Zasady nauczania

Pojęcie zasad nauczania

Zasady kształcenia to najbardziej kontrowersyjna dziedzina dydaktyki, głównie z powodu rozbieżności w rozumieniu słowa „zasada” :

1. Zasada jako twierdzenie oparte na prawie naukowym, rządzącym jakimiś procesami

2. Zasada jako norma postępowania uznanego za obowiązujące

3. Zasada jako teza wywiedziona z jakieś doktryny

4. Zasady nauczania to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. Tak rozumiane zasady nauczania służą realizacji ogólnych celów kształcenia i obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania.

5. - zasada poglądowości

6. - zasada przystępności w nauczaniu

7. - zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się

8. - zasada systematyczności

9. - zasada trwałości wiedzy uczniów

10. - zasada operatywności wiedzy uczniów

11. - zasada wiązania teorii z praktyką

Geneza zasad nauczania

Zasady nauczania ustalane są na podstawie analizy procesu nauczania-uczenia się, w wyniku której wykrywa się prawidłowości dotyczące określonych zjawisk dydaktycznych i ukazujące wzajemne, obiektywne zależności między podstawowymi składnikami owego procesu- są nimi: uczeń, nauczyciel oraz materiał nauczania.

• Pedagodzy, którzy zdają sobie sprawę z tego, że wyniki uzyskiwane przez ucznia są zależne od stopnia jego aktywności umysłowej dostrzegają sens zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się.

• Pedagodzy, którzy uświadamiają sobie fakt, że utrwalenie reakcji wywołanej przez dany bodziec zależy od częstotliwości skojarzeń łączących ją z tym bodźcem, uświadamiają sobie równocześnie sens zasady trwałości zdobywanej wiedzy.

• Dostrzeganie konieczności wdrożenia uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania różnych problemów teoretycznych i praktycznych, wiąże się z przestrzeganiem zasady operatywności wiedzy oraz zasady wiązania teorii z praktyką... itp.

Ciekawostka

Wschodnioniemiecki pedagog- Helmut Klein opowiada się za włączeniem do listy zasad – zasady intensywnego, socjalistycznego kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży, zasady kierowniczej roli nauczyciela, zasady kolektywnej pracy nauczycieli i uczniów itd.

Tego typu postulaty , nawiązujące do celów kształcenia lub społecznych i innych zadań wychowania są nadrzędne wobec zasad nauczania, dlatego nie zostały one ogólnymi zasadami nauczania-uczenia się.

Zasada poglądowości

- usunięcie z procesu nauczania-uczenia się wszelakiego werbalizmu

- stosowana tak w podającym jak i w poszukującym toku nauczania- uczenia się

- uwzględnienie w formach jej realizacji wielu czynników

- nauczyciel realizuje ją stopniowo:

-> operacje na konkretnych przedmiotach

-> operacje zinterioryzowane oparte na rysunkach

-> operacje z użyciem symboli i znaków

- reguły zasady poglądowości:

1) bezpośrednie poznawanie rzeczywistości jako punkt wyjścia pracy dydaktycznej z uczniem

2) umiejętne kierowanie działalnością poznawczą ucznia

Zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności)

Przy doborze materiału nauczania nauczyciel musi brać pod uwagę jego przystępność dla uczniów i dostosować metody nauczania do ich poziomu.

Reguły sformułowane przez Komeńskiego

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze

np. nauka historii kraju ojczystego, później powszechnej

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co dla uczniów łatwiejsze, do tego, co trudniejsze

Stawianie uczniom wymagań, którym nie mogą sprostać, zniechęca ich do pracy i niszczy motywację. Wymagania zbyt niskie nie mobilizują. Stopniowanie trudności zadań sprawia, że uczniowie pracują optymalnie, zbliżając się do granicy swoich możliwości.

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego, co nowe i nie znane

By poprawnie realizować tą regułę nauczyciel musi dokładnie poznać wiedzę wyjściową ucznia.

