• Informacje o regionie

Kraina historyczna Polski, obejmująca obecnie południowo-wschodnią część kraju, w górnym i częściowo środkowym dorzeczu Wisły oraz w dorzeczu górnej Warty; dzielnica historyczna Polski. Stolicą Małopolski jest Kraków.

Nazwa Małopolska (łac. Polonia Minor) została po raz pierwszy użyta w źródłach pisanych w 1411 r, a potwierdzona została dopiero w roku 1493 w Statucie Piotrkowskim króla Jana Olbrachta (podczas obrad dwuizbowego sejmu walnego w Piotrkowie w latach 1493–1496) celu odróżnienia tej części państwa od Wielkopolski (łac. Polonia Maior). Pierwotne znaczenie tej nazwy nie jest pewne – słowa maior i minor można odczytywać tu w kilku kontekstach (nie tylko najbardziej oczywiste większa – mniejsza, ale też np. starsza – młodsza, rozszerzona – właściwa).

Do XVIII wieku Małopolskę stanowiły 3 dawne województwa:

obszar województwa krakowskiego (z włączonymi księstwem siewierskim i oświęcimskim)

obszar województwa lubelskiego

obszar województwa sandomierskiego.

Województwa te powstały z istniejących wcześniej ziem: krakowskiej, lubelskiej, sandomierskiej.

Administracyjnie położona jest w województwach: małopolskim, świętokrzyskim, lubelskim (zachodnia część), podkarpackim (zachodnia część), łódzkim (wschodnia część), mazowieckim (część południowa), śląskim (wschodnia i północna część).

Najwyższym szczytem Małopolski są Rysy (2499 m n.p.m.).

Małopolska to historyczna kraina położona na Wyżynie Małopolskiej i częściowo w Karpatach Zachodnich, na terenach pięknie ukształtowanych i urozmaiconych, bogatych w tradycje i zwyczaje, obfitujących w unikatowe zabytki i liczne osobliwości przyrody. To sprawia, że region należy do najatrakcyjniejszych turystycznie obszarów w kraju.

Małopolska jest bardzo zróżnicowana krajobrazowo. Najniżej położone miejsce znajduje się na wysokości 130 m n.p.m., najwyższy punkt ma 2499m - to oczywiście Rysy, będące jednocześnie najwyższym polskim szczytem.

Na południu tego regionu piętrzą się łańcuchy gór: Tatr - jedynych polskich gór typu alpejskiego, Beskidów - łagodnego pasma gór fliszowych z pięknymi lasami, polami i utworzonymi w dolinach zalewami.

Zupełnie inny charakter mają wapienne Pieniny, a pieniński przełom Dunajca stanowi pomnik przyrody o światowym znaczeniu.

Z zachodu na wschód obszar województwa przecina dolina największej polskiej rzeki - Wisły, będąca naturalną granicą między górami a niziną.

Już za linią Wisły ciągnie się jurajska Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. Jej atrakcją są wapienne ostańce, wąwozy i jaskinie. Do najbardziej znanych należy słynna Maczuga Herkulesa - wapienny ostaniec w Pieskowej Skale i Dolina Prądnika koło Ojcowa. Na wyżynie tej znajduje się też jedyna w Europie, Pustynia Błędowska.

Małopolska graniczy na zachodzie ze Śląskiem i Wielkopolską. Granicę między Małopolską a Wielkopolską stanowi częściowo górna Warta oraz środkowa Pilica.[potrzebne źródło]. Na południowym zachodzie tradycyjną granicą ze Śląskiem jest rzeka Biała – granica między dawnymi diecezjami wrocławską i krakowską. Na południowym zachodzie granica biegnie szczytami Beskidu Śląskiego: Klimczok, Barania Góra, Ochodzita. Teren księstwa: księstwa oświęcimskiego i zatorskiego w latach 1179–1445 było we władaniu książąt opolsko-raciborskich, następnie cieszyńskich, a także króla czeskiego. Na wysokości miast Czechowice-Dziedzice, Pszczyna i Bieruń rzeką graniczną jest Wisła aż do ujścia Przemszy którą dalej biegnie granica.[potrzebne źródło] W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym granicą jest Brynica. W latach od 1331 do 1817 Imielin, Kosztowy i Chełm Śląski były własnością biskupów krakowskich. Do 1179 kasztelania bytomska była częścią Małopolski.

Północą, mazowiecko-małopolską granicę stanowi Pilica oraz Liwiec. Na wschodzie graniczy z Rusią Czerwoną. Południowa granica Małopolski to granica Rzeczypospolitej (z wyjątkiem Spiszu i Orawy). Północna, południowa oraz wschodnia granica Małopolski niemal w całości pokrywa się z granicami dawnych województw w czasie I Rzeczypospolitej: krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego.

