – uznanie większej niezależności nadawcy - ORTF podlegała odtąd nie władzy ministra, ale jego             kurateli

         – zmiana struktury ORTF - powołanie Rady Administracyjna (przejęła niektóre uprawnienia             ministra, tj. ogólną politykę i potrzeby budżetowe, troska o wysoki poziom programów, oraz             pluralizm)

             – w skład rady, obok przedstawicieli państwa, wchodzili reprezentanci różnych grup                 środowiskowych (12/12)

– 1967 r. - program II ORTF nadawany w kolorze

– 1968 r. - burzliwy okres zweryfikował strukturę ORTF

     – telewizja nie ustrzegła się bezpośrednich wpływów polityków na kształ programów

– 1968 r. - wprowadzenie reklamy do telewizji publicznej

     – walki personalne, układy i interesy reklamowe

Reforma i podział ORTF

– reformy ORTF zmierzały w trzech kierunkach

       – określenie polityki programowej jako "otwartej", tzn. zapewniającej rzeczywistą dostępność anteny            i ekranu dla wszystkich poglądów,

       – decentralizacja

       – demonopolizacja

  – znacząca tu była obecność zagranicznych, francuskojęzycznych stacji komercyjnych

       – radiowe: Europe nr 1, Radio Luxembourg (RTL), Radio Monte-Carlo, Sud Radio, Atlantic 2000,

       – telewizyjne: Tele-Luxembourg (RTL), Tele-Monte-Carlo

– 1974 r. podział ORTF

   – w miejsce jednolitej instytucji powstało ich siedem:

       – telewizja: TF1 (Television Francaise), Antenne 2, France Region 3 (FR-3);

       – radio: Radio-France; dwie instytucje produkcyjne (SFP i TDF) i jedna pomocnicza (INAV).

          – programy radiowe zostały zgrupowane w dyrekcjach: France-Inter, France-Inter-Paris, France-             Culture, France-Musique, Radio-France-Intemationale.

Lata 80.i 90.

– deregulacja systemu, koniec monopolu nadawcy publicznego

         – 1987 r. - prywatyzacja TF1

         – powstanie Canal +

– lata 80. - rząd socjalistów (Mitterand) powołuje instytucję kontrolującą rynek mediów    audiowizualnych - HACA, która przechodzi liczne przekształcenia

     – 1989 r. - powołanie, istniejące do dziś, CSA (Conseil supérieur de l'audiovisuel)

        – bezpośredni wzór dla polskiej KRRiTV

         – funkcje: zarządzanie częstotliwościami, przydzielanie koncesji nadawcom prywatnym, dbałość o             realizację misji publicznej oraz pluralizmu w mediach, nominacje szefów mediów publicznych             oraz INA, opinie i ekspertyzy prawne, dysponowanie sankcjami

         – skład: 9 członków wymieniających się rotacyjnie (kadencje 4, 6 i 8 letnie)

              – 3 członków nominuje Prezydent (w tym na 6 lat przewodniczącego)

              – 3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego

              – 3 przewodniczący Senatu

– istotna funkcja powołanego w 1974 r. Institut national de l'audiovisuel

(INA)

  – utrzymywanie archiwów radia i telewizji

  – kształcenie zawodowe (dziś głownie dla krajów Afryki)

  – badania nad rozwojem technologii medialnych

  – ekspertyzy rynku audiowizualnego

Kanały publiczne

– France 2 (Antenne 2)

    – oglądalność w 2008 r. - 17,6%

– France 3 (France Régions 3)

    – stacja zachowała regionalny charakter (np. programów informacyjnych)

    – oglądalność w 2008 r. - 13,4%

– France 4

    – dostępna tylko w kablówkach, platformach cyfrowych oraz satelitach

    – głównie programy kulturalne

    – oglądalność w 2008 r. - 1,6%

– France 5

    – dostępna w kablówkach, platformach cyfrowych oraz satelitach, naziemnie na zmianę z ARTE

    – programy popularno-naukowe (głównie dokumenty)

    – oglądalność w 2008 r. - 5,7%

– France O

    – telewizja odbierana poza granicami Francji

Kanały prywatne

– TF1

   – kanał o największym audytorium w Europie

   – oglądalność w 2008 r. - 27,2%

   – kanał należy do TF1 Group (także Eurosport) kontrolowaną przez Bouygues

– M6
   – oglądalność w 2008 r. - 11%

   – kanał należy do Métropole Télévision (51,2%) oraz RTL Group (48,8%)

– Canal+

   – płatna, telewizja kodowana

   – oglądalność w 2008 r. - 3,6%

   – właścicielem jest Vivendi SA