• Zasada współczesna: w procesie nauczania należy uwzględnić różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów

Brak indywidualizacji wywiera niekorzystny wpływ nie tylko na uczniów słabych, ale i na uczniów zdolnych.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się

Właściwa realizacja tej zasady zależy od tego, jaką rolę wyznacza się nauczycielowi w pracy dydaktyczno-wychowawczej

Szkoła tradycyjna w kontekście zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się

Nauczyciel- centralna postać

Uczeń- nauka pamięciowa, brak aktywnego udziału w lekcji

Rezultat- brak warunków sprzyjających przestrzeganiu omawianej zasady.

Szkoła progresywistyczna w kontekście zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się

Nauczyciel- maksymalne ograniczenie aktywności nauczyciela

Uczeń- samodzielne wykonywanie wszelkich zadań, planów, projektów przez uczniów

Rezultat- pozbawienie nauczyciela funkcji kierowniczej, co prowadzi do utrudnienia realizacji omawianej zasady.

Wniosek

Ani herbartyzm, ani progresywizm nie stwarzał warunków sprzyjających właściwej realizacji zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się. Pierwszy z tych systemów pozbawiał uczniów inicjatywy, narzucał im gotowe wzory, podane przez nauczyciela, hamując jednocześnie ich aktywność i samodzielność pracy. Drugi natomiast zapewniał uczniom wiele swobody i samodzielności pod względem doboru i opracowywania zagadnień, ale jednocześnie usuwał ich poza zasięg umiejętnego kierownictwa, zmuszał do częstego uczenia się metodą prób i błędów, co utrudniało opanowanie wiedzy.

Współczesny system dydaktyczny stwarza korzystne warunki do realizacji omawianej zasady. Uznaje konieczność aktywnego i świadomego udziału uczniów w uczeniu się, jednocześnie kładąc nacisk na ukierunkowanie tej aktywności oraz wykorzystanie jej do urzeczywistnienia zawartych w programach celów i zadań kształcenia. Właściwy użytek aktywności może zapewnić tylko nauczyciel kierujący działalnością poznawczą uczniów, przy czym powinna być ona samodzielna i nowa dla uczniów, organizowana świadomie i celowo.

Reguły wynikające z zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się

• Nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa

• Nauczyciel powinien stawiać uczniów w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą

• Nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy

Zasada systematyczności

- zapewnia płynny przebieg procesu nauczania-uczenia się

- reguły zasady systematyczności:

1) określenie stanu wiedzy wyjściowej uczniów i bazowanie na niej przy wprowadzaniu nowego materiału

2) ustalenie „merytorycznego środka ciężkości” dla każdej lekcji

3) racjonalna organizacja lekcji, podział tematu na punkty i podpunkty i omawianie ich przez nauczyciela

4) streszczenia i syntetyzujące powtórzenia

5) zwracanie uwagi na sposób wyrażania myśli przez uczniów

6) wdrażanie uczniów do samodzielnej pracy od najmłodszych lat

Zasada trwałości wiedzy uczniów

Proces trwałego przyswajania wiedzy jest złożony, ponieważ „zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od tego materiału, ale i od stosunku osobnika do tego materiału”. Na stosunek ten ma wpływ wiele czynników, np. zainteresowanie i znaczenie tego materiału dla ucznia.

Reguły dydaktyczne dotyczące realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów

• Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się.

• Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny udział.

Reguły dotyczące liczby i częstotliwości ćwiczeń

• Ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego uprzednio materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał.

• Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z przebiegiem krzywej zapominania.

Liczba powtórzeń stopniowo maleje, ale nie zanika całkowicie.

• Ważną formą utrwalania jest systematyzowanie wiadomości połączone z samodzielnym ich odtwarzaniem przez uczniów.

Podsumowanie

• Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do teoretycznej i empirycznej weryfikacji omawianych treści, gdyż sprzyja to ich opanowaniu.

• Trwałość informacji nabywanych w formie układów logicznych jest większa niż trwałość wiadomości mało spoistych.

• Kontrola wyników nauczania połączona z oceną, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy ucznia.

Zasada operatywności wiedzy uczniów

Polega ona na stwarzaniu sytuacji wymagających od uczniów nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości i umiejętności zalecanych przez program, ale też posługiwania się nimi w pracy szkolnej
i pozaszkolnej.