• Kuchnia

Kuchnia Małopolski to przede wszystkim kuchnia galicyjska. Jawi się jako obfita i wykwintna zarazem, a czerpie z bogatych tradycji kulinarnych Austrii. Co widać zresztą wyraźnie w nazwach niektórych potraw, takich jak jaja po wiedeńsku, sznycel wiedeński czy takiż sernik. Innymi przykładami słodkich wpływów austriackich są pischinger i tort Sachera. Pierwszy deser to wafle przekładane masą z mleka, masła, cukru i kakao. Drugi zaś to przełożony marmoladą morelową tort w czekoladowej polewie. Miana obu specjałów pochodzą od nazwisk wiedeńskich cukierników, którzy je stworzyli.

Typowo krakowskim już natomiast deserem jest babka z kaszy manny z bakaliami. Był to podobno jeden z ulubionych przysmaków Anny Jagiellonki. Idąc dalej tropem małopolskich słodyczy, wspomnieć należy o buchtach, czyli cieście drożdżowym zawijanym z powidłami śliwkowymi. Najbardziej charakterystycznym rodzajem pieczywa rodem z Krakowa są jednak precle, bajgle i obwarzanki. Najłatwiej odróżnić je po kształcie: dwa ostatnie mają formę pierścienia. Te z kolei różnią się od siebie grubością. Bajgle są grubsze niż obwarzanki, a ich wyrób poświadczono w Krakowie już u progu XVII wieku. Bajgle są smacznym dowodem na wpływy żydowskie w polskiej kuchni.

Skoro mowa o krakowskim pieczywie, warto wspomnieć o chlebie prądnickim, którego tradycyjną recepturę odtwarzano na podstawie zapisków w literaturze i wspomnień mieszkańców Prądnika - obecnie jednej z dzielnic byłej stolicy. Wychodząc poza bramy miasta i przenosząc się na prowincję, zajrzyjmy do opalanego drewnem pieca w Łomnej. Wypieka się tu jedyny w swoim rodzaju chleb żarnowy. Małopolska poszczycić się może także wieloma innymi rodzajami pieczywa. Wspomnijmy tylko chociażby trójdzielne bułki zwane bośniaczkami czy owsiane sztangielki, w obu wyraźnie wyczuwalny jest aromat kminku, tak charakterystyczny dla kuchni galicyjskiej.

Spotkać go można również w marynatach, sosach i zupach. Jedną z nich jest ozorkowa zalewajka z włoszczyzną i śmietaną. Również śmietaną zaprawiany był gotowany na wywarze z wędzonki barszcz z białą kiełbasą, tradycyjny przysmak wielkanocny.

Żurek z kolei królował wśród zup kuchni wiejskiej. Ta bazowała na okraszanych słoniną potrawach ze zboża, grochu i zasmażanej kapusty. Jako przykład wiejskiego deseru można przywołać ziemniaczany sernik, czyli galosz.

Na koniec wspomnijmy jeszcze małopolskie mięsa, których sława wykroczyła daleko poza granice regionu. Należą do nich bezsprzecznie kiełbasy: krakowska i lisiecka, którą spotkać można w postaci mielonej bądź krojonej. Znakomitą potrawą jest również kaczka po krakowsku z kaszą i grzybami. Zimne przekąski reprezentuje zaś serwowany z sosem musztardowym salceson wieprzowy, a także tradycyjny karp po zatorsku podawany z farszem z sera, jajek i pieczarek.

• Zamki i pałace

Ojców – zamek : Zamek w Ojcowie położony obecnie na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego został wzniesiony jako warownia przez Kazimierza Wielkiego w II połowie XIV w. Pierwsze pisemne wzmianki o nim pochodzą z 1370 r.

Frydman - dwór obronny: W północno-zachodniej części głównego placu we Frydmanie, niedaleko kościoła stoi kasztel (dwór obronny). Został zbudowany w latach 1589 - 1590 przez Gyorgyego Horvatha i był okazałą renesansową rezydencją.

Rajsko – pałac : W Rajsku - miejscowości położonej niedaleko Oświęcimia znajduje się pałac, którego właścicielami w latach 30-tych XIX w. była rodzina Zwillingów.

Nowy Sącz - Zamek Królewski: Zamek Królewski w Nowym Sączu jest kolejnym obiektem należącym do szlaku Zamków nad Dunajcem. Zbudowany został przez Kazimierza Wielkiego w latach 1350-1360 i wchodził w skład fortyfikacji miejskich miasta.

• Kultura ludowa

Nie tylko stroje ludowe, są przejawem tradycyjnej kultury ludowej w regionie. Oryginalne i wciąż kultywowane obyczaje związane ze świętami religijnymi. Legendy i opowieści o dawnych dziejach oraz tajemnicach i strachach to część bogatego dziedzictwa kulturowego Małopolski. Tworzą je również wspaniałe regionalne produkty i powstające na ich bazie oryginalne potrawy.  Istniejąca wciąż kultura ludowa to najsilniejszy wyraz różnorodności Małopolski, w której każda część regionu ma swe specyficzne stroje, obyczaje, tradycje oraz potrawy i smakołyki.

