BPZ, WYKŁAD, 27.02.2012

Przewodzenie czucia mechanoreceptywnego

1. Wszystkie impulsacje z mechanoreceptorów docierają do oun poprzez neurony w

1. Zwojach rdzeniowych

2. Zwojach nerwów czaszkowych

1. Po wejściu do rdzenia przez korzenie tylne wypustki osiowe tych neuronów albo:

   1. Układają się w sznurach tylnych i biegną dalej w pączku smukłym i klinowatym do rdzenia przedłużonego (układ tylno-powrózkowy)

   2. Kończą się i tworzą synapsę z neuronami rdzeniowymi w rogach tylnych

Aksony tych neuronów (rdzeniowych) przechodzą na stronę przeciwną i biegną w drodze rdzeniowo-wzgórzowej bocznej i przedniej (układ rdzeniowo-wzgórzowy)

Układ tylno - powrózkowy

• Układ dokładny

• Złożony z grubych, zmielinizowanych włókien, przewodzi impulsy z dużą szybkością. Przewodzi czucie:

  • Dotyku

  • Ucisku

  • Wibracji

  • Głębokie

• Duża rozdzielczość w wykrywaniu bodźców dotykowych (dyskryminacja)

• Uczestniczy w rozpoznawaniu dotykiem kształtu przedmiotów (stereognozja)

• Zachowuje w całym swym przebiegu dokładną organizację zgodnie z zasadą lokalizacji somatotopowej (odbicie rozmieszczenia receptorów) czuciowych)

• Przewodzi tzw. czucie epikrytyczne (dokładne)

Przebieg drogi

Droga biegnie przez trzy kolejne stacje przełącznikowe:

1. Neurony I rzędu w zwojach rdzeniowych wysyłają wypustkę kończącą się w synapsach jądra klinowatego i jądra smukłego opuszki (pierwsza stacja przełącznikowa). Włókna niosą informację:

   • Z dolnych części ciała – tworzą przyśrodkowo położony p. smukły

   • Z górnych części ciała – tworzą bocznie położony pączek klinowaty

2. Aksony neuronów II rzędu jądra klinowatego i smukłego krzyżują się i biegną we wstędze przyśrodkowej

3. Po drodze przez pień mózgowy układ przewodzący impulsy czucia z kończyn i tułowia wzbogaca się we włókna pochodzące z neuronów jądra czuciowego nerwu trójdzielnego (czucie z okolicy twarzy)

4. Główne jądro przekaźnikowe wzgórza dla impulsacji czuciowej z rdzenia (receptory tułowia i kończyn) znajduje się w jądrze brzusznym tylno-bocznym; impulsacje czuciowe z receptorów twarzy, jamy ustnej i głowy, unerwionych przez nerw trójdzielny przełączają się na następny neuron w jądrze brzusznym tylno – przyśrodkowym (druga stacja przełącznikowa)

5. Ze wzgórza neuron III rzędu dociera droga wzgórzowo – korowa do:

A) głównie pierwszorzędowego pola czuciowego (kora somatosensoryczna w zakręcie pozaśrodkowym – pole Brodmanna 3, 2, 1)

B) w mniejszym stopni do drugorzędowego pola czuciowego (wieczko czołowo – ciemieniowe, kora wyspy)

1. Neuron IV rzędu mieści się w korze mózgowej (trzecia stacja przełącznikowa)

Układ tylno - powrózkowy

Najbardziej charakterystyczne cechy układu:

1. Precyzja

2. Wierność

3. Dokładność przewodzenia informacji z obwodu

• W miarę zwiększania intensywności bodźca uaktywnieniu ulega w korze coraz większa liczba neuronów i proporcjonalnie wzmaga się amplituda potencjału wywołanego w korze. Kora czuciowa jest szczegółowo informowana o miejscu i o sile bodźców działających obwodowo

• Impulsacja aferentna przepływająca do kory przedostaje się częściowo przez koraterale także do innych ośrodków na różnych piętrach o.u.n., modyfikując ich aktywność

• Zadrażnienie dwu sąsiednich receptorów prowadzi do powstawania potencjałów wywołanych w dwu częściowo, nakładających się pólkach korowych, każde z oddzielnym szczytem częstości wyładowań – podstawa dwupunktowej dyskryminacji korowej (zdolność rozpoznawania dwu oddzielnych bodźców działających blisko siebie)