Uczniowie powinni zarazem wykorzystywać zdobytą wiedzę w sposób planowany i świadomy, a to wymaga od nich możliwie pełnej samodzielności myślenia i działania. Poszukując na przykład pomysłu rozwiązania jakiegoś problemu, zdobywają nowe wiadomości i umiejętności, dzięki którym uczą się „nie dla szkoły, lecz dla życia”. W wyniku tego uczenia opanowują wiedzę, którą w przeciwieństwie do wiedzy „biernej” nazywamy wiedzą operatywną.

Reguły wynikające z operatywności wiedzy uczniów

Są to reguły akcentujące potrzebę wdrażania dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych. Dzięki właściwej realizacji tych reguł uczniowie poddają analizie problem, z którym się zetknęli, formułują hipotezy, opracowują plan działania oraz sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty- jest to tzw. nauczanie problemowe.

Zasada wiązania teorii z praktyką

- służy do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w sytuacjach praktycznych

- do form jej realizacji należy łączenie teorii z praktyką i traktowanie tego związku jako źródła wiedzy o świecie, kryterium prawdziwości tej wiedzy oraz jako zespół działań historyczno-społecznych, jednostkowych i zbiorowych pozwalających człowiekowi świadomie przekształcać rzeczywistość

- na jej realizację mają wpływ czynności poznawcze uczniów

TREŚCI NAUCZANIA

W KSZTAŁTOWANIU ZMIAN
W WIADOMOŚCIACH, UMIEJĘTNOŚCIACH
I NAWYKACH

Tradycyjne i współczesne teorie doboru treści kształcenia

Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

Zwolennicy materializmu dydaktycznego:

J.A.Komeński-próby stworzenia podręcznika zawierającego wszystkie konieczne wiadomości dla ucznia

J.Milton-napisał “Traktat o wychowaniu”, opisujący program nauczania:

-nauka od 12 do 21 roku życia

-przedmioty j.ojczysty, 5 języków obcych, historia bibilijna, historia Kościoła, prawo, astronomia, historia naturalna, historia powszechna, architektura, nawigacja, medycyna, etyka, polityka, retoryka, logika

J.B.Basedow-zawężenie kręgu odbiorców swojego podręcznika “Elementarz dla młodzieży z lepszych stanów i jej przyjaciół”

Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

Głównym celem szkoły według materializmu dydaktycznego jest przekazanie uczniom jak największej wiedzy z jak największej ilości dziedzin nauki.

Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

Wady encyklopedyzmu:

faworyzowanie jednej dyscypliny przez autora danego programu

wielość i różnorodność programów nauczania obejmujących obszerny materiał

pośpieszna i powierzchowna praca nauczyciela, często wychodząca poza zajęcia obowiązkowe

wiedza przyswojona fragmentarycznie, pamięciowo-> mało efektów, praca w domu

Formalizm dydaktyczny

Pod koniec XVIII w, twórca-E.Schmid

Przeciwieństwo encyklopedyzmu

Założenia:

treść teorii kształcenia jest tylko środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań uczniów

celem pracy szkoły jest pogłębianie tych zainteresowań

podstawowym kryterium doboru przedmiotów w nauce powinna być ich wartość kształcąca

Formalizm dydaktyczny

Podstawa teoretyczna-transfer dodatni-przeświadczenie o przenoszeniu się wprawy, przenoszenie się skutków jednego procesu uczenia się na inny.

Zwolennicy formalizmu dydaktycznego: Heraklit, Cycero, I. Kant, J. H. Pestalozzi

Formalizm dydaktyczny

Zaleta: potrzeba rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów: uwagi, pamięci, wyobraźni

Wada: w programach nauczania eksponowano głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematykę)

Utylitaryzm dydaktyczny

Powstanie tej teorii przypada na XIX-XXw.: USA - J. Dewey, Europa - G. Kerschensteiner

J. Dewey: pojmował kształcenie jako ciągłą “rekonstrukcję doświadczenia”; stwierdził, że proces i cel wykształcenia są tym samym