• Turystyka

• KRAKÓW

Dawna stolica Polski, kolebka polskiej kultury i swoisty fenomen urbanistyczny, miasto rezydencjonalne królów, miejsce ich koronacji i wiecznego spoczynku. Wzgórze wawelskie z zamkiem królewskim i katedrą stanowi narodową świętość, a gromadzone przez wieki dzieła sztuki pozostają świadectwem potęgi kraju i jego władców. Do głównych atrakcji miasta należą: Kościół Mariacki z pochodzącym z późnego średniowiecza ołtarzem Wita Stwosza, gotycki kościół oo. franciszkanów z oryginalną secesyjną dekoracją Stanisława Wyspiańskiego czy późnobarokowy klasztor oo. paulinów na Skałce. Warte uwagi są: zbiory Muzeum Czartoryskich, Muzeum Narodowego, Muzeum Archeologicznego, czy Muzeum Historycznego m. Krakowa z jego licznymi oddziałami. Niespotykaną atrakcję stanowią bardzo nowoczesne otwarte w 2010 roku dwa nowe muzea: Fabryka Schindlera oraz podziemia pod Rynkiem Głównym.

• ZABYTKI UNESCO

W Małopolsce znajduje się aż 8 zabytków wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO z 16 w Polsce. Są to Kraków - Stare Miasto oraz Kazimierz, Kopalnia Soli w Wieliczce, Zespół architektoniczno-parkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej, Obóz Koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, drewniane kościółki w Binarowej, Dębnie, Lipnicy Murowanej i Sękowej.

• ZAMKI I WAROWNIE

Wędrując po Małopolsce warto zwiedzić kilkadziesiąt usytuowanych tutaj twierdz, prezentujących się imponująco na wysokich wapiennych skałach. Są to : Wawel- siedziba Królów Polskich, renesansowy Zamek Królewski w Niepołomicach, zamek w Pieskowej Skale, Zamek „ palazzo in forteca” w Nowym Wiśniczu, Warownia rycerska w Korzkwi, nadgraniczne strażnice w Czorsztynie i Niedzicy, twierdze w Dębnie, w Rudnie bądź Rabsztynie, gdzie organizowane są pokazy i turnieje rycerskie.

• SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ

Podróżując po Małopolsce trudno nie zauważyć urokliwych kościółków, wysmukłych cerkwi, wspaniałych dworów i prostych, ale malowniczych chat. Wszystko z drewna. Właśnie takie obiekty można podziwiać na Szlaku Architektury Drewnianej. W Małopolsce obejmuje on 250 różnorodnych budowli i zespołów zabudowy. Wśród nich do najbardziej znanych należą: wpisane na Listę UNESCO kościoły w Binarowej, Dębnie, Lipnicy Murowanej i Sękowej, skanseny w Nowym Sączu, w Szymbarku, w Zubrzycy Górnej, w Wygiełzowie, oraz cerkwie w Owczarach, w Kwiatoniu, w Hańczowej czy w Skwirtnem.

• MIEJSCA KULTU RELIGIJNEGO

W Małopolsce można odwiedzić wspaniałe kościoły w których słynące łaskami obrazy, od wieków dawały ludziom nadzieje i wiarę. Jednym z najpiękniejszych miejsc jest Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej wpisane na Listę UNESCO, a najmłodszym Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Łagiewnikach. Warto odwiedzić również:, Sanktuarium Grobu Bożego w Miechowie, Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu, Sanktuarium Św. Kingi w Starym Sączu, Klasztor Cystersów w Szczyrzycu, i sanktuaria maryjne w Tarnowie, Zakopanem , Tuchowie oraz Wadowicach (miejsce ur. Karola Wojtyły, przyszłego papieża Jana Pawła II).

• Rolnicze skarby

Lokalne rasy zwierząt

Rodzime (lokalne) rasy zwierząt gospodarskich kształtowały się na przestrzeni wieków ciągle adoptując się do lokalnych, nieraz surowych warunków środowiskowych. Dzięki temu wykształciły one wiele cennych cech, rekompensując niższą użytkowość dużą odpornością na choroby, długowiecznością, wysoką płodnością i plennością, dobrymi cechami matecznymi i niskimi wymaganiami paszowymi. Cechy te stanowią olbrzymi kapitał, którego w przypadku utraty nie da się odbudować. Rodzime rasy zwierząt świadczą także o kulturowej tożsamości polskiej wsi, na stałe wpisując się w tradycję i historię wielu regionów.

Działania podejmowane na rzecz ochrony rodzimych ras zwierząt mają w Polsce długą tradycję i od wielu lat były finansowane ze środków funduszu postępu biologicznego.

W 2000 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zaakceptował do realizacji programy hodowlane ochrony zasobów genetycznych poszczególnych ras, odmian, linii, rodów zwierząt gospodarskich.