Układ rdzeniowo – wzgórzowy

Utworzony z cienkich, słabo zmielinizowanych włókien, przewodzi impulsy wolniej. Sygnalizuje:

• Zgrubne czucie dotyku

• Uczucie bólu

• Uczucie zimna i ciepła

Brak dokładnej lokalizacji i precyzji w różnicowaniu siły i miejsca działania bodźca

Przewodzi czucie jakościowo bardziej pierwotne, mało precyzyjne i słabo zróżnicowane. Przewodzi tzw. czucie protopatyczne (niedokładne)

Przebieg drogi czucia dotyku i ucisku:

1. Rozpoczyna się neuronem I rzędu, który po wejściu do rdzenia tworzy synapsę na przestrzeni kilku sąsiednich segmentów rdzenia

2. Neurony II rzędu po przejściu na druga stronę biegną w sznurach przednich – droga rdzeniowo – wzgórzowa przednia

3. Droga kończy się w jądrze brzusznym tylno – przyśrodkowym wzgórza

4. Neuron III rzędu dociera do kory

5. Neuron IV rzędu znajduje się w obrębie kory czuciowej

Czucia bólu, zimna icipła

1. Rozpoczyna się neuronem I rzędu, który po wejściu do rdzenia tworzy synapsę na przestrzeni kilku sąsiednich segmentów rdzenia

2. W rogach tylnych rozpoczyna się neuron II rzędu

3. Aksony tych neuronów po skrzyżowaniu w spoidle białym i szarym biegną kontraleralnie w rdzeniu – droga rdzeniowo – wzgórzowo boczna

4. Główna część włókien drogi kończy się w jądrach wzgórza a mniejsza tworzy synapsy z neuronami tworu sia przewodzi impulsy ze wzgórza do kory somatosensorycznejtkowatego opuszki i śródmózgowia

5. Neuron III rzędu

6. W korze somatosensorycznej znajduje się neuron IV rzędu

Obie drogi kończą się w korze, z tym, że:

1. Więcej neuronów dociera do pola drugorzędowego somatosensorycznego

2. Mniej neuronów dociera do pola pierwszorzędowego somatosensorycznego

Charakterystyczne cechy układu rdzeniowo – wzgórzowego:

1. Wolne przewodzenie impulsów

2. Słabo zaznaczona lokalizacja somatotopowa

3. Niezbyt ostre stopniowanie intensywności czucia

4. Niezdolność do przewodzenia informacji o szybkozmiennych i powtarzających się bodźcach np. wibracji

5. Przewodzenie impulsacji czucia zgrubnego dotyku, a przede wszystkim bólu, zimna i ciepła

Organizacja czynnościowa korowej okolicy czuciowej

• Impulsacje czuciowe biegnące z obwodowych receptorów drogami dośrodkowymi dopływają na skutek skrzyżowania wstęgi przyśrodkowej i bocznej do kontrlateralnej kory czuciowej

• Okolice kory mózgowej, które otrzymują impulsację czuciową noszą nazwę kory somatosensorycznej. Wyróżnia się w niej

• 1) pierwszorzędowe pole czuciowe (pole 3, 2, 3 Brodmanna: zakręt środkowy tylny) – reprezentacja ciała jest konralateralna

• 2) drugorzędowe pole czuciowe

Pola czuciowe

Pole pierwszorzędowe (somatoczuciowe): stanowi korową projekcję czucia, w której poszczególne części ciała są reprezentowane w proporcjach….

Pole drugorzędowe - również wykazuje lokalizację somatotopową:

1. Twarz i tułów – reprezentowane w części przedniej pola

2. Tułów i kończyny dolne – reprezentowane w tylnej części pola

Obszar ten łączy także okolicę pierwszorzędową ze strukturami układu limbicznego i umożliwia ocenianie bodźców pod względem emocjonalnym

Somatotopowa lokalizacja czuciowa

Rozmieszczenie pierwszorzędowego pola czuciowego w korze mózgowej będące odbiciem dystrybucji receptorów w poszczególnych okolicach ciała to tzw. homunkulus czuciowy

Przyjmuje się, że:

1. I rzędowe pole czuciowe – odbiera impulsacje z układu tylno – powrozkowego

2. II rzędowe pole czuciowe - odbiera impulsacje z układu rdzeniowo – wzgórzowego

Uszkodzenie I rzędowego pola

• Rozległe wycięcie I rzędowego pola czuciowego powoduje utratę zdolności:

1. Dokładnego rozpoznawania miejsca działania bodźca w różnych częściach ciała, w tym także dyskryminacji dwupunktowej

2. Dokładnej oceny siły działania bodźca np. stopnia ucisku przedmiotu na powierzchnię ciała

3. Rozpoznawania dotykiem przy zamkniętych oczach kształtu przedmiotów (astereognozja)

4. Wyczuwania różnic temperatury

5. Rozpoznawania wzajemnego położenia części tułowia i kończyn względem siebie (anozognozja)

6. Oceny gładkości, czy chropowatości powierzchni przedmiotu przy o przesuwaniu po niej opuszką palca

7. Bardziej złożone zaburzenia występują w przypadku uszkodzenia okolic asocjacyjnych może wystąpić brak odczuwania schematu ciała po stronie przeciwnej

Czucie bólu

Wywołanie jest przez bodźce, które uszkadzają tkanki i stanowi główny mechanizm organizmu - aktywują odruchy w celu uniknięcia lub usunięcia bodźca uszkadzającego.

Ze względu na rozmieszczenie ból dzieli się na:

1. Somatyczny – skórny lun powierzchowny

2. Trzewny – z narządów wewnętrznych

3. Ścienny – parietalny – ze ściennych błon surowiczych jam ciała

Receptory bólowe (nocyreceptory) występują we wszystkich niemal tkankach, Są to wolne (nagie) zakończenia nerwowe, obecne w dużej liczbie w:

1. Warstwie powierzchniowej skóry

2. Okostnej

3. Stawach

4. Ścianie naczyń tętniczych

5. Oponach mózgowych

Mechanizm pobudzenia receptorów bólowych

Nie jest całkowicie poznany, Przypuszcza się, że bodźce uszkadzające (nocy receptywne) uwalniają z tkanek:

1. Histaminę

2. Ciała histaminopodobne

3. Bradykininę

Histamina i bradykinina bezpośrednio depolaryzują nagie zakończenia nerwowe i we włóknach aferentnych wyzwalają serię impulsów bólowych

W mechanizmie mięśniowych bólów dużą rolę przypisuje się niedokrwieniu i niedotlenieniu tkanek z następowym nagromadzeniem kwasu mlekowego

Przewodzenie sygnałów bólowych z receptorów

Odbywa się 2 kanałami do o.u.n.

1. Ból ostry, kłujący – do pola czuciowa pierwszorzędowego

2. Rozlewający się – drugorzędowy

Całkowite wyłuszczenie kory czuciowej nie eliminuje całkowicie odczuwania bólu. Przypuszcza się, e miejscem percepcji bólowej jest wówczas wzgórze >> charakter czucia protopatycznego

Przebieg drogi bólowej

1. Włókna bólowe neuronu I rzędu wnikają korzeniami tylnymi do rdzenia kręgowego i tu na ich zakończeniach są uwalniane neurotransmitery w postaci substancji P (SP) w obrębie synapsy, jaką tworzą z neuronami rogów tylnych w 1-3 sąsiednich segmentów rdzenia

2. Wypustki…..

Ból trzewny

Narządy wewnętrzne z nielicznymi wyjątkami (miąższ wątroby i płuca) posiadają wolne zakończenia bólowe, będące receptorami czucia bólu.

Przebieg drogi:

1. Włókna nerwowe I rzędu przewodzące impulsację z tych receptorów biegną w :

   1. Nerwach sympatycznych

   2. Nerwach parasympatycznych zaopatrujących trzewia

2. Docierają tylnymi korzeniami do rdzenia kręgowego i kończą się w neuronach rogów tylnych

3. Neuron II rzędu……

Ból trzewny

1. Niezbyt ścisła lokalizacja

2. Tępy i rozlany charakter

3. Rzutowanie, czyli odbijani]e się bólu na powłoki brzuszne

Przyczyny Bolów trzewnych: uszkodzenie narządów trzewnych (np. na skutek niedokrwienia pętli jelit, wywołanego zatkaniem naczyń krezkowych), zadrażnienie błony śluzowej jelit, zadrażnienie chemiczne trzewnych receptorów bólowych, rozległe skurcze lub nadmierne rozdęcie narządów

Ból ścienny

1. Ostry, kłujący

2. Wyrazisty, ścisła lokalizacji

Pochodzi z podrażnienia receptorów bólowych surowiczej błony ściennej jamu opłucnej, otrzewnej lub nasierdzia

Przenosi się do o.u.n. przez nerwy somatyczne, zaopatrujące ścienna błonę surowiczą,….