Utylitaryzm dydaktyczny

Założenia podstawowe:

głównym czynnikiem we współpracy przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia

dobór treści należy koncentrować na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego

postęp w pracy pedagogicznej polega na wyzwalaniu w uczniu nowych zachowań i nastawień związanych z dotychczasowym doświadczeniem

podstawowym kryterium doboru treści kształcenia jest rekonstrukcja społecznych dokonań ludzkości

zajęcia praktyczne są czynnikami aktywizującymi myślenie i działanie uczniów

Utylitaryzm dydaktyczny

Szczegółowe zasady budowania programów nauczania:

zasada problemowego podejścia do treści kształcenia-potrzeba grupowania treści w układy interdyscyplinarne i jednocześnie takie, których realizacja wymaga od uczniów pracy zespołowej

zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów

zasada łączenia pracy z zabawą

zasada aktywizowania uczniów-podkreślająca samodzielne zdobywanie przez nich wiadomości i umiejętności

zasada włączania dzieci i młodzieży w nurt środowiska lokalnego, którego są kładnikiem-np. poprzez wycieczki do muzeów i zakładów pracy, udział w podejmowanych przez dorosłych pracach społecznych

Teoria problemowo-kompleksowa

Twórca-B. Suchodolski

Główna teza: wykształcenie ogólne musi być składnikiem wykształcenia zawodowego, ale jest ono podstawą pozazawodowego życia

Szkoła ogólnokształcąca powinna ułatwiać przyswajanie rzeczywistości, nie powinna przygotowywać specjalistów

Teoria problemowo-kompleksowa

Dobór treści: technika, socjologia, ekonomia, sztuka

Układ treści: jednolity w szkołach podstawowych, zróżnicowany w szkołach ponadpodstawowych

Teoria problemowo-kompleksowa

Zbudowanie układu problemowo-kompleksowego-> nie uczenie odrębnie przedmiotów, ale tworzenie problemów, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.

Strukturalizm

Twórcą jest Kazimierz Sośnicki, który próbował poprzez tę koncepcję rozwiązać problem przeładowania programów nauczania.

Strukturalizm

Założenia:

należy włączać do programów najważniejsze treści, czyli trwały dorobek danej nauki, które jednocześnie nawiązują do jej źródel historycznych i najwnowszych osiągnięć

należy budować programy odwierciedlające system wiedzy zarówno poszczególnych dyscyplin, jak i całkoształtu nauk

poznanie rzeczywistości realnej

Strukturalizm

Zasady pomocne w budowaniu programów:

strukturalności

nowoczesności

kultury logicznej

życiowości

łączenia teorii z praktyką

Strukturalizm

Podział treści przedmiotu:

elementy podstawowe: trwała wartość naukowa i kształcąca

elementy wtórne: niekoniecznie potrzebne uczniom szkoły ogólnokształcącej

Egzemplaryzm

Twórca-H. Scheuerl (koniec lat 50. XXw.)

Cel: redukcja materiału nauczania przy jednoczesnym niezubożeniu obrazu świata w świadomości uczniów.

2 metody:

nauczanie paradygmatyczne: uczeń poznaje “punkty węzłowe”, informacje konieczne aby sam sobie wytworzył obraz danego zagadnienia

zasada wyspowości (egzemplaryczny układ treści) zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły, należy operować “egzemplarzami tematycznymi”-każdy egzemplarz jest reprezentatywny dla danego tematu

Materializm funkcjonalny

Twórcą jest W.Okoń

Główne założenie:

Integralny związek poznania z działaniem-zapewnienie uczniom wiedzy i jednocześnie umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości

Podstawowym kryterium doboru i układu treści są względy światopoglądowe

Nauka poszczególnych przedmiotów powinna zawierać ich “idee przewodnie”

Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej

Programowanie dydaktyczne

Zasady budowania tekstów programowanych:

jasne określenie celów tekstu programowanego, w kategoriach czynności i wyników

materiał nauczania, który ma być zaprogramowany, należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki

wszystkie czynności typu “odpowiedź” powinny mieć charakter odwracalny-dostępne obserwacji z zewnątrz