Od 2002 roku Instytut Zootechniki w Krakowie wykonuje zadania w zakresie realizacji i koordynacji działań podejmowanych w kierunku ochrony zasobów genetycznych zwierząt.

Zachęcamy Państwa do zapoznania się z poniższą listą ras zwierząt charakterystycznych dla Małopolski.

Bydło

• Polskie Bydło Czerwone

Koń

• Koń Huculski

• Koń Małopolski

Owca

• Owca Olkuska

• Polska Owca Górska

Koza

• Koza Karpacka

Gęś

• Gęś Kielecka

• Gęś Zatorska

Kura

• Zielononóżka Kuropatwioana

• Żółtonóżka Kuropatwiana

• Polbar

• Czubatka Polska

Gołąb domowy

• Koroniarz Barwnoogoniasty

• Koroniarz Końcaty

• Koroniarz Sercaty

• Listonosz Polski

• Maściuch Polski

• Ryś Polski

• Srebrniak Polski

• Perłowy

• Pasiek srebrzysty/Szarloty

• Pasiak perłowy/brązowoloty

• Jarzębiak srebrzysty/Szarloty

• Jarzębiak perłowy/brązowoloty

• Sroka Krakowska

• Stawak Polski

Pies

• Owczarek podhalański

• Gończy Polski

Tchórz

• Tchórz hodowlany

Szynszyla

• Szynszyla beżowa

Pszczoła miodna

• Kamianka

• Transport i komunikacja

Małopolskę charakteryzuje dobra infrastruktura komunikacyjna. Przez Małopolskę wiodą szlaki tranzytowe ze wschodu na zachód (Zgorzelec/Olszyna-Medyka/Korczowa) i z północy na południe: linie kolejowe i drogi krajowe. Na południu województwo sięga do granicy państwa. Prowadzi przez nią 9 przejść drogowych, 1 kolejowe i kilka pieszych. Z wieloma miastami świata istnieją połączenia z lotniska w Krakowie-Balicach, drugim - po warszawskim - lotniczym porcie w kraju. Dotarcie do najmniejszej choćby miejscowości umożliwia gęsta sieć dobrze utrzymanych dróg lokalnych.

Drogi

Sieć drogowa Małopolski tworzy system w pełni powiązany z układem dróg krajowych i międzynarodowych. Z roku na rok, dzięki zwiększającym się nakładom finansowym jakość istniejących dróg zdecydowanie się poprawia. Zaledwie w 2009 roku na drogi krajowe w Małopolsce wydano 1,3 miliarda złotych.

W tym samym roku na budowę dróg i mostów wojewódzkich oraz kapitalne remonty dróg i mostów a także bieżące utrzymanie dróg wojewódzkich wydano ponad 333 miliony złotych. Te kwoty stale wzrastają.

Kolej

Podstawową sieć kolejową w Małopolsce stanowi 1040 km linii, w przeważającej części zelektryfikowanych, zapewniających obsługę pasażerską dziewiętnastu spośród dwudziestu dwóch powiatów. Historycznie wykształcony układ połączeń pozwala na skomunikowanie większości miast w województwie. Największe obciążenie ruchem występuje na liniach: Katowice – Kraków – Tarnów oraz Kraków – Warszawa. Od 2001 roku województwo małopolskie przejęło obowiązek organizowania i dotowania regionalnych, kolejowych przewozów pasażerskich. Zadanie to jest wypełniane na podstawie umów zawieranych pomiędzy województwem a przewoźnikiem kolejowym. Z roku na rok wysokość dofinansowania przewozów kolejowych systematycznie wzrasta, co prowadzi do poprawy oferty przewozowej. Od 2003 roku województwo systematycznie kupuje szynobusy obsługujące szereg połączeń o niskiej frekwencji.

Loty

Małopolanie i turyści mogą także korzystać z usług Międzynarodowego Portu Lotniczego Kraków Airport. Lotnisko położone jest 11 km na zachód od Krakowa. Przylega do autostrady Kraków – Katowice. Lotnisko posiada również dogodne połączenie drogowe w kierunku Zakopanego i Tarnowa oraz jako jedyny region w Polsce kolejowe połączenie z centrum miasta.

W Balicach lądują samoloty takich przewoźników jak Ryanair, Easy Jet, LOT, Lufthansa, Norwegian, Aerlingus, British Airways, Transavia Germanwings . Najwięcej pasażerów korzysta z lotów do Londynu, Dublina, Monachium, Warszawy, Liverpoolu, Frankfurtu i Paryża.

• Przyroda

Niezwykle urozmaicone warunki naturalne Małopolski i nieskażone środowisko naturalne zdecydowanej większości regionu, powodują, że tutejsze bogactwo świata roślinnego i zwierzęcego nie ma sobie równych w całej Polsce. Są tu wapienne ostańce, beskidzkie pagórki i tatrzańskie szczyty. Żyją rzadkie zwierzęta - niedźwiedzie, kozice i świstaki. Występuje niezwykłe bogactwo roślin, płaty kosodrzewiny, alpejskie hale i morze lasów.

