Wykład 1
Podział i kierunki muzykoterapii
Muzykoterapia jest to ukierunkowane wielofunkcyjne, kompleksowe systematyczne wykorzystanie muzyki jako uzupełnienie leczenia zabiegowego, farmakologicznego, rehabilitacyjnego, psychoterapii i pedagogiki specjalnej.
Kierunki muzykoterapii:
pedagogiczny - pedagogika lecznicza,
psychoanalityczny
psychofizjologiczny
behawioralny,
komunikacyjny
poznawczy.
Cele muzykoterapii:
ujawnianie i odreagowanie negatywnych emocji chorego. Wyzwolenie potrzeby ekspresji obniżenie poziomu lęku, obniżenie wzmożonego napięcia mięśniowego, oraz nauczenie działań antystresowych.
uzyskanie postawy korespondencyjnej między ciałem a muzyką
poprawa komunikacji integracja grupy, integracja rodziny, integracja zdrowych i chorych
synchronizacja funkcji ustroju pod wpływem odczucia wyzwolenia przez muzykę rytmu wewnętrznego
stymulacja rozwoju psychoruchowego
zmiana nieprawidłowych zachowań psychofizycznych - poprawa samopoczucia, zaspokojenia potrzeb emocjonalnych, poprawa oddechowo-krążeniowa poprawa samopoczucia
potwierdzenie lub korekta diagnozy
przygotowanie do profilaktycznego słuchania muzyki w okresie zdrowia.
Działy muzykoterapii:
Muzykoterapia aktywna
są to działania gdzie pacjent uczestniczy w terapii - muzykowanie na instrumentach, muzykowanie głosem, ruch
Muzykoterapia receptywna - pasywna lub bierna
polega na tym, że pacjent oddziaływuje na muzykę w sposób bierny
Ruch
podstawowe ćwiczenia z zakresu metrorytmicznego, typowo muzyczno-ruchowe znane jako zabawy i gry, improwizacje ruchowe, lub głosowo-ruchowe ćwiczenia uwrażliwiające na analizę dzieła muzycznego, kanony głosowo-ruchowe, interpretacje ruchowe utworów muzycznych, taniec
Muzykoterapia nieukierunkowana
wszyscy w danym czasie zbiorowo słuchamy muzyki, lecz każdy może odbierać i przeżywać dany czas inaczej
Muzykoterapia ukierunkowana
aktywne współdziałanie w grupie i z terapeutą
Formy grupowe:
trzymamy się tych podziałów które stosowane są w psychoterapii.
grupa zamknięta dla pacjentów jest przeznaczony czas w stałej grupie.
grupa otwarta mogą być pacjenci dochodzący i odchodzący - rotacja pacjentów.
grupa homogeniczna - grupa jednolita pod względem płci, schorzenia,
grupa heterogeniczna - zróżnicowana pod względem wieku płci, lecz jednorodna pod względem schorzenia.
Historia Leczniczego działania muzyki
O najwcześniejszych zastosowaniach muzyki jako leku można Jedynie wnioskować na podstawie analogii wysnutych z doświadczeń żyjących jeszcze dziś ludów pierwotnych, które włączają muzykę jako bardzo istotny element magii, służący wespół z rytualnymi tańcami, zaklęciami i innymi magicznymi obrzędami różnym celom, jak np. leczenie chorych Podział na muzykę dobrą(ceremonialną muzykę dworską lub kultową) i złą(wyrazową, emocjonalną)spotykamy już 2-3 tysiące lat p.n.e., w Egipcie, Babilonie i Asyrii.
W Indiach wierzono, że muzyka wpływa zarówno na ludzi, zwierzęta, jak i na martwą przyrodę, że pewne melodie mogą wywołać deszcz, inne pożar czy zaćmienie słońca.
Niektóre źródła podają, że starożytni lekarze hinduscy stwierdzali korzystny wpływ muzyki zwłaszcza przy leczeniu chorych ukąszonych przez jadowite węże.
Stare plemiona Judei zaklinały żywioły za pomocą muzyki, a Biblia podaje, że dźwięki trąb wywoływały niejednokrotnie stany ekstazy.
Znajdujemy tam też wzmiankę o ustąpieniu choroby depresyjnej Saula pod wpływem gry Dawida na harfie
W średniowieczu pojawiło się tak zwane tanecznictwo, czyli psychoza tańca.
Niepohamowany taniec ogarniał nie tylko jednostki, lecz i znaczne grupy ludzi.
Przy dźwiękach piszczałek i bębnów tańczące grupy wędrowały od wsi do wsi, głównie w Niemczech i we Włoszech.