Skojarzenia powinny mieć charakter odwracalny

Programowanie dydaktyczne

materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób

stsowanie do właściwości tematów-> dedukcyjny lub indukcyjny tok prezentacji materiału

z materiału należy wyodrębnić najważniejsze kwestie, wybrać przykłady i umożliwić uczniom podawanie własnych (przy kontroli)

każdy nowy termin, zasadę, prawo itd. należy eksponować w różnych kontekstach, aby uczniowie zrozumieli to i przyswoili

Wnioski

Programy nauczania powinny zawierać materiał uwzględniający potrzeby społeczne, indywidualne potrzeby uczniów, eksponować treści podstawowe i nowoczesne o walorach wychowawczych i poznawczych

Należy zachować zasadę systematyczności i uwględnić możliwość kompleksowo-problemowej, a nawet egzemplarycznej realizacji tematów

Materiał programów nauczania powinien być dostosowany do zainteresowań i zdolności uczniów-indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli

Treści nauczania przedmiotów pokrewnych powinny być ze sobą skorelowane w obrębie poszczególnych działow i pojedynczych tematów

Wnioski

Przygotowanie uczniów do życia-uwzględnienie w programach problemów dotyczących preorientacji szkolnej i zawodowej (ułatwienia wyboru kierunku dalszej nauki czy zawodu)

Treści kształcenia powinny odznaczać się walorami wychowawczymi

Wychowanie ucznia dla przyszłości oraz przy założeniu kim chcemy, aby był-przedmiotowe i podmiotowe kryterium doboru treści

Problem przeładowania programów kształcenia należy rozwiązywać poprzez systematyczną aktualizację, selekcję materiału oraz wyrobienie w uczniach umiejętności samodzielnego uczenia się

Plany i programy nauczania

Plan nauczania

Plan nauczania zawiera pełny rejestr przedmiotów, rozkład na poszczególne lata, liczbę godzin dla każdego przedmiotu

Program nauczania

Na program nauczania składają się 3 elementy:

uwagi wstępne-cele kształcenia danego przedmiotu

materiał nauczania-w postaci działów tematycznych, tematów i podtematów

uwagi o realizaji programu-informacje odnoścnie metod, form i środków do realizacji głównych celów

Program nauczania

Program nauczania (w przeciwieństwie do planu) zawiera informacje odnoszące się do wiadomości, umiejętności i nawyków jakie uczniowie powinni opanować we właściwej kolejności

• METODY I ORGANIZACJA KSZTAŁCENIA

• METODA KSZTAŁCENIA

Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności

nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów.

KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA

(Wincenty Okoń)

TREŚĆ	METODY SŁOWNE	METODY OGLĄDOWE	METODY PRAKTYCZNE
Źródło wiedzy	słowo	obiekt oglądowy	zajęcia praktyczne
Nauczyciel przekazuje wiadomości	słowem	pokazem	instruktażem
Uczniowie przyswajają wiadomości	słuchając	obserwując	pracując

Jedna czy więcej metod kształcenia?

• P. J. Galperin

• Proces kształtowania czynności rozpatrywany jest jako proces przekazywania doświadczeń –

TEORIA ETAPOWEGO KSZTAŁTOWANIA CZYNNOŚCI UMYSŁOWYCH

• Wstępne zaznajomienie uczniów z daną czynnością, celem i warunkami jej wykonania