Góry

W żadnym innym polskim regionie góry nie są tak różnorodne jak w Małopolsce, dając wiele możliwości wędrówek i uprawiania sportów - także ekstremalnych. I przede wszystkim dostarczając tylu wrażeń: drapieżne, ośnieżone Tatry - najwyższe góry między Kaukazem a Alpami. Pnący się stromo masyw Pienin, przecięty nitką Dunajca. Gorce z osławionym widokiem z Turbacza na Tatry i Podhale. Wreszcie łagodne stoki Beskidu Makowskiego i Sądeckiego. I jeszcze skałki w Dolinkach Podkrakowskich- na pierwszy rzut oka niepozorne, ale znakomicie nadające się do uprawiania wspinaczki skałkowej. Tutaj każde góry są inne i każde warte odwiedzenia. Babia Góra, Trzy Korony, Sokolica, Turbacz, Giewont, Kasprowy Wierch - te szczyty trzeba zobaczyć z bliska. 5 tysięcy kilometrów turystycznych szlaków czeka.

Jaskinie

Małopolskie góry i wyżyny kryją w swoich wnętrzach kilkaset jaskiń, w tym jedną z najdłuższych w Polsce - Jaskinię Małą (około 3,2km), zlokalizowaną w tatrzańskim masywie Czerwonych Wierchów ( nie jest dostępna dla zwiedzających). W tym samym masywie znajduje się największa i najgłębsza zarazem jaskinia Polski - Jaskinia Wielka Śnieżna. Ma ponad 22 kilometry korytarzy a głębokość aż 824 metry. W samych Tatrach odkryto i opisano 78 jaskiń, z czego 5 udostępniono turystom. Spośród tych ostatnich najwięcej emocji zwiedzającym dostarcza Jaskinia Mylna; większość trasy trzeba pokonać idąc w kucki, na czworakach lub pełzając na brzuchu...

Spośród jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej najciekawsze dla turystów są groty Łokietka i Ciemna położone na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego oraz Nietoperzowa i Wierzchowska Górna znajdujące się w Dolinkach Podkrakowskich.

Jaskinie Łokietka i Ciemna miały szczęście do odwiedzin koronowanych głów. Pierwsza grota zawdzięcza swą nazwę Władysławowi Łokietkowi, który - jak mówi legenda - jeszcze przed objęciem korony Polski ukrywał się tutaj przed królem Czech Wacławem. Do dzisiaj w jaskini znajduje się "łoże Łokietka", które ma magiczną moc spełniania życzeń: wystarczy dotknąć je ręką i pomyśleć życzenie.

Jaskinię Ciemną odwiedził natomiast król Stanisław August Poniatowski. Tę wizytę potwierdzają ówczesne kroniki.

Mówiąc o małopolskich jaskiniach nie można zapomnieć o jeszcze jednej: krakowskiej Smoczej Jamie. Smok Wawelski należy do świata legend, ale jego grota jest jak najbardziej realna i znajduje się u stóp Wawelskiego Wzgórza.

Rzeki i jeziora

Główną rzeką Małopolski jest Wisła - najdłuższa polska rzeka. Ale nie tylko ona nadaje ton pejzażowi naszego regionu. To także górskie rzeki: groźne Dunajec i Poprad; setki lodowatych górskich potoków i strumyków, mogących w ciągu nocy zmienić się w rwące rzeki. To wreszcie siklawy czyli tatrzańskie wodospady. To najwyżej położone, najczystsze tatrzańskie jeziora: Morskie Oko, Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów. To stawy Zatora, gdzie od XIII wieku hoduje się karpie na królewskie stoły. To zalewy Czorsztyński i Dobczycki, jeziora Rożnowskie i Klimkówka. To także wody mineralne: z okolic Krynicy, Muszyny, Wysowej. I na koniec podziemne wody termalne, które coraz częściej wykorzystuje się na Podhalu do ogrzewania budynków.

Dunajec i Poprad wiele łączy. Obie rzeki na pewnym odcinku są rzekami granicznymi. Obie tworzą przełomy: Dunajec przez Pieniny, Poprad przez góry Beskidu Sądeckiego. I przez oba te przełomy (o czym nie wszyscy wiedzą) można popłynąć flisacką tratwą. Dunajec jest za to większy i groźniejszy. O jego sile świadczy fakt, że aby go ujarzmić, wybudowano na nim aż 4 zbiorniki zaporowe.

Dużo mniejszy od Dunajca i Popradu Prądnik - lewy dopływ Wisły płynący Jurą Krakowsko - Częstochowską odpowiedzialny jest za utworzenie w okresie jurajskim (czyli ponad 150 mln lat temu) fantazyjnych form skalnych w rejonie Ojcowa i Pieskowej Skały: między innymi znanej wszystkim Maczugi Herkulesa, Igły Deotymy, Pochylca.