Kircher wybitny uczony włoski podaje przykłady dwu rodzajów kuracji muzycznej, omawiając wskazania i przeciwwskazania.
Utrzymuje, że muzyką można leczyć stany podgorączkowe, udar serca, amputacje i podagry.
Wiek XIX obok obserwowania wpływu muzyki na psychikę człowieka przynosi też szereg nowych spostrzeżeń dotyczących korzystnego oddziaływania muzyki na czynności wegetatywne.
Jakie jak krążenie krwi, ciśnienie, rytm tętna, oddychanie, a również na pracę mięśni.
Wszystkie z wyżej omówionych teorii, poglądów i prób do Wodzą dużego zainteresowania leczniczymi walorami muzyki.
i chęcią zbadania mechanizmu jej oddziaływania na człowieka.
Niestety, stan ówczesnej wiedzy, jak też dostępne metody pracy badawczej nie pozwoliły na osiągnięcie konkretnych rezultatów.
Dobór muzyki leczniczej opierał się wyłącznie na intuicji i guście terapeuty, a często obciążony był różnymi fantastycznymi poglądami.
Historia leczniczego wykorzystania muzyki szczególnie w okresie ostatnich 20 lat charakteryzuje się dużą różnorodnością form i metod terapii.
Pojęcie muzykoterapia zostało wprowadzone w świecie piśmiennictwa dopiero w roku I950. W Polsce ok. roku I970 założenie teoretyczne i praktyczne pojawiają się w psychiatrii.
Prekursorami byli A. Lubońska (Drewnica), M. Murkowa (Branica), A.
, W. Szelenberger i E. Galińska (Warszawa). Na szczególną uwagę zasługuje nieprzerwana do chwili obecnej działalność dr Elżbiety Galińskiej, która prowadzi Grupę Roboczą skupiającą nielicznych muzykoterapeutów i innych specjalistów stosujących muzykę.
Wychowawcze oddziaływanie sztuki:
Sztuka działając na sferę emocjonalną człowieka, kształtuje jego psychikę i wzbogaca życie wewnętrzne
ścisły związek pomiędzy doświadczeniem estetycznym a doświadczeniem ogólnym określa sztukę jako zdolną nie tylko do kształcenia wrażliwości estetycznej, ale wyznacza jej ważną funkcję w wychowaniu człowieka w zakresie ogólnego przygotowania do życia
komunikatywność sztuki decyduje o tym, że jest ona bardzo istotnym elementem w życiu nie tylko jednostki, ale i społeczeństwa
sztuka wzbogacając wewnętrzne życie człowieka, otwiera przed jego umysłem nowe wartości.
Bodźce wzmacniające muzykę:
INFORMACJA - dostosowana do poziomu odbiorców
EDUKACJA - rodziców, ciężarnych, dzieci, młodzieży szkolnej, pedagogów, terapeutów, animatorów profilaktyki itp.
TRENING - powtarzanie różnorodnych ćwiczeń stymulowanych muzyką poprawia funkcjonowanie indywidualne i w grupie.
SUGESTIA - sposób przedstawiania zaleceń, prowadzenia ćwiczeń, barwa głosu, nastawienie wewnętrzne, motywacja terapeuty i pacjenta wpływają na skuteczność działań profilaktyczno-terapeutycznych.
RUCH - związany z oddechem, miękki, rytmizujący, koordynujący, izometryczny, odreagowujący, perkusyjny, taneczny, spontaniczny, intuicyjny, stymulowany muzyką lub uzupełniający muzykę ilustracyjną.
ODDECHY - stanowiące przerywnik działań ruchowych, muzycznych itp. Ćwiczenia oddechowe poprawiające sprawność fizyczną, korygujące postawę ciała.
ŁATWE MUZYKOWANIE: PERKUSYJNE - powszechna forma prymitywnej aktywności muzycznej (współmuzykowanie, wyrażanie emocji, improwizacja itp.). WOKALIZA - mruczenie, nucenie, okrzyki, śpiew.
WYOBRAŹNIA - uruchomienie i nauczenie wyzwalania marzeń, obrazów itp.
UWRAŻLIWIENIE PLASTYCZNE, POETYCKIE, TEATRALNE - wyzwolenie umiejętności i yobraźni, malowanie, oglądanie fotografii ilustrujących, edukacja głosu, gestu itp.
TECHNIKI WSCHODNIE - masaże, akupresura, joga itp.
Dobór muzyki
Kryterium doboru muzyki opieramy na czterech danych:
CEL TERAPEUTYCZNY lub PROFILAKTYCZNY np. wokalne i ruchowe ujawnienie emocji, aktywizacja ruchowa, oddechowa, logopedyczna, relaksacja itp.
AKTUALNA SPRAWNOŚĆ psychofizyczna np. ograniczenie kardiologiczne, ruchowe itp.
AKTUALNA OCENA MUZYKI (rzeczywisty gust i wrażliwość muzyczna). Pacjent - odbiorca decyduje o rodzaju muzyki. Terapeuta jest doradcą. Muzyka artystyczna w mistrzowskim wykonaniu może przy braku akceptacji odbiorcy być bezużyteczna. Podczas kontaktu akceptujemy każdy rodzaj muzyki, w trakcie działań moderując doraźnie lub trwale gust odbiorcy.
ZALECANA MUZYKA TERAPEUTYCZNA (profilaktyczna). Na podstawie ustaleń teoretycznych, praktyki w połączeniu z oceną odbiorcy w konkretnej sytuacji.
Wypadkową tych zmiennych jest wybrany optymalny rodzaj muzyki (o potrzebnej charakterystyce), która stymuluje określone ćwiczenie.
Podczas realizacji celu możemy zmienić rodzaj muzyki i sposób bodźcowania (improwizacja, nagranie).
Sposoby ekspozycji muzyki
Nagrana na płytę CD wg schematu AKTYWIZACJA -RELAKS,
Improwizowana doraźnie do ćwiczeń (na flecie, organkach, instrumentach klawiszowych),
Wyklaskiwany, wyklepywany rytm - prymitywne muzykowanie perkusyjne - powszechne, forma ekspozycji dźwięku obejmująca KAŻDEGO CHOREGO lub uczestnika rekreacji,
Koncertowa:
- wykorzystanie umiejętności artysty podczas działań terapeutycznych lub profilaktycznych,
uwrażliwienie zadaniowe (słuchanie muzyki na żywo),
bez sugerowania celu.
Niekonwencjonalne Źródła Dźwięku
zastosowanie Niekonwencjonalnych Źródeł Dźwięku (klaskanie, uderzanie o uda, podudzia, pocieranie dłoni, tupanie, pstrykanie palcami) mających swój rodowód w zabawie plemiennej upraszcza i urozmaica prowadzenie zajęć. Terapeuta i pedagog przy pomocy tych prostych sposobów (nucenie i klaskanie) może być wykorzystana nie tylko podczas choroby. Jest to już nauczony odruch, który przydaje się w okresie zdrowienia lub zdrowia, kiedy np. podczas wakacji znajdziemy się w leśnej głuszy, na odludnej plaży czy łące.
Pracownia Muzykoterapii
miejscem pracy muzykoterapeuty lub innego specjalisty (pedagoga, psychologa, terapeuty) stosującego muzykę są sale chorych (działania indywidualne dla pacjentów z sali), świetlice przy-oddziałowe (dla chorych z ograniczeniem ruchowym) i gabinet muzykoterapii. Wielkość i wystrój tych pomieszczeń uzależnione są od komfortu danej placówki. Także kryteria doboru pacjentów i ich ilość są zróżnicowane. Jeśli dzieci przychodzą na zajęcia spontanicznie, staramy się nie redukować ilości uczestników szczególnie podczas pierwszego kontaktu Przy zajęciach regularnych wielkość grup nie powinna przekraczać 10 -12-tu chorych.
Formowanie grup zajęciowych
Muzykoterapeuta współczesny funkcjonuje w ścisłym powiązaniu z psychologiem, pedagogiem specjalnym, arteterapeutą i lekarzem. Równie ważne są dane, które muzykoterapeuta uzyskuje od personelu średniego, rodziców i opiekunów. Ta wielopoziomowa informacja w połączeniu z umiejętnością realizacji celów terapeutycznych pozwala uzyskać doraźny i dalszy efekt zajęć.
Muzykoterapeuta najczęściej pracuje z grupą samotnie. Ideałem jest obecność koło terapeutypsychologa, pedagoga lub doświadczonego rodzica, często osoby szkolącej się w ośrodku. Podczas prowadzenia zajęć w oddziałach z grupami stałymi wskazane jest zapraszanie zainteresowanych gości (szkolących się studentów, terapeutów), których obecność zachęca do działań twórczych i popisów. Otwartość zajęć wpływa rozluźniające na grupę, która ma kontakt z nowymi pozytywnie „bodźcującymi" ją osobami.
Po zajęciach opisy zachowań uczestników przekazywane są lekarzowi prowadzącemu, psychologowi i pedagogom. Muzykoterapeuta prowadzi kartę zajęć, w której notuje stosowane ćwiczenia, zachowania uczestników i wnioski. Podczas planowych i przypadkowych spotkań z rodzicami, muzykoterapeuta zachęca do wykonywania wspólnych ćwiczeń przy muzyce po powrocie dziecka do domu