• Formowanie czynności materialnych

• Etap mowy zewnętrznej

• Etap mowy wewnętrznej

• Etap umysłowy

• SYSTEMY KLASYFIKACYJNE - TYPY

• Czynności związane z nauczycielem

• Czynności związane z nauczycielem i z uczniem

• Czynności dotyczące ucznia i środowiska

• KLASYFIKACJA METOD

• Treść kształcenia

  • Strukturyzacja a konwencjonalne ujęcie treści

  • Związek treści z rzeczywistością a oderwanie od realiów

  • Funkcjonalność treści a werbalizm

• Styl pracy nauczyciela

  • styl demokratyczny a styl autorytarny

  • nacisk na uczenie się młodzieży a nacisk na nauczanie

  • wielostronne rozwijanie młodzieży a nauczanie treści programowych

• Styl pracy uczniów

  • autonomia a heteronomia

  • twórczość a naśladownictwo

  • wielostronna aktywność a aktywność jednostronna

• Społeczne uwarunkowania pracy uczniów

  • łączenie różnych form pracy grupowej i jednostkowej a praca jednostkowa

  • więź szkoły ze środowiskiem a izolacja szkoły od środowiska

  • wszechstronny rozwój osobowości uczniów a jednostronny rozwój

• TYPOLOGIA

• Metody asymilacji wiedzy

• Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy

• Metody waloryzacyjne

• Metody praktyczne

• METODY ASYMILACJI WIEDZY

• Pogadanka

• Dyskusja

• Wykład

• Praca z książką

• METODY SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY

• Klasyczna metoda problemowa

• Metoda przypadków

• Metoda sytuacyjna

• Giełda pomysłów

• Mikronauczanie

• Gry dydaktyczne

• METODY WALORYZACYJNE (EKSPONUJĄCE

• Metody impresyjne

• Metody ekspresyjne

• METODY PRAKTYCZNE

• Metody ćwiczebne

• Metody realizacji zadań wytwórczych

• FORMY ORGANIZACYJNE NAUCZANIA

• pozaszkolne

• lekcyjne (wycieczka, zajęcia praktyczne w terenie)

• korepetycje

• Zbiorowe

• szkolne

• lekcyjne (klasowo-lekcyjne, laboratoryjno-lekcyjne)

• pozalekcyjne (koła zainteresowań, zajęcia fakultatywne, zajęcia świetlicowe)

• LEKCJA

• Podstawowa forma organizacyjna procesu

• dydaktycznego, jako proces poznawczy

• uczniów, organizowany i kierowany przez nauczyciela.

• Realizacja każdej jednostki metodycznej (kilka/kilkanaście lekcji przeznaczonych na opracowanie określonego tematu) powinna, zgodne z teorią poznania, obejmować następujące elementy:

• stworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego

• poznanie faktów

• kształtowanie pojęć

• wiązanie teorii z praktyką

• kształtowanie umiejętności i nawyków,

• utrwalanie umiejętności i nawyków,

• kontrola i ocena wyników nauczania

• TYPY LEKCJI (podział ze względu na cel lekcji, jaki ma być osiągnięty)

• Lekcja typu zasadniczego

• Ma na celu zapoznanie z nowym materiałem

• Lekcja ćwiczeniowa

• Ma na celu zastosowania teoretyczne i praktyczne oraz utrwalanie umiejętności i nawyków

• Lekcja powtórzeniowa

• Ma na celu systematyzowanie i utrwalanie wiadomości

• Lekcja kontrolno-oceniająca

• Ma na celu sprawdzenie wiadomości i umiejętności oraz ich ocenę

• Lekcja mieszana

• Łącząca kilka powyższych elementów

• KONSTRUKCJA LEKCJI

• Część wstępująca (1-10 minut)

• Organizacja klasy (kontrola frekwencji)

• Kontrola pracy domowej

• Część zasadnicza (5-35 minut)

• Wprowadzenie do nowej lekcji

• Rozwinięcie tematu lekcyjnego

• Ćwiczenia w stosowaniu nowych wiadomości

• Część zstępująca (2-5 minut)

• Podsumowanie nowych wiadomości

• Zadanie pracy domowej

• TYPY PLANÓW PRACY DYDAKTYCZNEJ

• Roczny plan nauczania – rozkład materiału dla poszczególnych klas

• Okresowy plan nauczania - dotyczy fragmentu materiału

• Plan pojedynczej lekcji

• WARUNKI KONIECZNE, aby przystąpić do realizacji lekcji

• Dobre przygotowanie merytoryczne

• Koncepcja i pomysł na lekcję

• Sympatia do uczniów i pomoc w zrozumieniu, a nie wyręczanie uczniów w myśleniu

• Stawianie zarówno uczniom, jak i sobie (nauczycielowi), wysokich wymagań

• BUDOWA LEKCJI

• Materiał, z którego lekcja ma być budowana

• Wybór odpowiednich elementów

• Projekt budowy

• Fundament budowy

• Szkielet konstrukcji

• Rozpracowanie szczegółów i opracowanie poszczególnych części lekcji

• Wystrój zewnętrzny lekcji

• Kontrola techniczna

• Rzut oka na całość, z uwzględnieniem płynności lekcji i jej rytmu

• Finał budowy

• Trudności
  i niepowodzenia szkolne

• NIEPOWODZENIA SZKOLNE

• Niepowodzenia szkolne to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.