Wszystkie małopolskie rzeki, oprócz jednej, uchodzą -poprzez Wisłę - do Morza Bałtyckiego. Ta jedyna, która wyłamuje się z ogólnego kierunku to Czarna Orawa (niewielka rzeka płynąca przez Kotlinę Nowotarsko-Orawską), która poprzez Wag, a następnie Dunaj wpływa do Morza Czarnego.

Zwierzęta i rośliny

Liczba występujących w Małopolsce gatunków zwierząt i roślin sięga dziesiątków tysięcy. Mimo to bardzo łatwo wytypować kilku przedstawicieli świata roślinnego i zwierzęcego, którzy wydają się być najbardziej charakterystycznymi dla tego regionu.

Pojawiająca się jedynie w najwyższych partiach Tatr kozica wbrew nazwie, nie jest krewniaczką kozy, ale jedynym europejskim gatunkiem antylopy. Spotkać ją można na całym obszarze Tatr, najliczniej w okolicach niemal zamkniętych dla ruchu turystycznego. Ich liczba jest niepokojąco mała i wciąż spada, niestety w dużej mierze z powodu zakłócania ich spokoju przez ludzi.

Podobnie jak kozica, gatunkiem chronionym i zagrożonym wyginięciem jest świstak i niedźwiedź brunatny. Mimo, że niedźwiedzie zagrożone są wyginięciem i na terenie małopolskich gór znajduje się ich nie więcej niż ok. 20 sztuk, prawdopodobieństwo spotkania niedźwiedzia w czasie spaceru w Tatrach, okolicach Babiej Góry czy Gorcach nie jest takie małe.

Większość osób zapytana o najpopularniejsze kwiaty spotykane w małopolskich górach bez wahania wymienia krokusy. Być może dlatego, że ich rozmaite kolory, pora pojawiania się - zwiastująca nadejście oczekiwanej długo wiosny - zawsze wywołują miłe skojarzenia. Występujący w górach Małopolski krokus tak naprawdę nazywa się Szafran spiski i jest krewnym kwiatów sprowadzonych przez krzyżowców z krajów arabskich do Europy. Sam krokus kwitnie przez ok. 10-14 dni, najwyżej pojawia się na wysokości 1400 - 1640m. n.p.m.. Oprócz Tatr największe fioletowo-żółto-białe połacie kwitnących kwiatów spotyka się pod Babią Górą i w Gorcach. Krokusom zagrażają dwie rzeczy: uprawa ziemi (raz zaorane giną bezpowrotnie) oraz turyści, zrywający je na bukiety.

Z tego samego powodu wyginięcie grozi szarotce alpejskiej. Jej charakterystyczny atrakcyjny wygląd oraz fakt, że po zerwaniu zachowuje go przez długie lata w niezmienionej postaci, powoduje, że szarotka stała się łakomym kąskiem dla zbieraczy oraz turystów. Z tego też powodu zaczęła zanikać w swoim naturalnym środowisku -Tatrach, które są także jedynym naturalnym środowiskiem występowania w Polsce limby. Nasiona tego drzewa były od dawna zbierane w Tatrach, zarówno do spożycia jak i do wykorzystania w celach leczniczych.

Kilkadziesiąt kilometrów na północ od Tatr, około 20 kilometrów na południowy zachód od Krakowa, w miejscowości w Harbutowice rosną jedne z najstarszych drzew w Polsce - cisy.

Kiedyś była tutaj puszcza, której cisy stanowiły sporą część. Cis ceniony ze względu na swoje drewno (twarde i sprężyste używane było do wyrobu broni - łuków i kusz) w wyniku eksploatacji został prawie całkowicie wytępiony. Dlatego obecnie w okolicach Harbutowic puszczę zastąpiły lasy gospodarcze ze świerkiem, sosną i modrzewiem, a cisy zachowały się już tylko jako pojedyncze drzewa. Wiek dwóch najbardziej wartościowych okazów jest różnie określany przez poszczególnych autorów. W niektórych przewodnikach podaje się, że wiek starszego wynosi 2000 lat, a młodszego 1000 lat, inni podają wiek 1200 i 1000 lat, a według jeszcze innych badań wiek starszego cisa określa się na 667 lat. Nawet jeśli przyjąć tę ostatnią hipotezę drzewa te znajdują się w grupie pięciu najstarszych drzew w Polsce.