1. Przenoszony przez nerwy somatyczne

Ból odniesiony

• Ból pochodzący z narządów trzewnych jest często odczuwany w części ciała odległej od tych narządów

• Jest umiejscawiany w dermatomach, które embriologicznie pochodzą z tego samego segmentu co i chory narząd wewnętrzny

• Włókna bólowe somatyczne ( ze skóry) i trzewne (z trzewi) przebiegają z rogów tylnych rdzenia wspólną drogą do mózgu

• Ból jest rozpoznawany jako pochodzący ze skóry gdyż skóra jest reprezentowana topograficznie w korze, a narządy wewnętrzne nie.

• ból serca (wieńcowy): promieniuje od lewej połowy klatki piersiowej i przyśrodkowej strony ramienia a niekiedy szyi

Czucie temperatury

Energia cieplna drażni 3 rodzaje receptorów

1. kolby końcowe (Krausego): typowe receptory zimna (od 27 do 38 st.C)

2. ciałka zmysłowe (Ruffiniego): typowe receptory ciepła (38-43)

3. receptory bólowe (poniżej 10-15 i powyżej 45)

Receptory termiczne wykazują dwustopniowa adaptację:

1. bezpośrednio po zadziałaniu bodźca termicznego wykazują wyładowania o częstości spadającej gwałtownie w ciągu kilku minut

2. następnie impulsacje utrzymują się na względnie jednakowym poziomie przez okres dalszych 30-60 minut, z nieznaczną tylko tendencją do spadku

3. receptory termiczne nalezą do szybko adaptujących się ale przy zmianach temperatury adaptacja ta nie jest całkowita

4. Zero fizjologiczne – temperatura otoczenia =temperaturze powierzchni skóry

Mechanizm stymulacji receptorów termicznych

1. Jest tylko pośrednio związany z działaniem ciepłoty otoczenia

2. Czynnikiem bezpośrednio aktywującym jest zmiana temperatury samych receptorów i zależna od tego zmiana metabolizmu tych receptorów, zgodnie z zasadą ze każdy wzrost o 10 st. C pociąga za sobą 2-krotne zwiększenie aktywności metabolicznej recept

Unerwienie trzewne głowy i szyi

1. Pochodzi od włókien afer entych nerwów czaszkowych VII (twarzowy), IX (językowo gardłowy), X błędny

2. Nerwy te zaopatrują receptory smaku – chemoreceptory, znajdujące się w kubkach smakowych, unerwianych przez włókna dośrodkowe

3. Wytwarzają one potencjały generujące i salwy impulsacji pod wpływem działania substancji rozpuszczonych w ślinie

4. Impulsacje powstają po zadziałaniu 4 podstawowych bodźców smakowych

   1. Słodkich

   2. Kwaśnych

   3. Gorzkich

   4. Słonych

5. Receptory smakowe przednich 2/3 części języka unerwione są prze nerw VII

6. 1/3 tylna, gardło – IX, X

7. Baroreceptory (związane z ciśnienie krwi) zatoki szyjnej – nerw IX

8. Nerw X błędny: błona śluzowa krtani tchawicy i przełyku oraz Baro- i chemoreceptory aortalne

Unerwienie trzewne

Narządów klatki piersiowej i brzucha…….

Uszkodzenie dróg czuciowych

Objawy uszkodzenia dróg czuciowych zależą od odcinak drogi czuciowej, który uległ uszkodzeniu przez proces chorobowy.

Uszkodzenie:

1. Obwodowych nerwach czuciowych np. zapalenie: zniesienie wszystkich rodzajów czucia w obszarze zaopatrywanym przez dane nerwy

2. Tylnych korzonków – zniesienie wszystkich rodzajów czucia na obszarze unerwienia korzonkowego

3. Sznurów tylnych – upośledzenie czucia dotyku i proporiceptywnego po stronie szkodzenia przy zachowanym czuciu bólu i temperatury

4. Istoty szarej w okolicy kanału środkowego: rozkojarzenie czucia – czucie dotyku i prioprioceptywne są zachowane, a czucie bólu i temperatury jest obustronnie zniesione

5. Połowicze uszkodzenie ciała - zespół Browna – Sequarda

6. Dróg czuciowych w pniu mózgowym i wzgórzu

….