• KLASYFIKACJA NIEPOWODZEŃ

• Niepowodzenia szkolne:

• -niepowodzenia wychowawcze

• -niepowodzenia dydaktyczne:

• -ukryte

• -jawne:

• -przejściowe

• -względnie trwałe:

• -drugoroczność

• -odsiew

• NIEPOWODZENIA MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:

• ukryty- te niepowodzenia występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, mimo, że braki tego rodzaju rzeczywiście istnieją; niepowodzenia ukryte często prowadzą do niepowodzeń jawnych

• jawny- z tym rodzajem niepowodzeń mamy do czynienia, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako „niedostateczne”

• OPÓŹNIENIE PRZEJŚCIOWE

• w przypadku, gdy ocena niedostateczna odnosi się do rezultatów uzyskanych przez ucznia w ciągu, np. I semestru nauki, to stanowi ona wskaźnik, tzw. jawnego opóźnienia przejściowego

• OPÓŹNIENIE WZGLĘDNIE TRWAŁE

• gdy ocena niedostateczna odnosi się do całorocznej pracy ucznia, to mamy do czynienia z opóźnieniem względnie trwałym, i taki uczeń musi poprawiać daną klasę, stając się uczniem drugorocznym

• ODSIEW SZKOLNY

• zjawisko drugo- i wieloroczności prowadzi często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem

• PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ W NAUCE SZKOLNEJ MOŻNA PODZIELIĆ NA:

• czynniki względnie zależne od uczniów, np. niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo

• czynniki od uczniów względnie niezależne, np. zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba

• PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:

• przyczyny społeczno-ekonomiczne

• przyczyny biopsychiczne

• przyczyny dydaktyczne

• PRZYCZYNY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE:

• w większości przypadków uczniowie, którzy mają problemy z nauką i muszą powtarzać daną klasę, są dziećmi niedożywionymi, nie mającymi odpowiedniego ubrania, nie posiadającymi podręczników. Są to też dzieci, których rodzice nie posiadają niezbędnego minimum wykształcenia (to wiążę się z brakiem pomocy ze strony rodziców w odrabianiu lekcji) i które od najmłodszych lat przeciążone były pracą domową i zarobkową.

• PRZYCZYNY BIOPSYCHICZNE:

• różnice w rozwoju umysłowym uczniów spowodowane są różnicami warunków środowiskowych. Źródłami niepowodzeń są też różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Również wadliwe funkcjonowanie zadatków wrodzonych, czyli zdolności i cech charakteru, może być źródłem niepowodzeń szkolnych, ale w głównej mierze są to złe warunki życia

• PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE:

• niepowodzenia szkolne uczniów są przypisane pracy nauczyciela. Czynnikiem decydującym o szkolnych losach uczniów jest praca dydaktyczno-wychowawcza, świadomy i celowy wysiłek pedagogiczny. Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych zjawiska niepowodzeń szkolnych jest zbyt sztywny system nauczania. System ten utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, skazuje na niepowodzenie uczniów najsłabszych, a najlepszym nie stwarza warunków umożliwiających pełny rozwój.

• PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
  (2):

• Źródłem niepowodzeń jest też niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli oraz braki tkwiące w narzędziach tej pracy, np. podręczniki, pomoce dydaktyczne. Do dydaktycznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych zalicza się również: werbalizm, jednostronny intelektualizm, ciasny praktycyzm, stereotypowość stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążanie uczniów pracą.

• PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
  (3):

• podział opóźnień szkolnych wg A. Gelmonta:

• -ogólne- odnoszące się do wielu przedmiotów nauczania

• -cząstkowe- obejmujące tylko jeden lub dwa przedmioty

• każde z tych opóźnień może być chroniczne, względnie trwałe lub epizodyczne

• PODSTAWOWE DYDAKTYCZNE ŚRODKI ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:

• profilaktyka pedagogiczna, w tym nauczanie problemowe i grupowe

• diagnoza pedagogiczna

• terapia pedagogiczna

• PROFILAKTYKA PEDAGOGICZNA:

• praca uczniów na lekcji w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do kolektywnego przezwyciężania trudności, stwarza liczne okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków, itd. Dlatego też nauczanie problemowe w zespołach stanowi jeden z najpoważniejszych warunków skuteczności walki z niepowodzeniami szkolnymi.

• DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:

• podstawą diagnoza pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, przygodne i ciągłe obserwacje uczniów, wywiady środowiskowe, badania testowe oraz organizowanie dość często (ok.2x w miesiącu) zebrania nauczycieli. Opiekun klasy powinien ponadto prowadzić dziennik obserwacji pedagogicznych, współpracować z rodzicami uczniów, z organizacjami młodzieżowymi i z pozostałymi nauczycielami, aby poznać nie tylko warunki domowe ucznia, jego pozycję w rodzinie, itp., lecz również jego zainteresowania, skłonności, tempo pracy, itd.

• DIAGNOZA PEDAGOGICZNA
  (2):

• Nauczyciele powinni również przeprowadzać w różnych formach kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwie szybko wykryć występujące u poszczególnych uczniów braki w zakresie opanowywania treści programowych. Podstawowym środkiem służącym do realizacji tego zadania są systematycznie dokonywane badania wyników nauczania po zakończeniu każdego działu programowego. Badania takie można przeprowadzić za pomocą, np. testów pedagogicznych. Ich wyniki stanowią podstawę do oceny postępów poszczególnych uczniów w nauce.

• TERAPIA PEDAGOGICZNA:

• terapia pedagogiczna może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo

• terapia indywidualna- nauczyciel może posługiwać się różnymi formami pracy w celu usunięcia braków, np. może prowadzić indywidualne konsultacje, może polecić uczniom wykonanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, itp. Jeśli te sposoby pracy indywidualnej nie doprowadzą do poprawy w nauce ucznia, wówczas nauczyciel powinien skierować go do odpowiedniej grupy wyrównawczej

• TERAPIA PEDAGOGICZNA
  (2):

• zajęcia w grupach wyrównawczych powinny odbywać się po lekcjach na terenie szkoły. Ich celem jest zlikwidowanie ujawnionych u poszczególnych uczniów opóźnień w nauce. W grupach tych uczniowie powinni pracować samodzielnie pod kierunkiem nauczyciela. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by mógł on wyrównać braki i w konsekwencji aktywnie uczestniczyć w pracy klasy.

• skład grup wyrównawczych nie powinien być stały

• TERAPIA PEDAGOGICZNA
  (3):

• bardzo przydatne w pracy nad usuwaniem luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów są teksty programowane. Ponieważ dotyczą one tematów, w zakresie których uczniowie wykazują określone braki, pozwalają im pracować samodzielnie w stosownym dla każdego z nich tempie, a równocześnie zmuszają ich do systematycznej kontroli i oceny uzyskiwanych rezultatów.

• PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ DYDAKTYCZNYCH I ICH ZWIĄZKI Z NIEKTÓRYMI ŚRODKAMI ZARADCZYMI:

• przyczyny niepowodzeń:

• -społeczno-ekonomiczne

• -biopsychiczne

• -pedagogiczne (w tym dydaktyczne):

• -względnie niezależne od nauczyciela

• -względnie zależne od nauczyciela:

• -błędy i usterki metodyczne

• *profilaktyka pedagogiczna

• -niedostateczna znajomość uczniów

• *diagnoza pedagogiczna

• -brak opieki nad uczniami opóźnionymi w

• nauce ze strony szkoły

• *terapia pedagogiczna