Pustynia

Małopolska, obdarzona przez naturę ogromną ilością atrakcji, ma jeszcze jedną niezwykłą ciekawostkę: jedyną w Polsce pustynię. Położona na zachód od Olkusza, rozciąga się między miejscowościami Klucze, Chechło i Błędów. Pochodzenie Pustyni Błędowskiej nie jest do końca wyjaśnione. Pierwsza teoria zakłada powstanie pustyni w wyniku naniesienia piasku i żwiru w epoce lodowcowej. Inna hipoteza wskazuje, że to działalność człowieka przyczyniła się do jej powstania. Już od XIII wieku bowiem na tych terenach ludzie wycinali okoliczne lasy na potrzeby olkuskich hut srebra i ołowiu. I jest jeszcze trzecia teoria: dawno, dawno temu nad tamtą okolicą przelatywał diabeł z ogromnym workiem wypełnionym piaskiem. W pewnym momencie zawadził nim o czubek kościelnej wieży, a wysypany piach utworzył pustynię.

Chociaż piaski Pustyni Błędowskiej potrafią w lecie nagrzewać się do temperatury 70 stopni Celsjusza to w sensie klimatycznym teren ten pustynią nie jest. Dlatego powiodły się podjęte w latach 50-tych i 60-tych ubiegłego wieku próby obsadzania jej roślinnością. W efekcie każdy kto chce odwiedzić pustynię winien się spieszyć: jej obszar zmniejsza się z roku na rok i z niegdysiejszych 80 kilometrów kwadratowych skurczył się do około 30.

Ale nawet tak okrojona pustynia jest miejscem atrakcyjnym. Jeszcze na początku XX wieku można było stać się tutaj świadkiem zjawisk charakterystycznych dla prawdziwych pustyń: burz piaskowych i fatamorgany.

Obszary chronione

Wszystkie cuda natury naszego regionu chronione są w: 6 parkach narodowych. 11 parkach krajobrazowych, 10 obszarach chronionego krajobrazu, 83 rezerwatach przyrody, Można tu także znaleźć 1775 pomników przyrody. W efekcie ochroną objętych jest 67 procent powierzchni regionu, co stawia je pod tym względem na pierwszym miejscu w kraju.

Parki Narodowe

Babiogórski Park Narodowy

Gorczański Park Narodowy

Magurski Park Narodowy

Ojcowski Park Narodowy

Pieniński Park Narodowy

Tatrzański Park Narodowy

Parki Krajobrazowe

Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy

Tenczyński Park Krajobrazowy

Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie

Dłubniański Park Krajobrazowy

Park Krajobrazowy Orlich Gniazd

Rudniański Park Krajobrazowy

Popradzki Park Krajobrazowy

Park Krajobrazowy Beskidu Małego

Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy

Wiśnicko – Lipnicki Park Krajobrazowy

Park Krajobrazowy Pasma Brzanki

Pieniński Park Narodowy

położony jest na granicy polsko-słowackiej. Posiadający niezwykle urozmaiconą rzeźbę terenu stanowi osobliwość krajobrazową i przyrodniczą na skalę europejską. Najbardziej charakterystyczne w pejzażu Pienin pionowe białe ściany to skały wapienne oraz kontrastujące łagodne stoki pokryte przez łąki i pola.

Dotychczas na terenie parku wykryto ok. 7317 gatunków zwierząt, lecz przypuszcza się, że żyje ich tutaj około 13.000 czyli połowa fauny całej Polski.

W granicach parku znajduje się zamek w Czorsztynie położony na lewym brzegu Dunajca.

Największą atrakcją parku jest przełom Dunajca uważany za jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych Europy. Wdzierając się między wapienne skały rzeka płynie zakolami tworząc siedem pętli. W ten sposób wydłuża swój bieg z 6 km (mierzonych w linii prostej) do 15 km. Wysokość otaczających rzekę skałek waha się między 300-500m a koryto zwęża do kilkunastu metrów.

Widok z Pienin na Tatry

Tatrzański Park Narodowy

jest jednym z największych parków w Polsce i jednocześnie jednym z najbardziej niezwykłych. Razem ze Słowackim Tatrzańskim Parkiem Narodowym stanowi Rezerwat Biosfery UNESCO.

11,5 tys. ha jego powierzchni objęte jest ścisłą ochroną, co w praktyce przejawia się ograniczeniem do minimum ingerencji człowieka w otaczającą przyrodę. Ale pozostała część Parku udostępniana jest dla turystyki pieszej, taternictwa powierzchniowego i jaskiniowego oraz dla narciarstwa. Oznakowane szlaki na terenie parku liczą ok. 250 km. – od ścieżek spacerowych do najtrudniejszych tras dla wytrwałych.

Tatrzański Park Narodowy chroni jedyny polski fragment gór o wysokogórskim krajobrazie. Krajobraz ten charakteryzuje się licznymi skałkami, urwistymi szczytami, dolinami zawieszonymi, kotłami polodowcowymi górskich jezior, potokami, siklawami i dolinami z licznymi jaskiniami.

Ze względu na wysokość i ukształtowanie tatrzańskich szczytów tutaj – jak w żadnych innych polskich górach – widoczny jest układ pięter roślinności – efekt zmian klimatycznych na poszczególnych wysokościach stoku. Najbardziej charakterystycznymi roślinami Tatr są limba i szarotka, najczęściej kojarzone z tymi górami zwierzęta to świstak, niedźwiedź i kozica (ta ostatnia wbrew skojarzeniom wywołanym przez nazwę nie ma nic wspólnego z kozą - jest jedynym europejskim gatunkiem antylopy).

A oto kilka tatrzańskich rekordów:

• Największe jezioro to Morskie Oko (34,5 ha), najgłębsze Wielki Staw Polski (79,3m)

• Najwyższym wodospadem jest Wielka Siklawa (ok. 70m)

• Rekordowa pokrywa śnieżna o grubości 3,55 m została odnotowana na Kasprowym Wierchu

• Najdłuższa dolina polskich Tatr to Dolina Suchej Wody Gąsienicowej (13 km)

Zima w Tatrzańskim Parku Narodowym.

Położenie Magurskiego Parku Narodowego,

nieco z boku od głównych szlaków sprawia, że rejon ten do dzisiaj jeszcze nie do końca został odkryty. Może to i dobrze – mniej tam ludzi, więcej ciszy i spokoju, nawet pewnej atmosfery tajemniczości. Pewnie dlatego dziennikarz National Geographic – nawiązując do tajemniczego uśmiechu postaci z obrazu Leonarda da Vinci – przy opisie tego regionu użył określenia Mona Lisa polskich gór.

I rzeczywiście sporo tu miejsc jeszcze nieodkrytych i niezbadanych. Skrywających nie tylko rzadkie gatunki flory i fauny, ale także pozostałości grodziska z IX-X wieku. Uroku krajobrazowi Parku nadają łemkowskie cerkwie, częściowo ocalałe, częściowo zniszczone. W niektórych wsiach zachowały się jeszcze resztki tradycyjnego łemkowskiego budownictwa mieszkalnego, długie łemkowskie „chyże” budowane zazwyczaj z grubych świerkowych lub sosnowych bali łączonych na zrąb. Gęstwiny leśne Parku stanowią największą w Beskidzie Niskim ostoję dla tutejszej fauny: rysiów, wilków, dzików, orlika krzykliwego, ale także rzadkich gatunków motyli.

Krajobraz Magurskiego Parku Narodowego

Babiogórski Park Narodowy,

który obejmuje najwyższą część masywu Babiej Góry, od 1987 roku uznany jest za Rezerwat Biosfery UNESCO.

Sama Babia Góra przez górali nazywana jest Kapryśnicą ze względu na zdradliwą, zmienną pogodę jaka panuje w okolicach szczytu. Zmienna jest także sama rzeźba góry: łagodna od strony południowej, stroma – nawet ze skalnymi ścianami – od północy.

Przeprowadzone badania pokrywy śnieżnej i babiogórskich wód wykazały, że to jeden z najczystszych masywów w kraju. Tamtejszy ekosystem jest jeszcze ciekawy z jednego powodu: przez grzbiet Babiej Góry przebiega Europejski Dział Wodny. Oznacza to, że wody spływające z północnych stoków szczytu trafiają do Bałtyku, a te z południowych do zlewiska Morza Czarnego.

Masyw Babiej Góry jest modelowym przykładem, ukazującym piętrowy układ roślinności w górach: zmieniający się wraz ze zmianą wysokości. Wspinając się po jej stokach trzeba zachować ostrożność: można się tutaj natknąć na rysie, niedźwiedzie a nawet watahy wilków. Ale na szczyt Babiej Góry warto wspiąć się z jednego powodu: rozciąga się stamtąd wspaniały widok na Tatry, Pieniny i całe Podhale.

Położony kilkanaście kilometrów od Krakowa Ojcowski Park Narodowy

obejmuje dolinę dwóch niewielkich rzek: Prądnika i Sąspówki. Podłożem geologicznym Parku są wapienie jurajskie, w których woda wymyła fantastyczne formy krasowe, tworząc wyjątkowy krajobraz: głębokie wąwozy o stromych ścianach i skały o przedziwnych kształtach. Tutaj właśnie, na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego znajdują się sławne ostańce: Maczuga Herkulesa, Skamieniały Wędrowiec i Igła Deotymy. Skały Parku kryją także ok. 400 jaskiń. Te najsłynniejsze to Grota Łokietka, Jaskinia Ciemna i Zbójecka. Ukształtowanie terenu sprawia, że panują tutaj dobre warunki do turystyki krajoznawczo-rekreacyjnej, ale także do wspinaczki skałkowej.

Spośród wielu występujących na terenie Parku zwierząt najbardziej charakterystycznymi dla tego rejonu są nietoperze. Na tym niewielkim terenie (Ojcowski Park Narodowy jest jednym z najmniejszych w Polsce) występuje aż 15 gatunków tych zwierząt.

Na granicach Parku znalazły się także renesansowy zamek w Pieskowej Skale (oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu) oraz ruiny gotyckiego zamku w Ojcowie.

Dolina Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym