Perspektywiczny rozwój województwa małopolskiego a ochrona środowiska

PERSPEKTYWICZNY ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA
MAŁOPOLSKIEGO A OCHRONA ŚRODOWISKA

4.1. Wprowadzenie

Istotnymi czynnikami warunkującymi stan środowiska jest rozwój gospodarczy i społeczny

województwa. Zatem, aby zapobiec problemom z zakresu ochrony środowiska, bardzo ważne jest
skupienie się na poszczególnych dziedzinach gospodarki. Diagnoza tych dziedzin oraz perspektywy
rozwojowe zostały przedstawione w dokumentach sektorowych, opracowanych przez ekspertów dla
potrzeb „Strategii rozwoju województwa małopolskiego”, która to strategia opiera się na modelu
rozwoju regionalnego. Zarówno „Strategia rozwoju województwa małopolskiego” jak i wszystkie
opracowania sektorowe zostały wykorzystane dla sformułowania wpływu prognozowanego rozwoju
gospodarczego województwa na środowisko. Niemniej jednak należy zdać sobie sprawę, że są to
pewne koncepcje wynikające z aktualnego stanu i występujących tendencji rozwojowych, a więc będą
one dopasowywane do zmieniających się ciągle uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych.

Niniejszy rozdział opisuje główne tendencje rozwojowe występujące na poszczególnych poziomach
zarządzania i ich konsekwencje dla województwa małopolskiego (par. 4.2.). Perspektywiczny rozwój
poszczególnych dziedzin gospodarki w relacji do środowiska przedstawiono w par. 4.3. Dla każdego
obszaru opisano aktualny stan, następnie sformułowano długoterminowy cel zintegrowany z ochroną
środowiska i te zagadnienia, które bezpośrednio łączą się z ochroną środowiska. Zatem ten paragraf
jest bazą dla proponowanej w następnym rozdziale długoterminowej polityki ochrony środowiska w
zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych.

4.2. Tendencje przyszłego rozwoju województwa

4.2.1. Poziom międzynarodowy

Do głównych tendencji mogących pojawić się na poziomie międzynarodowym należą: globalizacja
gospodarki, 24-godzinna gospodarka, wzrost zamożności społeczeństwa oraz integracja z Unią
Europejską.

•

Globalizacja gospodarki. W XXI wieku globalizacja gospodarki światowej oraz innowacyjność

technologiczna i organizacyjna będą głównymi czynnikami zmian strukturalnych gospodarek
narodowych i regionalnych. Produkcja będzie przenoszona do krajów lub na obszary, gdzie koszt
pracy jest najniższy. Dotyczy to także przesyłania nośników energii i samej energii z miejsc, w
których ich pozyskanie i wytworzenie jest najtańsze.
Tworzenie nowych zakładów oznacza powstawanie nowych miejsc pracy, ale także presję na
środowisko. Rolą władz województwa będzie promowanie czystych technologii, wspieranie
rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw i pozyskiwanie inwestorów, którzy mogliby
wykorzystać zasoby po zrestrukturyzowanych przedsiębiorstwach.

•

24 –godzinna gospodarka. Rozwój rynku prowadzi do sytuacji, gdzie godziny i system pracy

uwarunkowany jest kryteriami ekonomicznymi. Większość zakładów przemysłowych i innych
firm będzie brać pod uwagę czas lokalny obszarów, do których towar jest dostarczany.
Kluczowym obszarem, czułym na 24-godzinną gospodarkę, jest ruch uliczny i transport, który w
najbliższych latach będzie coraz większy. Przeciążenie będzie się pojawiało nie tylko w
tradycyjnych godzinach szczytu (między 7.00 a 9.00 i między 15.00 a 17.00), ale w ciągu całego
dnia.
Konsekwencjami tej tendencji rozwoju będzie przede wszystkim wzrost ruchu ulicznego i
transportu w ciągu całego tygodnia oraz wzrost zużycia surowców naturalnych takich jak woda,
energia i gaz. Zatem bardzo ważną sprawą będzie lokalizacja sieci dróg. Główne drogi
przebiegające przez miasta i wsie będą powodowały uciążliwości akustyczne w porze nocnej, a

tym samym obniżą jakość życia mieszkańców tych obszarów. Konsekwencją wzrostu ruchu
ulicznego i transportu jest wzrost emisji zanieczyszczeń do powietrza, co prowadzi do wyższych
stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. Przewiduje się, że nasilająca się tendencja wzrostu ruchu
motorowego spowoduje przekroczenia standardów europejskich, jeżeli nie zostaną podjęte
działania chroniące, zwłaszcza centra miast, przed nadmiernym ruchem ulicznym i transportem.

•

Wzrost zamożności społeczeństwa

W nadchodzących latach, warunki życia i pracy

prawdopodobnie będą coraz lepsze w wyniku autonomicznego rozwoju Polski i przyłączeniu do
Unii Europejskiej. Wzrosną przychody rodzin, co odbije się na wzroście wymagań co do
warunków pracy jaki i możliwości spędzania czasu wolnego. Wzrośnie potrzeba częstszego
przemieszczania się. Będzie coraz większe zapotrzebowanie na posiadanie wolno stojącego domu
z ogrodem i garażem, w miejsce mieszkania w bloku. Również rynek konsumenta będzie
różnorodny.
Omówione czynniki będą miały wpływ na zwiększenie ruchu ulicznego, nie tylko w związku z
przemieszczaniem się na dużych odległościach, ale także do centrum miast (ośrodki kultury,
obiekty sportowe). Wysoka jakość transportu publicznego będzie alternatywą w stosunku do
korzystania z samochodów.
Wzrastające wymagania co do produktów będzie skutkowało wzrostem produkowanych odpadów
komunalnych. Oddziaływanie na przyzwyczajenia mieszkańców co do robienia zakupów jest
znacznie trudniejsze, niż w odniesieniu do przyzwyczajeń przemieszczania się. Poprzez
wykorzystanie instrumentów społecznych (komunikacja, informacja) istnieje możliwość
wykształcenia proekologicznych zachowań mieszkańców. Wzrost zapotrzebowania na domy
wolno stojące będzie wywierał coraz to większą presję na dostęp do wolnych terenów w pobliżu
obecnych aglomeracji, co będzie negatywnie wpływało na przyrodę i krajobraz. Władze
województwa, wspólnie z powiatami i gminami, wykorzystają planowanie przestrzenne w celu
ukierunkowanego rozwoju nowych terenów. Aspekty środowiskowe będą brane pod uwagę w
całym procesie budownictwa, od korzystania z surowców / materiałów budowlanych do
zagospodarowania odpadów rozbiórkowych. Będą promowane materiały o długich okresach
żywotności. Oczekuje się, że rozwój urbanizacji będzie dotyczył głównie otoczenia Krakowa,
Tarnowa, Nowego Sącza i innych większych miast.

Przyłączenie Polski do Unii Europejskiej. W najbliższych latach (ok. 2003 roku), Polska połączy
się z krajami Unii Europejskiej. W okresie wdrażania tego Programu Ochrony Środowiska,
większość regulacji prawnych z zakresu ochrony środowiska rozwinie się w zgodzie z linią
Europejskich dyrektyw i regulacji.
Przyłączenie do UE będzie się wiązało z wieloma konsekwencjami dla Polski oraz dla
województwa małopolskiego. Znaczenie integracji z UE zostało podkreślone w Strategii Rozwoju
Województwa Małopolskiego” (SRM) jako jeden z trzech kontekstów, rozumianych jako
najważniejsze uwarunkowania strategii. W okresie kilku ostatnich lat, województwo stało się
regionem szczególnego zainteresowania inwestorów zagranicznych (zwłaszcza obszar byłego woj.
krakowskiego). Taki trend będzie występował nadal, i to z jeszcze większą intensywnością po
integracji z UE. Władze państwowe muszą uaktualnić i dopasować większość ustaw i regulacji z
zakresu ochrony środowiska do standardów i zasad ustawodawstwa Unii Europejskiej. Również,
władze województwa małopolskiego muszą dopasować swoją politykę do wymagań UE. Nowe
ustawodawstwo oznacza większą swobodę zakładów przemysłowych w podejmowaniu decyzji co
do kierunku polityki środowiskowej, wprowadzania najlepszych środków technicznych,
najtańszym sposobem.
W związku z napływem kapitału zagranicznego, inwestorzy będą dokonywali wyboru terenów
(miejsc) w oparciu o podstawowe czynniki, takie jak dostęp do rynku, dostępność komunikacyjna
(sieć dróg i linii kolejowych), itp. Dla województwa małopolskiego ważna jest droga A4 (od
granicy niemieckiej przez Wrocław i Kraków do granicy z Ukrainą) oraz droga 87 z Warszawy
przez Kraków do granicy ze Słowacją. Powstające nowe inwestycje będą potencjalnym
zagrożeniem dla przyrody i krajobrazu, a także mogą obniżyć jakość życia mieszkańców w
związku z negatywnym oddziaływaniem na środowisko.

Atrakcyjność dla inwestorów zagranicznych oznacza dla władz województwa, powiatów i gmin -
postawienie pytania - jaki rodzaj rozwoju i rodzaj przemysłu będzie atrakcyjny lub dozwolony na
obszarze województwa. Inwestorzy, którzy będą zainteresowani modernizacją przestarzałego
przemysłu będą zachęcani do pozostania w województwie. W województwie będzie preferowany
przemysł nie zanieczyszczający środowiska i przemysł, który będzie w ścisłym związku z
przemysłem zlokalizowanym w województwie śląskim.

Wybór lokalizacji będzie dokonywany w oparciu o przebieg sieci dróg międzynarodowych i

krajowych (np. transeuropejska sieć kolejowa i drogowa), stanu terenów zurbanizowanych oraz
obecności miejsc o cennych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych.

4.2.2. Poziom krajowy i regionalny

Wśród tendencji występujących na poziomie krajowym i regionalnym należy wymienić
restrukturyzację rolnictwa, restrukturyzację przemysłu ciężkiego, koncentrację zatrudnienia w
obszarach zurbanizowanych i rozwój terenów przemysłowych nowego typu.

Restrukturyzacja rolnictwa. Obecna struktura agrarna z rozdrobnieniem ziemi, niewielką
powierzchnią gospodarstw i bardzo wysoki wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie, a także
wymagania wynikające z integracji Polski z UE zmuszają do głębokiej restrukturyzacji polskiego
rolnictwa. Znaczna liczba gospodarstw ulegnie likwidacji, natomiast pozostałe będą miały szansę
lepszego gospodarowania.
Prowadzenie gospodarstw dużych związane będzie ze stosowaniem większych ilości środków
chemicznych, co może wpłynąć na skażenie wód powierzchniowych i podziemnych. Normy
stosowania środków chemicznych muszą zabezpieczyć środowisko przed negatywnym wpływem
rolnictwa. Biorąc pod uwagę różne uwarunkowania małopolskiego rolnictwa, można założyć, że
nie będzie ono konkurencyjne dla rolnictwa zachodnio-europejskiego, w zakresie klasycznej
produkcji rolniczej. Natomiast szansą może być rolnictwo ekologiczne, które w tym województwie
ma dobre warunki do rozwoju ze względu na stosunkowo niewielkie skażenie środowiska
naturalnego. Małopolską specjalnością i szansą eksportową mogą być produkowane metodami
ekologicznymi warzywa i owoce. Dla terenów górskich - produkcja wołowiny oraz odbudowa
stada owiec. Jednakże, rozwój tych obszarów powinien być wspierany przez państwo poprzez
preferencyjną politykę podatkową i kredytową, opartą na europejskich zasadach polityki rolnej na
obszarach górskich.

Restrukturyzacja przemysłu ciężkiego. Obecnie w województwie małopolskim zlokalizowane są
zakłady przemysłowe wielu branż. W większości, zakłady spełniają wymagania z zakresu ochrony
środowiska i są gotowe do integracji z UE. Niemniej jednak, niektóre branże, zwłaszcza przemysł
ciężki, charakteryzują się przestarzałą technologią i wyeksploatowanymi urządzeniami. W
nadchodzącej dekadzie te zakłady muszą być zrestrukturyzowane, aby sprostać rygorystycznym
standardom ekologicznym. Niestety, restrukturyzacji będzie towarzyszyło zmniejszenie
zatrudnienia, z czym będą się wiązały konsekwencje ekonomiczne i socjalne dla mieszkańców
regionu.

Koncentracja zatrudnienia w obszarach zurbanizowanych. Kolejną tendencją będzie coraz
większa skala zatrudnienia na terenach zurbanizowanych i sąsiadujących z nimi. Na tych terenach,
nowy przemysł, również zaawansowany technologicznie, będzie poszukiwał miejsc do swej
działalności. Prawdopodobnie najlepsze lokalizacje to obszary podmiejskie Krakowa, Wieliczki,
Myślenic, Tarnowa i Oświęcimia, także port lotniczy może przyciągnąć inwestorów.
Z punktu widzenia ochrony środowiska ta tendencja może mieć negatywną stronę. Przeciążenie
komunikacyjne już jest problemem, a w przyszłości będzie jeszcze większe. Zatem na tych
terenach, podział przestrzeni między różne funkcje (zamieszkania, pracy, rekreacji, przyrody,
rolnictwa) będzie bardzo trudny. Właściwe długoterminowe planowanie przestrzenne musi być
elementem zabezpieczającym obszar województwa przed negatywnymi konsekwencjami, przy
równoczesnym dostosowaniu układów komunikacyjnych i jakości nawierzchni do standardów UE.

Parki przemysłowe i technologiczne i rozwój terenów nowego typu. W ostatnich dekadach zakłady
przemysłowe powstawały w powiązaniu z doraźnymi wymaganiami rynku. Wynikiem tego jest
sytuacja, gdzie jedne zakłady nie mogą w optymalny sposób korzystać ze środków produkcji
innych zakładów. Nową tendencją jest rozwój tzw. terenów nowego typu, gdzie podczas
wszystkich faz planowania musi być brana pod uwagę specyfika danego terenu. Wśród aspektów,
które powinny być wzięte pod uwagę, należy wymienić:

surowce naturalne i odpady (wspólne zaopatrzenie i odbiór),

energia (wykorzystanie zbędnej energii i ciepła),

gospodarka wodno-ściekowa (wspólna oczyszczalnia ścieków),

wydajne korzystanie z przestrzeni (wspólne parkingi, wspólne magazyny surowców i
produktów),

krajobraz ( ograniczone magazynowanie na otwartej przestrzeni),

transport publiczny (transport publiczny do planowanych terenów, multimodalne środki
transportu, plany transportu dla przemysłu),

infrastruktura terenów (obiekty gospodarki odpadami, telekomunikacja, komunikacja w
zakresie danych),

harmonijne budownictwo (korzystanie z materiałów, energii, surowców wtórnych)

Obecnie w województwie małopolskim, Kraków jest nie tylko regionalnym centrum
administracyjnym oraz ośrodkiem nauki i kultury, ale także skupiskiem dużej liczby przedsiębiorstw
przemysłowych. Między tymi przedsiębiorstwami występują słabe, a nawet bardzo słabe powiązania
zaopatrzenio-produkcyjne i kooperacyjne. Obszar województwa małopolskiego nadaje się do
tworzenia tzw. kompleksów przemysłowych. W 1997 roku został utworzony Krakowski Park
Technologiczny, zainicjowano również powstanie Parku Przemysłowego Kraków - Wschód oraz
Tarnowskiego Klasteru Przemysłowego „Plastikowa Dolina”. Władze wojewódzkie muszą wziąć pod
uwagę powyższe inicjatywy i uwzględnić je w strategii rozwoju województwa.
Władze województwa będą kreowały harmonijne tereny przemysłowe poprzez:

Wspomaganie przemysłu, mającego wizerunek przemysłu przyjaznego dla środowiska
(niekonwencjonalne źródła energii, wspólne obiekty gospodarki odpadami, wspólne
wyposażenie służące zarządzaniu, itd.).

Optymalną lokalizację i właściwe planowanie terenów przemysłowych z punktu widzenia
ochrony środowiska, biorąc pod uwagę w/w czynniki,

Aktywne poszukiwanie inwestorów, chcących rozwijać działalność przemysłową,
przyjazną dla środowiska.

Wdrożenie tych działań, w większości wypadków, będzie oparte o współpracę wielu partnerów.

4.2.3. Poziom lokalny

•

Uciążliwości środowiskowe w centrach miast. Obecnie występuje trend skupienia zatrudnienia w

dużych miastach, np. takie zjawisko występuje w Krakowie, a także w innych większych miastach
(np. w Tarnowie, Nowym Sączu) i będzie w nadchodzących latach jeszcze silniejsze.
Miasta, a zwłaszcza ich centra, będą narażone na znaczne uciążliwości środowiskowe, w wyniku
występowania tego trendu. Główne uciążliwości będą spowodowane ruchem ulicznym i
transportem, działalnością średnich zakładów i codziennym bytowaniem mieszkańców - a będą się
objawiały takimi problemami jak: smog, hałas, odory.
Władze województwa i powiatów dołożą wszelkich starań, aby polepszyć jakość życia w
miastach. Wspólnie z większymi gminami skupią się na zabezpieczeniu centrów miast przed
negatywnym wpływem ruchu ulicznego i transportu oraz przemysłu. Jakość życia w centrum
miast będzie spostrzegana jako ważny aspekt życia człowieka w województwie.

•

Rozwój sektora usług. Współcześnie, dynamiczne regiony charakteryzują się dobrze rozwiniętą

siecią usług. zwłaszcza wysoko specjalistycznych: finansowych, konsultingowych, zdrowotnych,
turystycznych i rekreacyjnych. Województwo małopolskie ma sprzyjające warunki dla ich

rozwoju. Już obecnie w województwie małopolskim ważna jest rola sektora usług turystycznych,
medycznych i konsultingowych, a duża atrakcyjność inwestycyjna Małopolski stwarza dobre
warunki do rozwoju usług finansowych. Restrukturyzacja przemysłu (zwłaszcza organizacyjna i
własnościowa) oraz restrukturyzacja rolnictwa będą skutkowały zwiększaniem się bezrobocia. Ci
ludzie mogą znaleźć zatrudnienie w sferze usług.
Rozwój różnych form aktywności gospodarczej w województwie małopolskim, oprócz
niezaprzeczalnych korzyści (np. zmniejszenie bezrobocia), może jednak przynieść wiele
negatywnych skutków: np.: chaos przestrzenny, rozproszenie zabudowy w strefach podmiejskich i
na obszarach wiejskich, co nie sprzyja optymalnemu wykorzystaniu infrastruktury technicznej.
Województwo może kreować rozwój sektora usług poprzez promocję produktów turystycznych
Małopolski, rozwój funkcji uzdrowiskowej regionu, stworzenie regionalnej sieci instytucji
finansowych i konsultingowych. Dużą uwagę należy zwracać na właściwą lokalizację tych usług,
co można osiągnąć poprzez działania gmin dotyczące przeznaczania w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego terenów pod usługi i wydawanie decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu.

•

Rozwój Pozarządowych Organizacji. Ostatnim trendem, który będzie wpływał na politykę

ekologiczną województwa jest coraz większy udział społeczeństwa w działaniach na rzecz
ochrony środowiska, bezpośrednio lub poprzez swych przedstawicieli, np. pozarządowe
organizacje. W ostatnich kilku latach, coraz bardziej ważnym i widocznym procesem, jest tzw.
„otwarte planowanie”, co oznacza potrzebę, a nawet konieczność współpracy z pozarządowymi
organizacjami ekologicznymi. Decyzje podejmowane na poziomie województwa, już w fazie
planowania muszą być dyskutowane także z grupami zadaniowymi i innymi instytucjami i
organizacjami.
Podczas wdrażania niniejszego Programu, pozarządowe organizacje ekologiczne będą
stymulowane do wzięcia udziału w realizacji strategii dotyczącej informacji i edukacji
ekologicznej. Można je nawet uczynić odpowiedzialnymi za wdrożenie części polityki dotyczącej
edukacji i współpracy z mieszkańcami, ale tylko wtedy, gdy członkowie tych organizacji odejdą
od postaw protestujących i roszczeniowych, będą posiadali odpowiednią wiedzę i będą zdolni do
konstruktywnych działań.

4.3. Główne obszary rozwojowe województwa a ochrona środowiska

4.3.1. Wprowadzenie

Rozwój gospodarczy województwa małopolskiego jest uwarunkowany specyficznymi czynnikami
fizyczno-przyrodniczymi. Wśród najważniejszych należy wymienić:

•

duży udział obszarów górskich (ok. 55% powierzchni województwa), mających ograniczone

możliwości rozwoju ze względów naturalnych,

•

duży udział obszarów prawnie chronionych (ok. 56% powierzchni województwa),

•

duże zasoby wodne (ok. 10% zasobów Polski),

•

występowanie surowców mineralnych, stanowiących istotną pozycję w krajowym bilansie zasobów

(rudy cynku i ołowiu, surowce budowlane, wody mineralne)

Prognozowanie wpływu rozwoju gospodarczego na środowisko jest niezmiernie trudne, jednak jest
konieczne, bowiem bez znajomości zmian w gospodarce, jakie mogą nastąpić w ciągu najbliższych
lat, można przeznaczyć środki finansowe na inwestycje proekologiczne, które później okażą się
chybione.

W opracowaniu niniejszego paragrafu wykorzystano propozycje zawarte w dokumencie pt. „Strategia
Rozwoju Województwa Małopolskiego” (SRM), zwłaszcza odnoszące się do dwóch pól strategii, tj.:
Gospodarstwo i Więzi, a także niektóre zapisy dotyczące kontekstu Integracja Regionalna

(aktywizacja rozwoju terenów wiejskich, rozwinięte małe i średnie miasta Małopolski) oraz pól
strategii: Mieszkańcy i Pejzaż (uwaga: większość zapisów w ramach pola Pejzaż została zintegrowana
w tym „Programie ..” z polityką długoterminową / rozdz.5. i strategią wdrożeniową / rozdz.6. w
zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych). Takie podejście
zapewnia spójność opracowywanego „Programu ..” ze SRM, co jest jednym z podstawowych założeń
przy opracowywaniu wszelkich programów, mających służyć rozwojowi danego obszaru. Ponadto
przy formułowaniu niniejszego paragrafu wykorzystano także dokumenty sektorowe (np. Rolnictwo,
Przemysł, Turystyka i rekreacja, itd.), jakie zostały opracowane dla potrzeb prac nad SRM.

Kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju województwa, sformułowano ogólne cele strategiczne
(do 2015 roku) dla poszczególnych dziedzin gospodarki, zintegrowane z ochroną środowiska:
omówiono najważniejsze tendencje jakie mogą wystąpić w ramach tych dziedzin, a jednocześnie będą
miały wpływ na stan środowiska naturalnego.
Dla przejrzystości formułowanej strategii w niniejszym „Programie ..”, dla każdego omawianego
obszaru rozwojowego przygotowano schemat przedstawiający związki z polami strategii (bądź
kontekstami) zdefiniowanymi w dokumencie SRM.

4.3.2. Przemysł

Aktualny stan

Województwo małopolskie charakteryzuje się średnim stopniem uprzemysłowienia, zajmując czwarte
miejsce w Polsce pod względem wartości produkcji przemysłowej i budowlanej. Spośród 43
przedsiębiorstw z terenu województwa małopolskiego, mieszczących się na liście 500 największych
przedsiębiorstw w Polsce, 20 zlokalizowanych jest poza Krakowem.
Przemysł województwa małopolskiego charakteryzuje się stosunkowo wysokim udziałem gałęzi i
branż rozwojowych: przemysł kablowy, telekomunikacyjny, komputerowy, farmaceutyczny,
poligraficzny i materiałów budowlanych. Natomiast udział przemysłów nierozwojowych, takich jak
górnictwa węglowego, syntezy chemicznej (ciężkiej chemii), przemysłu zbrojeniowego - jest mały.
Do przemysłów nierozwojowych zaliczane jest również hutnictwo, reprezentowane przez Hutę im. T.
Sendzimira, która poddawana jest głębokiej restrukturyzacji. Duże znaczenie odgrywa przemysł
spożywczy, elektromaszynowy i produkcji mebli.
Potencjał postępu technicznego i innowacyjności jest skoncentrowany w Krakowie.
W województwie małopolskim zlokalizowane jest 7 zakładów będących na liście zakładów
szczególnie uciążliwych dla środowiska w skali krajowej (tzw. „Lista 80” ). Lista wojewódzka
obejmuje 37 zakładów przemysłowych i obiektów (np. gospodarki wodno-ściekowej), w tym znajduje
się 7 ww. zakładów z listy 80.

Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego

Program Ochrony Środowiska

Strategia Rozwoju Województwa
Małopolskiego

Obszar rozwoju: PRZEMYSŁ
Cel

strategiczny:

Restrukturyzacja

istniejących

zakładów przemysłowych oraz rozwój nowoczesnych,
innowacyjnych

proeksportowych

sektorów

przemysłowych o zminimalizowanym wpływie na
zdrowie ludzi i środowisko naturalne

Pole strategii: GOSPODARSTWO

Cel nadrzędny: Trwały rozwój gospodarczy

Cele strategiczne:
1. Restrukturyzacja i podniesienie konkurencyjności

tradycyjnych działów przemysłu

Innowacyjne firmy

3. Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”
4. Rozwinięte otoczenie biznesu
5. Wysoki poziom inwestycji

Kontekst: Integracja regionalna

Cel:
Wykorzystanie potencjału Krakowa na rzecz rozwoju
regionu

Strategia:
1.

Restrukturyzacja istniejących zakładów
przemysłowych

Rozwój nowych przemysłów

Rozwój przemysłu na ściśle wyznaczonych
terenach

Odpowiedzialność za ochronę środowiska

Współpraca

Kontekst: Integracja Europejska

Cele:
Zwiększenie zdolności absorpcyjnych
Przygotowanie się firm i instytucji do uczestnictwa w
Unii Europejskiej

Ogólny cel strategiczny dla przemysłu (do 2015 r.) w ramach „Programu zrównoważonego
rozwoju i ochrony środowiska.:

Restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych oraz rozwój nowoczesnych,

Innowacyjnych i proeksportowych sektorów przemysłowych

o zminimalizowanym wpływie na zdrowie ludzi i środowisko naturalne

Strategia realizacji długoterminowego celu:

Restrukturyzacja istniejących zakładów przemysłowych
Funkcjonujące obecnie, duże zakłady przemysłowe będą kontynuowały swoją działalność, jednak
większość z nich musi przeprowadzić restrukturyzację zarówno organizacyjną, jak i techniczną. Przy
zmianach własnościowych zakładów i stąd wynikających zobowiązań, zagadnienie ochrony
środowiska będzie jednym z ważnych elementów działalności zakładu.
Z punktu widzenia ochrony środowiska ważna będzie restrukturyzacja techniczna, dotycząca w
pierwszej kolejności przemysłu ciężkiego, który charakteryzuje się przestarzałymi technologiami i
wymaga modernizacji. Wiele najbardziej niezbędnych przedsięwzięć już zrealizowano (likwidacja
Huty Aluminium w Skawinie i Krakowskich Zakładów Sodowych, gruntowna przebudowa KZPN
„Bonarka”, modernizacja Huty im. T. Sendzimira, stopniowa restrukturyzacja Zakładów Azotowych
S.A. w Tarnowie, itd.). Lepsza sytuacja finansowa przedsiębiorstw, a także lepsze zrozumienie
potrzeby modernizacji procesu produkcji i korzyści stąd wynikających (wprowadzanie technologii
energooszczędnych, wodooszczędnych, małoodpadowych, lepsza jakość produktów) pozwala
przypuszczać, że restrukturyzacja techniczna ulegnie przyspieszeniu.

Przemysł elektromaszynowy i chemiczny (produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych) należą
do przemysłów rozwojowych w województwie małopolskim. Ponadto duże znaczenie będzie
odgrywał przemysł spożywczy, lekki (włókienniczy, odzieżowy, obuwniczy) oraz poligraficzny.

Rozwój nowych przemysłów
Zgodnie z trendami światowymi w dalszy ciągu będzie traciła na znaczeniu produkcja na wielką skalę.
Przewiduje się, że wielkie przedsiębiorstwa nie będą powstawały - jak dotąd - w wyniku koncentracji
produkcji w dużych zakładach, a jedynie przez łączenie się różnorodnych podmiotów gospodarczych
w holdingi. Wspierany będzie rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, zwłaszcza sektora drobnej
wytwórczości i rzemiosła. Rzemiosło, przeżywające obecnie kryzys, powinno dostosować się do
nowych potrzeb, w tym do kooperacji z przedsiębiorstwami produkcyjnymi. Rozwój drobnej
wytwórczości stworzy szansę dla znacznej liczby osób, które muszą odejść z dużych zakładów i z
rolnictwa w związku z ich restrukturyzacją.

Priorytety rozwojowe będą miały przemysły wysokiej techniki, które wymagają zaplecza badawczego.
Szczególne znaczenie będzie miała produkcja aparatury dla monitoringu ekologicznego oraz urządzeń
ochrony środowiska, elektroniczny, teletechniczny, itd.. W procesie tworzenia jednostek innowacyjno-
wdrożeniowych będzie wykorzystany potencjał krakowskiego ośrodka naukowego (park
technologiczny). Zostanie wykorzystana specyfika Krakowa (centrum administracyjno-naukowe,
skupisko wielu zakładów przemysłowych) w realizacji idei utworzenia kompleksu przemysłowego.
Większa uwaga będzie zwrócona na rozwój przemysłu przetwórstwa rolno-spożywczego, zwłaszcza w
północno-wschodniej części województwa.
Istotnym dla rozwoju województwa będzie rozwój tzw. „przemysłu czasu wolnego” (patrz nawiązanie
do tendencji omówionych w par. 4.2.). Specyfika obszaru województwa małopolskiego stwarza szansę
rozwoju usług obejmujących turystykę, rekreację, usługi kulturalne, transport, gastronomię, itp.

Rozwój przemysłu na ściśle wyznaczonych terenach
Aktualnie, wielkim ośrodkiem przemysłu jest Kraków, a poza nim, największa liczba zakładów
znajduje się w Tarnowie, Nowym Sączu oraz w powiatach: krakowskim, chrzanowskim, olkuskim i
oświęcimskim. Działalność przemysłowa w tych miejscowościach będzie nadal kontynuowana,
niemniej jednak należy dążyć do zahamowania procesu koncentracji przemysłu w Krakowie. Oprócz
wyżej wymienionych miejscowości, działalność przemysłowa nastawiona na przetwórstwo rolno-
spożywcze będzie mogła być prowadzona w innych miejscowościach, głównie w północnej i
północno-wschodniej części województwa. Podobnie może być rozwijany sektor drobnej
wytwórczości i rzemiosła W ten sposób powstanie szansa równomiernego zatrudnienia, niezależnie od
rejonu województwa. Lokalizacja nowych zakładów będzie określana zgodnie z planami
zagospodarowania przestrzennego i z zachowaniem wymagań ochrony środowiska.

Odpowiedzialność za ochronę środowiska
Od zakładów przemysłowych, które nadal są źródłem poważnych zagrożeń dla środowiska, oczekuje
się zwiększonej aktywności na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie może sprowadzać się tylko do
naprawy już zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na
korzystanie ze środowiska. Konieczne staje się przede wszystkim zapobieganie powstawaniu
negatywnych oddziaływań czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska
wymuszane były przez czynniki zewnętrzne: społeczeństwo, przepisy prawne, administrację publiczną
zajmującą się ochroną środowiska, a także międzynarodowe otoczenie.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju stwarza podstawę do zmiany nastawienia przedsiębiorców do
ochrony środowiska, polegające na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z
wyprzedzeniem) środków zaradczych. Stąd powstała koncepcja zarządzania ochroną środowiska.
Zatem w działaniach przemysłu na rzecz ochrony środowiska wkraczamy w fazę, w której znaczące
efekty można uzyskać nie tylko poprzez usprawnienia techniczne, ale także poprzez usprawnienia
organizacyjne. Jak dotąd, organizacja zdecydowanie przegrywała z techniką. Wynikało to z faktu, że
działania ze sfery organizacji są niewymierne w efektach, mniej konkretne od usprawnień
technicznych i często sprawiały więcej trudności zarządzającym firmą, niż podjęcie decyzji o wyborze
technologii.
Cechą zarządzania ochroną środowiska jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów
strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest
realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (np. programy „czystszej
produkcji”, normy ISO 14 000, itp.).

Współpraca
Jak dotąd, relacje zakładów przemysłowych z instytucjami rządowymi (Urząd Wojewódzki, IOŚ)
wynikały głównie z mocy prawa. Tradycyjne środki typu administracyjno-prawnego wykazują
ograniczoną skuteczność. Zatem w najbliższych latach obydwie strony będą zainteresowane, aby te
relacje wspierać współpracą i otwartą wymianą informacji. Takie podejście umożliwi zakładom
podejmowanie działań opartych o ich większą dobrowolność i aktywność. Władze województwa będą
zachęcały zakłady do wdrażania systemów zarządzania środowiskiem, a zakłady które rozpoczną nad
nimi pracę mogą oczekiwać wsparcia i bardziej elastycznego podejścia do zagadnienia pozwoleń.
Wsparcie będzie polegało na popieraniu starań tych zakładów przy ubieganiu się o pomoc finansową
na realizację zadań ekologicznych z Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej. Jednocześnie inwestycje te będą traktowane jako priorytety wojewódzkie w
zakresie ochrony środowiska.
Wiele zakładów w województwie małopolskim to zakłady średnie i małe. Zakłady te będą obiektem
większego zainteresowania, aby lepiej rozeznać ich problemy i pomóc im w poszukiwaniach
sposobów rozwiązania tych problemów.

4.3.3. Transport i ruch uliczny

Aktualny stan

•

Transport drogowy. Przez obszar województwa małopolskiego przebiegają trzy drogi

międzynarodowe: E40 (nr 4) Zgorzelec - Medyka, E77 (nr 7) Gdańsk - Chyżne i E462 (nr 96)
Głogoczów - Bielsko Biała. Wzdłuż południowej granicy województwa znajduje się 9 drogowych
przejść granicznych, z tego 4 przejścia pełnią istotną rolę komunikacyjną. Najwyższa gęstość dróg
na jednostkę powierzchni występuje w powiatach północnych a najmniejsza w powiatach
południowych. Pomimo dobrej gęstości sieci dróg, ich przepustowość na kilku odcinkach dróg jest
niewystarczająca, co wpływa na ograniczenie dostępności niektórych obszarów. Największe
niedobory przepustowości występują na drodze nr 4 Kraków - Tarnów, zwłaszcza na odcinku
Bochnia - Brzesko oraz drodze nr 7 na odcinku Myślenice - Lubień i na całej przebiegającej przez
województwo drodze nr 96 Głogoczów - Bielsko Biała.

•

Transport szynowy. Przez obszar woj. Małopolskiego przebiega 1072 km linii kolejowych. W

ostatnich dziesięciu latach wielkość przewozów kolejowych, zarówno pasażerskich jak i
towarowych zmniejszyła się niemal o połowę. Największe obciążenie ruchem pasażerskim
występuje na linii magistralnej Kraków - Jaworzno i Kraków - Tarnów. Najmniejsze obciążenie
występuje na liniach lokalnych: Kraków Niepołomice, Chabówka - Nowy Sącz, Kalwaria -
Zebrzydowice, Trzebinia - Wadowice. Te linie jako najbardziej deficytowe - są przewidziane do
likwidacji.

•

Transport lotniczy. Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków - Balice obsługuje region

południowo-wschodniej części Polski, zamieszkany przez ok. 7,9 mln mieszkańców, w promieniu
100 km. Port lotniczy jest korzystnie usytuowany w stosunku do sieci dróg lotniczych. Oprócz
Międzynarodowego Portu Lotniczego w Krakowie - Balicach, w województwie małopolskim
funkcjonują trzy lotniska sportowe: lotnisko w Pobiedniku (pod Krakowem), w Nowym Targu i
Łososinie Dolnej.

•

Transport wodny. W województwie małopolskim do celów żeglugowych może być

wykorzystana jedynie Wisła. Rozpoczęta w latach 70-tych budowa drogi wodnej kl. IV łączącej
Centralny Port Węglowy w Tychach z Krakowem nie została ukończona, co uniemożliwia
uruchomienie transportowego szlaku wodnego.

Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego

Program Ochrony Środowiska

Strategia Rozwoju Województwa
Małopolskiego

Obszar rozwoju: TRANSPORT I RUCH ULICZNY
Cel strategiczny: Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej
dostępności komunikacyjnej województwa poprzez
optymalizację wykorzystania istniejącej infrastruktury
oraz modernizację i rozbudowę układów
komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem
rozwiązań minimalizujących lub eliminujących
szkodliwy wpływ na środowisko

Pole strategii: WIĘZI

Cel nadrzędny: Lepsza dostępność komunikacyjna
całego regionu

Strategia:
1.

System transportu regionalnego

System transportu lokalnego, w tym rozwój
transportu publicznego

Rozwój alternatywnych rodzajów transportu

Cele strategiczne:
1.

Dobrze

rozwinięty

system

powiązań

komunikacyjnych regionu z otoczeniem

Sprawny system transportu wewnętrznego

Ogólny cel strategiczny dla transportu i ruchu ulicznego (do 2015 r.) w ramach „Programu
zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska”:

Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności komunikacyjnej województwa

Poprzez optymalizację wykorzystania istniejącej infrastruktury oraz modernizację i rozbudowę

układów komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań

minimalizujących lub eliminujących szkodliwy wpływ na środowisko

Celem generalnym polityki transportowej państwa jest osiągnięcie (w warunkach rozwijającej się w
kraju gospodarki rynkowej, z uwzględnieniem konkurencji międzynarodowej) zrównoważonego pod
kątem technicznym, przestrzennym, gospodarczym, społecznym i środowiskowym systemu
transportowego. Cel ten jest zgodny z celem zaproponowanym powyżej.

Strategia realizacji długoterminowego celu

Polityka transportowa województwa powinna być ukierunkowana na stworzenie rozwiązań mniej
uciążliwych dla mieszkańców i środowiska naturalnego. W opracowaniu sektorowym (dokument pt.
„Strategia Rozwoju Małopolski - Transport”, autorzy określili docelowy kształt sieci komunikacyjnej
województwa i zamierzenia inwestycyjne. Niestety, w perspektywie co najmniej 2010 r. preferowany
będzie rozwój systemu drogowego, a system kolejowy i lotniczy będzie pełnił rolę uzupełniającą,
głównie w zakresie powiązań zewnętrznych regionu. System wodny będzie posiadał znaczenie
marginalne. Głównym węzłem transportowym, integrującym wszystkie podsystemy transportu będzie
Kraków a węzłami wspomagającymi: Tarnów, Nowy Sącz, Rabka.

System transportu regionalnego
Podstawowymi elementami perspektywicznego modelu systemu transportu są:

•

w zakresie sieci drogowej: autostrada A4 Katowice - Kraków – Rzeszów, droga ekspresowa S-7

Kielce - Kraków – Chyżne, droga ekspresowa S-7 bis Kielce - Tarnów - Nowy Sącz - granica
państwa

•

w zakresie sieci kolejowej: linia Warszawa-Psary–Kraków, linia Katowice-Kraków–Rzeszów,

linia Kraków-Szczyrzyc- Muszyna / Zakopane

•

w zakresie sieci lotniczej:międzynarodowy port lotniczy Kraków - Balice

System transportu drogowego i kolejowego (stan istniejący i plany rozwoju) przedstawia mapa 4.1.

System komunikacyjny województwa małopolskiego, a zwłaszcza transport drogowy staje się w
dobie lawinowego rozwoju motoryzacji coraz bardziej niewydolny. Brak ciągłości tras funkcjonalnie
jednorodnych i koncentracja ruchu na kilku głównych drogach powoduje kumulowanie się problemów
komunikacyjnych. Przewiduje się że transport drogowy będzie do roku 2015 podstawowym rodzajem
transportu. Wzrośnie również liczba użytkowanych samochodów i natężenie ruchu, osiągając
parametry zbliżone do istniejących obecnie w krajach Unii Europejskiej. Również znacznie wzrośnie
międzynarodowy ruch tranzytowy, zwłaszcza w relacji wschód – zachód. Postępował będzie proces
modernizacji i rozbudowy infrastruktury (droga nr 7, drogi krajowe i wojewódzkie). Przykładem jest
uruchomienie płatnego odcinka autostrady A4. Inwestycje te w perspektywie krótkoterminowej
wpływać będą ujemnie na stan środowiska (zwłaszcza zmiany nieodwracalne: wycinka lasów,
wyłączenia gleb, degradacja walorów krajobrazowych). Prawidłowo zrealizowane inwestycje (z
poszanowaniem wymogów ochrony środowiska) w perspektywie przyniosą również skutki pozytywne
takie jak: zmniejszenie zagrożenia wypadkowego, zmniejszenie uciążliwości dla mieszkańców
(wibracje, hałas, emisja spalin), poprawa płynności ruchu prowadzące do zmniejszenia generowanych
zanieczyszczeń, zmniejszenie skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (NZŚ), uporządkowanie
otoczenia dróg .

Modernizacji ulegnie tabor samochodowy (np. wycofanie z ruchu samochodów bez katalizatora).
Poprawi się stan techniczny pojazdów, wyposażone zostaną w dodatkowe zabezpieczenia co poprawi
stan bezpieczeństwa na drogach. Wielkość jednostkowa emisji ulegnie znacznemu obniżeniu, jednak
należy zdawać sobie sprawę z tego, że znaczący przyrost liczby pojazdów i natężenia ruchu (w tym
przyrost transportu ciężarowego) zniweluje większość pozytywnych skutków rozbudowy
infrastruktury.
Podsumowując stwierdzić należy że w dziedzinie regionalnego transportu drogowego, mimo
planowanych zmian ilościowych i jakościowych, nie nastąpi znacząca poprawa.

Transport kolejowy w perspektywie roku 2015 nie będzie rozwijał się w sposób intensywny. Dotyczy
to zwłaszcza towarów masowych i surowców, których rola w ogólnym bilansie będzie malała. Ulegnie
natomiast poprawie w zasadniczy sposób krajowy i międzynarodowy ruch pasażerski. Wymieniony
zostanie tabor kolejowy. Wprowadzenie szybkich pociągów oprócz niewątpliwych korzyści w postaci
zwiększenia ilości przewozów, poprawy bezpieczeństwa, stanu sanitarnego wokół torów i
zmniejszenia hałasu przyniesie skutki negatywne w postaci rozbudowy i izolowania torowisk i
utrudnień z tym związanych.
Dla zapewnienia optymalnego wykorzystania i prawidłowego funkcjonowania układu transportu
kolejowego oraz intensyfikacji przewozów pasażerskich założono następujące cele:

•

Poprawa połączenia kolejowego Krakowa ze strefą rekreacyjno – sanatoryjną Tatr, Beskidów i

Słowacji (skrócenie czasów przejazdu do Zakopanego i Krynicy)

•

Uzyskanie efektywnego połączenia z aglomeracją śląską (skrócenie czasu przejazdu do Katowic)

•

Poprawa zaplecza technicznego Krakowskiego Węzła Kolejowego

•

Intensyfikacja ruchu pasażerskiego poprzez modernizację i budowę nowych odcinków linii

(wschód- zachód i północ - południe) oraz modernizację istniejących linii o znaczeniu lokalnym
dla obsługi ruchu regionalnego i aglomeracyjnego. Ważnym zadaniem będzie modernizacja linii
kolejowej E30 Katowice-Kraków-Tarnów-Rzeszów.

Intensyfikacja przewozów pasażerskich przyczyni się do zmniejszenia ruchu drogowego, a w
konsekwencji ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko. Rozkłady jazdy pociągów
winny być dopasowane do rozkładów jazdy autobusów, co przyczyni się do częstszego wyboru
takiego sposobu podróżowania.

W zakresie transportu lotniczego główną rolę będzie pełnił Międzynarodowy Port Lotniczy Kraków –
Balice, obecnie rozbudowywany dla ruchu międzynarodowego. Lotnisko przechodzi aktualnie
gruntowną modernizację i rozbudowę (np. wydłużenie pasa startowego). Docelowo planuje się, że w
roku 2015 port lotniczy w Balicach będzie obsługiwał rocznie co najmniej 1,5 mln pasażerów.
Większość projektowanych działa modernizacyjnych ma charakter inwestycji szczególnie

szkodliwych dla środowiska. Dlatego niezbędne jest stworzenie wizji perspektywicznego rozwoju
krakowskiego portu lotniczego dla obszaru lotniska i terenów przyległych, którego nadrzędnym celem
będzie ochrona walorów środowiska i zdrowia mieszkańców w otoczeniu portu.

Obecnie niewykorzystanym, a stosunkowo mało uciążliwym dla środowiska jest transport wodny. Na
Wiśle tworzona jest kaskada Górnej Wisły. Aktualnie budowane i projektowane stopnie wodne
zapewnić mają żeglowność i przewóz towarów na odcinku od Oświęcimia do Krakowa. Pozwoli to na
odciążenie transportu drogowego i kolejowego. Z drugiej strony, szereg czynników (również z punktu
widzenia ochrony środowiska) stawia pod znakiem zapytania celowość kosztownych inwestycji. Do
najważniejszych należą: zabudowa hydrotechniczna powoduje degradację naturalnych walorów
przyrodniczych dolin rzecznych, wzrost zagrożenia powodziowego spowodowany wyłączaniem
naturalnych terenów zalewowych, brak możliwości zamortyzowania poniesionych nakładów w dającej
się przewidzieć perspektywie, spadek przewozu towarów masowych co powoduje brak
konkurencyjności przewozu drogą wodną.

Systemy transportu lokalnego
W województwie małopolskim ruch uliczny o charakterze lokalnym koncentruje się głównie na
terenie miasta Krakowa oraz innych dużych miast: Tarnowa, Nowego Sącza, Zakopanego,
Oświęcimia, Chrzanowa.
Podstawowym celem polityki miast w dziedzinie transportu lokalnego i komunikacji zbiorowej jest
uczynienie ich sprawnymi, bezpiecznymi i wygodnymi. Konsekwencją podejmowanych działań
winno być upłynnienie ruchu, obniżenie emisji zanieczyszczeń i hałasu, podniesienie poziomu
bezpieczeństwa. W perspektywie 2015 roku zasadniczymi celami w ruchu wewnętrznym będzie
skierowanie ruchu tranzytowego poza centra miast poprzez budowę obwodnic i obejść ( w ciągach
dróg wojewódzkich w tym północnego obejścia Krakowa), poprawa stanu nawierzchni ulic i dróg
lokalnych oraz przebudowa systemu transportu zbiorowego. W ostatnich latach na terenie
województwa obserwuje się rozwój prywatnej komunikacji zbiorowej w oparciu o sieć mikrobusów.
Ze względu na skalę zjawiska (zwłaszcza w porównaniu z innymi województwami), obok
niewątpliwych korzyści związanych z udogodnieniami dla mieszkańców nadmierny rozwój tej branży
niesie za sobą szereg zagrożeń – niewspółmierny do korzyści przyrost ruchu, zagrożenia
spowodowane złym stanem technicznym pojazdów, obniżenie atrakcyjności miejskiego transportu
zbiorowego. Celowym wydaje się wprowadzenie mechanizmów ściślejszej kontroli tego zjawiska, jak
również wbudowanie go w ogólną koncepcję rozwoju komunikacji zbiorowej na terenie
województwa.

Do najważniejszych instrumentów kształtowania i realizacji polityki w zakresie ruchu ulicznego
należą:

wyznaczanie stref dostępności, stref ruchu uspokojonego, stref parkowania,

przygotowanie i wdrożenie strategii w zakresie parkowania, stworzenie transportu mieszanego
tramwajowo-kolejowego,

ustalenie priorytetów dla komunikacji zbiorowej (ciągi pieszo – tramwajowe, wydzielone pasy
autobusowe),

polityka cenowa w zakresie opłat parkingowych i opłat za korzystanie z komunikacji miejskiej,

kształtowanie komunikacyjnych zachowań społecznych (korzystanie z komunikacji zbiorowej,

pozyskiwanie środków na inwestycje w dziedzinie infrastruktury.

Rozwój alternatywnych rodzajów transportu
Transport na małych odległościach ma duży udział w zanieczyszczeniu środowiska. Z tego powodu
oczekuje się że jednym z głównych zadań będzie rozwój alternatywnych do motorowych rodzajów
transportu (np. kolejowego, tramwajowego, rowerowego). Wymaga to od miast, a zwłaszcza
Krakowa, Tarnowa, Zakopanego opracowania planu wprowadzania tych rodzajów transportu. Na
szczególną uwagę zasługuje tutaj lokalny transport kolejowy który w powiązaniu i skoordynowaniu ze
sprawnym systemem komunikacji autobusowej, tramwajowej i systemem parkingów oraz ścieżek
rowerowych stanowić może doskonałą alternatywę i uzupełnienie, zwłaszcza w dojazdach na średnich
dystansach (do 60 km).

Planowane przekształcenia strukturalne i własnościowe w PKP polegające na wydzieleniu
infrastruktury mogą stanowić dodatkowy impuls dla opracowanie polityki i wdrożenia działań w tym
zakresie.
Do elementów sieci drogowo - ulicznej zalicza się również system ścieżek rowerowych. Celem
budowy sieci dróg rowerowych jest zapewnienie, każdemu chętnemu do korzystania z roweru,
bezpiecznego poruszania się w dogodnych warunkach środowiskowych. Planowane ułatwienia dla
ruchu rowerowego w śródmieściu wraz z zaplanowaną budową bogatej sieci wydzielonych dróg
rowerowych (poza pasami drogowymi istniejących dróg) na obszarze całego miasta powinny
zwiększać udział roweru w podróżach z obecnych 1,6% do minimum 7% w 2015 r.

4.3.4. Rozwój terenów wiejskich

Aktualny stan w zakresie rolnictwa

W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne wydzielono na obszarze województwa 3 strefy
ułożone równoleżnikowo (patrz rozdz. 3, mapa 3.14). Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej
woj. małopolskiego wg powiatów):

•

Strefa I:

Północna - to obszar o największych możliwościach intensywnego rozwoju rolnictwa i

rodzinnych gospodarstw rolnych, o małym rozdrobnieniu ziemi. Występują najlepsze pod względem
bonitacyjnym gleby, o stosunkowo dobrych warunkach wodnych. Obszar o przeciętnym wskaźniku
zurbanizowania. Ośrodki miejskie nie posiadają zdecydowanie rozwiniętego przemysłu.

•

Strefa II:

Środkowa - to obszar silnie zurbanizowany, bardzo dużym rozdrobnieniu ziemi. Obszar

umiarkowanego rozwoju gospodarstw rolnych, natomiast intensywnego rozwoju specjalistycznych
gospodarstw o charakterze nakładczym. Gleby o przeciętnym wskaźniku przydatności rolniczej, o złych
warunkach wodnych. Strefa posiada rozwinięty przemysł i najwyższe w województwie zagęszczenie
zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego.

•

Strefa III:

Południowa (podgórska i górska) - to obszar o znacznych walorach krajobrazowych, lecz

trudnych warunkach do produkcji rolniczej. W strefie znajdują się najgorsze pod względem bonitacyjnym
gleby, złe warunki wodne, teren przeważnie górzysty o niskim stopniu zurbanizowania, dużym zalesieniu.
Nieliczne zakłady przetwórstwa rolno - spożywczego.

Województwo małopolskie jest regionem o dominacji ludności wiejskiej, której przeważająca część
związana jest z rolnictwem. Prawie 81% powierzchni rolniczej województwa pozostaje we władaniu
sektora prywatnego (222,5 tys. indywidualnych gospodarstw). Rozdrobnienie indywidualnych
gospodarstw jest bardzo duże. Gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowią ok. 85% ogólnej liczby
gospodarstw, a gospodarstwa powyżej 10 ha stanowią zaledwie 1,7%. Strukturę agrarną znacznie
pogarsza istnienie dużej liczby działek rolnych (pow. poniżej 1 ha).

W większości gospodarstw produkcja ma wciąż wszechstronny, nie wyspecjalizowany charakter,
chociaż występują mikroregiony specjalizujące się w sadownictwie, czy ogrodnictwie. Struktura
produkcji nie odbiega zbytnio od przeciętnej w kraju: dominuje uprawa zbóż (50% gruntów ornych)
oraz okopowych, głównie ziemniaków, a w produkcji zwierzęcej chów bydła i trzody.
Wyposażenie w infrastrukturę techniczną obszarów wiejskich, w tym infrastrukturę ochrony
środowiska, jest niewystarczające. Wskaźnik wyposażenia terenów wiejskich w wodociągi zbiorowe
wynosi średnio w województwie 42,3%, natomiast w kanalizację - zaledwie 3,2%. Tak duża
dysproporcja pomiędzy zwodociągowaniem a skanalizowaniem stanowi istotne zagrożenie środowiska
naturalnego. Największe dysproporcje występują w powiatach: olkuskim, chrzanowskim i
oświęcimskim, gdzie zwodociągowanie wynosi od 69,4% do 89,7% a skanalizowanie poniżej 2%.
Również poważnym problemem jest gospodarka odpadami komunalnymi.

Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego

Program Ochrony Środowiska

Strategia Rozwoju Województwa
Małopolskiego

Obszar rozwoju: ROZWÓJ TERENÓW WIEJSKICH
Cel strategiczny: Dostosowanie struktur obszarów
wiejskich i rolnictwa do warunków integracji z UE

Pole strategii: GOSPODARSTWO
Cel nadrzędny: Trwały rozwój gospodarczy

Strategia:
1.

Selektywne powiększanie gospodarstw

Nowoczesne metody prowadzenia gospodarstw

Tradycyjne metody gospodarowania

Wprowadzanie rolnictwa ekologicznego

Rozwój infrastruktury technicznej

Zalesianie i zagospodarowywanie nieużytków

Rozwój

systemu

edukacji

informacji

ekologicznej

Cel strategiczny:
1.

Konkurencyjne, rynkowe rolnictwo, w tym
rozwiązania:

wspieranie

modernizacji

gospodarstw, podniesienie jakości produkcji
rolnej, rozwój instytucji i organizacji rynku
rolnego, rozwój rolnictwa ekologicznego

Kontekst: INTEGRACJA REGIONALNA
Cel strategiczny: Aktywizacja rozwoju terenów
wiejskich

Ogólny cel strategiczny dla rolnictwa (do 2015 r.) w ramach „Programu zrównoważonego
rozwoju i ochrony środowiska”:

Dostosowanie struktur obszarów wiejskich i rolnictwa do warunków integracji z Unią Europejską

Strategia realizacji długoterminowego celu

W województwie małopolskim wystąpi zróżnicowanie w odniesieniu do metod gospodarowania. Jest
ono w pewnym sensie uzależnione od różnic w jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej i walorów
przyrodniczo-krajobrazowych.
Oczekiwane przeobrażenia zostały ujęte w Małopolskim Programie Rozwoju Wsi i Rolnictwa, który
został opracowany w 1999 roku. Tempo przeobrażeń będzie zależeć od wielu czynników, np.:

•

Pomocy Państwa, poprzez stosowanie preferencyjnych kredytów na: zakup ziemi w celu

powiększania gospodarstw, tworzenie zespołów produkcyjnych, inwestycje przetwórstwa rolno-
spożywczego na terenach wiejskich i miejsko-wiejskich, inwestycje budowlane (gospodarstwa
fermowe), inwestycje agroturystyczne,

•

Zaangażowania samorządów i społeczności lokalnej w realizację strategii rozwoju rolnictwa w

woj. małopolskim.

Selektywne powiększanie gospodarstw
W najbliższych latach wystąpi zjawisko odchodzenia od pracy na roli. Proces ten może w
województwie małopolskim objąć około 200 tys. osób. Gospodarstwa małe nie zapewnią rolnikom
wystarczających dochodów. Transformacja w kierunku ekonomii rolnictwa, charakterystycznej dla
krajów Unii Europejskiej, wymagać będzie innych sposobów gospodarowania, co oznacza
konieczność powiększania areału gospodarstw rolnych i nawiązania ścisłej współpracy między nimi,
aby zapewnić stabilną sytuację ekonomiczną rolników w dłuższym horyzoncie czasowym. Jednak, w
niektórych gminach województwa (głównie strefa III) zostaną zachowane gospodarstwa małe.
Za optymalne w województwie będzie gospodarstwo rodzinne o powierzchni ok. 10 ha, przy czym
będą powstawały silne ekonomicznie, duże gospodarstwa rodzinne o powierzchni do 100 ha. Nastąpi
także proces tworzenia przez spółki pracownicze i zespoły producenckie (głównie w strefie I) -
gospodarstw w zwartych kompleksach obszarowych do areału 250 ha.
Utworzenie Małopolskiego Banku Ziemi mogłoby wspomóc proces powiększania gospodarstw. Rolą
banku byłoby gromadzenie, przetwarzanie i rozprzestrzenianie informacji o gruntach przeznaczonych
do sprzedaży. Ponadto, efektywne stosowanie instrumentów przewidzianych Narodowej Strategii

Rolnictwa i Rozwoju Terenów Wiejskich będzie sprzyjało przemianom struktury obszarowej
gospodarstw rolnych.

Oznacza to, że zależnie od gminy, ale głównie w strefie I (o korzystniejszych warunkach glebowych)
powstaną duże gospodarstwa, o powierzchni ponad 10 ha, sprawne ekonomicznie. Właściciele
gospodarstw wchłoniętych przez rozwijające się gospodarstwa, muszą zmienić zawód. Nowotworzone
miejsca pracy muszą być komplementarne ze strategią rozwoju gospodarczego gminy i województwa.
Szansą może być rozwój przemysłu spożywczego, w oparciu o lokalną bazę surowcową dużych
gospodarstw oraz gospodarstw działających zespołowo.

Nowoczesne metody prowadzenia gospodarstw
Postępować będzie dalsza specjalizacja i koncentracja produkcji roślinnej i zwierzęcej. W
gospodarstwach dużych (zwłaszcza w strefie I) dominować będzie produkcja zbóż konsumpcyjnych
(pszenica) i ziemniaków oraz produkcja bydła mlecznego i opasowego. W gospodarstwach
mniejszych i małych - rozwój specjalizacji w uprawie warzyw gruntowych i przyśpieszonych,
truskawek, krzewów owocowych, krzewów ozdobnych oraz rozbudowa specjalistycznych
towarowych gospodarstw trzodowych i drobiowych, w oparciu o koncentraty paszowe (zwłaszcza w
strefie II).
Zostanie zoptymalizowane stosowanie nawozów sztucznych i pestycydów. Integrowana produkcja i
obowiązek atestacji sprzętu ochrony roślin oraz kontrola stosowania środków ochrony (przestrzeganie
okresu karencji i prewencji) przyczynią się do zapewnienia zrównoważonego rozwoju rolnictwa.

Tradycyjne metody gospodarowania
Zachowanie wielu wartości przyrodniczych obszaru województwa uzależnione jest od tradycyjnych
metod gospodarowania, opartego o gospodarstwa małe, prowadzone indywidualnie, bądź
współpracujące między sobą.
Na obszarach narodowych i krajobrazowych parków rolnicy będą zachęcani do kontynuowania
tradycyjnych metod gospodarowania. Przewiduje się odbudowę i wzrost pogłowia owiec na obszarze
strefy III w celu utrzymania naturalnego krajobrazu wsi. Równocześnie promowany będzie rozwój
rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Taki system związany jest ze stosowaniem małych ilości
nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, bądź w przypadku rolnictwa ekologicznego -
stosowaniem tylko i wyłącznie naturalnych nawozów i biologicznych środków ochrony.

Aby gospodarstwa małe mogły wytrzymać konkurencję silnych ekonomicznie gospodarstw dużych,
muszą być prowadzone w sposób nowoczesny, przy uwzględnieniu dobrej współpracy między nimi.
W strukturze współpracy, właściciele tych gospodarstw muszą określić system wspólnego używania
maszyn, urządzeń oraz organizacji rynku zbytu. Taki sposób gospodarowania będzie bardziej
efektywny niż tradycyjne metody, a zachowanie tych gospodarstw będzie ważnym zadaniem,
zwłaszcza dla obszarów chronionego krajobrazu, lub obszarów wrażliwych ekologicznie.

Wprowadzanie rolnictwa ekologicznego
Niewielkie skażenie środowiska naturalnego w województwie małopolskim stwarza szansę rozwoju
rolnictwa ekologicznego. W nadchodzących latach wiele gospodarstw zmieni metodę swej produkcji
w tym kierunku. Małopolską specjalnością, a zarazem szansą eksportową mogą być produkowane
metodami ekologicznymi warzywa i owoce. Aby tak się stało, należy przewidzieć rekompensaty dla
rolników z tytułu strat w ich dochodach, wynikających z inwestycji ponoszonych w okresie
dostosowywania gospodarstw do produkcji ekologicznej. Istnieje także konieczność wprowadzenia
uregulowań prawnych statusu rolnictwa ekologicznego i całego systemu certyfikacji. Wówczas
rolnicy zajmujący się produktami ekologicznymi będą tworzyć grupy producenckie, gdzie będzie się
produkować żywność o jednakowych parametrach. Aby wspomóc rozwój tej nowej formy rolnictwa,
musi być zorganizowana sieć dystrybucji zdrowej żywności. Zharmonizowanie rolnictwa
ekologicznego z przyjaznym dla środowiska przetwórstwem będzie ważnym czynnikiem podnoszenia
efektywności samego rolnictwa, poprzez pełniejsze wykorzystanie walorów ziemi, tworzenie miejsc
pracy i aktywizację zawodową osób zamieszkałych na terenach wiejskich.

W oparciu o lokalną bazę surowcową dojdzie do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego. W zakładach
przetwórczych wszystkich branż będą wprowadzane nowe, przyjazne środowisku technologie (energo-
i wodooszczędne), co wpłynie na zmniejszenie presji na środowisko.

Rozwój infrastruktury technicznej
Rozwój rolnictwa i poprawa jakości życia mieszkańców wsi, przy równoczesnej ochronie środowiska,
wymaga stworzenia właściwej infrastruktury technicznej, zwłaszcza kanalizacji i oczyszczalni
ścieków, sieci wodociągowej, obiektów gospodarki odpadami, telefonizacji, gazyfikacji, poprawie
stanu dróg, re-elektryfikacji. Pilną potrzebą jest zwiększenie tempa odbudowy i modernizacji
zdekapitalizowanych urządzeń melioracyjnych. Największe braki w infrastrukturze występują na
obszarze gmin położonych w strefie III. Poprzez rozwój i modernizację infrastruktury technicznej wsi,
zostaną stworzone korzystne warunki dla inwestycji, zwłaszcza wśród potencjalnych inwestorów
zagranicznych, a także obszary wiejskie staną się bardziej atrakcyjne zwłaszcza przy rozwijaniu
turystyki, w tym agroturystyki.

Zalesianie i zagospodarowywanie nieużytków
Wskaźnik zalesienia województwa małopolskiego wynosi 28,5% (co daje 8 miejsce w kraju) i jest
zbliżony do średniego krajowego. Niekorzystna sytuacja wynika z dużego zróżnicowania w zalesieniu
poszczególnych obszarów województwa. Wysokim stopniem zalesienia, wynoszącym ok. 40%
charakteryzuje się karpacka część województwa. Natomiast obszary byłego woj. krakowskiego są
najsłabiej zalesione i ponadto występuje tutaj niekorzystne rozproszenie i rozdrobnienie kompleksów
leśnych, co spowodowało przerwanie ciągłości ekologicznej ekosystemów naturalnych i zmniejszenie
bio-różnorodności szaty roślinnej.
Krajowy program zwiększenia lesistości zakłada, że do 2020 roku ten wskaźnik wzrośnie do ok. 30%,
co dla woj. małopolskiego oznacza co najmniej taki sam wzrost lesistości. Zwiększenie powierzchni
gruntów leśnych wpłynie korzystnie na środowisko przyrodnicze (poprawa bilansu wodnego,
przeciwdziałanie erozjom, oczyszczanie powietrza, poprawa mikroklimatu, poprawa warunków życia i
wypoczynku ludności). Obszary o ograniczonych szansach rozwoju, w związku ze słabą jakością
gleby bądź jej skażeniem , mało przydatne lub nieprzydatne do produkcji rolniczej są odpowiednie do
zalesień, ale należy się liczyć z koniecznością rekompensat dla rolników w związku z utratą gruntów.
Dokonując wyboru obszarów do zalesień należy jednak pamiętać, by nie zalesiać ekosystemów
cennych przyrodniczo, takich jak: torfowiska, murawy kserotermiczne, półnaturalne łąki, bowiem te
tereny powinny pełnić rolę „użytków ekologicznych”.

Rozwój systemu edukacji i informacji ekologicznej
Stosunek do problemów ochrony środowiska naturalnego zależy od stanu świadomości rolników,
który to stan w znacznej mierze zależy od ich przygotowania zawodowego. Obecnie struktura
przygotowania zawodowego rolników woj. małopolskiego jest niekorzystna; podstawowe
wykształcenie (pełne i niepełne) posiada 45,3% rolników, zasadnicze zawodowe 32,0%, policealne
średnie 20,1% i 2,6% wykształcenie wyższe. Utrudnia to racjonalizację produkcji rolniczej, adaptacje
do warunków gospodarki rynkowej i reorientację zawodową. Ponadto, w decydujący sposób wpływa
na stosunek do zagadnienia ochrony środowiska naturalnego.

W nadchodzących latach będzie następował rozwój szkolnictwa średniego szczebla i stopniowa
likwidacja zasadniczych szkół rolniczych. W szkołach średnich będą wprowadzane kierunki
kształcenia, wynikające z potrzeb gospodarki żywnościowej. Ponadto będą się rozwijały ośrodki
doradztwa rolniczego, które wspólnie z samorządami lokalnymi, przy wsparciu władz wojewódzkich i
powiatowych oraz innych instytucji / organizacji będą rozszerzały działalność edukacyjną rolników w
zakresie prośrodowiskowych zachowań: optymalnego stosowania nawozów sztucznych i środków
ochrony roślin, rolnictwa ekologicznego, agroturyzmu, oszczędnego korzystania z zasobów,
minimalizacji odpadów, segregacji odpadów, itp..

4.3.5. Turystyka i rekreacja

Aktualny stan

Środowisko przyrodnicze województwa małopolskiego posiada cenne i unikalne w skali kraju walory
krajoznawcze, które podnoszą atrakcyjność turystyczną regionu: występują tutaj formy krasu
wysokogórskiego Tatr Zachodnich, formy krasowe Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, rzeźba
polodowcowa Tatr Wysokich, przełom Dunajca przez Pieniny, itp.. Środowisko przyrodnicze
zapewnia całoroczną atrakcyjność turystyczną, zwłaszcza w południowej, górskiej części
województwa. Ponadto, walory kulturowe, zwłaszcza Krakowa, folklor ziem górskich i potencjał
kulturalno-intelektualny środowiska Krakowa w istotny sposób podnoszą atrakcyjność turystyczną.

Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego

Program Ochrony Środowiska

Strategia Rozwoju Województwa
Małopolskiego

Obszar rozwoju: TURYSTYKA I REKREACJA
Cel strategiczny:

Pole strategii: PEJZAŻ
Cel

nadrzędny:

Wysoka

jakość

środowiska

przyrodniczego i kulturowego

Strategia:

1. Turystyka i rekreacja jako czynnik

rozwoju województwa

2. Ograniczona dostępność terenów o wysokich

walorach przyrodniczych

3. Obiekty

turystyczno-rekreacyjne

ochrona

środowiska

4. Turystyka przyjazna środowisku (ekoturystyka)
5. Rozwój zaplecza rekreacyjnego w pobliżu miast

Cel

strategiczny:

Rozwój

zagospodarowania

turystycznego

zmniejszającego

presję

parki

narodowe w tym priorytet: opracowanie regionalnego
programu rozwoju

atrakcji

turystycznych

poza

terenami chronionymi

Ogólny cel strategiczny dla turystyki i rekreacji (do 2015 r.) w ramach „Programu
zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.:

Podniesienie atrakcyjności turystycznej przestrzeni województwa

poprzez optymalne wykorzystanie jego atutów przyrodniczo-kulturowych i uzdrowiskowych, rozwój

komfortowego zaplecza turystycznego i rekreacyjnego w warunkach pełnej ochrony walorów

przyrodniczych i krajobrazowych, utrzymania różnorodności biologicznej oraz podnoszenia

zdrowotnego standardu wypoczynku.

Strategia realizacji długoterminowego celu

Turystyka i rekreacja jako czynnik rozwoju województwa

Turystyka i rekreacja może odgrywać bardzo istotną rolę w kształtowaniu proekologicznych struktur
gospodarczych w województwie małopolskim. W porównaniu z przemysłem turystyka jest mniej
kapitałochłonna, a inwestycje turystyczne szybciej przynoszą efekty ekonomiczne i wzrost
zatrudnienia. Turystyka wywołuje również zmiany wtórne w postaci zmian struktury branżowej
poprzez pobudzenie rozwoju usług i handlu. Zapotrzebowanie na miejsca wyposażone w obiekty
służące rekreacji i turystyki będzie coraz większe w związku ze wzrostem zamożności mieszkańców,
wzrastającymi potrzebami aktywnego wypoczynku, jak też usprawnieniem transportu.
W najbliższych latach jednym z bardzo ważnych czynników decydujących o poziomie życia
właścicieli małych gospodarstw, którzy zmuszeni będą do poszukiwania alternatywnych źródeł
przychodów, będzie rozwój turystyki, a zwłaszcza agroturystyki..

Zasadą podstawową w planowaniu rozwoju turystyki jest partycypacja ludności miejscowej we
wszystkich przedsięwzięciach związanych z rozwojem turystyki i rekreacji na danym obszarze, a
oferta turystyczna powinna opierać się na miejscowym potencjale rozwojowym, tj. na miejscowych
zasobach naturalnych, ludzkich i materialnych.
Wzmożony ruch turystyczny i rekreacyjny często wywiera negatywny wpływ na środowisko. Wynika
to zarówno ze zwiększonego ruchu samochodowego, jak i z aktualnie funkcjonującego zaplecza
rekreacyjno-turystycznego, które często nie spełnia wymagań ochrony środowiska. Zatem, rozbudowa
i modernizacja obiektów przebiegać będzie w oparciu o rygorystyczne respektowanie norm
zanieczyszczenia środowiska i uciążliwości dla otoczenia. Ponadto, działania zostaną skoncentrowane
na próbie wprowadzenia zmian w charakterze ruchu turystycznego z krótkoterminowego (np.
aktualnie najczęstsze są jednodniowe pobyty w Krakowie) na dłuższy, związany z przedłużonym
pobytem w województwie. W ten sposób zostanie osiągnięty lepszy rezultat ekonomiczny przy
jednoczesnym zmniejszeniu ujemnego wpływu na środowisko.

Ograniczona dostępność terenów o wysokich walorach przyrodniczych
Tereny o największym nasileniu ruchu turystycznego są prawie zawsze terenami o wysokich walorach
przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Z jednej strony stwarzają szansę rozwoju tej
dziedziny gospodarki, a z drugiej strony istnieje realne niebezpieczeństwo nadmiernego ich
obciążenia, czego wynikiem są różnorodne problemy zanieczyszczenia środowiska i destrukcji
ekologicznej struktury regionu. Z tego powodu, rozwój turystyki i rekreacji musi być spostrzegany w
relacji do ochrony przyrody i krajobrazu. Zatem dostęp do terenów cennych przyrodniczo będzie się
odbywał w sposób selektywny tak, aby te obszary były nie tylko elementami struktury terenów
chronionych, lecz również miejscami o ściśle zdefiniowanej funkcji turystycznej, funkcjonującej
bezpiecznie ze środowiskiem. Nie zagospodarowane przestrzenie będą chronione przed
zainwestowaniem turystycznym; ograniczenie zabudowy, ustalenie krańcowych możliwości
zainwestowania terenu. Parki krajobrazowe i inne obszary chronione powinny mieć wyznaczone strefy
o różnym stopniu dostępności publicznej.
Na terenach o umiarkowanej dostępności powstaną obiekty rekreacyjne i turystyki kwalifikowanej,
takie jak: trasy rowerowe, dydaktyczne ścieżki przyrodnicze i historyczne, znakowane szlaki piesze i
narciarskie, parkingi leśne i rekreacyjne, punkty widokowe, itp..
Ich realizacja musi iść w parze z pewnymi ograniczeniami w planowaniu miejscowym niektórych
sposobów użytkowania terenu, a także z likwidacją tzw. „dzikiego zagospodarowania”, będącego
zagrożeniem dla środowiska, tradycji architektonicznych i krajobrazu kulturowego. Powyższe
zagadnienie ma szczególne znaczenie na obszarze południowych gmin województwa oraz na obszarze
Ojcowskiego Parku Narodowego. Domki letniskowe powstają na wykupywanych gruntach
prywatnych oraz będących własnością gmin. Bardzo często zakłócają walory krajobrazowe i
negatywnie wpływają na środowisko. Ważnym elementem aktywizującym rozwój turystyki i rekreacji
są zbiorniki wodne.

Obiekty turystyczno-rekreacyjne a ochrona środowiska
Rozwój turystyki w województwie małopolskim jest uwarunkowany rozbudową infrastruktury
turystycznej, w celu zaspokojenia rosnących z każdym rokiem potrzeb jakościowych i ilościowych
turystyki oraz dostosowania jej do standardów Unii Europejskiej. Istniejąca baza noclegowa
charakteryzuje się niskim standardem, słabym wyposażeniem i wysokim stopniem dekapitalizacji.
Zatem, konieczna jest modernizacja istniejącej bazy i budowa nowych obiektów w celu zaspokojenia
rosnącego popytu oraz tworzenie nowych produktów turystycznych. Oprócz modernizacji i
rozbudowy bazy noclegowej, należy zwrócić uwagę na rozwój usług gastronomicznych, handlowych i
komunikacyjnych, modernizację i rozbudowę urządzeń sportowo-rekreacyjnych: basenów, kortów
tenisowych, kręgielni, parków wodnych, pól golfowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów
oraz zaplecza do uprawiania turystyki aktywnej, szczególnie narciarskiej, wodnej i jeździeckiej.
Nowe obiekty powinny powstawać na terenach selektywnie wybranych, co wiąże się z koniecznością
przeglądu planów gmin pod kątem nowych lokalizacji ośrodków turystycznych. Akceptacja budowy
tych obiektów będzie uwarunkowana spełnieniem wszystkich wymogów ochrony środowiska i
krajobrazu. Przygotowując odpowiednie oferty lokalizacyjne będzie brana pod uwagę generalna

zasada: im teren jest cenniejszy przyrodniczo, tym jego dostępność inwestycyjna mniejsza.
Urządzenia zabezpieczające środowisko będą wymagane nie tylko w odniesieniu do nowo
powstających ośrodków i obiektów, ale także w odniesieniu do już istniejących. Istniejąca już
substancja budowlana będzie modernizowana i lepiej wykorzystana. Te ośrodki turystyczno -
rekreacyjne, które nie spełnią wymagań ochrony środowiska nie będą promowane (np. w
informatorach turystycznych).

Turystyka przyjazna środowisku (ekoturystyka)
Ekoturystyka jest dziedziną coraz bardziej świadomie dostrzeganą przez społeczeństwo, które pragnie
przebywać w miejscach o cennych walorach przyrodniczych i jednocześnie dostrzega potrzebę ich
ochrony.
W wyniku wspomnianego wcześniej procesu powiększania gospodarstw, wiele spośród nich
zaprzestanie działalności rolniczej. Gospodarstwa te będą bazą dla rozwoju agroturystyki.
Upowszechnienie agroturystyki będzie wymagało rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej
obszarów wiejskich i promowania ich walorów przyrodniczo-kulturowych. Działania w zakresie
rozwoju agroturystyki skoncentrują się w rejonie gmin położonych w południowej części
województwa: subregion podhalańsko- tarzański i nowosądecki oraz w obszarze Jury Krakowsko-
Częstochowskiej.

Aby uatrakcyjnić bazę agroturystyczną będą budowane trasy rowerowe, łączące poszczególne kwatery
oraz stworzone zostaną inne formy czynnego wypoczynku (jazda konna, wędkowanie, zbieranie runa
leśnego, itp.). Rozwój gospodarstw agroturystycznych i towarzyszącej im infrastruktury takiej jak:
ścieżki rowerowe, szlaki spacerowe, ośrodki rękodzieła artystycznego, przyczyniać się będzie do
zdrowego spędzania czasu i ochrony środowiska naturalnego i kulturowego.

Systematyczna edukacja rolników, mająca na celu kształtowanie umiejętności prowadzenia takich
gospodarstw, a także ich promocja wśród potencjalnych gości z kraju i zagranicy przyczynią się do
zapewnienia korzyści ekonomicznych w przyszłości. Dalszy wzrost świadomości ekologicznej
społeczeństwa, uwrażliwianie go na problemy ochrony przyrody, edukowanie i uaktywnianie w
kierunku ochrony środowiska - będzie znacząco wspomagać rozwój ekoturystyki.

Rozwój zaplecza rekreacyjnego w pobliżu miast
Jakość życia człowieka zależy między innymi od możliwości aktywnego wypoczynku nie tylko w
okresie swego urlopu, ale także codziennego i weekendowego. Zapewnienie możliwości rekreacji
wymaga stworzenia właściwego zaplecza rekreacyjno-sportowego (pływalnie, kąpieliska, siłownie,
korty tenisowe, pola golfowe, plaże) oraz dogodnego systemu komunikacji publicznej i budowy
parkingów. Każdy mieszkaniec powinien mieć zapewnioną możliwość wypoczynku w pobliżu
miejsca zamieszkania. Dlatego we współpracy z gminami będą rozszerzane i wzbogacane tereny
zielone w obrębie miast i na ich obrzeżach, tak by stały się atrakcyjne dla codziennego wypoczynku.

Zgodnie z polityką rozwoju województwa, istnieje kilka miejsc preferowanych jako subregionalne
centra rekreacyjno-sportowe (gm. Kraków i Wieliczka nad Wisłą, lewy brzeg Raby na odcinku Gdów
- Chełm - Uście Solne, Myślenice, Jezioro Rożnowskie). Ich powstanie będzie wymagało znacznych
inwestycji, ale przyczyni się do lepszego standardu i szerszej oferty programowej dotyczącej
spędzania wolnego czasu.

4.3.6. Osadnictwo

Aktualny stan

W województwie małopolskim znajdują się 2 miasta powyżej 100 tys. mieszkańców (Kraków - 740,5
tys. i Tarnów - 121,7 tys.), 6 miast powyżej 30 tys. i 46 miast poniżej 30 tys. mieszkańców. Odsetek
ludności miejskiej wynosi 50,6% (średnia krajowa - 61,9 %).

Najbardziej zurbanizowana jest środkowa część Małopolski - powiaty: chrzanowski (63,3 %),
oświęcimski (57,8%) i olkuski (54,0%), natomiast najmniej: proszowicki (15,0%), limanowski
(18,4%) i dąbrowski (19,0%).

Kraków jest drugim po Warszawie ośrodkiem o metropolitarnym oddziaływaniu w skali krajowej i po
części międzynarodowej. Oprócz ośrodka krakowskiego, duże znaczenie mają dwa ośrodki o
regionalnej skali oddziaływania - Tarnów i Nowy Sącz.

Pod względem demograficznym Małopolska należy do województw prężnych, tj. o wysokim
przyroście naturalnym, relatywnie młodej ludności i dodatnim saldzie migracji.

Poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną mierzony liczbą ludności korzystających z sieci
wodociągowej i kanalizacyjnej jest najwyższy w miastach, które są niewielkie zarówno pod względem
liczby ludności jak i obszaru (Krzeszowice, Alwernia). Wynika to z faktu, że problem z dostępem do
tych mediów mają przede wszystkim peryferie większych miast (np. w Krakowie). Najniższe
wyposażenie w infrastrukturę posiadają miejscowości górskie i podgórskie (Grybów, Piwniczna,
Mszana Dln.).

Odniesienie do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego

Program Ochrony Środowiska

Strategia Rozwoju Województwa
Małopolskiego

Obszar rozwoju: OSADNICTWO
Cel strategiczny: Zrównoważona urbanizacja
województwa, zapewniająca podniesienie jakości życia
mieszkańców, poprawę estetyki obszarów
zurbanizowanych, ochronę krajobrazu i wolnej
przestrzeni, niedopuszczenie do rozwoju osadnictwa na
terenach nieprzygotowanych infrastrukturalnie oraz
racjonalizacja obszarów zainwestowanych

Pole strategii: PEJZAŻ
Cel

nadrzędny:

Wysoka

jakość

środowiska

przyrodniczego i kulturowego

Strategia:
1. Rozmieszczenie ośrodków miejskich
2. Ośrodki wiejskie i rozproszenie zabudowy
3. Infrastruktura techniczna
4. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz

ochrony środowiska

Cel

strategiczny:

Kształtowanie

krajobrazu

kulturowego, w tym rozwiązania: zapobieganie
rozproszeniu osadnictwa

Ogólny cel strategiczny dla osadnictwa (do 2015 r.) w ramach „Programu zrównoważonego
rozwoju i ochrony środowiska.:

Zrównoważona urbanizacja województwa, zapewniająca podniesienie jakości życia mieszkańców,

poprawę estetyki obszarów zurbanizowanych, ochronę krajobrazu i wolnej przestrzeni,

niedopuszczenie do rozwoju osadnictwa na terenach nieprzygotowanych infrastrukturalnie

oraz racjonalizację obszarów zainwestowanych.

Strategia realizacji długoterminowego celu

Rozmieszczenie ośrodków miejskich i planowanie miast
Kraków z racji swego dziedzictwa kulturowego, potencjału naukowego i akademickiego oraz
technicznego i gospodarczego będzie odgrywał rolę metropolii o znaczeniu europejskim. Umocniona
będzie jego rola jako ośrodka nauki, kultury, administracji, handlu i turystyki. Równocześnie wzrośnie
potencjał ekonomiczno - usługowy miast o randze regionalnej: Tarnowa i Nowego Sącza oraz
ponadlokalnej - miasta powiatowe. Niektóre miasta (np. Skawina, Niepołomice, Stary Sącz, Tuchów,
Mszana Dolna, Rabka) będą pełniły rolę ośrodków uzupełniających oddziaływanie ośrodków
ponadlokalnych.

W zakresie planowania, większość koncepcji będzie dotyczyła modernizacji i rozbudowy istniejących
ośrodków miejskich bez tworzenia nowych.

Dla uzyskania i zachowania ładu przestrzennego konieczne są działania przeciwdziałające
rozpraszaniu budownictwa; intensyfikacja wykorzystania terenów mieszkaniowych w ramach
istniejącego zainwestowania oraz rozszerzanie terenów mieszkaniowych poza obszar zwartej
zabudowy miejscowości w pierwszej kolejności na tereny już silnie obciążone zabudową rozproszoną.
Będzie to sprzyjało optymalnemu wykorzystaniu infrastruktury technicznej, zminimalizowaniu ruchu
ulicznego i zachowaniu podmiejskich terenów aktywnych ekologicznie i atrakcyjnych
wypoczynkowo.
Zaplanowanie stref zieleni śródmiejskiej uprzyjemni codzienne życie mieszkańcom. Nowe obiekty
użyteczności publicznej (szpitale, biblioteki, obiekty sportowe) będą usytuowane w miejscach łatwo
dostępnych środkami transportu publicznego. Promowany będzie ruch niemotorowy poprzez
wyznaczenie szlaków rowerowych w planach nowych osiedli i wyznaczenie pasów rowerowych na
obszarze już istniejących dzielnic.

Wspierana będzie rewitalizacja starych i zabytkowych centrów miast. W strategii rozwoju miast będą
brane pod uwagę takie aspekty zrównoważonego rozwoju, jak bezpieczeństwo publiczne, wysoki
standard usług, sieć parkingów, gospodarka odpadami komunalnymi, itd.

Ośrodki wiejskie i rozproszenie zabudowy
W oparciu o przeprowadzone studia w zakresie zagadnień gospodarczych, demograficznych i
osadniczych należy stwierdzić że następuje obecnie wzmożona aktywizacja poza rolnicza obszarów
wiejskich kosztem obszarów miejskich.
Zjawiska te występują na całym obszarze województwa, przynosząc szereg negatywnych skutków, z
których do najważniejszych należą: chaotyczna zabudowa stref podmiejskich i obszarów wiejskich,
zwłaszcza wzdłuż głównych tras komunikacyjnych, chaos przestrzenny i rozproszenie zabudowy
powodujące obniżenie walorów krajobrazowych, rozdrobnienie własności gruntów i zanik ich funkcji
rolniczych, zanieczyszczenie środowiska spowodowane brakiem odpowiedniej infrastruktury na
obszarach o rozproszonej zabudowie, wzmożony transport towarów i osób w relacji wieś - miasto, a w
konsekwencji narastanie problemów komunikacyjnych.

Zasadniczym celem polityki gospodarki przestrzennej w skali województwa na obszarach wiejskich
będzie zatrzymanie procesu narastania chaosu przestrzennego i gospodarczego, który zaciera
dotychczasową różnicę między miastem a wsią oraz różnorodność i specyfikę poszczególnych
obszarów województwa. Przy realizacji tego celu przyjęto następujące kierunki działań:

•

zachowanie i odbudowa specyficznych cech przyrody i kultury oraz unikatowych walorów

poszczególnych obszarów województwa jako wartości ekonomicznej i nienaruszalnej
podstawy harmonijnego rozwoju,

•

przywrócenie wsi roli producenta żywności oraz roli zaplecza rekreacyjnego, w oparciu o

zachowanie zasobów przyrody i odrębnych walorów wsi.

Infrastruktura techniczna
Obserwowane tendencje budowy i modernizacji obiektów infrastruktury technicznej dają podstawy do
prognozy, że podstawowe wyposażenie miast i wsi w infrastrukturę techniczną, konieczną dla
zapewnienia właściwego standardu życia mieszkańcom województwa będzie zrealizowane do 2015
roku.
Koncepcje rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej będą dopasowane do specyficznych
cech danego zainwestowanego obszaru. Wszystkie gospodarstwa będą objęte systemem wodociągów,
ale proces ten musi być ściśle sprzężony z jednoczesną budową sieci kanalizacyjnej i obiektów
oczyszczania ścieków. Będą podjęte działania zmierzające do zminimalizowania strat wody w czasie
dystrybucji.
Unowocześniony będzie system gospodarki odpadami, w tym prewencja i recykling odpadów zgodnie
z wymaganiami Unii Europejskiej. Pozostałe odpady będą składowane w sposób nie zagrażający

środowisku. Władze województwa, a przede wszystkim powiaty będą wspierały wspólne działania
kilku gmin, dotyczące systemowych rozwiązań gospodarki odpadami komunalnymi. Stare
składowiska zostaną zrekultywowane, tak aby zminimalizować zagrożenia dla środowiska (np.
skażenie wód podziemnych).
Znacznie rozwinie się sieć gazociągowa, co przyczyni się do zmniejszenia emisji niskiej. Dotyczy to
zwłaszcza terenów uzdrowiskowych, gdzie brak przewodowego gazu ziemnego, uniemożliwia
wykorzystanie go do celów grzewczych (południowa część województwa; np. Żegiestów, Piwniczna,
Szczawnica).
Podstawowym celem polityki w zakresie ciepłownictwa jest pełne zaspokojenie potrzeb cieplnych
mieszkańców ze swobodą wyboru sposobu ogrzewania pomieszczeń przy jednoczesnym spełnieniu
wymogów ochrony środowiska.
Konieczna będzie modernizacja sieci c.o. i opomiarowanie odbiorców, co zapobiegnie stratom energii
cieplnej na przesyłach i w miejscu odbioru.

Udział społeczeństwa
Mieszkańcy miast i wsi odgrywają zasadniczą rolę w działaniach zmierzających do poprawy jakości
ich życia, i co jest z tym związane, poprawy stanu środowiska naturalnego. Urząd Marszałkowski we
współpracy z Urzędem Wojewódzkim, inicjował będzie i wspierał działania zmierzające do
podniesienia

stanu

świadomości

ekologicznej

mieszkańców,

oraz

rozbudzenia

ich

współodpowiedzialności w procesie podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów
ekologicznych. Szczególnie ważne są działania służące edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży.
Władze województwa wspólnie z gminami i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi (NGO’s)
będą prowadziły kampanie informacyjno - edukacyjne w zakresie: zapobiegania powstawania
odpadów oraz sposobów i efektów ich segregacji, zmniejszenia zużycia wody, oszczędności energii,
ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej.

DŁUGOTERMINOWA POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA W
ZAKRESIE POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA
I UCIĄŻLIWOŚCI, do 2015 roku

5.1. Wprowadzenie

Ochrona środowiska nie może być zagadnieniem wyizolowanym od innej problematyki

województwa. Naczelną zasadą, która powinna być przyjęta w działaniach zmierzających do
zdrowego środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, co ma odzwierciedlenie w
długoterminowym, nadrzędnym celu „Programu ...” przedstawionym w par. 5.2.
„Program ...” będzie wdrażany w oparciu o zasady polityki ekologicznej (par. 5.3.). Biorąc pod uwagę
ukierunkowany rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki województwa (opisany w rozdziale 4)
oraz potrzebę poprawy środowiska lub jego zachowania w stanie naturalnym, sformułowano
długoterminową politykę dla poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych
(par. 5.4. do 5.10).

Długoterminowa polityka dla poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości została
poprzedzona opisem uwarunkowań prawnych ze zwróceniem uwagi na stan dostosowania polskiego
prawa do prawa wspólnotowego. Następnie zostały zaproponowane cele długoterminowe,
uwzględniające zapisy w II Polityce Ekologicznej Państwa i w Strategii Rozwoju Województwa
Małopolskiego.

5.2. Nadrzędny cel „Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony

środowiska województwa małopolskiego”

Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu jest:

Racjonalne zagospodarowanie przestrzenne województwa małopolskiego, spajające funkcje

środowiskowe, gospodarcze i kulturowe zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Realizacja tak postawionego celu przyczyni się do osiągnięcia stanu, który można opisać następująco
(cytat ze SRM): Małopolska – regionem szans wszechstronnego rozwoju ludzi i nowoczesnej
gospodarki; silnym aktywnością swych mieszkańców, czerpiącym z dziedzictwa przeszłości i
zachowującym tożsamość w integrującej się Europie.
Ponadto nadrzędny cel Programu spełnia w całym zakresie cel nadrzędny postawiony w SRM dla pola
PEJZAŻ a brzmiący: Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego.

5.3. Zasady polityki ekologicznej

Główne zasady polityki ekologicznej, przyjęte na okres wdrażania programu są następujące:

5.3.1. Zasada likwidacji aktualnych problemów

Rozdział 3 tego dokumentu zwraca uwagę na kilka ważnych problemów, wśród których należy
wymienić:

zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych I poziomu wodonośnego (rolnicze
zanieczyszczenia obszarowe, ścieki komunalne i przemysłowe),

gospodarka odpadami (komunalnymi, przemysłowymi i niebezpiecznymi),

emisje zanieczyszczeń ze środków transportu i kotłowni lokalnych bądź pieców opalanych węglem
(tzw. emisja niska),

emisje zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych,

tereny zdegradowane,

nadmierny hałas w centrach miast, zwłaszcza w Krakowie,

ubożenie zasobów naturalnych.

Najwyższy priorytet należy nadać tym problemom, które powodują największe naruszenia stanu
środowiska i najbardziej oddziaływują na życie człowieka.
W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada
mówiąca, że sprawca zanieczyszczeń płaci. W praktyce ta zasada może być wykorzystywana w
sytuacji, kiedy sprawcy zanieczyszczeń są znani.

5.3.2. Zasada prewencji (zapobiegania przyszłym problemom)

W województwie małopolskim rozwijać się będą różne dziedziny gospodarki wpływające na stan
środowiska. Aby skutecznie przeciwdziałać przyszłym potencjalnym problemom, tj. nie dopuścić do
ich wystąpienia, należy możliwie precyzyjnie przewidzieć na jakich terenach, w jakich sektorach
gospodarki i z jakim natężeniem problemy te mogą się pojawić. Działania prewencyjne będą podjęte
na trzech poziomach: u źródła powstawania zanieczyszczeń, podczas ich transmisji i w miejscu
odbioru, ale jednak zasadniczym podejściem w zapobieganiu powstawania zanieczyszczeń jest
skupienie się na źródle.

5.3.3. Spójność polityki

Polityka ochrony środowiska spójna z polityką innych dziedzin jasno wskazuje wszystkim grupom
zadaniowym i innym instytucjom rządowym zakres i możliwości działań w celu realizacji
zrównoważonego rozwoju województwa. Zatem przyszła polityka władz wojewódzkich winna
uwzględnić politykę poszczególnych sektorów i ich wzajemne oddziaływanie: integrację zewnętrzną.

5.3.4. Oszczędne korzystanie z zasobów naturalnych

Jedną z najważniejszych zmiennych w koncepcji zrównoważonego rozwoju są zasoby naturalne.
Bardzo istotne jest oszczędne korzystanie z nieodnawialnych zasobów, ale duże znaczenie ma także
oszczędne korzystanie z zasobów odnawialnych, takich jak: drewno, czysta woda i czysta gleba. W
tym zakresie szczególnego znaczenia nabiera edukacja ekologiczna i przekazywanie informacji w celu
oszczędniejszej gospodarki zasobami naturalnymi. Aby zmniejszyć marnotrawstwo zasobów
naturalnych, nie wystarcza ustalenie limitów ich zużycia. Wszyscy partnerzy winni być świadomi
swego uczestnictwa w realizacji zrównoważonego rozwoju i uwzględniać go w swoich działaniach.

5.3.5. Odpowiedzialność grup zadaniowych

Program był przygotowywany we współpracy z przedstawicielami Urzędu Marszałkowskiego, Urzędu
Wojewódzkiego, Starostw Powiatowych i gmin województwa małopolskiego. W prace włączeni byli
także przedstawiciele pozarządowych organizacji ekologicznych, przemysłu, turystyki, rolnictwa,
itd.). W podobny sposób powinien przebiegać proces jego wdrażania. Władze województwa będą
odpowiedzialne za stworzenie warunków wstępnych dla zarządzania środowiskiem i ułatwienie
grupom zadaniowym podjęcia niezbędnych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska.
Takie podejście ma szansę na sukces tylko wtedy, gdy grupy zadaniowe będą poczuwały się do
własnej odpowiedzialności za ochronę środowiska. Ponadto, oczekuje się od nich kreatywności,
poszukiwania sposobów redukcji zanieczyszczeń i podejmowania decyzji dotyczących konkretnych
działań zmniejszających negatywne oddziaływanie na środowisko.

1 Grupy zadaniowe: przedstawiciele różnych dziedzin gospodarki, organizacji, instytucji, którzy włączeni są w zagadnienia ochrony

środowiska.

5.3.6. Zasada regionalizmu

Reguła ta oznacza, że każdy region ma prawo do własnej polityki społeczno-gospodarczej i
ekologicznej. Zatem dla województwa małopolskiego zostanie opracowany program, akceptowany
przez województwo. Jednak program ten, uwzględniając specyfikę regionu, będzie także nawiązywał
do nowej polityki ekologicznej państwa, która jest uwarunkowana wymaganiami wynikającymi z
integracji z Unią Europejską.

5.4. Ochrona powietrza atmosferycznego

W dokumencie SRM w ramach pola PEJZAŻ – środowisko i krajobraz podano m.in. takie cele

strategiczne jak:

•

Zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska. Jednym ze sposobów realizacji tego celu jest

ograniczenie emisji zanieczyszczeń ( w tym emisji zanieczyszczeń do powietrza),

•

Racjonalne gospodarowanie środowiskiem, m.in. poprzez racjonalizację zużycia energii i

zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii,

Ponadto, wiele celów strategicznych i rozwiązań sformułowanych dla pola Gospodarstwo i pola Więzi
Wykorzystano przy opracowaniu niniejszego paragrafu.

5.4.1. Uwarunkowania prawne

Ochrona powietrza wg polskich przepisów oparta jest o zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń,
ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu
zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymanie ich na poziomie dopuszczalnych
wielkości.
Kompleksową regulację w tej dziedzinie stanowi w UE tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i
zarządzania jakością powietrza w otoczeniu - 96/62/EC. Określa ona podstawowe ramy prawne, w
tym ujednolicone metody i kryteria oceny jakości powietrza i jest uzupełniona licznymi pochodnymi
aktami prawnymi, które wymieniono poniżej:

•

dyrektywa 99/30/EC dotycząca granicznych zawartości dwutlenku węgla , dwutlenku i tlenku

azotu, pyłów i ołowiu w powietrzu

•

starsze dyrektywy dotyczące standardów imisyjnych (80/779/EWG - dwutlenek siarki,

82/884/EWG - ołów, 85/203/EWG - tlenki azotu), które mają być sukcesywnie zastępowane
nowymi standardami wprowadzanymi na podstawie dyrektywy ramowej 96/62/EWG;

•

dyrektywy odnoszące się do emisji zanieczyszczeń ze źródeł stacjonarnych (np. 88/609/EWG -

duże zakłady energetycznego spalania) i problematyki zarządzania (84/360/EWG -
zanieczyszczenie powietrza ze źródeł przemysłowych, 96/61/EWG - zintegrowane zarządzanie);

•

dyrektywy odnoszące się do ruchomych źródeł emisji (88/77/EWG - silniki dieslowskie,

7/220/EWG - pojazdy silnikowe);

•

akty prawne odnoszące się do kontroli produktów (85/210/EWG - ołów w paliwie, 93/12/EWG -

siarka w paliwach).

Polska regulacja odnosząca się do powietrza zawarta jest niemal w całości w ustawie o ochronie i
kształtowaniu środowiska oraz wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych.
Pomimo pewnego postępu, nie osiągnięto pełnej zgodności prawa polskiego i europejskiego. Zmiany
ustawowe powinny dotyczyć przede wszystkim:

•

precyzyjnego określenia standardów imisyjnych przy wykorzystaniu reguł postępu technicznego

(BATNEEC) oraz programów ochrony powietrza, których realizacja obciążałaby zarówno
podmioty gospodarcze jak i administrację publiczną,

•

stworzenia kompleksowego systemu monitoringu przy wykorzystaniu ujednoliconych metod

pomiarów,

•

nowego systemu wydawania indywidualnych pozwoleń emisyjnych przy wykorzystaniu instytucji

zintegrowanego pozwolenia ekologicznego,

•

powiązania norm produktowych z pozostałymi elementami systemu ochrony powietrza.

Przewiduje się, że powyższe zmiany zostaną w dużej mierze uwzględnione w przygotowywanej
kompleksowej ustawie o ochronie środowiska, a zmiany w ustawodawstwie UE mogą być
korygowane zmianami aktów wykonawczych.

5.4.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną

redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji

W II Polityce Ekologicznej Państwa, w horyzoncie do 2010 roku, za jeden z celów przyjęto
ograniczenie emisji (w stosunku do stanu z 1990 r.):

•

pyłów średnio o 75% ( w zakresie zróżnicowanym w zależności od branżowych wymagań

określonych w przepisach prawa międzynarodowego i dyrektywach UE),

•

dwutlenku siarki o 56%,

•

tlenków azotu o 31%,

•

lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4%,

•

amoniaku o 8%

•

toksycznych substancji z grupy metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych

Ponadto, w latach 2008 - 2012 wielkość emisji gazów cieplarnianych powinna osiągnąć wartość nie
przekraczającą 94% wielkości emisji z roku 1988 i spełnić wymagania Protokołu z Kioto.
Cele sprecyzowane powyżej (dla Polski) oznaczają, że redukcja emisji ww. substancji z obszaru
województwa małopolskiego powinna co najmniej osiągnąć taki sam stopień.

Ograniczenie emisji substancji zanieczyszczających powietrze pozwoli na osiągnięcie wymagań
dyrektywy Unii Europejskiej w zakresie stężeń w powietrzu podstawowych zanieczyszczeń, tj. dla
pyłu zawieszonego PM10 – 30 ug/m

od 2005 r., dwutlenku siarki – 20ug/m

od 2005 r., tlenków

azotu – 30 ug/m

– od 2010 r.

Docelowa stan sanitarny powietrza ( w 2015 r.) w zakresie podstawowych zanieczyszczeń
przedstawiono na mapie 5.1., mapie 5.2. i mapie 5.3.

5.4.3. Strategia realizacji celu długoterminowego

Chcąc dostosować się do powyższych wymagań uznano, że największy efekt w zakresie ochrony
powietrza można uzyskać podejmując działania ukierunkowane na:

•

Transport i komunikację (ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych). Proekologiczne

inwestycje: modernizacja taboru, budowa obejść i obwodnicy, eliminacja benzyny zawierającej
ołów.

•

Gospodarkę cieplną (optymalizację gospodarki cieplnej). Modernizacja i rozbudowa miejskich

systemów ciepłowniczych (źródeł, sieci) połączona z likwidacją „niskiej emisji” i termorenowacją
obiektów, systemowa konwersja palenisk domowych na rozwiązania bardziej ekologiczne -
głównie zamiana węgla na bardziej ekologiczny nośnik, a w okresie początkowym eliminacja
węgla niskiej jakości. Wiąże się to z wysokimi obciążeniami finansowymi gospodarstw
domowych (koszty zmiany systemu ogrzewania i koszty eksploatacji).

•

Przemysł; redukcję wytwarzania zanieczyszczeń (czystsza produkcja w połączeniu z

restrukturyzacją przemysłu), ograniczenie emisji przemysłowej ze źródeł technologicznych na
drodze tzw. działań „na końcu rury”. Instalacje redukcji zanieczyszczeń w zakładach
energetycznego spalania paliw (odsiarczanie spalin odlotowych)

•

Edukację ekologiczną poprzez promowanie właściwych zachowań społeczeństwa.

Niska emisja

Emisja komunikacyjna
Ruch uliczny i transport jest istotnym zagrożeniem dla walorów środowiska i zdrowia człowieka.
Waga tego problemu będzie rosła w najbliższych latach. Przewiduje się, że emisja ze środków
transportu, w początkowym okresie będzie rosła (szacunkowo do 2005 roku), a następnie malała, tak
że w 2015 roku emisja komunikacyjna powinna zmniejszyć się o ok. 20% w stosunku do 1999 roku.
Redukcja ta będzie wynikiem poprawy standardu dróg, upłynnienia ruchu ulicznego,
wyprowadzeniem ruchu tranzytowego poza centra miast (zwłaszcza Krakowa i innych większych
miast), a także wycofaniem ze sprzedaży benzyny zawierającej ołów (do 2005 r.) i lepszym stanem
technicznym pojazdów. Dogodność połączeń z transportem indywidualnym na obrzeżach miast
(zwłaszcza Krakowa) będzie realizowane poprzez wprowadzenie parkingów systemu „Park and Ride”.
Elementem współpracującym z miejskim transportem publicznym będą atrakcyjne trasy przejść
pieszych (ciągi obiektów handlowych). Ponadto będzie wprowadzana restrykcyjna polityka
parkingowa, która pozwoli na systematyczne ograniczanie ruchu samochodowego w centrum miast
(np. opłaty strefowe). Oczywiście, przy prowadzeniu bardziej restrykcyjnej polityki parkingowej,
niezbędne będzie zorganizowanie odpowiednich parkingów „przechwytujących” w rejonie głównych
wlotów do strefy centralnej miast (system „Park and Ride”/ Park and Walk).
Modernizacja środków transportu będzie obejmowała:

•

modernizację silników samozapłonowych i ich dostosowanie do wymogów UE,

•

przestawienie części samochodów na paliwo gazowe,

•

użycie konwektorów katalitycznych.

W transporcie publicznym znaczącą rolę odgrywa komunikacja autobusowa. Specyficzną cechą
autobusu - w stosunku do ekwiwalentnego potencjału przewozowego samochodów indywidualnych -
jest niewspółmiernie niższe zapotrzebowanie na powierzchnię komunikacyjną oraz znacznie mniejsze
zużycie paliwa na pasażero-kilometr, co wiąże się z mniejszym zanieczyszczeniem środowiska.
Obecnie powstaje nowy projekt stworzenia komunikacji tramwajowo-kolejowej w Krakowie, gdzie
komunikacja tramwajowa będzie wykorzystywała torowisko kolejowe.
Ruch rowerowy ma nadal znaczenie marginalne. Jednym z głównych zadań będzie przygotowanie
warunków dla rozwoju tego ruchu. Infrastruktura dla tras rowerowych musi być stworzona w taki
sposób, aby zapewnić bezpieczeństwo rowerzystom. Na większych odległościach będzie promowany
transport szynowy.
Plany dotyczące transportu i ruchu ulicznego zostały szczegółowej omówione w rozdziale 4.

Emisja z indywidualnych palenisk domowych i lokalnych kotłowni
Decydujący wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają lokalne kotłownie, pracujące dla potrzeb
centralnego ogrzewania, małe i średnie przedsiębiorstwa spalające węgiel w celach grzewczych i
technologicznych oraz piece węglowe używane w gospodarstwach domowych. Lokalne systemy
ogrzewania i piece domowe praktycznie nie posiadają jakichkolwiek urządzeń ochrony powietrza.
Ograniczenie „niskiej emisji” prowadzone jest z sukcesem od kilku lat poprzez likwidację kotłowni
wyposażonych w stare wyeksploatowane kotły opalane węglem (podłączenie do sieci cieplnej lub
kotłownia gazowa/ olejowa), a w przypadku pieców domowych poprzez zastąpienie węgla innym
bardziej ekologicznym nośnikiem ciepła (gaz, olej).
Obecnie głównym źródłem energii cieplnej na terenie województwa małopolskiego jest spalanie
węgla kamiennego, paliw płynnych i gazu, co w znacznym stopniu negatywnie oddziaływuje na
środowisko. W celu ochrony powietrza należy rozważyć możliwości wykorzystania
niekonwencjonalnych źródeł energii: energia geotermalna, energia wód płynących. Na szczególną
uwagę zasługuje energia geotermalna. W województwie małopolskim wody geotermalne występują w
rejonie niecki Podhalańskiej, a zasoby wód mogą pozwolić na zaspokojenie wszystkich potrzeb
ciepłowniczych Zakopanego, Nowego Targu, Białki Tarzańskiej oraz miejscowości zlokalizowanych
w obrębie zlewni Białego i Czarnego Dunajca. Aktualnie funkcjonuje zakład geotermalny w Bańskiej
- Białym Dunajcu, a jego rozbudowa pozwoli na zaopatrzenie w ciepło Zakopanego. Poza obszarem
Niecki Podhalańskiej, szanse na wykorzystanie wód geotermalnych występują w rejonie Krynicy,
Słomnik, Muszyny, Szczawnicy, Krościenka, Dobczyc, Niepołomic, Drwini i Niedzicy.

Emisja z procesów przemysłowych, energetyki i elektrociepłowni
Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów technologicznych będzie realizowane m.in. poprzez
systematyczne wprowadzanie nowoczesnych, przyjaznych środowisku technologii, modernizację
procesów technologicznych, zmniejszenie materiałochłonności produkcji oraz hermetyzację procesów
i instalowanie urządzeń oczyszczających.
Ograniczenie emisji ze źródeł energetycznych można osiągnąć poprzez racjonalną gospodarkę energią
i ciepłem, zmianę nośnika na bardziej ekologiczny, modernizację układów technologicznych i
stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających.

Działania prewencyjne są i będą nadal działaniami priorytetowymi dla władz województwa, ale będą
także podejmowane tzw. działania „na końcu rury”.
Wobec ograniczonych środków finansowych i złego stanu technicznego wielu istniejących urządzeń,
nowe technologie w procesie produkcyjnym będą stosowane najpierw tam, gdzie instalacje muszą być
wymieniane. Po 2000 roku wprowadzanie nowych technologii będzie jedną z wiodących zasad
rozwoju przemysłu.
W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, wszędzie gdzie jest to możliwe,
musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych. Tam gdzie stosowanie tej
metody jest nieuzasadnione lub nierealne, będą stosowane najlepsze środki praktyczne.

Bardzo ważnym zagadnieniem będzie wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem. Obecnie w
województwie małopolskim tylko nieliczne zakłady przemysłowe podjęły działania w tym kierunku.
Systemy zarządzania środowiskiem są interesujące zarówno ze środowiskowego (ochrony
środowiska) jak i ekonomicznego punktu widzenia. Koszty produkcji mogą być niższe, a produkty
przyjazne środowisku mogą stać się czynnikiem decydującym jeżeli chodzi o konkurencyjność na
rynku. W ramach systemów zarządzania środowiskiem zwracana jest uwaga na:
-

oszczędne korzystanie z surowców ;

stosowanie surowców ekologicznych;

zmniejszenie zużycia energii i wody;

prewencję w zakresie powstawania odpadów;

systemy rejestracji emisji i zużywanych surowców;

efektywne procesy produkcyjne.

Z powodu zalet jakimi charakteryzują się systemy zarządzania środowiskiem, wiele zakładów Europy
Zachodniej ma wdrożone ich własne systemy oparte na uznanych międzynarodowych standardach,
takich jak EMAS (Eco-management and audit scheme of the European Union), Brytyjskich
Standardach 7750 lub najnowszych ISO 14001. Wiele zakładów przemysłowych łączy systemy
zarządzania środowiskiem z systemami zapewnienia jakości (ISO 9000) i / lub z systemami
bezpieczeństwa pracy. Każdy zakład może wybrać dla siebie najodpowiedniejszy system i uzyskać
certyfikat.
Posiadanie prawidłowo funkcjonującego Systemu Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) zapewnia, że
przedsiębiorstwo będzie w zgodzie ze wszystkimi obowiązującymi przepisami dotyczącymi ochrony
środowiska. Dodatkową presją są wymagania prawne dotyczące ochrony środowiska w krajach Unii
Europejskiej, której Polska będzie członkiem.
Restrukturyzacja przemysłu, zmiany technologiczne oraz realizacja inwestycji proekologicznych będą
głównymi działaniami zmierzającymi do dalszej redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza. W
ostatnich latach zakłady przemysłowe, przy wydatnym wsparciu Urzędu Wojewódzkiego i
WFOŚiGW w Krakowie, wdrożyły szereg projektów inwestycyjnych, które zaowocowały znacznym
zmniejszeniem emisji. Do głównych inwestycji, które zostały rozpoczęte i będą kontynuowane należą:

•

modernizacja instalacji oczyszczania gazu koksowego (HTS),

•

modernizacja taśmy spiekalniczej wraz z budową elektrofiltru (HTS),

•

budowa instalacji wdmuchiwania pyłu węglowego (HTS),

•

modernizacja nawęglania (EC Kraków),

Działania podejmowane w najbliższych latach będą ukierunkowane na główne źródła emisji, tj.
zakłady znajdujące się na liście „krajowej i „wojewódzkiej” ponieważ to one emitują powyżej 90%

globalnej ilości pyłów i ponad 95% zanieczyszczeń gazowych emitowanych przez wszystkie zakłady.
Redukcja zanieczyszczeń będzie osiągana poprzez przestrzeganie limitów emisji określonych w
decyzjach oraz inwestycje proekologiczne dobrowolnie podejmowane przez zakłady.
Ponadto zakłady przemysłowe będą wspomagane przez władze wojewódzkie, WIOŚ i powiaty w
procesach restrukturyzacji technicznej, ukierunkowanej na wprowadzanie energooszczędnych
technologii. Część zagadnień związanych z ochroną powietrza została omówiona w rozdziale 4.

Edukacja ekologiczna
Racjonalne korzystanie z energii cieplnej i elektrycznej, używanie węgla dobrej jakości, wiedza nt.
zagrożeń wynikających ze spalania butelek plastikowych i opon w piecach domowych oraz
możliwości obniżenia emisji zanieczyszczeń z prywatnych samochodów – w znaczniej mierze zależy
od stanu świadomości ekologicznej mieszkańców.
Edukacja ekologiczna prowadzona w sposób ciągły wg ściśle określonego systemu przyczyni się do
zmiany zachowań społeczeństwa. W tym zakresie cenne będą kampanie, np. dzień bez samochodu,
itp., lub propagowanie korzystania z samochodu prywatnego, wspólnie przez kilka osób (dojazdy do
pracy). Duże znaczenie w tym względzie mogą odegrać przedsiębiorstwa, organizujące przewóz
swoich pracowników.
Ważną rolę w zakresie edukacji ekologicznej powinny odegrać pozarządowe organizacje ekologiczne,
wspierające działania samorządów lokalnych.

5.5. Ochrona przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem

elektromagnetycznym

W dokumencie SRM zagadnienie ochrony przed hałasem nie zostało zaakcentowane w

żadnym strategicznym celu, niemniej jednak niektóre rozwiązania i priorytety przyporządkowane
celom: Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem i Sprawny
system transportu wewnętrznego mają ścisły związek z ograniczeniem uciążliwości hałasu.

5.5.1. Uwarunkowania prawne

Hałas
Ochrona środowiska przed hałasem jest regulowana a art. 49-52 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o
ochronie i kształtowaniu środowiska oraz w akcie wykonawczym do tej ustawy; tj. rozporządzeniu
Ministra OŚZNiL z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
(Dz.U. Nr 66, poz. 436). Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku jest zróżnicowany w zależności
od przeznaczenia terenu i pory dnia. Ponadto, wielkości te są określone w zależności od rodzaju
obiektu emitującego hałas (tj. dla dróg, linii kolejowych, torowisk tramwajowych, dla startów,
przelotów i lądowań statków powietrznych itd.).

Wprowadzone zmiany w polskim ustawodawstwie dot. hałasu, pozwoliły na urealnienie

przyjętych normatywów i jednocześnie zbliżają nasze rozwiązania do modelu ochrony przed hałasem
jaki obowiązuje w Unii Europejskiej. Prawo wspólnotowe w dziedzinie hałasu koncentruje się na
regulowaniu dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego przez indywidualne źródła (maszyny
budowlane, urządzenia domowe, pojazdy silnikowe, samoloty, itp.) W przypadku maszyn
budowlanych i urządzeń domowych nie ma zgodności polskiego prawa z unijnym, natomiast wysoki
stopień zgodności zachodzi w przypadku norm emisji hałasu z pojazdów silnikowych i samolotów
cywilnych.
Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów
hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 66/98, poz.75) uwzględnia określone w "Zielonej Księdze Komisji
Europejskiej w sprawie przyszłej polityki w dziedzinie hałasu" (COM/96/540 final) pułapy imisyjne.
Obecnie trwają prace nad projektem nowej dyrektywy UE, której przedmiotem ma być zwalczanie
hałasu emitowanego do środowiska jako problemu wymagającego rozwiązań kompleksowych.
Oznaczać to może stworzenie nowych mechanizmów prawnych przydatnych dla działań
prewencyjnych i kontrolnych.

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne
Zagadnienia

ochrony

ludzi

środowiska

przed

niejonizującym

promieniowaniem

elektromagnetycznym są uregulowane w Polsce przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa
budowlanego, ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi, które
pozwalają na kontrolowanie doboru lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych i ograniczenia ich
oddziaływania na ludzi i środowisko do poziomów dopuszczalnych

5.5.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Hałas

Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska

poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów

Nowa polityka ekologiczna państwa wskazuje, że poprawa jakości środowiska na obszarach silnie
uprzemysłowionych musi obejmować m.in. zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na nadmierny,
zwłaszcza ponadnormatywny poziom hałasu.

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne

Kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego

5.5.3. Strategia realizacji celu długoterminowego

Hałas

Ochrona przed hałasem, w myśl ustawy, ma polegać na zapobieganiu jego powstawaniu lub
przenikaniu do środowiska. Można to osiągnąć poprzez:

•

eliminacje czynności powodujących hałas,

•

stosowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu lub

przenikaniu hałasu do środowiska, a także środków zmniejszających poziom hałasu.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, że obecnie dane dotyczące hałasu są zbyt skąpe i niewystarczające,
w stosunku do danych dotyczących innych elementów czy uciążliwości (powietrze, woda, odpady).
Jednym z czynników wpływających na taki stan rzeczy jest lokalny charakter oddziaływania hałasu.
Jednak wyniki ostatnich badań, wskazujące na zwiększanie się obszarów o nadmiernym poziomie
hałasu, zmuszają do większego zainteresowania się tym zagadnieniem. Punktem wyjścia powinno być
dokładne rozpoznanie klimatu akustycznego we wszystkich miastach województwa małopolskiego.
Do tej pory badaniami klimatu akustycznego (tylko w porze dziennej) objęto oprócz Krakowa, pięć
innych miast (Brzesko, Dąbrowa Tarnowska, Miechów, Myślenice, Wieliczka). Zgodnie z zapisami II
Polityki ekologicznej państwa, do 2010 r. powinny być wykonane mapy akustyczne dla miast powyżej
250 tys. Mieszkańców, a następnie do 2025 r. dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców. W oparciu o
mapy akustyczne powinny być przygotowane programy ograniczenia hałasu na obszarach intensywnej
zabudowy (m.in. poprzez budowę ekranów akustycznych, wymianę okien na dźwiękoszczelne w
domach przy trasach intensywnego ruchu, wymianę taboru komunikacji publicznej, budowę obwodnic
wokół miast, itp.).
Ponadto będą podejmowane działania ukierunkowane na ograniczenie hałasu wokół portu lotniczego,
terenów przemysłowych oraz głównych szlaków kolejowych.

Poziom natężenia hałasu będzie jednym z parametrów branych pod uwagę w określaniu lokalizacji
nowych dróg oraz materiałów jakie mają być wykorzystane przy budowie lub modernizacji
istniejących dróg. Podobnie, należy brać pod uwagę parametr hałasu przy lokalizacji budownictwa

mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych. Przy opiniowaniu OOŚ
preferowane będą lokalizacje niskokonfliktowe dla środowiska.

Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne

Jednym z ważnych zadań służących realizacji celu długoterminowego będzie wprowadzenie do
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed
promieniowaniem (II Polityka Ekologiczna Państwa) z wyznaczeniem stref ograniczonego
użytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych
gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego.
Podstawowym działaniem będzie prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia
promieniowaniem.

5.6. Ochrona zasobów wodnych

Największe zaniedbania dotyczą głównie wód powierzchniowych, co znalazło wyraz w SRM

w przyjętych priorytetach działań w ramach poprawy jakości wód (Pole: PEJZAŻ, cel strategicznny:
zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska, priorytety: Kompleksowy program przedsięwzięć
dla powstrzymania degradacji ekologicznej Zespołu Zbiorników Rożnów –Czchów, ochrona wód
zlewni rzeki Raby i Zbiornika Dobczyckiego, ochrona wód powierzchniowych zlewni Dunajca i
Zbiornika Czorsztyńskiego) .

5.6.1. Uwarunkowania prawne

Główną regulacją prawną odnoszącą się do szeroko rozumianej gospodarki wodnej, ujmującej

jednocześnie kwestie ilościowe i jakościowe wód powierzchniowych i podziemnych jest ustawa
Prawo wodne z dnia 24 października 1974 roku (Dz.U. 38 z 1974 roku z późniejszymi zmianami).
Należy wspomnieć, że przygotowywana kompleksowa ustawa o ochronie środowiska nie reguluje w
zasadzie zagadnień ochrony wód. Jedynym nawiązaniem jest propozycja wprowadzenia
zintegrowanego pozwolenia ekologicznego, które będzie obejmowało także wykorzystanie wód
(zgodność z dyrektywą 96/61/WE/IPPC).
Zasada zlewniowego systemu zarządzania zasobami wodnymi została wprowadzona nowelizacją z
dnia 25 kwietnia 1997 roku. Taka zasada jest zgodna z ideą zrównoważonego rozwoju i
uwzględniającego naturalną łączność i ciągłość zasobów wodnych. Zlewniowe podejście jest jednym z
motywów przewodnich projektu dyrektywy ustanawiającej ramy dla działania Wspólnoty
w dziedzinie polityki wodnej (COM 97/49 final).
Duże rozbieżności z prawem wspólnotowym cechują regulacje dotyczące ochrony wód przed
zanieczyszczeniem. Żaden wspólnotowy akt prawny nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w prawie
polskim. I tak:

•

obecne przepisy nie zobowiązują do budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków (jak w dyr.

91/271/EWG)

•

normy jakości ścieków wprowadzane do wód i do ziemi cechują się znaczną rozbieżnością z

normami zawartymi w dyrektywie 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczeń powodowanych przez
niektóre substancje zrzucane do środowiska wodnego Wspólnoty, niektóre polskie normy są nawet
ostrzejsze. Ponadto dostosowania wymagają polskie normy dotyczące metod wykonywania analiz
wody i ścieków.

•

duże rozbieżności występują między dyrektywą w sprawie wody do picia (80/778/EWG), a

rozporządzeniem MZiOŚ z dnia 31 maja 1977 (zmiany w 1990 roku) w sprawie warunków, jakim
powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze. Od 1998 roku trwają prace nad
nową wersją rozporządzenia zgodnego z nową dyrektywą Rady 98/83/WE w sprawie jakości wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi

•

brak przepisów korespondujących z dyrektywą 91/676/EWG o ochronie wód przed

zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych (identyfikowanie obszarów

szczególnie podatnych na zanieczyszczenie azotanami, opracowywanie i wdrażanie Kodeksu
Dobrych Praktyk Rolniczych)

•

uwzględnienia wymagają przepisy dyrektywy o ochronie wód podziemnych przed

zanieczyszczeniami spowodowanymi przez niektóre substancje niebezpieczne (80/68/EWG).

5.6.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych,

rewitalizacja pierwszego poziomu wodonośnego do jakości umożliwiającej jego wykorzystanie

jako lokalnego źródła zaopatrzenia w wodę pitną,

ochrona jakości wód podziemnych oraz racjonalizacja ich wykorzystania,

stworzenie racjonalnego systemu stref ochronnych ujęć wody

i zapewnienie w planach zagospodarowania przestrzennego nadrzędności zasad gospodarowania

w nich nad innym wykorzystaniem terenów.

Polityka ekologiczna państwa jest ukierunkowana na:

•

Zapobieganie zanieczyszczeniu słodkich wód powierzchniowych i podziemnych oraz wód

Bałtyku, ze szczególnym naciskiem na zapobieganie u źródła,

•

Przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez

to zapewnienie między innymi odpowiednich źródel poboru wody do picia.

5.6.3. Strategia realizacji celu długoterminowego

Ochrona wód podziemnych
Ochrona jakości wód podziemnych na obszarze województwa małopolskiego realizowana będzie
dwutorowo tj. poprzez ochronę ujęć wód podziemnych i wprowadzanie stref ochrony pośredniej oraz
ochronę zbiorników wód podziemnych. To drugie zadanie będzie realizowane głównie na obszarach
ochrony głównych zbiorników wód podziemnych. Do ochrony wód podziemnych stosowane będą
różnorodne środki:

•

opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych dla GZWP na obszarze województwa, wraz z

korektą granic i opracowaniem zasad ochrony,

•

ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących z jednostek osadniczych,

•

ograniczenie zanieczyszczeń rolniczych,

•

ograniczenie zanieczyszczeń spowodowanych gospodarką odpadami

Przy ustanawianiu stref ochronnych głównym problemem są środki finansowe na wprowadzanie
ograniczeń w użytkowaniu obszarów objętych ochroną.
Ochrona zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych będzie realizowana poprzez:

•

opracowywanie dokumentacji hydrogeologicznych dla zlewni i jednostek zasobowych i określenie

w nich zasobów dyspozycyjnych i wskazań co do zasobów eksploatacyjnych,

•

kontrolę rozdziału zasobów i weryfikację pozwoleń wodno – prawnych na pobór wód,

•

wprowadzanie poprzez „Warunki korzystania z wód dorzecza” restrykcji w użytkowaniu wód

podziemnych poprzez określenie zasad udzielania pozwoleń wodno – prawnych na poszczególnych
obszarach i prowadzenie zróżnicowanej polityki opłatowej.

Niezwykle ważnym elementem programów ochrony wód podziemnych jest informacja o ich jakości.
W tym celu rozwijany będzie regionalny monitoring wód podziemnych oraz lokalne monitoringi wód
podziemnych. Monitoring regionalny będzie obejmował wszystkie ważniejsze struktury wodonośne i
większe ujęcia wód podziemnych.

Ochrona wód powierzchniowych
Przedstawiony w rozdziale 3 stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim
skłania do podjęcia natychmiastowych i radykalnych działań. Obok działań w zakresie infrastruktury
technicznej ( oczyszczenie ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych) podejmowane będą

działania ukierunkowane na ograniczenie trudniejszych do eliminacji zanieczyszczeń obszarowych.
Działania w tym zakresie przebiegać będą dwutorowo, poprzez:

•

Ograniczenie zanieczyszczeń rozproszonych

pochodzących z terenów zainwestowanych

(oczyszczanie m in. ścieków, wód opadowych), zanieczyszczeń rolniczych, zanieczyszczeń z
transportu i komunikacji)

•

Poprawę zdolności samooczyszczania wód poprzez budowę filtrów biologicznych wzdłuż cieków.

Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa, do 2015 roku w województwie małopolskim powinien
być zrealizowany program budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków z
podwyższonym usuwaniem biogenów w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców 10 000
oraz program budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach mniejszych
oraz w osiedlach wiejskich o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2 000 i zabudowie
skupionej. Niektóre tereny województwa małopolskiego (np. tereny górskie) są predysponowane do
budowy oczyszczalni przydomowych. Ważnym zadaniem dla gmin będzie rzetelna inwentaryzacja
stanu technicznego zbiorników wybieralnych, które bardzo często nie spełniają stosownych wymagań.

Szczególna uwaga będzie zwrócona na współpracę międzygminną w zakresie gospodarki wodno-
ściekowej (np. w ramach Związku Gmin Dorzecza Górnej Raby i Krakowa, program ochrony zlewni
Dunajca, zlewni Raby, zbiorników: Dobczyckiego, Czorsztyńskiego i zbiorników Rożnów-
Czchów,itd.).

W południowej części województwa małopolskiego występują duże nierównomierności przepływów
w rzekach. Stąd wynika potrzeba budowy zbiorników małej retencji, poprawiających bilans wodny.

Docelową jakość wód w rzekach województwa małopolskiego przedstawiono na mapie 5.4.

Zlewniowy system zarządzania gospodarką wodną
W nadchodzących latach zarządzanie gospodarką wodną stanie się jednym z najbardziej
newralgicznych problemów rzutujących w bezpośredni sposób na możliwości rozwojowe całych
regionów. System zarządzania gospodarką wodną w oparciu o duże jednostki hydrograficzne (baseny)
wprowadzany jest w Polsce od początku lat 90-tych. Niestety, wciąż z powodu braku nowoczesnego
prawa wodnego nie doczekał się kompleksowego wdrożenia. Jednak działania takie muszą nastąpić,
zwłaszcza w świetle procesów integracyjnych z Unią Europejską. Wprowadzenie systemu umożliwi
sterowanie za pomocą instrumentów finansowych i prawnych - pozwoleniami wodnoprawnymi,
opłatami i strukturą użytkowania wód. Spośród narzędzi i instytucji umożliwiających sprawne
funkcjonowanie wymienić należy: radę dorzecza, warunki korzystania z wód dorzecza.

W zlewniowym systemie zarządzania gospodarką wodną niezwykle istotnym elementem stanie się
udział użytkowników wód w podejmowaniu decyzji o ograniczeniach w użytkowaniu i wielkości
obciążeń z tytułu użytkowania wód.

Ochrona przeciwpowodziowa i mała retencja
Województwo małopolskie jest położone w dorzeczu Górnej Wisły. Prawobrzeżne dopływy Wisły
mają charakter rzek górskich i w związku z tym wezbrania i powodzie występują tutaj kilka razy w
roku, a średnio co 10 lat przybierają rozmiary klęski żywiołowej. Żadna z rzek województwa
małopolskiego nie posiada pełnego systemu ochrony przeciwpowodziowej.
W dorzeczu Wisły, powyżej Krakowa (na terenie woj. śląskiego) znajdują się zbiorniki, mające wpływ
na sytuację powodziową w Krakowie. Jednak ich objętość jest co najmniej dwa razy mniejsza niż
potrzeby. Obecnie w budowie jest zbiornik Świnna Poręba (rezerwa w wysokości ok. 24 mln m

. ), ale

nawet jego ukończenie nie rozwiąże problemu powodzi.
Istniejące wały przeciwpowodziowe (w sumie 876 km) są w katastrofalnym stanie: budowane
kilkadziesiąt lat temu z niewłaściwych materiałów, bez dobrego uszczelnienia podłoża.

Podniesienie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w
województwie małopolskim jest jednym z istotnych rozwiązań zaproponowanych w SRM w ramach
pola strategii PEJZAŻ (cel: racjonalne gospodarowanie środowiskiem).

Nadrzędnym celem polityki w zakresie ochrony przeciwpowodziowej będzie stworzenie
kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu górnej Wisły obejmującego
obszar całej zlewni, niezależnego od granic jednostek administracyjnych, wraz z systemem
monitoringu i ostrzegania przed powodzią. Ochrona przeciwpowodziowa ściśle wiąże się z
problemem naturalnej (zalesianie, ochrona gleb przed erozją) i sztucznej (zbiorniki retencyjne,
systemy melioracyjne) retencji w dorzeczu i wymaga koordynacji z działaniami podejmowanymi w
tym zakresie. Działania w zakresie czynnego zabezpieczenia przed powodzią obejmować będą:
v zwiększenie roli przeciwpowodziowej zbiorników istniejących (Goczałkowice, Tresna) oraz

będących w budowie (np.Świnna Poręba),

v budowę kanałów ulgi (np. Kanał Krakowski),
v udrożnienie istniejącego koryta Wisły,
v budowę małych i średnich zbiorników retencyjnych,
v zwiększenie naturalnej retencji zlewni - prowadzenie zalesień i ograniczenie wyrębów lasów,
v rekonstrukcja i nadbudowa istniejących budowli ochronnych,
v uporządkowanie obszarów międzywala,
v uporządkowanie i ograniczenie systemów melioracyjnych,
v wyznaczenie terenów zalewowych i wyłączenie ich z zabudowy,
v budowa polderów zalewowych powyżej Krakowa i wprowadzenie ich do planów

zagospodarowania przestrzennego.

Wszystkie te działania stanowić będą zagrożenie dla naturalnych biocenoz w dolinie Wisły i dolinach
innych rzek. Projekty inwestycji przeciwpowodziowych przeanalizowane zostaną pod kątem
poszanowania wymogów ochrony środowiska i ochrony krajobrazu. W przypadku wystąpienia
konfliktów preferowane będą warianty rozwiązań minimalizujących negatywny wpływ inwestycji na
środowisko.

5.7. Surowce mineralne

Dokument SRM zwraca uwagę na potrzebę minimalizacji zużycia zasobów naturalnych ( w tym
racjonalizację zużycia energii) i zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii.
Takie podejście pozwoli na ochronę zasobów surowców mineralnych, które są jednym z ważnych
czynników wpływających na rozwój gospodarczy województwa.

5.7.1. Uwarunkowania prawne

Zasady korzystania z kopalin uregulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku. Prawo
geologiczne i górnicze (z późniejszymi zmianami). Ustawa ujmuje zagadnienia związane z własnością
kopalin, użytkowaniem oraz koncesjonowanie. Ponadto, ujęta jest również ochrona środowiska, w tym
złóż kopalin i wód podziemnych, w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem
kopalin.
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze zgodna jest ze wspólnotowym prawem ochrony środowiska.

5.7.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystywanie

w koordynacji z planami rozwoju regionu.

5.7.3. Strategia realizacji celu długoterminowego

Ochrona złóż
Ochrona złóż kopalin realizowana będzie w celu prowadzenia racjonalnej gospodarki i
najpełniejszego wykorzystania eksploatowanych złóż, łącznie z wykorzystaniem kopalin
towarzyszących i zagospodarowaniem nadkładów. W tym celu pomocnym będzie stworzenie
niezbędnego systemu informatycznego. Będzie on narzędziem inwentaryzacyjnym i przetwarzającym
na bieżąco dane o złożach, generowane przez ich użytkowników, np. rozliczenia i aktualizacja
zasobów, weryfikacja bilansowa w/g obowiązujących kryteriów, itp.. System ułatwi także
opracowanie, realizację i monitoring programu zmierzającego do racjonalizacji gospodarki zasobami
złóż.

Ochrona obszarów perspektywicznych i eksploatacja kopalin w dolinach i korytach rzecznych
Władze województwa będą dążyły do objęcia ochroną terenów, na których występują zasoby
perspektywiczne. Ochrona taka powinna polegać na uwzględnieniu tych terenów w gminnych studiach
uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów uniemożliwiających
zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatację surowców.
Perspektywy poszerzenia zasobów kruszyw naturalnych wiążą się prawie wyłącznie z dolinami
głównych rzek, tj. Wisły, Raby, Dunajca i Skawy.
W dolinach rzek występuje większość złóż kruszywa naturalnego na terenie województwa
małopolskiego, obszary te są jedynymi terenami perspektywicznymi dla pozyskiwania tych surowców
i z tego powodu należy dążyć do objęcia tych terenów ochroną.

Wody mineralne
Województwo małopolskie posiada na swoim obszarze cenne zasoby wód mineralnych, które w
przyszłości mogą stać się podstawą rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Część z nich posiada ujęcia
o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych, część została tylko rozpoznana. Głównym zadaniem w
zakresie ich ochrony będzie ustanowienie bądź weryfikacja stref ochronnych oraz ich uwzględnienie
w planach zagospodarowania przestrzennego. Konieczne jest również umieszczenie w tych planach
rezerwy terenów pod przyszłą zabudowę uzdrowiskową.

Problemy rekultywacji poeksploatacyjnej
Zapewnienie właściwej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze względu na
ochronę walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów zdegradowanych. Szczególną uwagę
poświęcać się będzie właściwej rekultywacji złóż eksploatowanych na terenie Jury Krakowsko-
Częstochowskiej i w dolinach rzek. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Tam,
gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem
na cele rekreacyjne. Koniecznym jest, aby władza lokalna ściśle współpracowała z użytkownikami
złoża, gdyż umożliwi to takie prowadzenie eksploatacji, aby docelowo uzyskać od razu atrakcyjny
teren (akwen) rekreacyjny.
W przypadku braku możliwości nałożenia obowiązku rekultywacji na dawnych eksploatatorów
konieczne będzie zapewnienie niezbędnych środków finansowych z budżetu państwa lub
odpowiednich funduszy celowych.

5.8. Gospodarka odpadami

Ochrona środowiska przed odpadami powinna być traktowana priorytetowo ponieważ odpady
stanowią źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. Tak też została potraktowana
podczas formułowania Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. Uporządkowanie gospodarki
odpadami w województwie małopolskim, zgodnie z propozycją zawartą w SRM, ukierunkowane jest
na wprowadzenie:

•

sprawnego systemu odbioru, przetwarzania i składowania odpadów,

•

minimalizację wytwarzania odpadów

•

zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów

Powyższe kierunki dotyczą zarówno odpadów komunalnych jak i przemysłowych, w tym
niebezpiecznych.

5.8.1. Uwarunkowania prawne

Postępowanie z odpadami reguluje ustawa z dnia 27 czerwca 1997r. o odpadach (Dz.U. Nr 96, poz. 96
i z 1998r. Nr 106, poz. 668). Część przepisów ustawy o odpadach nie ma zastosowania do odpadów
komunalnych (np. zezwolenie na wytwarzanie odpadów, uzgodnienie sposobu usuwania, opłaty).
Podlegają one unormowaniu zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu porządku i
czystości w gminach (Dz.U. Nr 132, poz. 622 z późn. zmianami). Istotne w polskim prawodawstwie
jest wyraźny podział na odpady komunalne i pozostałe odpady. Przy czym kompetencje związane z
gospodarką odpadami komunalnymi pozostają całkowicie w samorządach gminnych i powiatowych.
Natomiast samorząd województwa (marszałek) ma w gestii opracowywanie programów
strategicznych w dziedzinie gospodarki odpadami

Przyjęcie nowych ustaw zostało oparte na obowiązujących w UE zasadach prewencji oraz

obciążenia wytwarzającego (zanieczyszczający płaci). Wymienione powyżej dwie ustawy obejmują
zagadnienia będące przedmiotem następujących dyrektyw Rady: 75/442/EWG o odpadach (ramowa),
91/689/EWG o odpadach niebezpiecznych, 94/62/EWG o opakowaniach i odpadach z opakowań,
89/429/EWG o starych spalarniach odpadów komunalnych, 94/67/EWG o spalarniach odpadów
niebezpiecznych, 99/31/WE o składowaniu odpadów, oraz rozporządzenie Rady 259/93/EWG w
sprawie transgranicznego przesyłania odpadów.

Stopień zgodności polskiego prawa z w/w dyrektywami jest zróżnicowany. Pominięte zostały m.in.
normy techniczne zawarte w dyrektywach dotyczących spalarni. Nie wspomniano także w żadnej z
polskich ustaw o odpadach z przemysłu tlenku tytanu, o PCB, o olejach, akumulatorach i bateriach
Duże rozbieżności występują w następujących zagadnieniach:

•

definicja odpadu i odpadu komunalnego

•

brak kryteriów uznawania odpadów za niebezpieczne

•

inne rozumienie pojęć: wykorzystanie, usuwanie i unieszkodliwianie

Poważnym problemem jest wyznaczenie innego zakresu obowiązków podmiotom gospodarującym
odpadami. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na niedostateczne wykorzystanie instrumentów
prewencyjnych )zwłaszcza elementów planistycznych oraz opłat produktowych i depozytowych).
Przepisy ustawy o odpadach nie wyczerpują również problematyki opakowań.

Projekt zmian przepisów o odpadach w związku z kompleksową reformą prawa środowiska jest w
zasadzie zgodny z prawem UE co do ogólnych celów i ich hierarchii (prewencja, odzysk,
unieszkodliwianie) Zgodność dotyczy również podstawowych pojęć (m.in. takich jak: odpady, odpady
niebezpieczne, odpady komunalne, wytwórca, posiadacz, odzysk i recykling – w miejsce
dotychczasowego określenia wykorzystanie, unieszkodliwianie.
Szereg rozwiązań projektu można uznać za odmienne od modelu gospodarowania odpadami jakie
zalecają dyrektywy. Nie oznacza to jednak sprzeczności z prawem UE.

5.8.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania

i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów.

Celem nadrzędnym polityki państwa w zakresie gospodarki odpadami jest , odzyskiwanie surowców i
ponowne wykorzystanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie
odpadów nie wykorzystanych. Cel długoterminowy zaproponowany w województwie małopolskim
jest spójny z celem na poziomie kraju, a jego realizacja jest uwarunkowana wieloma czynnikami,

m.in. stosowaniem czystszych technologii, wykorzystaniem alternatywnych odnawialnych źródeł
energii, stosowaniem analizy pełnego „cyklu życia” produktu ( od produkcji do unieszkodliwienia).

5.8.3. Strategia realizacji celu długoterminowego

Gospodarka odpadami powinna być prowadzona w sposób kompleksowy, a system powinien
obejmować kilka elementów poczynając od prewencji i recyklingu a kończąc na składowaniu
odpadów. System gospodarki odpadami wymaga działań organizacyjnych i inwestycyjnych. Podstawą
wprowadzenia kompleksowego systemu gospodarki odpadami będzie właściwa ich rejestracja u
źródła powstawania, odzysku i recyklingu i unieszkodliwiania.

Odpady komunalne
Przyjmując rok 2003 jako datę przystąpienia Polski do Unii Europejskiej konieczne jest wdrażanie już
w tej chwili przemyślanych i systemowych działań, zmierzających do dostosowania polskiej
gospodarki odpadami komunalnymi do wymogów unijnych. Wśród nich coraz większego znaczenia
nabiera wymóg maksymalnego ograniczania ilości składowanych odpadów (dyrektywa 75/442/EWG i
99/31/WE). Zapisy tych dyrektyw oznaczają dla Polski konieczność zredukowania ilości organiki
trafiającej na składowiska do ok. 22% w 2010 roku, do ok. 15% w roku 2013 i ok. 10% 2 2020 roku.

Gospodarka odpadami powinna tworzyć rodzaj systemu, którego kształt musi być dopasowany do
skali integracji samorządów terytorialnych oraz indywidualnej charakterystyki obszaru. System taki
powinien być tworzony stopniowo, co stwarza szansę optymalizacji każdego kolejnego kroku.

Dla zaplanowania właściwego systemu podstawowe znaczenie ma ilość produkowanych odpadów w
województwie oraz prognoza zmian ilościowych i jakościowych. Główne założenia prognozy
przedstawiono poniżej:

•

Faktor przyrostu /spadku produkcji odpadów komunalnych ( w tonach); w 2000 r – przyrost 3%,

od 2001 do 2004 roku przyrost 4% rocznie, lata 2005 i 2006 – przyrost 0%, lata 2008 do 2010 –
spadek 3% rocznie, w latach 2011 do 2015 –poziom z roku 2010. Faktor przyrostu / spadku
produkcji odpadów jest zależny od zmiany standardu życia, systemu ogrzewania, modelu
konsumpcji i zmiany rodzajów opakowań.

•

Poziom recyklingu przyjęto na podstawie (a) realnej prognozy i (b) wymogów ustawowych.

Poziom ten odnosi się do 50% ilości odpadów (przyjęto że 50% to frakcje nieużyteczne) i
dotyczy zarówno surowców wtórnych , jak i odpadów organicznych. Poziom recyklingu będzie
systematycznie wzrastał: od 1,5% (tj. 3% frakcji użytecznej) w 1999 roku do ok. 12 % w 2005
roku i do ok. 40% w 2015 roku.,

•

Prognoza nie obejmuje odpadów pobudowlanych (gruz), które w znacznej części powinny być

wykorzystane do budowy dróg .

W oparciu o powyższe założenia prognoza przedstawia się następująco:

Rok

Odpady ogółem (t) Recykling (t)

Składowanie (t)

1999

685 300

9 800

675 500

2000

705 800

17 600

688 200

2005

789 600

47 400

742 200

2010

720 700

90 100

630 600

2015

720 700

144 100

586 600

W perspektywie do 2015 roku zalecane jest podjęcie następujących działań:

A. Zarządzanie gospodarką odpadami; wdrożenie systemu współpracy ponadlokalnej, np. w formie

związków celowych. Podstawowym kryterium jest odpowiednio duży zasięg działania związku
(od 150 tys. – ok. 800 tys. / Kraków), zgoda gmin na podjęcie współpracy i jasne określenie
perspektyw (status prawny, zakres usług). Sugeruje się stworzyć kilka obszarów współpracy,

opartych m.in. o ośrodki: Kraków, Bochnia / Brzesko, Tarnów, Nowy Sącz /Gorlice, Nowy Targ,
Myślenice/ Sucha Beskidzka, Wadowice / Oświęcim, Olkusz. Jednak należy podkreślić, iż
zagadnienie to powinno być tematem dyskusji najpierw z powiatami, a następnie z gminami.
Inicjatorem dyskusji powinien być samorząd województwa.

B. Zbiórka i transport. Objęcie wszystkich mieszkańców usługami w zakresie zorganizowanego

wywozu odpadów komunalnych. Przewiduje się kilka stacji przeładunkowych (ze względów
ekonomicznych - wydajność stacji nie powinna być mniejsza niż 25 000 ton/r. ).

C. Recykling. Wdrożenie wymogów odnośnie do rozporządzenia o odpadach opakowaniowych,

rozporządzenia o opłatach produktowych i depozytowych. Na podstawie prognozy
przedstawionej powyżej przyjęto zbiórkę surowców wtórnych na poziomie 40% frakcji
użytecznej, co stanowi ok. 144 tys. ton, co oznacza potrzebę budowy kilku sortowni o łącznej
wydajności ok. 140 tys ton/rok.

D. Kompostowanie. Objęcie selektywną zbiórką bioodpadów – do 70% terenów o zabudowie

jednorodzinnej w miastach. Kompostownie: scenariusz minimum -Kraków, Tarnów, Nowy Sącz .

E. Składowanie odpadów. Na skutek podwyższania standardów technicznych oraz wymogów

środowiskowych małe składowiska powinny być sukcesywnie zamykane., a przede wszystkim nie
rozbudowywane. Ustalenia co do składowisk (ilości i miejsca) w 2015 r. należy oprzeć o dokładną
analizę pojemności składowisk w relacji do prognoz i systemu łączenia gmin (zaakceptowanego
przez gminy). Przewiduje się, że w 2015 roku będzie funkcjonowało 4 duże składowiska, kilka
średnich i kilka małych.

F. Termiczna

unieszkodliwianie

odpadów.

Zakłada

się

scenariusz

bez

termicznego

unieszkodliwiania i scenariusz z termicznym unieszkodliwianiem, gdzie spalane będzie ok. 40%
produkowanych odpadów, tj. ok. 300 000 t/r. Do rozważenia lokalizacja obiektów termicznej
przeróbki odpadów: Kraków, Chrzanów / Oświęcim, Tarnów.

G. Otoczenie instytucjonalne. Osiągnięcie zakładanej powyżej sytuacji w sektorze gospodarki

odpadami

komunalnymi

wiąże

się

potrzebą

znacznego

wzmocnienia

otoczenia

instytucjonalnego. Chodzi nie tylko o przygotowanie wojewódzkiego programu gospodarki
odpadami i lokalnych programów dopasowanych do obszarów współpracy, ale także o powołanie
instytucji, która będzie koordynowała działania w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi na
poziomie regionu. Kształt i forma tej instytucji musi być umiejscowiona pomiędzy samorządem
wojewódzkim a powiatowym i gminnym i powinna być wynegocjowana ze wszystkimi stronami.
Koordynacja gospodarki odpadami komunalnymi na poziomie regionu powinna dotyczyć przede
wszystkim następujących płaszczyzn:

planistycznej,

inwestycyjnej,

finansowej,

eksploatacyjnej.

Odpady przemysłowe

Na wstępie zostanie poddany ocenie funkcjonujący system, następnie przeprowadzona inwentaryzacja
zgodnie z potrzebami udoskonalonego systemu rejestracji oraz inwentaryzacja składowisk i
wszystkich istniejących technologii utylizacji. W oparciu o wyniki inwentaryzacji powinien być
opracowany a następnie wdrażany program gospodarki odpadami przemysłowymi (w tym odpady
niebezpieczne powstające w zakładach przemysłowych) w skali województwa.

Poza działaniami podjętymi w skali województwa, każdy zakład będzie podejmował własne działania
wynikające z ustawy o odpadach.

Aktualnie metody postępowania z odpadami są następujące:
a.

składowanie (ok. 25%);

gospodarcze wykorzystanie (ok. 75%).

Recykling dotyczy głównie żużli z hutnictwa żelaza i stali, który zagospodarowano prawie w 100%,
odpadów ze wzbogacenia i wydobycia rud oraz innych surowców mineralnych, gruzu budowlanego,
złomu stopów żelaza i metali kolorowych.

Przewiduje się dalszy, ale minimalny wzrost ilości odpadów gospodarczo wykorzystanych (docelowo
do 90%). Ważniejsze będzie jednak zapobieganie powstawaniu odpadów (prewencja). Zatem
Wojewoda, burmistrzowie (wójtowie i prezydenci miast) i WIOŚ będą wykorzystywali pozwolenia i
projekty inwestycyjne jako instrumenty właściwej gospodarki odpadami.

Efektywny system recyklingu uwarunkowany jest kilkoma czynnikami: zakłady przemysłowe muszą
znać możliwości recyklingu, potrzebna jest segregacja odpadów u źródła, aby zapewnić optymalną
przeróbkę różnorodnych strumieni odpadów, muszą być stworzone warunki ich wykorzystania do
uzyskania użytecznych produktów (zakłady recyklingu, rynek materiałów wtórnych).
Strumienie odpadów, niezdatne do wykorzystania, będą składowane. Składowanie odpadów
przemysłowych może mieć miejsce na składowiskach spełniających ściśle zdefiniowane warunki,
zabezpieczające wody podziemne i glebę przed zanieczyszczeniami. Stare składowiska odpadów
dostarczają znacznych problemów, ponieważ nie zostały zrekultywowane, a wiele z nich było
wybudowane bez jakichkolwiek zabezpieczeń.

Odpady niebezpieczne
W ramach klasyfikacji odpadów została wyszczególniona lista odpadów niebezpiecznych, które
wymagają specjalnego traktowania. Odpady te powinny być zagospodarowywane lub
unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania, co jest zgodne z przepisami UE.
Często odpady niebezpieczne pochodzące z przemysłu, były składowane na wysypiskach
komunalnych bez podjęcia jakichkolwiek działań chroniących środowisko. Odpady niebezpieczne
wymagają specjalnego traktowania na wszystkich etapach postępowania, co znalazło miejsce w
ustawie o odpadach, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1998 roku. Będą podjęte działania
dotyczące bezpiecznego składowania, a także transportu tych odpadów. Istniejące i nowo budowane
składowiska odpadów niebezpiecznych muszą posiadać specjalne zabezpieczenia.
Ważnym działaniem , w skali województwa małopolskiego, będzie rozwiązanie problemu odpadów
zawierających azbest (zwłaszcza w gm. Szczucin).
Jak wiadomo w strumieniu odpadów komunalnych znajdują się odpady niebezpieczne, takie jak:
świetlówki, opakowania po środkach ochrony roślin, farby, lakiery, baterie, itp.
Obecnie w początkowy etapie są prace nad „Koncepcją systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych i
ich unieszkodliwienia” dla południowej Polski (woj. małopolskie, śląskie i opolskie). Koncepcja
obejmie zarówno odpady niebezpieczne powstające w przemyśle jak i odpady niebezpieczne
znajdujące się w strumieniu odpadów komunalnych. Prace nad koncepcją są szczególnie ważne dla
woj. małopolskiego, ze względu na znaczną ilość odpadów niebezpiecznych powstających m.in. w
Zakładach Azotowych S.A. w Tarnowie, które są głównie składowane. Po opracowaniu, koncepcja
będzie sukcesywnie wdrażana.

Osady ściekowe
Osobnym problemem, dotąd nie rozwiązanym, jest przeróbka i zagospodarowanie osadów
ściekowych. Obecnie w Polsce istnieje tendencja (obliguje do tego ustawa o odpadach) do
przyrodniczego (w tym rolniczego) wykorzystania osadów ściekowych. O tym czy osad może być
wykorzystany przyrodniczo decyduje wiele czynników, począwszy od obecności terenów na których
osad może być ostatecznie utylizowany, a skończywszy na jakości osadu.
Obecnie Tarnowska Grupowa Oczyszczalnia Ścieków podjęła działania w kierunku termicznego
unieszkodliwienia osadów ściekowych.

Odpady sanitarne
W województwie małopolskim powstaje rocznie ok. 10 tys. ton odpadów sanitarnych, z których część
jest unieszkodliwiana w 3 spalarniach odpadów szpitalnych (Kraków, Tarnów i Rabka). Znaczna
część odpadów jest nadal spalana w lokalnych kotłowniach i w spalarniach nie spełniających
wymogów ekologicznych, bądź składowana z odpadami bytowymi na składowiskach odpadów

komunalnych. Zatem istnieje potrzeba dokładnego rozeznania sposobów postępowania z tym
rodzajem odpadów w poszczególnych jednostkach i rygorystyczne egzekwowanie zasad ochrony
środowiska. Następnie musi być wprowadzony system zbiórki i utylizacji odpadów sanitarnych
produkowanych w województwie.

Edukacja ekologiczna
Bezpieczna dla środowiska gospodarka odpadami komunalnymi powinna ujmować, oprócz usuwania i
składowania wytwarzanych odpadów czy odzysku surowców, zapobieganie powstawaniu odpadów,
co w znacznej mierze wiąże się ze zmianą niewłaściwych ekologicznie modeli produkcji i konsumpcji.
Wykształcenie właściwych zachowań proekologicznych utrudnione jest m.in. przez następujące
czynniki:

•

brak wiedzy ekologicznej konsumenta

•

brak informacji nt. szkodliwości danego produktu dla środowiska,

•

brak koniecznej infrastruktury,

W związku z powyższym będą prowadzone kampanie informacyjne nt. minimalizacji odpadów i ich
segregacji, a także negatywnego oddziaływania „dzikich wysypisk” na środowisko.

5.9. Ochrona przyrody i krajobrazu

Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej jest jednym z celów strategicznych zdefiniowanych w
SRM w ramach pola PEJZAŻ. Zwrócono uwagę na potrzebę zwiększenia obszaru objętego
różnorodnymi formami ochrony przyrody jak też na rozwój zagospodarowania turystycznego w
harmonii z ochroną przyrody.

5.9.1. Uwarunkowania prawne

Regulacje prawne zawarte są w następujących ustawach:

•

ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 r (z późniejszymi zmianami),

•

ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (z późniejszymi zmianami),

•

ustawa Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 r. (z późniejszymi zmianami)

•

ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r. (z późniejszymi

zmianami)

Ograniczenia na obszarach chronionych wynikają bądź to wprost z ustawy, bądź są wprowadzone
aktem prawnym tworzącym daną formę ochrony przyrody. Możliwość prowadzenia inwestycji na
terenie parku narodowego ogranicza zapis art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, a także art. 73
ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r. . Ograniczenia
inwestycyjne na obszarze parku krajobrazowego wynikają z art. 73 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie i
kształtowaniu środowiska, a przede wszystkim są one określone w rozporządzeniu wojewody o
utworzeniu PK.
Obszary chronionego krajobrazu są tworzone w drodze rozporządzenia wojewody. Rozporządzenie to
może określać zakazy i ograniczenia przewidziane w art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody.
Ustalenie OChK powinno znaleźć odzwierciedlenie w planie zagospodarowania przestrzennego.

Polskie prawo dotyczące ochrony przyrody charakteryzuje się dosyć wysoką zbieżnością z prawem
wspólnotowym. Wśród zagadnień, które należy jeszcze rozwiązać należy wymienić:

•

wprowadzenie przepisów reglamentujących obrót międzynarodowy określonymi gatunkami roślin i

zwierząt

•

ustanowienie obszarów chronionych

•

przejęcie odpowiedniej terminologii i definicji.

W polskim prawie brak jest przepisów w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska
organizmów genetycznie zmodyfikowanych (na wzór dyrektywy 90/220/EWG).

5.9.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych

Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej jest jednym z ważniejszych obszarów
bezpieczeństwa ekologicznego państwa (wg. II Polityki Ekologicznej Państwa). Jako główne cele
działań przyjęto m.in. usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej
i krajobrazowej oraz zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody.

5.9.3. Strategia realizacji długoterminowego celu

Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym
Nadchodzące lata będą się charakteryzowały dalszym wzrostem zainwestowania terenu i gęstnieniem
sieci infrastruktury w krajobrazie. Procesy te w sposób istotny zagrażać mogą walorom
przyrodniczym i krajobrazowym województwa. Przyjęcie strategii zrównoważonego rozwoju daje
szansę stosunkowo bezkolizyjnej realizacji celów ekologicznych i gospodarczych, a nawet ich
wzajemne wspieranie się. Na szczególną uwagę zasługuje uwzględnienie w gminnych planach
zagospodarowania przestrzennego i studiach uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gmin
wniosków wynikających z planów ochrony parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków
krajobrazowych wraz z otulinami oraz założeń ochronnych dla istniejących i projektowanych innych
form ochrony przyrody jak: obszary krajobrazu chronionego, użytki ekologiczne, stanowiska
dokumentacyjne czy pomniki przyrody. Kluczową sprawą jest opracowanie odpowiednio wcześniej
wytycznych, które zostaną włączone w studia i plany zagospodarowania przestrzennego. Szczególna
uwaga zwrócona będzie na procedury dyskusji i opiniowania wytycznych z mieszkańcami.

Głównymi celami polityki przestrzennej będą: zachowanie, utrzymanie, trwałe użytkowanie,
odnowienie i ulepszenie środowiska przyrodniczego, jak również zachowanie i wyeksponowanie
zasobów kultury materialnej i ciągłości historycznej w kształtowaniu funkcji kulturowej.
Instrumentami w realizacji polityki są: przepisy prawne, środki finansowe, negocjacje służące
rozwiązywaniu konfliktów, zbiory danych o środowisku, działalność edukacyjna.

Kształtowanie generalnej struktury ekologicznej regionu i stabilizacja procesów ekologicznych w
skali krajobrazu
Zgodnie z „II Polityką Ekologiczną Państwa” i „Krajową Strategią Ochrony Żywych Zasobów
Przyrody” podstawową zasadą w dziedzinie ochrony przyrody w skali regionalnej jest ochrona
ekosystemów, ich krajobrazowych układów oraz ich różnorodności biologicznej i krajobrazowej.
Szczególnym zagrożeniem na obszarze województwa małopolskiego jest chaotyczna, rozproszona
zabudowa. Ekosystemy cenne przyrodniczo nie utrzymają swoich walorów i funkcji, jeśli będą
występowały w postaci izolowanych obszarów. Zasoby przyrody województwa krakowskiego
stanowią ważny element w sieci powiązań ekologicznych w kraju a także w skali międzynarodowej.
Potwierdzają to założenia krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA. Na obszarze województwa
wytypowano i opisano 11 obszarów węzłowych. Najwyższą wartość reprezentują obszary węzłowe o
randze międzynarodowej:

•

30 M - obszar Jury Krakowsko-Częstochowskiej,

•

40 M. - Obszar Żywiecki,

•

41 M. - Obszar Podhalański,

•

42 M. - Obszar Tatrzański,

•

43 M. - Obszar Sądecki,

•

44 M. - Obszar Beskidu Niskiego.

Pozostałe 5 obszarów mają rangę krajowych obszarów węzłowych. Są to:

•

16 K - Obszar Krakowski

•

17 K - Obszar Miechowski

•

23 K - Obszar Puszczy Niepołomnickiej

•

30 K - Obszar Beskidu Małego,

•

31 K - Obszar Pogórza Ciężkowickiego.

W celu ochrony sieci węzłów planuje się działania, mające na celu zabezpieczenie tych terenów
przed zmianą użytkowania. Jeśli chodzi o łączące je korytarze, to przyszłe działania mają chronić
przed zniszczeniem lub przerwaniem ciągłości oraz przed zmianami stosunków wodnych i
zanieczyszczeniami wody i powietrza. Ponadto mają zapewnić połączenia zadrzewieniami odcinków
korytarzy przerwanych oraz dążyć do wzbogacenia istniejącej sieci.

Tworzenie nowych obszarów chronionych
W ochronie i kształtowaniu struktury ekologicznej województwa bardzo duże znaczenie ma tworzenie
i umiejętne pielęgnowanie systemu obszarów szczególnie chronionych. W perspektywie do 2015 r.
przewiduje się:

•

utworzenie kilku Parków Krajobrazowych: PK Małych Pienin, PK Puszczy

Niepołomickiej, PK Doliny Kamienicy, PK Beskidu Niskiego, Łososińsko-Żegociński
PK, powiększenie Rożnowsko-Ciężkowickiego PK

•

utworzenie kolejnych kilkudziesięciu rezerwatów przyrody

•

utworzenie kilkudziesięciu użytków ekologicznych

•

utworzenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Beskidy”

•

utworzenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dobczyce”

Dużą uwagę przywiązywać będzie się do powiązania istniejących obiektów w ciągi. Planuje się
objęcie szczególną troską i ograniczenie negatywnych skutków infrastruktury przemysłowej i
technicznej na biocenozy w dolinie Wisły oraz ochronę różnorodności biologicznej na obszarach
rolniczych w rejonie Proszowic. Przewiduje się również powołanie kolejnych pomników przyrody i
stanowisk dokumentacyjnych. Istniejące pomniki przyrody i stanowiska dokumentacyjne winny być
do 2015 roku poddane ocenie stanu zachowania.
Obszary proponowane do objęcia ochroną przedstawiono na mapie 5.5.

Ponadto zostanie poszerzona istniejąca baza danych o chronionych, ginących i zagrożonych gatunkach
roślin i zwierząt i na jej podstawie zapewniona, najbardziej potrzebującym, aktywna ochrona.

Ograniczona dostępność do terenów cennych przyrodniczo
Obszary cenne przyrodniczo są z reguły wykorzystywane do celów rekreacyjnych i edukacyjnych. W
nadchodzących latach taka tendencja będzie się nasilać, co może doprowadzić do szybkiej degradacji
przyrodniczej terenu. Dlatego zakres udostępniania tych obszarów, a zwłaszcza Ojcowskiego Parku
Narodowego musi być ściśle limitowany. Jako alternatywę, władze województwa będą promowały i
wspomagały kreowanie nowych terenów rekreacyjno – wypoczynkowych w strefach podmiejskich.
Na terenach tych rekreacja będzie przebiegała w sposób zorganizowany, a obiekty będą spełniały
wymogi ochrony środowiska. Oczywiście tereny te będą bardziej atrakcyjne jeżeli będą istniały trasy
rowerowe łączące miasta i wioski z tymi miejscami. Zarząd Zespołu Jurajskich Parków
Krajobrazowych wspólnie z Ojcowskim Parkiem Narodowym i Fundacją Partnerstwo dla Środowiska
rozpoczął realizację projektu nazwanego "Jurajskim Pierścieniem". Jego celem jest aktywizacja
turystyczna i rekreacyjna południowej części Jury Krakowskiej przy zachowaniu walorów
krajobrazowych i przyrodniczych. Działania te mają odciążyć Ojcowski Park Narodowy, dla którego
nadmierna frekwencja turystyczna odbija się niekorzystnie na przyrodzie. Poza opisanymi powyżej
działaniami, rozważony zostanie problem odpowiedniego zagospodarowania Puszczy Niepołomickiej,
co umożliwi skierowanie tam części ruchu rekreacyjno – wypoczynkowego.

Ochrona dzikich zwierząt
Ochrona dzikich zwierząt realizowana będzie w oparciu o współpracę WOŚ UW, Zarządu Parków
Krajobrazowych z kołami łowieckimi zrzeszonymi w PZŁ, dzierżawiącymi większość obwodów
łowieckich. Głównymi działaniami będzie:

•

tworzenie regionów hodowlanych,

•

ratowanie i odtwarzanie naturalnych biotopów,

•

właściwa selekcja,

•

hodowla i dokarmianie zwierząt.

Zwrócona zostanie uwaga na odmienne zasady gospodarowania zwierzyną na obszarach parków
krajobrazowych.

Gospodarka leśna
Średni wskaźnik zalesienia obszaru województwa małopolskiego wynosi 28,5% i jest zbliżony do
średniego krajowego. Niemniej jednak występuje tutaj duże zróżnicowanie. Tym ważniejsze jest
objęcie istniejących terenów leśnych ochroną i wdrożenie programu zalesiania. Na zalesianie
przeznaczy się kompleksy glebowe rolniczo nieprzydatne, żytnie bardzo słabe i żytnie słabe, przy
preferowaniu obszarów zagrożonych erozją. W przypadku zalesień gruntów prywatnych niezbędne
będzie uruchomienie ośrodków doradztwa, służących konsultacjami i udzielającego pomocy oraz
wprowadzenie preferencyjnych kredytów na zakup sadzonek. W polityce zalesień obok
wspomnianych wyżej uwarunkowań ważną rolę odgrywać będą korytarze ekologiczne i preferowanie
zalesień mających na celu ich odtwarzanie i poszerzanie.

5.10. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ)

5.10.1. Uwarunkowania prawne

Podstawowymi aktami prawnymi są tutaj:

•

ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dn. 31 stycznia 1980r., rozdz. 3 w dziale VI, art.

104-105b (Dz. U. Nr 49, poz. 196 z późn.zm.) - definicja NZŚ

•

ustawa z dn. 20 lipca 1991r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, art. 29-31 (Dz. U. Nr

77, poz. 335 z późn. zm.)

Dodatkowo wiele zagadnień jest także zawartych w ustawach o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U.
Nr 81/91, poz. 351 ze zm.) i Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. Nr 88/91, poz. 400 ze zm.) -
ustanawiają one tzw. krajowy system ratowniczo-gaśniczy obejmujący również zapobieganie i
zwalczanie nadzwyczajnych zagrożeń środowiska.
Ustawa o ochronie środowiska wyłącza spod zakresu pojęcia "nadzwyczajnego zagrożenia
środowiska" klęski żywiołowe. W celu przeciwdziałaniu NZŚ wójt, burmistrz albo prezydent miasta,
na którego terenie znajduje się instalacja mogąca spowodować NZŚ, zobowiązani są do sporządzenia
planu operacyjno-ratowniczego na wypadek wystąpienia takiego zagrożenia poza terenem, do którego
jednostka organizacyjna eksploatująca tą instalację posiada tytuł prawny. Jeżeli NZŚ swoim zasięgiem
może przekroczyć granice jednej gminy, to plan operacyjno-ratowniczy sporządza wojewoda (na
wniosek wójta, burmistrza albo prezydenta miasta lub wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska).
W perspektywie do 2002 roku, powinna nastąpić pełna harmonizacja polskich przepisów prawnych z
dyrektywą „Seveso II” oraz innymi dyrektywami UE odnoszącymi się do n.z.ś.

5.10.2. Cel długoterminowy do 2015 roku

Ścisły nadzór nad jednostkami będącymi potencjalnymi sprawcami NZŚ

oraz wyłączenie transportu tranzytowego substancji niebezpiecznych poza obręb miast

Jednym z głównych celów polityki ekologicznej państwa jest eliminowanie lub zmniejszenie skutków
dla środowiska z tytułu nadzwyczajnych zagrożeń, a także doskonalenie istniejącego systemu
ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk żywiołowych.

5.10.3. Strategia realizacji celu długoterminowego

Na terenie województwa małopolskiego funkcjonuje wiele jednostek, będących potencjalnymi
sprawcami NZŚ. Lista zidentyfikowanych potencjalnych sprawców n.z.ś. musi być sukcesywnie
weryfikowana w związku ze zmianami organizacyjnymi przedsiębiorstw, procesem przekształceń oraz
zmianami dotyczącymi technologii magazynowania materiałów niebezpiecznych.
WIOŚ realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania zdarzeń powodujących n.z.ś. poprzez:

•

kontrolę podmiotów gospodarczych, których działalność może stanowić przyczynę powstania

n.z.ś.,

•

badanie przyczyn powstania oraz sposobów likwidacji skutków n.z.ś.,

•

prowadzenie szkoleń i instruktażu.

Wyniki kontroli mogą być wykorzystywane w programie komputerowym, który to program będzie
zawierał pełną informację o danym obiekcie ze scenariuszami różnych awarii i ich zasięgami.
Obowiązkiem zakładu (potencjalnego sprawcy n.z.ś.) jest posiadanie instrukcji na wypadek
awaryjnego nadzwyczajnego zagrożenia środowiska. Większość podmiotów gospodarczych,
potencjalnych sprawców n.z.ś., posiada takie instrukcje, niemniej jednak wymagają one bieżącej
aktualizacji.
Potencjalne zagrożenie dla środowiska stwarza również załadunek, transport i rozładunek materiałów
niebezpiecznych. Pojazdy służące do przewozu tych materiałów powinny być przystosowane do
takich przewozów, a trasy przewozu tych materiałów powinny być wyznaczane tak, by zapewnić
maksymalne bezpieczeństwo dla mieszkańców i środowiska.

W zagadnieniach n.z.ś. istotne znaczenie ma sytuacja prawna. Dotychczas n.z.ś. unormowane były
fragmentarycznie i niewystarczająco. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o ochronie i kształtowaniu
środowiska wprowadzone zostały definicje dot. substancji niebezpiecznych, instalacji mogących
spowodować n.z.ś. oraz raportu bezpieczeństwa. W zakresie raportów bezpieczeństwa istnieje
obowiązek sporządzenia takich raportów dla instalacji mogącej spowodować n.z.ś. przed jej oddaniem
do eksploatacji, a także dla istniejącej instalacji mogącej spowodować n.z.ś. w okresie 3 lat od wejścia
ustawy w życie, czyli do 1 stycznia 2001 roku.
Instalacje mogące spowodować n.z.ś. powinny być poddane okresowej kontroli, a wyniki raportów
bezpieczeństwa weryfikowane. Należy podkreślić, że wprowadzenie raportu bezpieczeństwa
odpowiada dyrektywom Unii Europejskiej.

STRATEGIA WDROŻENIOWA, 2001- 2004

6.1. Wprowadzenie

W rozdziale 5 przedstawiono długoterminową politykę ochrony środowiska dla

poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych. Polityka ta w istotny sposób
zależy od rozwoju gospodarczego województwa, co zostało opisane w rozdziale 4.
Obydwa rozdziały (tj. rozdział 4 i 5) stanowią bazę dla strategii wdrożeniowej na najbliższe lata.
Strategia ta została przedstawiona w niniejszym rozdziale i ujmuje cele do 2004 roku i - w oparciu o
nie - działania które powinny być podjęte (pakiety działań), aby te cele osiągnąć.

6.2. Ochrona powietrza atmosferycznego

6.2.1. Wprowadzenie

Strategia wdrożeniowa w zakresie ochrony powietrza został ukierunkowana na spełnienie wymagań
dotyczących imisji podstawowych zanieczyszczeń powietrza oraz systematyczne zmniejszanie imisji
pozostałych zanieczyszczeń, w tym substancji specyficznych.

6.2.2. Stan sanitarny powietrza

6.2.2.1. Cele do 2004 roku

1. Spełnienie wymagań dyrektywy Unii Europejskiej w zakresie imisji podstawowych

zanieczyszczeń, tj. dla pyłu zawieszonego PM10 – 30 ug/m

r., dwutlenku siarki – 20ug/m

całym obszarze województwa

2. Systematyczne zmniejszanie obszarów o imisji tlenków azotu większej niż 30 ug/m

3. Rozpoznanie rozkładu przestrzennego imisji substancji specyficznych
4. Ograniczenie stężeń i zasięgów oddziaływania substancji specyficznych w powietrzu

6.2.2.2. Strategia

Analizując źródła emisji w/w substancji, uznano że ww cele mogą być osiągnięte poprzez działania
ukierunkowane na:

•

transport i ruch uliczny (emisja komunikacyjna),

•

procesy energetycznego spalania paliw: zakłady energetyki zawodowej oraz lokalne kotłownie i

paleniska domowe (emisja niska)

•

procesy technologiczne (zwłaszcza w HTS w Nowej Hucie, Zakładach Azotowych w Tarnowie -

Mościcach S.A., Zakładach Chemicznych DWORY S.A. w Oświęcimiu, Zakłady Chemiczne
ALWERNIA S.A. w Alwerni, Rafineria Trzebinia S.A. w Trzebini, Elektrownia SIERSZA S.A. w
Trzebini)

Zagadnienia te zostały opisane poniżej (par. 6.2.3., 6.2.4., 6.2.5.). Znaczenie priorytetowe będą miały
działania zmniejszające emisję zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego poprzez ograniczenie ich
powstawania u źródła.

6.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu i ruchu

ulicznego

6.2.3.1. Cele do 2004 roku

1. Ograniczenie wzrostu emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza w głównych miastach

do 120% wielkości emisji z 1999 roku

6.2.3.2. Strategia

Monitoring zanieczyszczeń komunikacyjnych
Kilka lat temu, z inicjatywy Zespołu ds ograniczenia emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych podjęto
działania, mające na celu ocenę wpływu emisji z pojazdów samochodowych na stan sanitarny
powietrza na obszarze Krakowa. Rozpoczęto badania wielkości emisji komunikacyjnej w ramach
projektu polsko - amerykańskiego. Badania te będą nadal kontynuowane, bowiem są one podstawą do
opracowania programu działań ograniczających emisję zanieczyszczeń komunikacyjnych w Krakowie.
Monitoring emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych jest obecnie prowadzony także w Tarnowie i
powinien być kontynuowany.
Podobnymi badaniami powinny być objęte newralgiczne miejsca w innych miastach, zwłaszcza w
tych, przez które przechodzą drogi tranzytowe, a także w miejscowościach wypoczynkowych,
charakteryzujących się nadmiernym ruchem turystycznym i rekreacyjnym.
A 1.

Kontynuacja monitoringu zanieczyszczeń komunikacyjnych w Krakowie i w Tarnowie.

A 2.

Rozeznanie potrzeby prowadzenia monitoringu w innych miastach

Wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza główne miasta
W celu ograniczenia ruchu tranzytowego w miastach będą budowane obejścia, np. południowe
obejście Krakowa w ciągu autostrady A-4 wraz z odcinkiem drogi krajowej nr 4 Kraków - Wieliczka,
obwodnica Brzeska ( w trakcie budowy), Wojnicza i Łapczycy w ciągu drogi krajowej nr 4,
obwodnice śródmiejskie i wlot północny w Tarnowie, śródmiejska obwodnica wschodnia Nowego
Sącza, obwodnica Gorlic i Limanowej (droga nr 98) oraz Biecza, obwodnica Dąbrowy Tarnowskiej
odciążającej ruch krajowy na Warszawę, obejście Kęt, Andrychowa i Wadowic w ciągu drogi
krajowej nr 96, północne obejście Chrzanowa w ciągu drogi krajowej nr 914 oraz obejście Olkusza w
ciągu drogi krajowej nr 4 (drogi krajowe nr 914 i nr 4 są drogami alternatywnymi dla autostrady
płatnej).
A 3.

Budowa obejść obwodnicowych miast o nadmiernym ruchu tranzytowym

Prowadzona będzie także przebudowa dróg charakateryzujących się małą przepustowością. W
pierwszej kolejności przebudowa drogi krajowej (tzw. „Zakopianki” ) S-7: , zwłaszcza odc. Myślenice
- Lubień i północne obejście Krakowa odc. Zabierzów - Modlnica, droga krajowa nr 95 odc.
Chabówka - Rdzawka (dobudowa drugiej jezdni), droga krajowa nr 950 w Oświęcimiu - wylot w
kierunku Bierunia, droga krajowa nr 73 Tarnów - Szczucin - Kielce, droga krajowa nr .. na odc.
Bochnia - Limanowa (łącznie z obejściem N. Wiśnicza).

Systematycznie prowadzona będzie likwidacja stanów złych nawierzchni na wszystkich drogach
krajowych i wojewódzkich (łącznie ze stabilizacją osuwisk i remontami przepustów).
A 4.

Przebudowa dróg o małej przepustowości

A 5.

Likwidacja stanów złych nawierzchni na drogach krajowych, wojewódzkich i lokalnych

Wyprowadzenie z centrum Krakowa ruchu tranzytowego i międzydzielnicowego nie związanego z
centrum, będzie możliwe po wybudowaniu przepraw mostowych: w Krakowie (dwa mosty wraz z
dojazdami) i w powiecie dąbrowskim (przeprawa mostowa przez Wisłę w Borusowej).
A 6.

Budowa tras mostowych

Kierowanie prędkością przepływu ruchu ulicznego pozwoli uniknąć przeciążeń tras komunikacyjnych.
Można to osiągnąć poprzez wdrożenie tzw. planów cyrkulacji. Takie plany powinny być
przygotowane dla każdego większego miasta w województwie (przede wszystkim dla Krakowa).
Władze województwa będą popierały te miasta, które przystąpią do sporządzania w/w planów.
A 7.

Stymulacja miast do sformułowania polityki ruchu ulicznego i transportu (plany
cyrkulacji ruchu ulicznego)

W związku z uruchomieniem odcinka autostrady płatnej (A4 / Katowice - Kraków) wzrósł ruch
tranzytowy na drogach alternatywnych, tj.: Katowice - Olkusz - Kraków, Katowice - Mysłowice -
Jaworzno - Krzeszowice - Kraków. Stąd wynika konieczność przebudowy tych dróg, aby miasta
sąsiadujące z autostradą A4 odciążyć od ruchu ciężkich samochodów. W celu ograniczenia
uciążliwości ruchu tranzytowego, zwłaszcza samochodów ciężarowych, proponuje się wprowadzenie
w tych miastach ograniczenia tego rodzaju ruchu w godzinach szczytu, co przyczyni się do
skierowania ciężkich samochodów na autostradę. Dużym problemem jest także tranzyt ciężkich
samochodów na przejściu granicznym w Łysej Polanie.
A 8.

Przebudowa dróg alternatywnych do autostrady A4 , ograniczenie ruchu ciężkich
samochodów w godzinach szczytu w miastach: Chrzanów, Krzeszowice, Olkusz oraz
likwidacja tranzytowego ruchu ciężkich samochodów na przejściu granicznym w Łysej
Polanie

Zapobieganie nadmiernemu ruchowi ulicznemu w miastach
Ciągłe usprawnianie transportu zbiorowego przyczyni się do zmniejszenia ruchu samochodów
prywatnych, zwłaszcza osób dojeżdżających do pracy. Dodatkowym czynnikiem wspomagającym
może być wprowadzenie parkingów systemu „Park and Ride”. W pierwszej kolejności powinny
powstać parkingi przy wszystkich głównych wlotach do obszaru centralnego miasta Krakowa
(budowa parkingów podziemnych i/lub piętrowych).
Istotnym działaniem powinno być tworzenie parkingów dla samochodów TIR, co ma szczególne
znaczenie w świetle zakazu ruchu tych samochodów w niektóre dni tygodnia.
A 9.

Wprowadzenie systemu „Park and Ride” i budowa parkingów dla samochodów TIR

Ograniczenie ruchu samochodowego w centrach miast można zrealizować poprzez właściwą politykę
parkingową. Zalecane jest tworzenie obszarów „bez samochodów” zwłaszcza w centralnej części
Krakowa, Tarnowa, innych miast oraz terenów rekreacyjnych.
A 10. Wprowadzanie właściwej polityki parkingowej, oraz wprowadzanie opłat za wjazd do

pewnych części miast i budowa parkingów na peryferiach miejscowości atrakcyjnych
turystycznie

A 11. Ograniczenie ruchu docelowego do obszarów centralnych miast, a zwłaszcza do

obszarów staromiejskich

W celu ograniczenia negatywnego wpływu motorowych środków transportu zbiorowego, konieczna
jest dalsza ich modernizacja. Atrakcyjność transportu publicznego zależy nie tylko od kosztów jakie
musi ponieść dany mieszkaniec, ale także od dobrego dopasowania rozkładów jazdy (autobusów,
pociągów i tramwajów). Rozkład jazdy różnych środków komunikacji publicznej musi być
dostosowany do potrzeb użytkowników i zintegrowany w celu skrócenia czasu oczekiwania podczas
przesiadek. Często wiąże się to z koniecznością stworzenia uprzywilejowanych warunków dla
poruszania się środków transportu publicznego w ruchu miejskim (np. pierwszeństwo przejazdu,
możliwość zatrzymania się w zatokach przystankowych , itp.).
Należy rozważyć możliwość wprowadzenia biletów strefowych, zachowujących ważność dla
określonego dystansu i czasu podróżowania. Wszystkie te działania są ukierunkowane na utrzymanie
konkurencyjności transportu publicznego w stosunku do transportu indywidualnego.
A 12. Kontynuacja modernizacji taboru autobusowej komunikacji miejskiej
A 13. Dostosowanie rozkładów jazdy różnych środków transportu publicznego do potrzeb

mieszkańców

A 14. Tworzenie warunków dla uprzywilejowania transportu publicznego (np. zatoki

przystankowe, itp.)

Samochód bardzo często jest używany przez turystów weekendowych, ze względu na dużą swobodę
wyboru celu podróży i czasu tej podróży, przyczyniając się w ten sposób do zanieczyszczenia terenów
atrakcyjnych turystycznie. W tej sytuacji pewnym rozwiązaniem jest budowa parkingów na
peryferiach miejscowości turystycznych (np. Zakopanego) oraz wprowadzenie i propagowanie
systemu przewozów kombinowanych polegający na tym, że turysta dojeżdża do miejsca
przeznaczenia środkami komunikacji zbiorowej, np. pociągiem (korzystając ze zniżkowych biletów
weekendowych, co już obecnie funkcjonuje), zaś penetracji turystycznej regionu docelowego służy
mu np. wynajęty rower. Stąd wynika potrzeba przygotowania tras rowerowych. Trasy rowerowe będą
służyły nie tylko turystom przyjeżdżającym z zewnątrz (trasy łączące miejsca atrakcyjne turystycznie,
np. teren Puszczy Dulowskiej, miejscowości powiatu nowosądeckiego, tatrzańskiego, tarnowskiego,
itd.), ale także mieszkańcom, łącząc centra miast i osiedla z terenami rekreacyjnymi zlokalizowanymi
poza miastami. Ponadto, mieszkańcy wsi często korzystają z rowerów w codziennym życiu i są
narażeni na znaczne niebezpieczeństwo poruszając się po drogach nie przystosowanych do ruchu
rowerowego (np. miejscowości położone na północy powiatu bocheńskiego). Rozpoznanie potrzeby
tras rowerowych i ich lokalizacji będzie oparte o współpracę międzygminną, aby ścieżki były dobrze
wykorzystywane, zwłaszcza w połączeniu z agroturystyką.
A 15. Wprowadzenie i propagowanie systemu przewozów kombinowanych oraz

rozeznanie potrzeby w zakresie lokalizacji tras rowerowych

A 16. Wyłączenie tras pieszych i tras rowerowych poza pasy dróg samochodowych
A 17. Promowanie proekologicznych środków transportu, zwłaszcza szynowego

Propagowanie proekologicznych zachowań komunikacyjnych
Świadomość ekologiczna mieszkańców ma wpływ na codzienne zachowania użytkowników
samochodów prywatnych. Zatem będą prowadzone kampanie informacyjne o prawidłowym
zachowaniu kierowców, konieczności kontroli stanu technicznego pojazdów, akcje promujące dzień
bez samochodu, itp.
A 18. Propagowanie proekologicznych zachowań właścicieli samochodów
A 19. Propagowanie i wspieranie akcji kontroli stanu technicznego pojazdów
A 20. Rygorystyczna kontrola stanu technicznego samochodów w punktach diagnostycznych

Wzrost znaczenia transportu szynowego
W najbliższych latach będą podejmowane działania zmierzające do wzrostu znaczenia transportu
kolejowego w przewozach ponadregionalnych, utrzymania dotychczasowej jego roli w przewozach
regionalnych

oraz

wykorzystania

infrastruktury

kolejowej

przewozów

lokalnych

(aglomeracyjnych) i wewnętrznych Krakowa i poprzez integrację z infrastrukturą tramwajową,
stworzenie podstawowego systemu transportu zbiorowego Krakowa. Wśród zamierzeń do roku 2004
należy wymienić modernizację następujących linii kolejowych: Psary - Kraków (do prędkości 160
km/godz.), Katowice - Kraków - Tarnów - Przemyśl - Medyka (do prędkości 160 km/godz.), Mszana
Dln. - Zakopane (do prędkości 120 km/godz.)., . Ponadto zostaną zmodernizowane linie i bocznice
kolejowe w obszarze Krakowa i gmin: Wieliczka, Skawina, Zabierzów w celu wprowadzenia
krakowskiego dwusystemowego szybkiego tramwaju do obsługi miasta i aglomeracji krakowskiej.

Działania te przyczynią się do zmniejszenia ruchu drogowego.

A 21. Modernizacja linii kolejowych
A 22. Wprowadzenie krakowskiego dwusystemowego szybkiego tramwaju

6.2.4. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z procesów energetycznego
spalania paliw i z palenisk domowych

6.2.4.1. Cele do 2004 roku

1.Poprawa efektywności energetycznej źródeł, przesyłu i wykorzystania ciepła na dużych obiektach
stacjonarnych
2. Zmniejszenie wielkości emisji niskiej w miastach oraz miejscowościach uzdrowiskowych i

turystycznych

6.2.4.2. Strategia

Zakłady energetyki zawodowej, lokalne kotłownie
Wymagania dotyczące emisji zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznych
(powyżej 50 MW mocy cieplnej) określa Rozporządzenie MOŚZNiLz dnia 8 września 1998 r. w
sprawie wprowadzania substancji zanieczyszczających do powietrza z procesów technologicznych i
operacji technicznych. Rozporządzenie nawiązuje do Dyrektywy nr 88/609/EWG z 8 czerwca 1988r.
Najbliższe działania mające na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń z ciepłowni i elektrociepłowni
będą dotyczyły modernizacji palenisk kotłów, regulacji podmuchu, uszczelniania ciągów
powietrznych i spalinowych, a także wprowadzania automatyzacji i regulacji kotłów cieplnych oraz
unowocześnienia aparatury kontrolno-pomiarowej.
Znaczne efekty w zakresie zmniejszenia emisji można uzyskać poprzez poprawę jakości stosowanego
węgla lub zastąpienie węgla paliwami mniej obciążającymi środowisko.

Ponadto będą sukcesywnie wprowadzane nowe techniki i technologie spalania paliw w kotłach
grzewczych: wymiana starych kotłów cieplnych na kotły z zastosowaniem palenisk fluidalnych, z
palnikami niskoemisyjnymi, z recyrkulacją spalin, itp..

Przykładem jest prowadzona modernizacja ECK S.A. (w Krakowie), gdzie wprowadza się
automatyzację kontroli procesu spalania, kondycjonowanie spalin, palniki niskoemisyjne NOx, ciągły
pomiar emisji, a także inwestycje prowadzone w Elektrowni Skawina (modernizacja kotłów, instalacja
odsiarczania spalin).
A 23. Modernizacja układów technologicznych ciepłowni / elektrociepłowni
A 24. Spalanie węgla lepszej jakości lub zmiana nośnika na bardziej

ekologiczny

A 25. Wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw w zakładach energetyki

zawodowej

Oprócz działań ukierunkowanych na źródło emisji, równocześnie będą podejmowane tzw. działania „
na końcu rury”, a więc instalowanie urządzeń odpylających, odsiarczania spalin, redukcji emisji
tlenków azotu, a także modernizacje obecnie funkcjonujących urządzeń w kierunku poprawy ich
sprawności.
A 26. Instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesie

spalania paliw

A 27. Poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń redukujących

zanieczyszczenia

Województwo małopolskie posiada możliwości korzystania z niekonwencjonalnych źródeł energii:
głównie energii geotermalnej, energii wód płynących.
W trakcie realizacji jest projekt dotyczący wykorzystania wód geotermalnych występujących w niecce
podhalańskiej dla potrzeb ciepłowniczych. Projekt realizuje powołana do tego celu spółka akcyjna
Geotermia Podhalańska. W 2001 roku energia geotermalna, eksploatowana w rejonie Bańskiej Niżnej
(gm. Szaflary) i Białego Dunajca zostanie doprowadzona do odbiorców w Zakopanem. W kolejnych
latach ciepło geotermalne zostanie dostarczone do odbiorców w Białym Dunajcu, Poroninie,
Szaflarach, Nowym Targu i Kościelisku. Zakończenie prac jest przewidywane w 2004 roku. Po

zrealizowaniu będzie to największy w Europie system ciepłowniczy wykorzystujący energię wód
geotermalnych . Dodatkowo wody geotermalne po wykorzystaniu ich ciepła do ogrzewania mieszkań,
stosowane będą do celów rekreacyjnych i leczniczych.

Ponadto zostaną podjęte działania mające na celu ocenę możliwości wykorzystania energii
geotermalnej w innych rejonach o rozpoznanych perspektywach zasobowych.
A 28. Stosowanie energii geotermalnej

Paleniska domowe
Jak wynika z rozdziału 3, emisja niska stwarza istotne zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka
w zwartych aglomeracjach miejskich (Kraków, Tarnów, Nowy Sącz, itd.)., obszarach wiejskich oraz
w miejscowościach uzdrowiskowych, gdzie przeważający wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza
mają spaliny emitowane z małych kotłowni i indywidualnych palenisk opalanych węglem.
Szacuje się, że z palenisk węglowych, w przeliczeniu na tonę węgla, emitowane są:

•

pył

30 - 60 kg

•

dwutlenek siarki

7 - 20 kg

•

tlenki azotu

1,5 - 2 kg

•

tlenek węgla

7 - 10 kg

•

benzo-a-piren

do 0,2 kg

oraz: siarkowodór, cyjanowodór, fenol, pirydyna.

Obecnie w Krakowie zakończono ( listopad 2000 r.) program likwidacji źródeł niskiej emisji (polsko-
amerykański). Podobne programy powinny być opracowane i wdrożone również w innych miastach
oraz miejscowościach uzdrowiskowych i turystycznych (Tarnów, Wieliczka, Rabka Zdrój,
Szczawnica, Krynica, Grybów i wiele miejscowości wiejskich).
A 29. Kontynuacja likwidacji źródeł niskiej emisji w Krakowie
A 30. Opracowanie i wdrażanie programów likwidacji źródeł niskiej emisji w innych miastach

oraz w miejscowościach uzdrowiskowych i turystycznych

Bardzo istotne znaczenie dla zmniejszenia niskiej emisji ma centralizacja uciepłownienia, prowadząca
do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych.
A 31. Centralizacja uciepłownienia

Równocześnie będą prowadzone działania (promocyjne i wspomagające finansowo) ukierunkowane
na rozbudowę sieci gazowej i zmianę systemu opalania z węglowego na gazowe, olejowe lub
elektryczne. W Krakowie realizowane będzie nadal dofinansowywanie likwidacji palenisk węglowych
przez osoby fizyczne (środki GFOŚiGW). Podobne działania będą podjęte w innych miastach i
gminach (np. Tarnów, gminy w pow. wadowickim, itp.). Prowadzona będzie nadal modernizacja
systemu ogrzewania zwłaszcza w szkołach i zakładach (np. ogrzewanie gazowe w obiektach
zlokalizowanych w powiecie wadowickim).
A 32. Budowa sieci gazowej na obszarach wiejskich, zwłaszcza na terenach przewidzianych do

rozwoju turystyki

A 33. Kontynuacja zmiany systemu ogrzewania z węglowego na gazowe, elektryczne lub

olejowe

A 34. Wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej

ekologiczne

Najlepszym obszarem lokalizacji małych elektrowni wodnych są okolice Zakopanego. Obecnie
funkcjonuje kilka takich elektrowni (np. w Potoku Olczyskim, Kuźnicach, w Dolinie
Chochołowskiej). Nadal będą realizowane takie inwestycje, a głównym użytkownikiem wytwarzanego
prądu w małych elektrowniach wodnych będą ich właściciele.
Władze wojewódzkie będą prowadziły działania promocyjne i będą stymulowały właścicieli domów
do wykorzystania tego rodzaju energii.
A35. Realizacja budowy małych elektrowni wodnych

A 36. Działania promocyjne i stymulacyjne dot. budowy małych elektrowni wodnych

Obszary górskie są korzystne do budowy elektrowni wiatrowych. Obecnie funkcjonują takie
elektrownie, np. w Rytrze, Zawoi, w okolicach jeziora Rożnowskiego. Niemniej jednak, planując
budowę takiej elektrowni należy liczyć się z faktem, że przy niesprzyjających warunkach
meteorologicznych istnieje konieczność korzystania z innego źródła.
A 37. Realizacja budowy elektrowni wiatrowych na obszarach o rozpoznanych korzystnych

warunkach anemologicznych

Redukcję zużycia ciepła można osiągnąć poprzez termorenowację budynków oraz wprowadzenie
indywidualnych liczników ciepła.
A 38. Termorenowacja budynków
A 39. Wprowadzenie indywidualnych liczników ciepła

Energia może być także produkowana z biogazu powstającego na składowiskach (np. w Baryczy
produkowane jest rocznie ok. 2 tys. MWh energii elektrycznej w źródle o mocy 380 kW energii
cieplnej). Celowe jest rozpoznanie możliwości produkcji energii z biogazu powstającego przy
wszystkich większych wysypiskach, a następnie budowa kilku instalacji pilotażowych. Obecnie
wykorzystywany jest gaz z odgazowania wysypiska w Baryczy (energia elektryczna przekazywana
jest do sieci).
A 40. Rozeznanie możliwości odzysku energii z odpadów zgromadzonych na

największych wysypiskach w woj. małopolskim

A 41. Budowa pilotażowych instalacji odzysku energii

6.2.5. Emisja z procesów przemysłowych

6.2.5.1. Cele do 2004 roku

1. Redukcja wielkości sumarycznej emisji pyłów i gazów z procesów przemysłowych o 20% w

stosunku do emisji z 1999 roku

2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń specyficznych z procesów technologicznych

6.2.5.2. Strategia

Pozwolenia na gospodarcze korzystanie ze środowiska pełnią rolę zarówno prewencyjną, jak też
zmniejszającą wpływ przemysłu nie tylko na stan powietrza atmosferycznego, ale także na pozostałe
elementy środowiska ( woda, gleba).
Pomimo nadania priorytetu dużym zakładom przemysłowym, także zakłady mniejsze muszą posiadać
odpowiednie pozwolenia. Wstępem powinna być inwentaryzacja małych i średnich zakładów, z
punktu widzenia posiadanych pozwoleń.
W polityce reglamentacyjnej UE kluczową rolę pełni wymóg stosowania najlepszej dostępnej
technologii, nie pociągającej za sobą nadmiernych kosztów (BATNEEC). Formuła ta stosowana jest
przy wydawaniu decyzji o dopuszczalnej emisji (nie tylko zanieczyszczeń powietrza).
W/w wymóg będzie określany nie tylko w pozwoleniach, ale także może być włączony w projekty
inwestycyjne w niektórych gałęziach przemysłu. W procesie definiowania i zatwierdzania projektów
inwestycyjnych ważną rolę pełni Wojewoda, Starostowie i Wojewódzki Inspektor Ochrony
Środowiska. Ponadto, poprzez wymianę informacji, pomagać będą przemysłowi określić najlepsze
metody działań w odniesieniu do specyficznych sytuacji.
A 42. Objęcie pozwoleniami wszystkich małych zakładów przemysłowych
A 43. Wprowadzenie systemu kontroli każdego średniego i dużego zakładu przemysłowego
A 44. Wdrożenie najlepszych dostępnych technologii, a tam gdzie jest to nieuzasadnione -

wprowadzenie najlepszych środków praktycznych

W ślad za wydanym pozwoleniem (lub określeniem projektu inwestycyjnego) będzie prowadzona
systematyczna kontrola, za którą odpowiedzialna jest Inspekcja Ochrony Środowiska. W tym zakresie,
podobnie jak obecnie, wojewódzki inspektor ochrony środowiska będzie ściśle współpracował z
Wojewodą, sejmikiem województwa i powiatem. Wymagany jest systemowy przepływ informacji
między poszczególnymi stronami. Tylko tą drogą mogą być określone najodpowiedniejsze dla
wszystkich partnerów działania.
A 45. Systematyczna kontrola mniejszych zakładów przemysłowych
A 46. Stymulowanie zakładów do samokontroli

System zarządzania środowiskiem jest jednym z głównych tematów, który powinien być wdrożony w
zakładach przemysłowych, zwłaszcza z listy krajowej i wojewódzkiej.

Władze województwa będą wspierały te zakłady, które zdecydują się wdrażać taki system. W
późniejszym etapie należy poszukiwać sposobu jak włączyć system zarządzania środowiskiem w
pozwolenia wydawane przez Wojewodę bądź starostę. Takie podejście jest zgodne z polityką Unii
Europejskiej, która poleca systemy zarządzania środowiskiem oraz własną odpowiedzialność
przemysłu za sprawy środowiskowe.
A 47. Wspomaganie zakładów przemysłowych przez władze województwa

w procesie wprowadzania systemów zarządzania środowiskiem

A 48. Wprowadzenie systemów zarządzania środowiskiem w kilku najbardziej

uciążliwych dlaśrodowiska zakładach przemysłowych województwa małopolskiego (z
listy krajowej i wojewódzkiej)

A 49. Promowanie idei wdrażania systemów w pozostałych zakładach

przemysłowych

Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z procesów przemysłowych będzie realizowane także poprzez
następujące działania:
A 50. Modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych
A 51. Zmniejszenie materiałochłonności produkcji
A 52. Zamiana niektórych surowców stosowanych w procesach technologicznych

Równocześnie będą podejmowane działania:
A 53. Wdrażanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku

Optymalny przebieg procesów technologicznych w znacznej mierze zależy od aparatury kontrolno-
pomiarowej i automatyzacji procesu. Zatem, systematycznie będzie prowadzone:
A 54. Unowocześnianie aparatury kontrolno-pomiarowej
A 55. Automatyzacja procesów technologicznych

Szczególna uwaga będzie zwrócona na zakłady emitujące substancje specyficzne. Dotyczy to przede
wszystkim niektórych zakładów zlokalizowanych w Tarnowie (np. Zakłady Azotowe, TAMEL,
Zakłady Mechaniczne), w Oświęcimiu (Zakłady Chemiczne). Ważnym zadaniem będzie rozszerzenie
monitoringu zanieczyszczeń specyficznych, tak aby precyzyjnie określić miejsca przekroczeń
dopuszczalnych stężeń i źródła emisji tych zanieczyszczeń.
A 56. Dokładne rozeznanie skali zagrożenia zanieczyszczeniami specyficznymi

Wymienione wyżej działania mają zastosowanie także w odniesieniu do redukcji emisji
zanieczyszczeń specyficznych. W wydanym w 1996 roku „Programie ochrony środowiska dla woj.
tarnowskiego” zdefiniowano konkretne przedsięwzięcia, które powinny być zrealizowane w
Zakładach Azotowych w Tarnowie.
A 57. Wdrażanie przedsięwzięć zmniejszających emisję zanieczyszczeń specyficznych

z zakładów Azotowych w Tarnowie, zdefiniowanych w programie ochrony środowiska
dla byłego woj. tarnowskiego

A 58. Prowadzenie monitoringu zanieczyszczeń specyficznych dla określenia przyczyn

i zasięgu przekroczeń dopuszczalnych stężeń

6.3. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem niejonizującym

6.3.1. Cele do 2004 roku

1. Rozwój systemu monitorowania hałasu drogowego
2. Podejmowanie działań zmniejszających uciążliwość hałasu dla mieszkańców

3. Rozeznanie skali zagrożenia promieniowaniem niejonizującym

4. Ograniczanie emisji promieniowania niejonizującego do środowiska

6.3.2. Strategia

Hałas
Ze względu na wagę problemu jakim jest hałas, już w 1995 roku wdrożono system ciągłego
monitorowania hałasu w Krakowie; stację pomiarową zlokalizowano przy ul. Krasińskiego (jedno z
najbardziej ruchliwych miejsc komunikacyjnych w Krakowie). Badania przeprowadzono w porze
dziennej. Konieczna jest intensyfikacja prac badawczych i kontrolnych klimatu akustycznego
środowiska. Badania w Krakowie powinny być rozszerzone na porę nocną. Zgodnie z zapisami w
Polityce Ekologicznej Państwa, do 2005 roku muszą być wykonane mapy akustyczne dla miast
powyżej 100 tys. mieszkańców, a więc dotyczy to Tarnowa. Rozszerzenie systemu monitorowania
hałasu umożliwi wyznaczenie miejsc „szczególnego zagrożenia”, a następnie zostanie opracowana
propozycja zmniejszenia uciążliwości hałasu dla mieszkańców tych terenów. Badaniami zostaną
objęte także parkingi największych centrów handlowych.
B 1.

Rozbudowa systemu monitorowania hałasu drogowego

B 2.

Wyznaczenie terenów „szczególnego zagrożenia” hałasem drogowym w województwie
małopolskim

B 3.

Badania klimatu akustycznego hałasu komunikacyjnego, z uwzględnieniem wysokości
obiektów znajdujących się w zasięgu oddziaływania ponadnormatywnego poziomu
hałasu

B 4.

Analiza zmian klimatu akustycznego w rejonie obszarów centrów handlowych z
parkingami na kilkaset miejsc postojowych (Makro Cash and Carry, Carrefour, itp.).

B 5.

Opracowanie i wdrożenie zasad organizacji ruchu drogowego na terenie Krakowa i
innych większych miast uwzględniając wnioski z opracowanych map klimatu
akustycznego

Usprawnienie ruchu drogowego i modernizacja środków transportu przyczynia się do zmniejszenia
natężenia hałasu spowodowanego przez pojazdy (działania omówione w par. 6.2.3.)

Oprócz działań ukierunkowanych na redukcję emisji hałasu, równocześnie będą podejmowane
działania zmniejszające uciążliwość hałasu dla mieszkańców. Do takich w szczególności należą:
B 6.

Budowa ekranów przeciwakustycznych na odcinkach autostrady i nowych tras
obwodnicowych , przebiegających w pobliżu zabudowy mieszkaniowej (zgodnie z OOŚ)
oraz na odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu (np. droga krajowa nr 4 -
centrum Olkusza w pobliżu zabudowy mieszkaniowej)

B 7.

Obudowa głównych tras komunikacyjnych, a zwłaszcza autostrady oraz nowych tras
obwodnicowych pasami zwartej zieleni (gęste krzewy i drzewa)

B 8.

Izolacja budynków (np. poprzez wymianę okien)

Poziom natężenia hałasu musi być jednym z parametrów branych pod uwagę w określaniu lokalizacji
nowych dróg oraz materiałów jakie mają być wykorzystane przy budowie lub modernizacji
istniejących dróg. Podobnie, należy barć pod uwagę parametr hałasu przy lokalizacji budownictwa
mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych.
B 9.

Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji dla środowiska przy opiniowaniu ocen
oddziaływania

B 10. Zwrócenie szczególnej uwagi na inwestycje, które zgodnie z rozporządzeniem MOŚZNiL

z dnia 14.07 1998 r. zaliczane są do „inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i
zdrowia ludzi albo mogącym pogorszyć stan środowiska (autostrady i lotniska) oraz
inwestycje mogące pogorszyć stan środowiska (stacje paliw płynnych, parkingi dla
więcej niż 500 samochodów osobowych lub 200 ciężarowych, drogi krajowe i
wojewódzkie, zajezdnie tramwajowe, autobusowe i bazy transportowe)

B 11. Opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymagań

z zakresu ochrony środowiska (w tym natężenia hałasu), zwłaszcza ze szczególnym
uwzględnieniem lokalizacji nowych dróg, jak i lokalizacji centrów handlowych oraz
lokalizacji budownictwa mieszkaniowego w sąsiedztwie już istniejących tras
komunikacyjnych

Promieniowanie niejonizujące
Poziom promieniowania niejonizującego jest jednym z czynników wpływających na jakość życia
człowieka. Jak do tej pory, badania stopnia zagrożenia promieniowaniem są wycinkowe i nie
wystarczają do określenia stopnia zagrożenia.
B 12. Kontynuowanie badań zagrożenia promieniowaniem niejonizującym
B 13. Preferowanie nisko konfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego
B 14. Wprowadzanie do planów zagospodarowania przestrzennego zagadnienia

promieniowania niejonizującego

6.4. Ochrona zasobów wodnych

6.4.1. Wody podziemne

6.4.1.1. Cele do 2004 roku

1. Realizacja regionalnego monitoringu wód podziemnych
2. Ochrona wód podziemnych przed zanieczyszczeniem
3. Ochrona zasobów ilościowych wód podziemnych

6.4.1.2.

Strategia

W celu oceny stanu jakości wód podziemnych prowadzony jest monitoring na szczeblu krajowym.
Zadanie to będzie kontynuowane przez Państwowy Instytut Geologiczny w nadchodzących latach.
Ze względu na to iż monitoring ten jest prowadzony na terenie całego kraju nie są nim objęte
wszystkie struktury. Monitoring powinien objąć wszystkie główne zbiorniki wód podziemnych
(projekty monitoringu zostaną zawarte w dokumentacjach GZWP) i struktury wodonośne o znaczeniu
regionalnym. Szczególną uwagę poświęci się też obszarom zasilania dużych ujęć wód podziemnych.
Monitoring zostanie skoordynowany z monitoringiem krajowym co do lokalizacji punktów
obserwacyjnych, metodyki poboru prób i oznaczeń, zakresu oraz formy prezentowania wyników.
C 1.

Kontynuacja krajowego monitoringu wód podziemnych

C 2.

Opracowanie projektu regionalnego monitoringu wód podziemnych

C 3.

Wdrożenie regionalnego monitoringu wód podziemnych

Kontynuowane będą obserwacje prowadzone przez użytkowników w lokalnych sieciach monitoringu
wód podziemnych wokół obiektów które mogą pogorszyć stan wód podziemnych. W przypadku nowo
budowanych inwestycji szczególna uwaga i zaostrzone wymogi zostaną wprowadzone na terenach
stref ochronnych ujęć oraz GZWP i SZWP. Gromadzone informacje, w miarę ich przybywania
wymagać będą jednolitego systemu gromadzenia, kontroli i analizowania. W tym celu konieczne jest
stworzenie jednolitej bazy danych sprzężonej z systemem GIS. Baza ta, obok funkcji informacyjnych
ułatwi również prowadzenie nadzoru i kontroli istniejących systemów monitoringu.
C 4.

Monitoring lokalny potencjalnych źródeł zanieczyszczeń

C 5.

Stworzenie bazy danych o lokalnych systemach monitoringu

100

W ramach opracowywania dokumentacji głównych zbiorników i subzbiorników wód podziemnych
zweryfikowane zostaną i uszczegółowione zasięgi obszarów ochrony zbiorników.
C 6.

Kontynuacja sporządzenia dokumentacji zasobowych GZWP i SZWP, obejmujących

Projekty stref ochronnych

C 7.

Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu w oparciu o dokumentacje stref
ochronnych GZWP i SZWP

Obecnie obowiązujące zasady opracowywania stref ochronnych ujęć opierają się na czasie dopływu
wody do ujęcia. Wymaga to opracowania dla istniejących ujęć dokumentacji stref ochronnych
opierających się na tych zasadach i przedłożenia operatu, przeprowadzenia rozprawy wodnoprawnej z
udziałem zainteresowanych stron i uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Dla małych ujęć
akceptowane będą strefy wyznaczone na podstawie przybliżonych obliczeń, dla większych
wyznaczone na podstawie badań modelowych. W strefach ochronnych ujęć wprowadzone zostaną za
odszkodowaniem ograniczenia w użytkowaniu, zabroniona również będzie lokalizacja inwestycji
mogących zanieczyścić wody podziemne.
C 8.

Dokumentacje stref ochronnych ujęć wód podziemnych

C 9.

Wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowaniu terenu w strefach ochronnych ujęć wód
podziemnych

Do opracowania „warunków korzystania z wód dorzecza” niezbędne jest posiadanie dokumentacji
zasobów dyspozycyjnych zlewni. Dokumentacje te finansowane są bądź to przez Ministerstwo
Ochrony Środowiska, bądź przez RZGW często w porozumieniu z odpowiednimi WFOŚiGW.
Dokumentacje zawierać będą ustalenia zasobów dyspozycyjnych w wydzielonych jednostkach
bilansowych. Zostaną również określone obszary posiadające znaczące nadwyżki zasobowe i te na
których występują niedobory. Stanowić to będzie podstawę do sformułowania polityki w zakresie
gospodarowania wodami podziemnymi i określania stawek opłat za pobór oraz wydawania pozwoleń
wodnoprawnych.
C 10. Opracowanie zlewniowych dokumentacji zasobów dyspozycyjnych

Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) i Subzbiorniki Wód Podziemnych (SZWP) wydzielane
są jako niezależne jednostki hydrogeologiczne, często wykraczające swym zasięgiem poza teren
jednej zlewni hydrograficznej i posiadające ograniczony kontakt z wodami płytszych poziomów
wodonośnych i wodami powierzchniowymi. Z tego względu celowe jest opracowywanie dla nich
odrębnych dokumentacji zasobowych. Przewiduje się opracowanie dokumentacji dla wszystkich
GZWP na obszarze województwa małopolskiego. Dokumentacja stanowić będzie podstawę polityki
gospodarowania zasobami jak w przypadku dokumentacji zlewniowych.
C 11. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych GZWP i SZWP

W trakcie prowadzenia prac dokumentacyjnych wykonywana będzie weryfikacja informacji
hydrogeologicznej zawartej w bazie danych „Bank Hydro”. Zweryfikowane zostaną przede wszystkim
informacje o aktualnym stanie studni i ujęć wód podziemnych, pozwoleniach wodnoprawnych i
parametrach eksploatacyjnych. W stosunku do standardowych wymogów przeprowadzania
weryfikacji, zostanie ona rozszerzona o pomiar lokalizacji otworów za pomocą metod nawigacji
satelitarnej GPS. Pozwoli to na jednoznaczne ustalenie ich położenia, co będzie miało kapitalne
znaczenie przy sporządzaniu map warunków hydrogeologicznych i modelowaniu warunków
hydrogeologicznych.
C 12. Weryfikacja danych „Banku Hydro”

Na obszarach o małych zasobach wód podziemnych lub nadmiernym poborze wprowadzana będzie
hierarchizacja poborów w zależności od sposobu użytkowania wód w pierwszej kolejności
zaspakajane będą potrzeby użytkowników komunalnych i przemysłu spożywczego, dla innych
użytkowników wprowadzane być mogą ograniczenia w ilości ujmowanej wody lub nie będą im
wydawane pozwolenia na korzystanie z wód
C 13. Wprowadzanie ograniczeń w użytkowaniu wód podziemnych

101

Opracowanie zlewniowych dokumentacji zasobów dyspozycyjnych i dokumentacji GZWP pozwoli na
opracowanie zasad weryfikacji i wydawania nowych pozwoleń na pobór wód podziemnych.
C 14. Aktualizacja pozwoleń wodno-prawnych na pobór wód podziemnych

6.4.2. Wody powierzchniowe

6.4.2.1. Cele do 2004 roku

1. Reorganizacja monitoringu wód powierzchniowych
2. Zmniejszenie ilości ścieków komunalnych odprowadzanych bez oczyszczania o 25% w stosunku do

1998 roku.

3. Zapewnienie wody pitnej o właściwych parametrach mieszkańcom wszystkich wsi w województwie
4. Opracowanie kompleksowych programów ochrony zlewni najważniejszych rzek
5. Kontynuacja programów ochrony zlewni Raby, zlewni Dunajca
6. Optymalizacja zużycia wody do celów rolniczych
7. Odbudowa uszczuplonej retencji wodnej terenów rolniczych i leśnych
8. Zmniejszenie poboru wód powierzchniowych do celów przemysłowych
9. Zmniejszenie stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych ściekami przemysłowymi

6.4.2.2.

Strategia

Celem uzyskiwania informacji o stanie czystości wód prowadzony jest monitoring wód
powierzchniowych. W związku ze zmianą granic administracyjnych województwa konieczna była
reorganizacja systemu monitoringu prowadzonego przez WIOŚ w Krakowie. Pojawił się problem
monitoringu zbiorników zaporowych, oraz współpracy ze Słowacją przy monitoringu wód
granicznych (Poprad). Ocena jakości wód powierzchniowych prowadzona obecnie metodą CUGW
będzie uzupełniona o kryteria oceny stosowane w Unii Europejskiej i określone w istniejących
Dyrektywach bądź wprowadzonych z opracowywaną Ramową Dyrektywą Wodną.
C 15. Kontynuacja i reorganizacja monitoringu wód powierzchniowych
C 16. Dostosowanie kryteriów i metodyki oceny jakości wód do wymogów UE

Zasadniczym instrumentem w ochronie wód jest budowa nowych i modernizacja istniejących
oczyszczalni ścieków oraz powiązanych z nimi systemów kanalizacji. Ze względu na
kapitałochłonność tych inwestycji preferowane będą te zlokalizowane w zlewniach szczególnie
chronionych (zaopatrzenie w wodę: Raba, Dunajec, Skawa, ) bądź przynoszące ewidentny efekt w
poprawie jakości wód (użytkownicy komunalni –miasto Kraków). Strategia taka wynika zarówno z
uwarunkowań wewnętrznych jak i międzynarodowych (HELCOM). Wspierane będą również
inicjatywy międzygminne oraz inwestycje kompleksowe obejmujące oczyszczalnie i systemy
kanalizacji. Preferowanie polegać będzie na pierwszeństwie w dostępie do kredytów i dotacji z
Funduszu Wojewódzkiego i NFOŚiGW oraz wspieraniu przy uzyskiwaniu środków z funduszy
pomocowych Ekofundusz, Phare, EBOiR, ISPA.
Na terenach gdzie ze względu na charakter zabudowy i ukształtowanie terenu budowa zbiorczych
oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji jest nieuzasadniona ekonomicznie preferowane będą
systemy osiedlowe i przydomowe. Wybór tych terenów wymagał będzie kompleksowej oceny danego
obszaru pod względem warunków hydrogeologicznych, hydrologicznych technicznych i
ekonomicznych. Określone w ten sposób predyspozycje terenów do budowy oczyszczalni
osiedlowych

(zbiorczych)

przydomowych

powinny

zostać

uwzględnione

planach

zagospodarowania przestrzennego.
C 17. Uwzględnienie predyspozycji terenu do lokalizacji oczyszczalni osiedlowych bądź

przydomowych w planach zagospodarowania przestrzennego

Duże oczyszczalnie ścieków (powyżej 2000 m

/d) od 1 stycznia 2000 roku powinny spełniać

zaostrzone kryteria odnośnie norm odpływu dla BZT

i fosforu organicznego (Pog) w oczyszczonych

102

ściekach. Wymaga to zmian w technologii oczyszczania (wprowadzenie systemów zintegrowanego
usuwania węgla organicznego, azotu i fosforu w wielofazowych reaktorach biologicznych)
wspomaganych przez instalacje do chemicznego strącania biogenów.
C 18. Modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków, tak aby odpowiadały

aktualnie obowiązującym normom (od 1 stycznia 2000 r.)

Problemy zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków na wsi są zupełnie odmienne niż w mieście i
potencjalnie bardziej groźne dla zdrowia człowieka. Ścieki bytowo-gospodarcze z terenów wiejskich
nieskanalizowanych, odprowadzane w sposób niezorganizowany (np. z szamb) są źródłem
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleby. Taka sytuacja występuje głównie
w zlewniach: Raby, Skawinki, Rudawy, Dłubni, Dunajca, Białej, Wisłoka.
Następnymi najbardziej ważnymi źródłami zanieczyszczenia, głównie azotanami są zakłady rolnicze,
takie jak fermy i tuczarnie trzody chlewnej oraz oczywiście spływ nawozów sztucznych. Zatem
jednym z najważniejszych działań jest budowa oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej oraz
urządzeń pozwalających na bezpieczne składowanie odpadów hodowlanych (np. płyt gnojowych). Ta
część infrastruktury wymaga natychmiastowego wsparcia ze względu na duże koszty inwestycji,
przekraczające aktualne możliwości finansowania przez rolników. Konieczne jest więc stworzenie
systemu dofinansowywania budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków.
W celu efektywnego wykorzystania środków finansowych, zalecane będzie opracowywanie
kompleksowych programów ochrony najważniejszych zlewni. Taki program został opracowany i jest
wdrażany dla ochrony Zbiornika Dobczyckiego (Związek Gmin Dorzecza Górnej Raby i Krakowa).
Podobnie powstał program ochrony zlewni Dunajca, Dolnego Dorzecza Raby, itp..

C 19. Opracowanie programów ochrony zlewni najważniejszych rzek województwa
C 20. Kontynuacja programu ochrony wód Zbiornika Dobczyckiego, zlewni Dunajca , itd.
C 21. Budowa lokalnego systemu kanalizacji i oczyszczalni ścieków
C 22. Kontynuacja dofinansowywania budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków na terenach

wiejskich

C 23. Propagowanie systemów bezpiecznego składowania odpadów hodowlanych

Tam gdzie podłączenie do oczyszczalni jest nieopłacalne, konieczne staje się instalowanie różnego
rodzaju oczyszczalni zagrodowych. Wskazane jest dofinansowywanie tych inwestycji poprzez dotacje
np. z wojewódzkiego i gminnego FOŚiGW. Obecnie takie działania są już podejmowane , np. w
powiecie gorlickim Gmina Sękowa w 1999 roku dofinansowała budowę ok. 120 przydomowych
oczyszczalni ścieków. Podobne działania prowadzone są w Oświęcimiu (1 tys. zł/1 obiekt), w
Chrzanowie i w wielu innych gminach.
Ważnym zadaniem samorządów jest więc przygotowanie i realizacja programów gospodarki wodno-
ściekowej dla wsi. Wiele gmin takie programy posiada, ale ze względu na wysokie koszty inwestycji
ich realizacja przebiega zbyt wolno. Często programy mają wymiar ponadlokalny (Związki Gmin
leżących w zlewniach rzek, np. Związek Gmin Dorzecza Rzeki Łososiny).
C 24. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych tam, gdzie podłączenie do ogólnego systemu

kanalizacji jest nieopłacalne

C 25

Wsparcie finansowe rolników realizujących oczyszczalnie przyzagrodowe

C 26. Propagowanie opracowywania kompleksowych programów gospodarki wodno-ściekowej

w gminach

Osobnym zagadnieniem jest zasolenie wód Wisły, wynikające z odprowadzania wód kopalnianych w
górnym biegu Wisły. Stąd wynika potrzeba współpracy z województwem śląskim, które jest głównym
źródłem tego typu zanieczyszczeń. Zagadnienie to będzie omówione szerzej w Programie dla woj.
śląskiego.
C 27

Współpraca z woj. śląskim w rozwiązywaniu problemu wód zasolonych

Obecnie w województwie małopolskim pobór wody do celów rolniczych nie wpływa negatywnie na
jej bilans, bowiem stanowi nieznaczny procent zaledwie 2 % poboru całkowitego, chociaż użytki rolne
stanowią 56,6% powierzchni województwa. Niemniej jednak, w przyszłości należy zwrócić uwagę,

103

aby wodę używać racjonalnie do celów rolniczych, np. poprzez unowocześnienie procesu produkcji i
usprawnienie gospodarki wodnej.
Będą stosowane również inne środki, aby efektywniej gospodarować dostępną ilością wody.
Nawadnianie gruntów może być ulepszone poprzez budowanie zbiorników retencyjnych. Priorytet
małej retencji wód wynika z licznych korzyści płynących z tego przedsięwzięcia, np. rozwój usług
turystyczno-rekreacyjnych, zabezpieczenie przed powodzią. Konieczna jest maksymalna rozbudowa
„małej retencji”, która pozwoli na zatrzymywanie możliwie dużej ilości wód, zwłaszcza wiosennych.
Zbiorniki retencyjne, zwłaszcza na dopływach Raby i na rzekach: Uszwica, Biała Tarnowska, Wisłok,
Skawa, mogą być wykonane po uprzednim uporządkowaniu gospodarki ściekowej.
C 28. Budowa zbiorników retencyjnych i urządzeń piętrzących do magazynowania wody w

celu poprawy zabezpieczenia dolin rzecznych przed powodziami w sposób
harmonizujący z wymogami ochrony przyrody i krajobrazu

Zanieczyszczenie wód powierzchniowych wpływa na jakość wody wodociągowej. Niezmiernie
ważnym zagadnieniem jest zaopatrzenie wszystkich mieszkańców województwa w wodę pitną dobrej
jakości. .

Zmniejszenie zużycia wody do celów komunalnych jest wynikiem oszczędnego korzystania z wody w
gospodarstwach indywidualnych oraz zmniejszenia strat wody podczas dystrybucji. W przypadku
oszczędnego korzystania z wody ważną rolę będzie odgrywać świadomość ekologiczna mieszkańców
województwa, co zostało omówione w dalszej części tego paragrafu. Natomiast straty wody podczas
dystrybucji zależą głównie od długości sieci rozprowadzającej i jej stanu technicznego. Zatem
konieczna jest maksymalna racjonalizacja długości sieci w stosunku do liczby przyłączy oraz ocena
stanu technicznego sieci wodociągowej i sukcesywna wymiana wyeksploatowanych odcinków.
C 29. Kontynuacja montowania wodomierzy w gospodarstwach indywidualnych
C 30. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej
C 31. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania przesyłem wody wodociągowej

Dalszy rozwój systemów zaopatrzenia w wodę może mieć miejsce pod warunkiem równoczesnego
rozwoju systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków. Największa dysproporcja pomiędzy liczbą
mieszkańców korzystających z wodociągów, a liczbą podłączonych do kanalizacji występuje na
terenach wiejskich. Jednak największym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych są ścieki
komunalne odprowadzane z Krakowa. Konieczna jest więc modernizacja i rozbudowa oczyszczalni w
Płaszowie (budowa oczyszczalni biologicznej). Oddanie do eksploatacji oczyszczalni Kujawy
znacznie poprawiło sytuację.
Większość mniejszych miast posiada mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków. Często ich
przepustowość projektowana jest większa niż ilość dopływających ścieków. Zatem wskazane jest
przeanalizowanie możliwości ich dociążenia poprzez rozbudowę systemu kanalizacyjnego lub
dowożenia ścieków (m.in. Kraków, Krzeszowice, Skała, Proszowice, Słomniki, Dębno, Kościelisko,
Żegocina, ).
C 32. Dociążenie istniejących oczyszczalni ścieków
C 33. Rozwiązanie problemu oczyszczania ścieków w aglomeracji krakowskiej

W województwie małopolskim, woda do celów przemysłowych (łącznie z energetyką)

pochodzi głównie z ujęć powierzchniowych (w 1998 roku - prawie 80%). W przeważającej ilości jest
to woda z rzeki Wisły, Soły, Dłubni i Dunajca. Najlepszym sposobem zmniejszenia zużycia wody
przez przemysł jest wprowadzenie wodo- oszczędnych technologii, bądź zamkniętych obiegów wody
(energetyka), które pozwalają na najefektywniejsze wykorzystanie wody w związku z minimalizacją
jej strat. Władze województwa będą popierały zakłady podejmujące i realizujące plany racjonalnego
gospodarowania wodą w ich staraniach o nisko oprocentowane kredyty na wprowadzenie zamkniętych
obiegów wody.
C 34. Stymulowanie, w ramach projektów inwestycyjnych, wprowadzania zamkniętych

obiegów wody

C 35. Wspieranie

zakładów

podejmujących

realizujących

plany

racjonalnego

gospodarowania wodą

104

W województwie małopolskim, w ogólnej ilości ścieków przemysłowych, wody pochłodnicze mają
znaczny udział. Większość dużych zakładów przemysłowych posiada własne oczyszczalnie ścieków,
spełniające wymagania co do stopnia oczyszczenia. Zagrożenie stanowią ścieki przemysłowe np. z
Zakładów Chemicznych w Alwerni (odprowadzane do wód powierzchniowych), z Krakowskiej
Fabryki Kabli (odprowadzane do miejskiej kanalizacji sanitarnej). Ponadto, istnieje wiele małych
zakładów, nie posiadających oczyszczalni, lub oczyszczających ścieki w stopniu niewystarczającym.
Te zakłady, które nie posiadają oczyszczalni, bądź w których oczyszczalnie nie spełniają wymagań
określonych normami, będą wspomagane w celu wdrożenia nowych technologii oczyszczania.
C 36. Udoskonalenie technologii oczyszczania ścieków
C 37. Budowa oczyszczalni ścieków dla małych i średnich zakładów

Oprócz działań zmierzających do oczyszczenia ścieków produkowanych przez gospodarkę komunalną
i przemysł podejmowane będą działania zmierzające do ograniczenia ilości zanieczyszczeń z
gospodarki komunalnej i przemysłu. W przemyśle głównymi działaniami są wprowadzanie
zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii. Zmiany te wymuszane będą polityką
opłatową. Poprzez system ulg i zwolnień oraz umów z użytkownikami polityka ta promować będzie
przedsiębiorstwa wdrażające „czyste” technologie i eliminujące lub redukujące istniejące źródła
zanieczyszczeń.
C 38. Wprowadzenie polityki opłatowej sprzyjającej wdrażaniu „czystych” technologii

W ramach „warunków korzystania z wód dorzecza” wprowadzone zostać mogą zaostrzone kryteria co
do parametrów jakościowych zrzucanych ścieków. Ponieważ pozwolenia wodnoprawne obowiązują
na czas oznaczony, w miarę ich wygasania możliwa będzie zmiana obowiązujących w nich
parametrów ścieków i ew. wprowadzenie nowych. Przewiduje się, że możliwe będzie wprowadzenie
zaostrzonych norm jakościowych w zlewniach wymagających szczególnej ochrony.
C 39. Aktualizacja pozwoleń wodnoprawnych na zrzut ścieków

Do działań zmierzających do poprawy jakości wód powierzchniowych należy również ograniczenie
zanieczyszczeń obszarowych. Zanieczyszczenia te mają różnorodną genezę i związane są głównie z
opadami atmosferycznymi i nawożeniem rolniczym. Program ograniczenie zanieczyszczeń
obszarowych opracowany zostać musi na podstawie wcześniejszych badań monitoringowych jakości
opadów atmosferycznych i jakości wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego . Do
ważniejszych działań zmierzających do redukcji zanieczyszczeń obszarowych należą racjonalizacja
systemu nawożenia i budowa naturalnych filtrów biologicznych oraz odpowiednia zabudowa
hydrotechniczna cieków i rozbudowa systemów małej retencji.
C 40. Opracowanie koncepcji systemu monitoringu zanieczyszczeń obszarowych
C 41. Rozpoznanie skali zagrożeń zanieczyszczeń obszarowych oraz opracowanie koncepcji ich

ograniczenia

Zapewnienie użytkownikom wód w wystarczającej ilości oraz zachowanie kryterium biologicznego
przepływu w ciekach należy do podstawowych zadań zarządzającego gospodarką wodną. W celu
prawidłowego zarządzania należy opracować zlewniowe bilanse zasobów wód powierzchniowych
opierające się na wieloletnich obserwacjach przepływów w ciekach. Bilanse takie stanowić będą jeden
ze składników „warunków korzystania z wód dorzecza”. Bilanse sporządzone zostaną w oparciu o
szczegółową inwentaryzację aktualnego stanu użytkowania wód.
W bilansach uwzględnione będzie aktualne korzystanie z wód (zrzuty i pobory) oraz określone bądź
zweryfikowane zostaną przepływy nienaruszalne, m in. w celu zapewnienia właściwych warunków
życiowych flory i fauny w ciekach. Kolejność i priorytety sporządzania bilansów będą takie jak przy
opracowywaniu „warunków”.
C 42. Opracowanie bilansów zlewniowych zasobów wód powierzchniowych
C 43. Ustalenie przepływów nienaruszalnych

Bilanse wodnogospodarcze stanowić będą podstawę do weryfikacji pozwoleń wodnoprawnych i
wprowadzania ograniczeń w użytkowaniu wód w określonych zlewniach i zachowania przepływów

105

nienaruszalnych. Zmierzać się będzie do wydawania pozwoleń zgodnych z rzeczywistym
zapotrzebowaniem użytkowników. W okresach suszy wprowadzane będą ograniczenia w korzystaniu
z wód.
C 44. Aktualizacja pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód powierzchniowych
C 45. Wprowadzanie ograniczeń w użytkowaniu wód w okresach suszy

Znacznie lepszymi parametrami charakteryzują się wody podziemne, niemniej jednak lokalny
niedobór tych wód może ograniczać ich dostępność. Należy także zwrócić uwagę na konieczność
podjęcia działań zmierzających do ochrony wód podziemnych zagrożonych degradacją w związku z
likwidacją górnictwa rud cynkowo ołowiowych w rejonie olkuskim. Likwidacja górnictwa spowoduje
skażenie wód podziemnych w stopniu uniemożliwiającym wykorzystanie tych wód do celów pitnych.
W takiej sytuacji należy przeprowadzić rozpoznanie alternatywnego zaopatrzenia mieszkańców w
wodę pitną.
C 46

Zapewnienie wszystkim mieszkańcom województwa wody pitnej dobrej jakości

C 47

Podjęcie działań zmierzających do zabezpieczenia wody pitnej dla mieszkańców regionu
olkuskiego

6.4.3. Zarządzanie gospodarką wodną

6.4.3.1. Cele do 2004 roku

1. Stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania gospodarką wodną
2. Wprowadzenie Regionalnego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej

6.4.3.2.

Strategia

Ochrona wód, stanowiąc jeden z głównych elementów strategii państwa w gospodarce ma na celu:
-

ochronę zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem i nadmiernym wykorzystaniem,

ochronę środowiska życia dzikiej flory i fauny

udostępnienie wód dla wypoczynku, turystyki i sportu

Zoptymalizowanie realizacji tych zadań wymaga wprowadzenia sprawnego systemu zarządzania
gospodarką wodną, w którym podstawową funkcje pełnić będą zarządy dorzeczy i rady gospodarki
wodnej. Przewiduje się że system taki wprowadzony zostanie w roku 2000, co wiąże się z realizowaną
nowelizacją przestarzałej ustawy Prawo Wodne. Niniejszy rozdział poświęcony gospodarce wodnej,
został napisany przy założeniu że postulowane założenia reformy systemu zarządzania zostaną
wprowadzone w życie, a założone zadania zgodne będą ze zmianami przez nie wprowadzonymi.
Zadania oznaczone * nie posiadają w obecnej sytuacji prawnej pełnych możliwości realizacji.

Sterowanie i dystrybucja zasobów wodnych będą prowadzone na obszarach wyznaczonych granicami
jednostek hydrograficznych, na podstawie warunków korzystania z wód dorzecza stanowiących plany
przestrzenne gospodarki wodnej. Opracowanie „warunków” dla całego dorzecza jest niezwykle
kłopotliwe od strony organizacyjno – technicznej, dlatego konieczne jest podzielenie go na mniejsze
jednostki bilansowe.
C 48. Podział dorzecza na jednostki bilansowe dla potrzeb opracowania warunków

korzystania z wód dorzecza, oraz określenie priorytetów w zakresie ich sporządzania

W pierwszej kolejności „warunki” będą opracowywane dla jednostek cechujących się wysoką
konfliktowością np. zlewnie zaopatrujące w wodę duże aglomeracje, szczególnie cenne przyrodniczo,
itp.. „Warunki” opracowywane dla poszczególnych jednostek bilansowych stanowić będą podstawę do
opracowania dokumentu syntetycznego dla całego dorzecza. Sposób zarządzania gospodarką wodną i
„Warunki” odpowiadają wymogom nowo tworzonej Ramowej Dyrektywy Wodnej UE.
C 49. Opracowywanie „Warunków korzystania z wód Dorzecza Górnej Wisły”

106

Ze względu na to iż proces opracowywania „warunków” trwa przeważnie 2,5 do 3 lat, w okresie do
2002 roku zostaną one opracowane dla zlewni wymagających szczególnej ochrony (Raby, Skawinki,
Prądnika, Rudawy, Dłubni, Sanki, Dunajca). Ustalenia zawarte w „Warunkach” będą wiążące dla
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Ciałem, stanowiącym płaszczyznę współdziałania administracji rządowej, samorządów i
użytkowników wód stanie się po wprowadzeniu zmian w Prawie Wodnym Rada Gospodarki Wodnej.
Rada decydować będzie o kształcie polityki gospodarki wodnej realizowanej przez Zarząd Dorzecza
oraz pełnić rolę kontrolną w stosunku do Zarządu Dorzecza. Dzięki udziałowi w niej zarówno
przedstawicieli administracji jak i użytkowników wód stanie się forum dyskusji i ścierania interesów
poszczególnych grup.
C 50. Powołanie Rady Gospodarki Wodnej Dorzecza Górnej Wisły

Jednym z narzędzi zarządzania wodami są opłaty za korzystanie z wód i urządzeń wodnych. W chwili
obecnej nie spełniają one w pełni swojej roli, ustanawiane są Rozporządzeniem MOŚZNiL w
jednolitej formie . Przewiduje się, zróżnicowanie opłat za korzystanie z wód w zależności od
zróżnicowania zapotrzebowania na wodę w poszczególnych zlewniach. Stawka opłat w tym wypadku
składać się będzie z dwóch części: bazowej i lokalnej. Część bazowa ustalana będzie przez
administrację rządową i odprowadzana do NFOŚiGW, część lokalna ustalana będzie przez Radę
Gospodarki Wodnej Dorzecza i zróżnicowana w zależności od zlewni. W związku z tym jednym
podstawowych zadań Rady będzie opracowanie przejrzystej polityki opłatowej w dorzeczu. Obecność
w Radzie przedstawicieli użytkowników wód zabezpieczy przed nadmiernym podnoszeniem opłat i
ich dostosowanie do możliwości użytkowników.
C 51. Opracowanie polityki zróżnicowania opłat za korzystanie z wód i urządzeń wodnych w

Dorzeczu Górnej Wisły

Sprawne zarządzanie gospodarką wodną wymaga dostępu do informacji a także sprawnego systemu
jej obiegu. Nowoczesne narzędzia – komputerowe bazy danych, systemy geograficznej informacji
przestrzennej mogą znacznie przyśpieszyć i uprościć dostęp do danych i ich wymianę. Nie będą
jednak efektywne, gdy nie będzie funkcjonował system wymiany i udostępniania informacji pomiędzy
różnymi instytucjami zajmującymi się gospodarką wodną. W okresie transformacji ustrojowej i
reorganizacji funkcjonowania służb publicznych (przekazywanie uprawnień na szczebel wojewódzki i
powiatowy) nabiera to szczególnego znaczenia. Zwłaszcza powołanie powiatów, i powierzenie im
części kompetencji związanych z wydawaniem pozwoleń grozi zahamowaniem przepływu informacji.
Usprawnieniu wymaga również wymiana informacji na szczeblu wojewódzkim z takimi instytucjami
jak RZGW, IOŚ, WSSE, WOŚ UW, WFOŚiGW.
Obecnie tworzony w RZGW w Krakowie Regionalny System Informatyczny, mający stanowić w
przyszłości część systemu ogólnokrajowego musi uwzględnić nowe uwarunkowania jak również
włączyć w system inne instytucje związane z monitoringiem i zarządzaniem gospodarką wodną.
Częścią systemu powinny stać się Księgi Wodne w których rejestrowane są pozwolenia
wodnoprawne. System zapewnić powinien ich stałą aktualizację i wymianę informacji z innymi
organami administracji wodnej.
C 52. Wprowadzenie Regionalnego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej

6.4.4. Ochrona przed powodzią i suszą

6.4.4.1. Cele do 2004 roku

1. Opracowanie i wdrożenie kompleksowego programu ochrony przeciwpowodziowej
2. Rozwój systemów małej retencji

107

6.4.4.2. Strategia

W woj. małopolskim uregulowanych jest zaledwie 10% długości rzek i potoków. Żadna ze zlewni
tego obszaru nie posiada zabudowanego całościowego systemu ochrony przeciwpowodziowej.
Przykład ostatnich powodzi dowodzi że istnieje potrzeba posiadania zintegrowanych systemów
ochrony przed powodzią. Konieczne jest opracowanie takiego programu dla Górnej Wisły ze
szczególnym uwzględnieniem jej dopływów – Soły i Skawy. Wymagać to będzie porozumienia i
uczestnictwa w nim RZGW w Krakowie i Katowicach oraz województw Śląskiego i Małopolskiego.
W programie ochrony przeciwpowodziowej szczególny nacisk zostanie położony na problemy
ochrony naturalnych biotopów w dolinach rzek. Jednym z elementów systemu będzie stworzenie
polderów zalewowych powyżej Krakowa. Wyłączenie tych terenów z zabudowy i wprowadzenie
szczególnych zasad gospodarowania sprzyjać będzie zachowaniu walorów przyrodniczych tych
terenów. Niezbędna jest jednak jak najszybsze dokładne wyznaczenie granic polderów, wprowadzenie
ich do planów zagospodarowania przestrzennego
C 53. Opracowanie kompleksowego programu przeciwpowodziowego dla Górnej Wisły
C 54. Opracowanie planu budowy polderów zalewowych i wprowadzenie ich do planów

zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymogów ochrony złóż i obszarów
prognostycznych i perspektywicznych

Obwałowania i urządzenia wodne wymagają nieustannej kontroli. Szczególnie po każdej powodzi i
większym wezbraniu wód konieczne jest przeprowadzenie kompleksowej oceny ich stanu (włączając
badania makroskopowe, wiercenia, sondowania i pomiary geofizyczne). Po przeprowadzeniu oceny
stanu, wytypowane zostaną odcinki wałów wymagające rekonstrukcji i przeprowadzone niezbędne
prace zabezpieczające.
C 55. Kontrola stanu wałów i urządzeń wodnych wraz z wytypowaniem odcinków do

rekonstrukcji

C 56. Przeprowadzenie rekonstrukcji wałów

Jednym z najlepszych sposobów na poprawę bezpieczeństwa przeciwpowodziowego jest rozwój
systemów małej retencji zwłaszcza na obszarach podgórskich i górskich (południowa część
województwa). Istniejące programy zostaną zweryfikowane i dostosowane do nowego podziału
administracyjnego. Inwestycje w tej dziedzinie będą preferowane przy rozdziale środków WFOŚiGW
oraz przy ubieganiu się o pomoc z funduszy zagranicznych. Rozbudowa systemów małej retencji
wpłynie również korzystnie na złagodzenie skutków suszy. W perspektywie najbliższych lat
zakończona zostanie budowa zbiornika Świnna Poręba i rozpoczęte budowy kilku innych mniejszych
zbiorników (np. w gminie Skała, na rzece Uszwicy, rzece Upust w Szczucinie, oraz szereg
zbiorników wg „Programu małej retencji dla woj. nowosądeckiego” .
Uporządkowanie systemów melioracyjnych, zwiększenie lesistości zlewni, prawidłowa gospodarka
gruntami rolnymi, są działaniami chroniącymi przed powodzią..
C 57. Opracowanie kompleksowego planu zwiększenia retencyjności dorzecza
C 58. Rozbudowa systemów małej retencji
C 59. Porządkowanie systemów melioracyjnych

108

6.5. Ochrona zasobów kopalin

6.5.1. Zabezpieczenie surowcowe rozwoju gospodarczego

6.5.1.1. Cele do 2004 roku

1. Waloryzacja bazy surowcowej województwa
2. Sporządzenie bilansu podaż - popyt
3. Ocena możliwości udokumentowania nowych zasobów

6.5.1.2. Strategia

Strategia gospodarowania surowcami mineralnymi nie może być rozpatrywana w oderwaniu od
kształtowanej w skali całego kraju i regionu polityki gospodarczej, wynikających stąd kierunków i
prognoz rozwoju gospodarczego województwa i w konsekwencji formułowanych strategii
sektorowych. Związki te powodują, że zapotrzebowanie na surowce mineralne jest funkcją rozwoju
gospodarczego, a z kolei istniejąca baza surowcowa jest istotnym argumentem funkcji rozwojowych
poszczególnych dziedzin gospodarki. W takim też ujęciu należy niezbędna jest analizy bazy
surowcowej województwa w celu:

•

oceny bazy surowcowej województwa w kontekście planowanych zmian kierunków rozwoju

gospodarczego regionu,

•

sporządzenia aktualnego i prognostycznego bilansu zasobów kopalin w ujęciu stan zasobów –

zapotrzebowanie na surowce wraz z oceną samowystarczalności regionu.

Uzyskane rezultaty będą ukierunkowywały kolejne, niezwykle ważne z punktu widzenia ochrony
walorów przestrzeni geograficznej, działanie, tj. ocenę możliwości udokumentowania nowych
zasobów.
Powyższe analizy powinny być czynione z rozróżnieniem pięciu głównych grup kopalin tj. surowce
energetyczne, surowce metaliczne, surowce chemiczne, surowce skalne, wody lecznicze, termalne i
solanki.
Każda z nich ma odmienne znaczenie dla procesów gospodarczych. Istotnym jest rozpoznanie, jak
będą się kształtowały te relacje w przyszłości i uwzględnienie ich w czynionych analizach.
Surowce energetyczne, metaliczne i chemiczne należą do grupy surowców podstawowych i
uczestniczą w ponadregionalnym, krajowym obiegu gospodarczym. Wydaje się, że w związku z
przekształceniami w gospodarce (węgiel kamienny), wyczerpaniem się zasobów (sól kamienna),
postępującym ubytkiem zasobów (cynk i ołów) oraz brakiem możliwości dokumentowania nowych
zasobów tych surowców, ich rola w oddziaływaniu na gospodarkę przestrzenią będzie maleć.
Jednakże przy zachowanej strukturze zapotrzebowania na wymienione surowce należy przewidzieć
możliwości jego zaspokojenia importem z uwzględnieniem niezbędnych do tego warunków (transport,
przeróbka, bilans płatniczy,).
Surowce skalne i pozostałe zaliczone zostały w przewadze do surowców pospolitych, których
znaczenie powinno być rozpatrywane przede wszystkim w układzie regionalnym. Na nich właśnie
bazować będą głównie budownictwo i drobny przemysł. W tej grupie surowców można spodziewać
się możliwości powiększania bazy surowcowej poprzez dokumentowanie nowych złóż. Istnieją jednak
w tej grupie złoża, które powinny podlegać szczególnej ochronie ze względu na brak możliwości
udokumentowania nowych zasobów np. skały magmowe czy dolomity.
D 1.

Aktualizacja bilansu zasobów kopalin w województwie

D 2.

Opracowanie metodyki oceny i sporządzenie rankingu wystąpień surowcowych

D 3.

Zbilansowanie potrzeb surowcowych wg. przyjętych strategii rozwojowych

D 4.

Zbilansowanie zdolności eksploatacyjnych zakładów górniczych

D 5.

Wykonanie mapy obszarów prawdopodobnych wystąpień złóż kopalin z

uwzględnieniem istniejącego zagospodarowania terenu

109

6.5.2. Ochrona złóż surowców mineralnych

6.5.2.1. Cele do roku 2004

1. Maksymalne wykorzystanie eksploatowanych złóż
2. Zabezpieczenie obszarów udokumentowanych złóż przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich

eksploatację

6.5.2.2. Strategia

Odpowiedzialnymi za kształtowanie polityki ochrony złóż kopalin pospolitych i gospodarowanie
zasobami tych surowców są Wojewoda oraz starostowie. Odpowiadają oni również za wydawanie
koncesji na poszukiwanie i wydobywanie tych kopalin oraz ustalanie opłat koncesyjnych. Prawidłowe
gospodarowanie złożami surowców naturalnych wymaga posiadania aktualnej i pełnej informacji o
nich oraz o ich aktualnych zasobach. Zmiana granic województwa spowodowała konieczność
ponownej inwentaryzacji złóż i zbilansowania zasobów.
W skali regionu znaczenie decydujące dla polityki gospodarczej ma możliwie szeroka informacja
dotycząca złóż o znaczeniu regionalnym, dla których organem koncesyjnym jest Wojewoda. Ich lista
liczy około 500 pozycji i obejmuje szerokie spektrum surowców mineralnych. W grupie tej znajdują
się również złoża obecnie nie eksploatowane, stanowiące rezerwę surowcową regionu. To głównie ta
grupa złóż powinna być obiektem aktywnej polityki gospodarczej.
Zakończona w 2000 r. inwentaryzacja dała Wojewodzie aktualne dane dotyczące złóż surowców
mineralnych i ich zasobów. Powinny one stanowić punkt wyjścia analiz dotyczących bazy
surowcowej regionu. Natomiast inwentaryzacja złóż na szczeblu powiatów prowadzona będzie w
miarę dokumentowania nowych zasobów i powinna obejmować złoża, dla których organem
koncesyjnym są starostowie. Wydaje się niezbędnym, aby działania na szczeblu powiatów
zachowywały standardy przyjęte na szczeblu województwa, a chyba jeszcze lepiej, aby były
przeprowadzane cyklicznie w formie jednoczesnej akcji koordynowanej regionalnie. Przeprowadzenie
inwentaryzacji wedle jednolitych, ściśle określonych kryteriów ułatwi jej późniejszą syntezę dla
obszaru całego województwa.
W ramach inwentaryzacji informacja o złożach zostaje poszerzona o informacje środowiskowe
obejmujące dane o obszarach chronionych, strefach ochronnych ujęć wód podziemnych i
powierzchniowych itp. Równocześnie przeprowadzana jest weryfikacja obiektów wskazująca złoża
przewidziane do aktualizacji zasobów, co czynione jest następnie w formie dodatków do dokumentacji
geologicznych.
D 6.

Aktualizacja dokumentacji złóż rezerwowych

D 7.

Wypracowanie zasad obiegu informacji o surowcach mineralnych w województwie

D 8.

Zapewnienie w kontraktach regionalnych środków finansowych na realizację zadań
z zakresu gospodarki surowcowej

Czynnikiem decydującym o właściwej ochronie złoża jest jego status. W przypadku złóż
eksploatowanych głównym zadaniem ochronnym jest maksymalne wykorzystanie zasobów w
granicach udokumentowania, a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki
przestrzennej, rekultywacja wyrobiska. Obowiązki te w głównej mierze ciążą na użytkowniku złoża.
Rolą organów administracji publicznej jest dookreślenie warunków prowadzenia takiej działalności,
jej zakończenia i rozliczenia.
D 9.

Współdziałanie organów administracji publicznej w celu zapewnienia maksymalnego
wykorzystania

eksploatowanych

złóż

(nadzór,

uzgodnienia,

zmiany

planów

zagospodarowania przestrzennego)

Inny charakter działań ochronnych wymagany jest w przypadku złóż nie eksploatowanych,
stanowiących główne zaplecze surowcowe regionu. Są to obiekty udokumentowane w latach
ubiegłych, których istnienie jest często nieobecne w świadomości władz lokalnych. Wskutek
rozstrzygnięcia Prezesa Rady Ministrów z 1999 r. wyłącznym właścicielem informacji geologicznej
(dokumentacji) o tych złożach jest Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Skarbu. Gospodarka

110

tymi złożami (inwentaryzacja, koncesjonowanie, aktualizacja zasobów, ochrona) pozostaje w
kompetencji Wojewody. Daje to szansę uniknięcia ich nadmiernego rozdrobnienia i zapewnienia
maksymalnego wykorzystania zasobów oraz zachowania możliwości kształtowania polityki
gospodarczej w skali całego regionu.
Jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóż przed ich utratą jest ochrona
ich obszarów przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację. Zadanie to
realizowane być może poprzez właściwe zapisy w studiach i planach zagospodarowania
przestrzennego, które są zadaniem własnym gmin. Wymaga to ścisłego współdziałania urbanistów
(planistów) wykonujących studia i plany dla gmin z odpowiednimi organami administracji
geologicznej w celu wypracowania wspólnego stanowiska gwarantującego należytą ochronę znanych
złóż
D 10. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego

wszystkich znanych złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie
ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem niegórniczym

Informacje o złożach surowców mineralnych wymagają posiadania sprawnych narzędzi do ich
gromadzenia przetwarzania i analizowania. Najwłaściwsze wydaje się zbudowanie systemu opartego o
komputerową bazę danych powiązanej z systemem GIS. Baza powinna zapewnić zarówno powiązania
z już istniejącymi bankami danych (bank Midas), jak również z systemami, które będą tworzone na
szczeblu powiatu. Ze względu na zmiany spowodowane reorganizacją struktur administracyjnych,
możliwe to będzie po roku 2001.
D 11. Utworzenie bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy

Geologiczno - Gospodarczej Polski w skali 1:50000 w technologii GIS

6.5.3. Ochrona obszarów perspektywicznych

6.5.3.1. Cele do roku 2004

1. Wywołanie inicjatywy ustawodawczej zmierzającej do prawnego usankcjonowania możliwości

rozpoznawania, dokumentowania i ochrony obszarów perspektywicznych dla złóż kopalin

2. Zapewnienie w wojewódzkich planach gospodarki przestrzennej uwzględnienia wytypowanych

obszarów perspektywicznych

6.5.3.2. Strategia

Dla wszystkich rodzajów surowców mineralnych zasadne wydaje się dokonania analizy
perspektywicznych obszarów ich występowania. Poszukiwanie obszarów perspektywicznych powinno
dotyczyć w szczególności surowców deficytowych oraz tych, na które istnieje duże zapotrzebowanie,
a jednocześnie nie są znane rezerwy zasobów.
Przy tak sformułowanych uwarunkowaniach w Małopolsce nie będzie konieczne poszukiwanie
obszarów rezerwowych dla złóż surowców ceramiki budowlanej, gdyż w granicach województwa
występują liczne złoża tych surowców o znacznych zasobach, przy umiarkowanym zapotrzebowaniu
na ten surowiec. Z kolei, w związku z przewidywanym rozwojem budownictwa, w tym drogowego,
można przewidywać, że w najbliższych latach wzrośnie zapotrzebowanie na kruszywa naturalne, co
znajdzie wyraz w zwiększonym zainteresowaniu uzyskaniem koncesji na poszukiwanie oraz
eksploatację złóż tego surowca. Dlatego pomimo znacznych zasobów, jak również rezerw
zasobowych tych złóż, wydaje się zasadne poszukiwanie obszarów perspektywicznych występowania
kruszyw naturalnych. W granicach obecnego województwa małopolskiego perspektywy poszerzenia
zasobów kruszyw naturalnych istnieją głównie w dolinach Wisły, Raby i Dunajca, Skawy i Białej.
Realizacja tak sformułowanego zadania napotyka dzisiaj na szereg trudności, wynikających z braku
unormowań w zakresie, m.in.: kto i na czyj koszt powinien poszukiwać perspektywicznych obszarów
występowania złóż surowców mineralnych, jaki jest status prawny tych obszarów, jak należy
zapewnić ich ochronę przed innym wykorzystaniem zachowując zasadę poszanowania prywatnej

111

własności. itp..
Realizacja programu musi przebiegać w ścisłej współpracy z gminami, którym najłatwiej jest wskazać
potencjalne, możliwe do wykorzystania górniczego, rejony występowania surowców pospolitych.
Obszary te winny być umieszczane w studiach zagospodarowania przestrzennego gmin, ale aktualnie
prawo nakazuje ujmowanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego jedynie złóż
już udokumentowanych. Konieczna jest analiza będących w przygotowaniu aktów prawnych (nowa
ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym likwiduje plany ogólne) w odniesieniu do możliwości
ochrony złóż i obszarów perspektywicznych. Niezbędne jest wypracowanie formuły ochrony
obszarów perspektywicznych.
D 12. Opracowanie propozycji zapisów w aktach prawa materialnego gwarantujących

możliwości rozwoju regionu poprzez ochronę obszarów występowania rezerw

zasobowych

Do czasu zmian legislacyjnych, z uwagi na podstawowe znaczenie rezerw surowcowych dla
racjonalnego

rozwoju

województwa,

rozwiązaniem

wydaje

się

umieszczenie

obszarów

perspektywicznych dla udokumentowania złóż kopalin w wojewódzkim planie rozwoju
przestrzennego. Taka koncepcja obliguje do ścisłej współpracy terenowych organów administracji
rządowej i samorządu województwa. Wobec braku norm prawnych projekt wymaga konstrukcji
opartej na regule konsensusu, a do rozstrzygnięcia pozostaje wiele kwestii, np. zasad finansowania
prac, typologii i rankingu obszarów perspektywicznych, zasad ustalenia listy obiektów obligatoryjnie
uwzględnianych

w planach

województwa, trybu wstępnego

dokumentowania obszarów

perspektywicznych i szacowania ich zasobów, który nie kolidowałby z wymaganym dla rozpoznania
złóż surowców mineralnych postępowaniem koncesyjnym, zarządzania, aktualizacji i dysponowania
tak wytworzoną informacją geologiczną, itp..
D.13. Wypracowanie

platformy

współpracy

pomiędzy

Wojewodą

Marszałkiem

Województwa w zakresie gospodarki surowcowej

D.14. Utworzenie roboczego zespołu mieszanego dla opracowania zasad zabezpieczania

rezerw surowcowych

D.15. Waloryzacja wystąpień kopalin w celu uznania ich za obszary perspektywiczne
D.16. Opracowanie

wskazań

ochrony

docelowego

zagospodarowania

terenów

występowania rezerw zasobów kopalin

6.5.4. Ochrona wód leczniczych, mineralnych, termalnych i solanek

6.5.4.1. Cele do roku 2004

1. Szczegółowa inwentaryzacja przestrzenna oraz ilościowa zasobów wód leczniczych, mineralnych,

termalnych i solanek

2. Waloryzacja złóż wód pod kątem ich roli w rozwoju regionu i wyjątkowości zasobów

3. Skuteczna ochrona ilości i jakości wód w najcenniejszych złożach

6.5.4.2. Strategia
Województwo małopolskie posiada na swoim obszarze znaczne i cenne zasoby wód leczniczych,
które są podstawą rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Największe zasoby znajdują się w powiatach
nowosądeckim, nowotarskim, gorlickim i limanowskim. Ponadto wody lecznicze występują także w
Krakowie i jego okolicach.
Zbilansowanie zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych pozwoli określić perspektywy
rozwojowe istniejących uzdrowisk oraz wskazać rejony, w których możliwy jest rozwój bazy
uzdrowiskowej w oparciu o nie wykorzystane zasoby tych wód. Należy również przewidywać
rewitalizację niektórych uzdrowisk jak np. Krzeszowice.
Zbilansowanie zasobów eksploatacyjnych oraz wskazanie obszarów perspektywicznych umożliwi
określenie długofalowych perspektyw rozwoju branży zajmującej się eksploatacją i sprzedażą wód
leczniczych i mineralnych. Wydaje się, że aktywna promocja tych wód zarówno w kraju jak i za
granicą może stanowić podstawę wzrostu ich popularności, a co za tym idzie sprzedaży stanowiąc tym
samym znaczący element rozwoju gospodarczego w skali lokalnej. Konieczne wydaje się opracowanie

112

modelu takiej promocji.
Istotne znaczenie dla rozwoju regionu mogą stanowić wody termalne. Wykorzystanie tych wód
powinno być jednym z priorytetów we wszelkich planach dotyczących rozwoju województwa
małopolskiego. I chodzi tu nie tylko o efekt ekologiczny. Wody termalne mogą stać się podstawą
rozwoju dziedzin gospodarki związanych z ciepłownictwem, turystyką, lecznictwem, ogrodnictwem.
Ich zastosowanie w celach grzewczych powinno skutkować obniżeniem kosztów ogrzewania, co
przekłada się bezpośrednio na koszty utrzymania, jak i koszty działalności gospodarczej. Niezbędne
jest zatem stworzenie programów promocji i wsparcia dla szerszego wykorzystania wód termalnych.
Równocześnie należy uruchomić, bądź kontynuować działania zmierzające do znalezienia nowych
rejonów występowania wód termalnych oraz sprecyzowania możliwości ich wykorzystania, w tym
także wykorzystanie potencjału wód niskotermalnych. Koszty realizacji programów energetyki
geotermalnej są na tyle wysokie, iż uzasadnia to staranie się o uzyskanie wsparcia finansowego ze
strony pomocowych funduszy europejskich lub amerykańskich.
Niemal wszystkie wymienione wyżej kopaliny należą do kategorii podstawowych, dla których
organem koncesyjnym jest Minister Środowiska, a organem nadzoru górniczego właściwy OUG.
Powoduje to, ze na szczeblu regionalnym brak jest spójnej i zupełnej informacji o stanie gospodarki
tymi zasobami. Takie niedomaganie, wynikające wprost z nietrafnych dyspozycji prawnych,
skutecznie utrudnia formułowania celów strategicznych w tym zakresie na poziomie regionalnym.
Równocześnie różnorodność występujących na obszarach występowania wód leczniczych,
mineralnych, termalnych i solanek problemów, których rozwiązanie wymaga decyzji na szczeblu
regionalnym lub lokalnym zdają się jednoznacznie wskazywać na potrzebę szczegółowego
rozpoznania aktualnego stanu gospodarki tymi surowcami.
D 17. Opracowanie zwartej dokumentacji kartograficznej i tabelarycznej dla

poszczególnych kategorii wód w województwie

D 18. Ocena możliwości rozwoju bazy zasobowej wód leczniczych, mineralnych

termalnych i solanek

D 19. Opracowanie zasad i przeprowadzenie waloryzacji zinwentaryzowanych złóż wód

Rolę aktywnej i skutecznej ochrony zasobów wód podziemnych spełniają właściwie zaprojektowane i
wprowadzone do realizacji reguły postępowania w otoczeniu ujęć. Noszą one nazwę stref ochronnych
i są kategorią sankcjonowaną prawnie. Wydaje się konieczne, aby w najbliższym czasie nastąpiła
weryfikacja stref ochronnych dla ujęć wód leczniczych i mineralnych w oparciu o analizę stref
zasilania, a dla ujęć najcenniejszych, gdzie nie są one ustanowione, podjęcie prac zmierzających do
ich utworzenia. Obszary stref i zasady gospodarowania w nich powinny stać się jednym z filarów
planowania przestrzennego w gminach posiadających udokumentowane zasoby tych wód.
Równocześnie należy przewidzieć w studium wojewódzkim obszary perspektywiczne dla
omawianych wód w celu uściślenia przyszłych potrzeb w zakresie ochrony ich zasobów, zarówno pod
względem ilościowym, jak i jakościowym.
D 20. Weryfikacja zasad ochrony zasobów wód w utworzonych strefach ochronnych
D 21. Sprawdzenie stanu uwzględnienia stref ochronnych w planach

zagospodarowania przestrzennego gmin

D 22. Zestawienie potrzeb w zakresie opracowania i ustanowienia nowych stref

ochronnych dla ujęć lub obszarów złożowych

D 23. Waloryzacja wystąpień wód w celu uznania ich za obszary perspektywiczne
D 24. Opracowanie

wskazań

ochrony

docelowego

zagospodarowania

terenów

występowania rezerw zasobów wód będących kopalinami

113

6.5.5. Polityka koncesyjna

6.5.5.1. Cele do roku 2004

1. Koordynacja zasad udzielania koncesji i wymagań w niej zawartych pomiędzy administracją

geologiczną szczebla wojewódzkiego i powiatowego

2. Promocja postępowań koncesyjnych na obszarach uznanych za perspektywiczne w studium

zagospodarowania województwa

6.5.5.2. Strategia
Koncesje na poszukiwanie i eksploatację złóż kopalin pospolitych oraz opłaty eksploatacyjne stanowią
jedno z podstawowych narzędzi zarządzania złożami surowców. Obecnie należą one do kompetencji
zarówno wojewodów jak i starostów. Podstawowym celem polityki koncesyjnej jest zapewnienie
racjonalnej gospodarki złożami, m.in. poprzez maksymalne wykorzystanie zasobów złoża, w tym
także kopalin współwystępujących i towarzyszących. Niezbędne jest wypracowanie sposobu
koordynacji polityki koncesyjnej Wojewody i starostów celem ochrony zasobów dużych złóż, dla
których organem koncesyjnym pozostaje Wojewoda. W przeciwnym przypadku może dojść do ich
rozdrobnienia i tym samym, chociażby z powodu konieczności tworzenia filarów ochronnych dla
granic eksploatacji, znacznych strat w zasobach. Trudno w tym zakresie ustalić jakieś generalne
zasady, których respektowanie dawałoby szansę uniknięcia takich zagrożeń; do każdego przypadku
należy zastosować racjonalne podejście indywidualne, oparte na rzetelnym rozpoznaniu i
optymalizacji planowanej działalności. Na pewno wskazaniem jest preferowanie potencjalnych
koncesjobiorców posiadających odpowiednie zaplecze organizacyjne, techniczne i technologiczne
gwarantujące pełne wykorzystanie zasobów złoża przy minimalizacji oddziaływania na środowisko.
Istotnym elementem oceny wiarygodności koncesjobiorcy powinna być także prezentowana na etapie
postępowania koncesyjnego wizja docelowego ukształtowania i zagospodarowania obszaru
poeksploatacyjnego.
Należy z całą mocą podkreślić, iż polityka koncesyjna jest bezpośrednio uwarunkowana
uregulowaniami ustawowymi. Aktualna ustawa Prawo geologiczne i górnicze nie daje zbyt dużych
możliwości kreowania aktywnej polityki koncesyjnej. W szczególności brak jest narzędzi
umożliwiających odmowę udzielenia koncesji, jak też skutecznego sterowania procesem odbudowy
złóż. Praktycznie każdy przedsiębiorca, który złoży stosowny i kompletny w myśl ustawy wniosek
koncesję powinien otrzymać.
Stąd też prowadzenie aktywnej polityki koncesyjnej w odniesieniu do złóż stanowiących główne
zaplecze surowcowe regionu wymaga zmian ustawowych. Do tego czasu pewnym rozwiązaniem jest
współpraca organów administracji geologicznej w celu ustanowienia wspólnych zasad postępowania
przy udzielaniu koncesji na poszukiwanie, dokumentowanie lub eksploatację złoża.
D 25. Opracowanie wzorcowej dokumentacji postępowania koncesyjnego
D 26. Standaryzacja zasad wymiany informacji w celu aktualizacji bazy archiwalnych

danych geologicznych w Wojewódzkim Archiwum Geologicznym

D 27. Przygotowanie

folderu

informacyjnego

obszarach

perspektywicznych

dla

poszukiwania, dokumentowania i eksploatacji złóż kopalin

114

6.6. Gospodarka odpadami

6.6.1. Odpady komunalne

6.6.1.1. Cele do 2004 roku

1. Wprowadzenie zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi w województwie, zgodnej z

wymaganiami UE

2. Utrzymanie ilości powstających odpadów w 2004 roku na poziomie ok. 115 % w stosunku do

1999 roku.

3. Dla powstałych odpadów:
* recykling na poziomie 12 –15
* składowanie pozostałych odpadów na składowiskach w pełni zabezpieczonych
4. Likwidowanie tzw. „dzikich wysypisk”

Rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów komunalnych

6.6.1.2. Strategia
W najbliższych czterech latach główne działania zmierzające do poprawy stanu gospodarki odpadami
komunalnymi powinny być ukierunkowane na wprowadzenie zintegrowanego systemu w skali całego
województwa.
Efektywna i skuteczna gospodarka odpadami komunalnymi może być wdrożona jedynie w układzie
ponadlokalnym. Dotychczasowe doświadczenia i nowe wymagania wynikające z integracji z UE
wyraźnie wskazują na konieczność głębszej niż dotychczas koordynacji działań na płaszczyznach:
planistycznej, inwestycyjnej, finansowej, eksploatacyjnej.
Stąd wynika potrzeba zinstytucjonalizowania zarządzania gospodarką odpadami w kontekście skali,
obszaru oddziaływania i warunków realizacyjnych. Proponujemy, aby koordynacja gospodarki
odpadami komunalnymi była prowadzona na poziomie województwa, a instytucja pełniąca to zadanie
była odpowiedzialna zarówno przed Zarządem województwa jak i samorządami lokalnymi i
społeczeństwem regionu.
Zgodnie z „ Narodową Strategią Ochrony Środowiska na lata 2000 - 2006” do 2002 roku należy
rozpocząć proces weryfikacji istniejących i tworzenie nowych, zgodnych z wymaganiami UE,
programów gospodarki odpadami. Zarówno weryfikacja jak i opracowanie nowych programów
powinno zakończyć się w 2006 roku.
W pracach nad systemem zintegrowanej gospodarki odpadami w skali województwa powinny być
wykorzystane wszystkie programy ponadlokalne, ujmujące wszystkie sposoby postępowania z
odpadami (np. koncepcja kompleksowego zagospodarowania odpadów komunalnych dla Krakowa).
W ramach tej koncepcji należy opracować katalog terenów, gdzie mogą być zlokalizowane obiekty
związane z gospodarką odpadami (składowiska, stacje przeładunkowe, stacje segregacji, zakłady
przeróbki surowców wtórnych, itp.). Ponadto, należy rozważyć możliwość powołania instytucji na
poziomie województwa, której zadaniem byłaby koordynacja wszelkich działań z zakresu gospodarki
odpadami, a także poszukiwanie środków finansowych, zwłaszcza na inwestycje podejmowane w
układzie ponadlokalnym.
E 1.

Opracowanie

wojewódzkiego

programu

zintegrowanej

gospodarki

odpadami

komunalnymi i wprowadzenie systemu zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi
na poziomie województwa

E 2.

Opracowanie katalogu terenów do realizacji inwestycji związanych z gospodarką
odpadami komunalnymi

Niezależnie od prac nad programem, powiaty będą pełnić rolę inicjatora działań ponadlokalnych,
zachęcać gminy do wspólnego rozwiązywania problemu gospodarki odpadami komunalnymi. Środki
finansowe powiatowych funduszów ochrony środowiska i gospodarki wodnej będą przeznaczane na
działania ponadlokalne w zakresie gospodarki odpadami.

115

E 3.

Opracowanie programu zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi dla
wybranej grupy gmin (nawet kilku powiatów) , spójnego z programem wojewódzkim,
wraz ze wskazaniem optymalnej lokalizacji elementów systemu., przy wsparciu
finansowym wojewódzkiego i powiatowych FOŚiGW

E 4.

Rozpoczęcie wdrażania w/w programu

Spełnienie wymagań UE w zakresie gospodarki odpadami komunalnym oznacza potrzebę
zintensyfikowania segregacji odpadów i ich wtórnego wykorzystania. Bardzo ważnym zadaniem w
najbliższych latach będzie wdrożenie wymogów aktualnie przygotowywanych przepisów, tj.
rozporządzenia o odpadach opakowaniowych oraz rozporządzenia o opłatach produktowych i
depozytowych (spodziewane wejście w życie obu rozporządzeń styczeń 2001 r.). Rolą władz
województwa będzie wspomaganie działań dotyczących budowy regionalnych obiektów przeróbki
odpadów i kreowanie rynków zbytu dla surowców wtórnych.
E 5.

Intensyfikacja procesu wprowadzania segregacji odpadów

E 6.

Promowanie dobrych przykładów segregacji

E 7.

Wdrażanie rozporządzeń: o odpadach opakowaniowych oraz o opłatach produktowych i
depozytowych

E 8.

Wspomaganie budowy regionalnych obiektów przeróbki odpadów

E 9.

Kreowanie rynków zbytu dla surowców wtórnych

Władze powiatów, wspólnie z władzami województwa będą stymulowały gminy do rozwiązywania
problemów gospodarki odpadami na obszarze przynajmniej jednego powiatu. Łączenie się gmin /
powiatów będzie wynikało z programu wojewódzkiego. Jednak poszczególne gminy muszą wykazać
zainteresowanie takim podejściem i czynnie uczestniczyć we wszelkich wspólnych przedsięwzięciach
koncepcyjnych, inwestycyjnych i wspólnej eksploatacji obiektów (składowisk, stacji segregacji,
kompostowni, itp.). Już obecnie władze niektórych powiatów inicjują działania zmierzające do
rozwiązania problemu gospodarki odpadami na obszarze powiatu, a nawet we współpracy z
powiatami sąsiednimi (np. powiat brzeski i bocheński, Kraków i powiat ziemski krakowski, Nowy
Sącz i powiat nowosądecki, powiat tatrzański, powiat limanowski, powiat nowotarski).
E 10. Inicjowanie przez władze powiatów działań ukierunkowanych na prowadzenie

gospodarki odpadami w układzie ponadlokalnym

Szeroko prowadzona edukacja ekologiczna ukierunkowana na sposoby redukcji powstających
odpadów powinna doprowadzić do zahamowania wzrostu ilości wytwarzanych odpadów
komunalnych w 2004 roku (tzn., że w 2004 r. faktor przyrostu produkcji odpadów w stosunku do
2003r. powinien wynosić 0%)
E 11. Zintensyfikowanie

kampanii

informacyjnej

nt.

sposobów

zmniejszania

ilości

powstających odpadów.

Obecnie w woj. małopolskim czynnych jest 55 składowisk, w tym kilkanaście nie posiada pozwolenia
na eksploatację. Na skutek podwyższania standardów technicznych i wymogów środowiskowych
(minitoring)) małe składowiska, nie posiadające odpowiednich zabezpieczeń technicznych, będą
sukcesywnie zamykane. Do tego czasu należy wykorzystywać ich istniejące wolne pojemności do
składowania. Proces wyłączania tych składowisk należy rozpocząć od zaraz, tak aby w 2004 roku
ogólna liczba składowisk zmniejszyła się o ok. 1/3 w stosunku do 1999 r. Oznacza to potrzebę
rozbudowy innych, obecnie funkcjonujących składowisk, które ze względu na lokalizację i stan
techniczny mogą pełnić rolę składowisk regionalnych. Likwidacja znacznej liczby małych składowisk
pociągnie za sobą potrzebę budowy stacji przeładunkowych. Ich lokalizacja będzie wynikała z
programu wojewódzkiego.
Składowiska zamykane będą rekultywowane, podobnie jak zapełnione sektory składowisk
eksploatowanych. Kierunek rekultywacji powinien być dyskutowany z władzami lokalnymi, tak aby
tereny te mogły być w przyszłości wykorzystane.
E 12. Systematyczna likwidacja małych składowisk
E 13. Rozbudowa (budowa) lub modernizacja składowisk odpadów komunalnych

w pełni bezpiecznych dla środowiska, spełniających rolę składowisk

116

regionalnych.

E 14. Rozeznanie potrzeby i lokalizacji stacji przeładunkowych
E 15. Rekultywacja składowisk wyeksploatowanych.
E 16. Właściwa eksploatacja wysypisk

Dużym problemem są „dzikie wysypiska”, które muszą być na bieżąco likwidowane. Objęcie
wszystkich mieszkańców województwa zbiórką odpadów powinno w znaczny sposób przyczynić się
do redukcji „dzikich wysypisk”.
E 17. Bieżąca inwentaryzacja "dzikich wysypisk" odpadów i ich likwidowanie
E 18. Zorganizowanie wiejskich punktów odbioru odpadów komunalnych

6.6.2. Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych

6.6.2.1. Cele do 2004 roku

1. Systematyczne wdrażanie programu unieszkodliwienia odpadów niebezpiecznych

6.6.2.2.

Strategia

Po użyciu nawozów chemicznych i środków ochrony roślin pozostają odpady niebezpieczne:
opakowania i resztki substancji chemicznych. Do odpadów niebezpiecznych powstających w
gospodarstwach, nie tylko rolnych, należą także opakowania po farbach i lakierach, baterie,
świetlówki, przeterminowane leki oraz akumulatory. Z odpadami niebezpiecznymi należy się
obchodzić we właściwy sposób. Po pierwsze, ten rodzaj odpadów powinien być przechowywany
bezpiecznie w gospodarstwach, następnie musi być odebrany i poddany utylizacji w taki sam sposób,
jak przemysłowe odpady niebezpieczne. Rozwiązanie tego problemu wymaga przedsięwzięcia co
najmniej w skali województwa. Jak już wcześniej wspomniano, obecnie przygotowywany jest
program kompleksowej gospodarki odpadami niebezpiecznych dla południowej Polski (woj.
małopolskie, śląskie i opolskie), obejmujący również odpady niebezpieczne znajdujące się w
strumieniu odpadów komunalnych. Po opracowaniu programu, województwo i gminy powinny się
dopasować do tego systemu. Nowe ustawodawstwo nakłada na producentów obowiązek
przyjmowania opakowań po środkach ochrony roślin, jednak musi być zorganizowany system ich
zbiórki.
E 19. Wdrażanie programu zbiórki i utylizacji odpadów niebezpiecznych pochodzących ze

strumienia odpadów komunalnych

E 20. Wprowadzenie przepisów odnośnie do przechowywania odpadów

niebezpiecznych przez rolników

6.6.3. Osady ściekowe

6.6.3.1.

Cele do 2004 roku

1. Opracowanie wojewódzkiego programu zagospodarowania osadów ściekowych.

6.6.3.2. Strategia

Ważnym problemem, do tej pory nie rozwiązanym, jest przeróbka i zagospodarowanie osadów
ściekowych. Poszukując sposobów zagospodarowania osadów ściekowych, należy wziąć pod uwagę
to, że osady pochodzące z oczyszczalni zlokalizowanych na terenach przemysłowych, zwykle nie
nadają się do wykorzystania rolniczego.
Wybór metody zagospodarowania osadów zależy od wielu czynników, m.in. od jakości osadów i

117

przyjętego sposobu unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Dla przykładu: jeżeli dla odpadów
komunalnych przyjęto termiczną utylizację - to osady też mogą być spalane, ale i wtedy możliwe będą
rozwiązania alternatywne, np. ze względu na konieczność transportu osadów na duże odległości.
W pracach nad programem wojewódzkim należy uwzględnić inicjatywy obecnie podejmowane, np.
działania podjęte przez Tarnowską Grupową Oczyszczalnię Ścieków (termiczna utylizacja osadów).
E 21. Opracowanie programu zagospodarowania osadów ściekowych

w skali województwa

E 22. Podejmowanie działań przez samorządy lokalne w celu alternatywnego

zagospodarowywania osadów ściekowych

6.6.4. Odpady sanitarne

6.6.4.1. Cele do 2004 roku
1.

Utylizacja odpadów sanitarnych w oparciu o istniejące spalarnie

6.6.4.2. Strategia
Znaczna ilość odpadów sanitarnych powstających w województwie jest unieszkodliwiana metodami,
które nie spełniają wymagań ochrony środowiska. Pierwszym krokiem w kierunku prawidłowej
utylizacji wszystkich odpadów sanitarnych pochodzących z jednostek zlokalizowanych w woj.
małopolskim będzie dokładna inwentaryzacja ilości powstających odpadów sanitarnych i analiza
możliwości spalania ich w 3 obecnie funkcjonujących spalarniach.
E 23. Inwentaryzacja ilości produkowanych odpadów sanitarnych i ocena możliwości

ich unieszkodliwienia w 3 obecnie funkcjonujących spalarniach.

6.6.5. Odpady przemysłowe

6.6.5.1. Cele do 2004 roku

1. Zmniejszenie ogólnej ilości powstających odpadów przemysłowych o 10% w

stosunku do 1999 roku

2. Dla powstających odpadów przemysłowych:
a. gospodarcze wykorzystanie: 90% dla odpadów innych niż niebezpieczne
b. unieszkodliwienie: 85% dla odpadów niebezpiecznych

Składowanie pozostałych odpadów przemysłowych na składowiskach w pełni zabezpieczonych
i kontrolowanych

Rekultywacja wyeksploatowanych składowisk odpadów przemysłowych

6.6.5.2. Strategia

Obecnie funkcjonujący system opłat za składowanie odpadów przemysłowych, uwzględniający okres
składowania, inspiruje wytwórców do podejmowania działań zapobiegających powstawaniu odpadów
oraz zwiększenia gospodarczego wykorzystania powstałych odpadów. Działania poszczególnych
wytwórców odpadów (podmiotów gospodarczych/ zakładów) będą efektywniejsze i skuteczniejsze
wtedy, gdy będą prowadzone w skali co najmniej województwa. Oznacza to potrzebę stworzenia
pewnych regionalnych rozwiązań systemowych w tym zakresie.
E 24. Udoskonalenie obecnie funkcjonującego systemu rejestracji odpadów przemysłowych

Następnie zostanie przeprowadzona inwentaryzacja zgodnie z potrzebami udoskonalonego systemu
rejestracji oraz inwentaryzacja składowisk i wszystkich istniejących technologii utylizacji odpadów
przemysłowych, w tym również odpadów niebezpiecznych. W oparciu o wyniki inwentaryzacji będzie
zdefiniowana długoterminowa strategia i konkretne działania na najbliższe lata.
E 25. Inwentaryzacja składowisk i istniejących technologii utylizacji odpadów

118

E 26. Podjęcie działań w kierunku stworzenia systemowych rozwiązań gospodarki odpadami

przemysłowymi

Zanim zostaną podjęte takie działania każdy wytwórca odpadów / zakład będzie podejmował własne
działania wynikające z ustawy o odpadach.
Aktualnie w województwie małopolskim ok. 80% odpadów przemysłowych jest wykorzystywanych
gospodarczo. Wynika to głównie z pełnego (100%) zagospodarowania odpadów grupy 01 (odpady z
poszukiwania, wydobycia i wzbogacania rud oraz innych surowców mineralnych / rudy cynku,
odpady węgla, wapienia i dolomitu), które stanowią prawie 40% w stosunku do ogólnej ilości
odpadów przemysłowych.
W okresie najbliższych czterech lat przewiduje się dalszy, ale minimalny wzrost ilości odpadów
gospodarczo wykorzystanych (do 90%). Zostaną podjęte wysiłki w kierunku zwiększenia
wykorzystania odpadów grupy 10 (nieorganiczne z procesów termicznych / m.in. żużle i popioły z
energetyki zawodowej i przemysłowej), które obecnie są zagospodarowywane w ok. 60%.
Efektywny system recyklingu uwarunkowany jest kilkoma czynnikami: zakłady przemysłowe muszą
znać możliwości recyklingu, potrzebna jest segregacja odpadów u źródła, aby zapewnić optymalną
przeróbkę różnorodnych strumieni odpadów, muszą być stworzone warunki (zakłady recyklingu,
rynek materiałów wtórnych) wykorzystania różnorodnych strumieni odpadów do uzyskania
użytecznych produktów.
E 27. Informowanie przemysłu o możliwościach recyklingu
E 28. Stymulowanie powstawania zakładów recyklingu odpadów w obrębie

województwa (lub regionu)

Ważniejsze będzie jednak zapobieganie powstawaniu odpadów (prewencja). Zatem Wojewoda,
starostowie, burmistrzowie (wójtowie i prezydenci miast) i WIOŚ będą wykorzystywali pozwolenia i
projekty inwestycyjne jako instrumenty właściwej gospodarki odpadami przemysłowymi. Będą
promowane tzw. „czyste” technologie (mało- i bezodpadowe), a zakłady przemysłowe będą
stymulowane do jak najszerszego ich wdrażania.
E 29. Promowanie i stworzenie systemu bodźców do wdrażania technologii

mało- i bezodpadowych

Obecnie około 7,4% ogółu odpadów przemysłowych jest unieszkodliwiana. Unieszkodliwiane są
przede wszystkim odpady niebezpieczne. Z ogólnej ilości produkowanych odpadów niebezpiecznych
(622 Mg/r) unieszkodliwiane jest ok. 78%, z czego znaczna ilość w obiektach poza woj. małopolskim.
Bardzo ważna są informacje o możliwościach recyklingu i technologiach unieszkodliwiania odpadów
niebezpiecznych oraz podmiotach prowadzących taką działalność. W ramach wcześniej
wspomnianego projektu pt. "Program kompleksowej gospodarki odpadami niebezpiecznymi w
południowej Polsce"

zostanie przeprowadzona inwentaryzacja zarówno

ilości

odpadów

niebezpiecznych, ich zbiórki i sposobów zagospodarowywania, a następnie zostanie zaproponowana
metoda unieszkodliwiania tych odpadów.
E 30. Ukończenie prac nad "Programem kompleksowej gospodarki odpadami

niebezpiecznymi dla regionu Południowej Polski" i rozpoczęcie wdrażania tego
programu

Składowanie odpadów niebezpiecznych powstających w przemyśle, jak i innych niż niebezpieczne,
może mieć miejsce na składowiskach spełniających ściśle zdefiniowane warunki, zabezpieczające
wody podziemne i glebę przed zanieczyszczeniami. Stare składowiska odpadów dostarczają
znacznych problemów, ponieważ nie zostały zrekultywowane, a wiele z nich było wybudowane bez
jakichkolwiek zabezpieczeń. W pierwszej kolejności powinny być podjęte działania likwidujące
negatywny wpływ na środowisko składowisk Zakładów Azotowych w Tarnowie (zwłaszcza
składowiska „Nad Białą” i zespołu zbiorników AN) oraz składowiska odpadów azbestowo-
cementowych Spółki „ETERNIT” w Szczucinie. Ponadto, realizacja programu wymiany pokryć
dachowych i instalacji azbestowych w powiecie ziemskim tarnowskim i w mieście Tarnowie wymusi
w najbliższej przyszłości konieczność wdrożenia programu utylizacji tych odpadów.

119

Odpady niebezpieczne pochodzące z przemysłu, były składowane także na wysypiskach komunalnych
bez podjęcia jakichkolwiek działań chroniących środowisko. Odpady są czasem składowane na
niekontrolowanych składowiskach na terenie zakładów. W okresie nadchodzących lat taki sposób
postępowania musi być wyeliminowany. Decyzje o budowie nowych składowisk odpadów
przemysłowych będą podejmowane w skali regionu.
Obecnie zostały podjęte prace nad projektem pt. "Opracowanie przestrzennej bazy danych
obejmującej obszary potencjalnie zanieczyszczone". Zakres projektu obejmuje:

−

Zdefiniowanie składowisk odpadów i obszarów przemysłowych

−

Opracowanie wstępnej listy obszarów potencjalnie zanieczyszczonych na terenie woj.

małopolskiego

E 31. Inwentaryzacja miejsc stwarzających aktualnie największe problemy dotyczące

potencjalnej możliwości zanieczyszczenia wód podziemnych i gleby ( w obrębie
składowisk przemysłowych, w tym składowisk na terenie zakładów i w obrębie wysypisk
odpadów komunalnych, gdzie były składowane odpady przemysłowe, zwłaszcza
niebezpieczne)

E 32. Opracowanie przestrzennej bazy danych obejmującej obszary potencjalnie

zanieczyszczone

E 33

Wdrożenie programu utylizacji odpadów azbestowych

E 34. Modernizacja istniejących, nie spełniających wymagań sanitarnych, składowisk

odpadów przemysłowych

E 35. Rekultywacja składowisk nieczynnych

6.7. Ochrona przyrody

6.7.1. Cele do 2004 roku

1. Wyznaczanie i dokumentowanie obszarów cennych przyrodniczo z uwzględnieniem zasady

zrównoważonego rozwoju

2. Ochrona węzłów i ciągów ekologicznych

3. Renaturalizacja wybranych ekosystemów

4. Ochrona walorów przyrodniczych Parków Narodowych

5. Aktywizacja turystyczna Parków Krajobrazowych

6. Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych

7. Ochrona ekosystemów leśnych

8. Prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej

9. Wzrost lesistości obszaru województwa małopolskiego

6.7.2. Strategia

Rozwój systemów obszarów chronionych

Dynamiczny rozwój gospodarczy województwa pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji
obszarów i obiektów cennych przyrodniczo. W celu podjęcia odpowiednich działań zabezpieczających
należy prowadzić bieżącą weryfikację danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych
województwa (obiektów obszarowych, jak i występowania chronionych gatunków roślin i zwierząt)
oraz przygotować rejestr obiektów, które powinny zostać objęte ochroną prawną.

F 1.

Bieżąca weryfikacja danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych
województwa (obiektów obszarowych, jak i występowania chronionych gatunków roślin i
zwierząt)

F 2.

Opracowanie rejestru obiektów i obszarów cennych przyrodniczo i ich waloryzacja w
celu ewentualnej ochrony prawnej

120

F 3. Opracowanie dokumentacji i utworzenie:

Parku Krajobrazowego Puszczy Niepołomickiej

6 nowych rezerwatów przyrody

40 nowych użytków ekologicznych

Obszaru Chronionego Krajobrazu „Beskidy”

Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dobczyce”

Obszaru Chronionego Krajobrazu „Doliny Rzeki Sztoły”.

F 4.

Zatwierdzenie planów ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego
i Tatrzańskiego Parku Narodowego

F 5.

Kontynuacja prac nad planami ochrony dla pozostałych parków narodowych

F 6.

Przygotowanie i wdrażanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych
pomników przyrody

Równowaga ekologiczna

Ochrona przyrody realizowana na poziomie wojewódzkim ma zapewnić zachowanie równowagi
ekologicznej oraz różnorodności biologicznej i krajobrazowej w skali regionalnej. Ekosystemy cenne
przyrodniczo nie utrzymają swych walorów, jeśli nie będą ze sobą połączone. Ważnym elementem
sieci powiązań ekologicznych, o znaczeniu krajowym jak i międzynarodowym, są występujące na
terenie województwa obszary węzłowe oraz łączące je ciągi ekologiczne. Działania władz
wojewódzkich służyć będą zachowaniu istniejącego stanu oraz jego naprawie tam gdzie jest to
konieczne.

F 7.

Wdrożenie zaleceń dotyczących ochrony węzłów oraz ciągów ekologicznych
zawartych w istniejących planach ochrony PN i rezerwatów

Parki Narodowe

Głównymi zagrożeniami obszarów Parków Narodowych są: nadmierny ruch turystyczny, czasami
także rekreacyjny (np. OPN, TPN), niska emisja i nierozwiązany problem gospodarki ściekowej. Ze
względu na wysokie walory przyrodnicze parków, są one odwiedzane przez liczne rzesze turystów.
Najbardziej zagrożony jest Ojcowski Park Narodowy, odwiedzany rocznie przez ok. 300 tys. turystów,
co zważywszy że jest to bardzo mały park i że najwięcej turystów odwiedza go w okresie maj –
wrzesień, stanowi istotny problem. Przyszłe działania mają odciążyć OPN poprzez uatrakcyjnienie
oraz wypromowanie innych terenów, interesujących pod względem turystycznym i rekreacyjnym.
F 8.

Odciążenie Parków Narodowych, zwłaszcza OPN poprzez uatrakcyjnienie
innych terenów

F 9.

Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkaniowego i rekreacyjnego
na terenach chronionych

F10. Rozwiązanie problemów gospodarki ściekowej na obszarach Parków

Narodowych

F11.

Zmniejszenie niskiej emisji zanieczyszczeń powietrza na obszarach parków

Ekosystemy rzeczne i łąkowe

Doliny rzeczne odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu przyrody. Są one głównymi "korytarzami
ekologicznymi", tj. trasami uprzywilejowanego i nasilonego przemieszczania się flory i fauny.
Głównymi zagrożeniami dla dolin rzecznych są:

zanieczyszczenie wód

nielegalne składowanie odpadów

zabudowa dolin

przecinanie ciągami infrastruktury technicznej.

Przy budowie systemu zbiorników małej retencji powinno być uwzględnione równoczesne
zabezpieczenie lub odtworzenie przyrodniczego otoczenia ich brzegów.
Rozwiązanie problemów gospodarki ściekowej przyczyni się do ochrony ekosystemów rzecznych i

121

łąkowych. Ponadto w celu ochrony ekosystemów rzecznych i łąkowych podjęte będą następujące
działania:
F 12. Zabezpieczenie lub odtworzenie przyrodniczego otoczenia zbiorników małej retencji
F 13. Renaturalizacja wybranych odcinków rzek i cieków wodnych
F 14. Objęcie ochroną prawną najbardziej cennych przyrodniczo fragmentów dolin rzecznych
F 15. Ustanowienie obrębów ochronnych w źródliskowych partiach rzek objętych obwodami

rybackimi

Ekosystemy leśne

Województwo małopolskie charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem zalesienia. Występują tutaj
obszary o bardzo niskim wskaźniku zalesienia: np. obszar byłego woj. krakowskiego (16,5%). W
ostatnich latach pomimo niekorzystnego układu czynników klimatycznych poprawie uległ stan
zdrowotny większości drzew. Aktualnie większość lasów województwa małopolskiego zaliczana jest
do strefy słabe uszkodzenia. Działania administracji leśnej podejmowane dla zwiększenia
różnorodności gatunkowej drzewostanów, zróżnicowania struktury wiekowej wsparte działaniami
zogniskowanymi na ograniczaniu emisji zanieczyszczeń, prowadzą do zmniejszenia poziomu
zagrożenia i przyczyniają się do dalszej poprawy stanu zdrowotnego lasów.
F 16. Intensyfikacja nadzoru nad lasami prywatnymi
F 17. Szkolenia właścicieli lasów nt. prawidłowych zasad gospodarki leśnej
F 18. Zwiększenie powierzchni śródleśnych terenów specjalnie chronionych

Województwo małopolskie należy do średnio zalesionych województw w kraju (średni wskaźnik
28,5%). Występujące w województwie małopolskim duże zróżnicowanie obszarowe zalesienia oraz
niekorzystne rozproszenie i rozdrobnienie kompleksów leśnych spowodowało przerwanie ciągłości
ekologicznej ekosystemów naturalnych i zmniejszenie bio-różnorodności szaty roślinnej. Zwiększenie
powierzchni gruntów leśnych wpłynie korzystnie na środowisko przyrodnicze (poprawa bilansu
wodnego, przeciwdziałanie erozjom, oczyszczanie powietrza, poprawa mikroklimatu, poprawa
warunków życia i wypoczynku ludności). Obszary o ograniczonych szansach rozwoju, w związku ze
słabą jakością gleby, mało przydatnych lub nieprzydatnych do produkcji rolniczej są odpowiednie do
zalesień, ale należy się liczyć z koniecznością rekompensat dla rolników w związku z utratą gruntów.
Dokonując wyboru obszarów do zalesień należy jednak pamiętać, by nie zalesiać ekosystemów
cennych przyrodniczo, takich jak: torfowiska, murawy kserotermiczne, półnaturalne łąki, bowiem te
tereny powinny pełnić rolę „użytków ekologicznych”.

Krajowy program zwiększania lesistości zakłada zwiększenie lesistości Polski do 30% w 2020 roku.
Oznacza to potrzebę zalesienia do 2020 roku ok. 700 tys. ha gruntów nieprzydatnych rolniczo, a dla
województwa małopolskiego jest to ok. 23 tys. ha gruntów, czyli rocznie około 1,1 tys. ha.
F 19. Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich

własnością

W byłym województwie krakowskim (gdzie wskaźnik zalesienia wynosi tylko 16,5%)
przeprowadzono ocenę kompleksów glebowo-rolniczych pod kątem ich predyspozycji do zalesień.
Jednak są to jedynie obszary potencjalnie - predysponowane. Faktyczne wyznaczenie ich do zalesień
nastąpi po uwzględnieniu uwarunkowań natury organizacyjno-przestrzennej, względów ekologiczno-
krajobrazowych oraz spraw własności.
Wg propozycji gmin, należy rozpatrzyć możliwość wdrożenia programu czasowych zalesień
nieużytków rolnych bez konsekwencji prawnych dot. charakteru użytkowania gruntów (bez
przekwalifikowania na leśne i zmian w planie zagospodarowania przestrzennego.
F 20. Sporządzenie ewidencji obszarów , które mogą być przeznaczone do zalesień i

wprowadzenie ich do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

F 21. Sporządzenie programu zalesiania i systematyczne wdrażanie planu
F 22. Wdrożenie programu czasowych zalesień nieużytków rolnych bez konsekwencji

prawnych dot. charakteru użytkowania gruntów

122

6.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska

6.8.1. Cele do 2004 roku

Bieżąca aktualizacja listy potencjalnych sprawców n.z.ś.

Przestrzeganie bezpiecznego transportu ładunków toksycznych i właściwego jego nadzorowania

Wyeliminowanie transportu substancji niebezpiecznych przez obszary miast

4. Wprowadzenie raportów bezpieczeństwa dla wszystkich instalacji mogących spowodować n.z.ś.
5. Określenie systemu kontroli instalacji mogących spowodować n.z.ś.

6.8.2. Strategia

Występujące losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach, gdzie są stosowane,
produkowane lub magazynowane materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, mogą
powodować katastrofalne skutki w środowisku, tzw. nadzwyczajne zagrożenia środowiska”.
Jednym z najważniejszych zadań w zakresie zapobiegania NZŚ jest rzetelna ewidencja źródeł, które
mogą spowodować te zagrożenia. Rejestr potencjalnych sprawców NZŚ musi być ciągle
aktualizowany w związku ze zmianami organizacyjnymi przedsiębiorstw, procesem przekształceń
oraz zmianami dotyczącymi technologii magazynowania materiałów niebezpiecznych.

Kontrolę podmiotów gospodarczych, których działalność może powodować NZŚ prowadzi WIOŚ a
jej wyniki wykorzystywane są w programie komputerowym „Gasmal”, wdrożonym uprzednio dla
potrzeb byłego woj. krakowskiego, a obecnie dopasowywanym dla potrzeb woj. małopolskiego.
Program będzie bardzo pomocny dla podejmowania działań prewencyjnych jak i usuwania zagrożeń i
postępowania powypadkowego.
G 1.

Systematyczna weryfikacja listy potencjalnych sprawców n.z.ś.

G 2.

Wdrożenie programu komputerowego „Gasmal”, służącego do określania stref skażeń w
województwie małopolskim

Szybkość i skuteczność usunięcia zagrożenia zależy od właściwie prowadzonej akcji ratowniczej.
Zatem niezmiernie ważne jest, aby wszyscy potencjalni sprawcy NZŚ posiadali instrukcje na wypadek
awaryjnego nadzwyczajnego zagrożenia środowiska. Większość podmiotów gospodarczych,
potencjalnych sprawców n.z.ś., posiada takie instrukcje, niemniej jednak wymagają one bieżącej
aktualizacji.
G 3.

Wyegzekwowanie od wszystkich podmiotów, będących potencjalnymi sprawcami n.z.ś.,
posiadania instrukcji na wypadek awaryjnego n.z.ś.

G 4.

Bieżąca aktualizacja w/w instrukcji

Znowelizowana uoś obliguje potencjalnych sprawców nzś do sporządzenia raportów bezpieczeństwa
dla istniejących instalacji mogącej spowodować n.z.ś. w terminie do 1 stycznia 2001 roku, a dla
nowych instalacji mogących spowodować n.z.ś. przed ich oddaniem do eksploatacji. Raporty te
powinny być poddane okresowej kontroli, a wyniki kontroli powinny być wykorzystane przy
weryfikacji raportów.
Należy podkreślić, że wprowadzenie raportu bezpieczeństwa odpowiada dyrektywom Unii
Europejskiej.
G 5.

Wprowadzenie

raportów

bezpieczeństwa

dla

wszystkich

instalacji

mogących

spowodować n.z.ś.

G 6.

Określenie systemu okresowej kontroli instalacji mogących spowodować n.z.ś.

G 7.

Systematyczna weryfikacja raportów bezpieczeństwa

Zlokalizowane na terenie województwa małopolskiego zakłady (potencjalni sprawcy NZŚ) do
przewozu surowców i wytworzonych produktów wykorzystują transport kolejowy i drogowy.

123

Najbardziej zagrożone są tereny wzdłuż magistrali kolejowej wschód - zachód oraz wzdłuż autostrady
A-4, a następnie drogi krajowej nr 4.
Z analizy awarii transportowych wynika, że większość z nich związana jest z transportem drogowym,
pomimo że ten rodzaj transportu stanowi ok. 25% przewozu materiałów niebezpiecznych. Pojazdy
służące do stałego przewozu takich substancji (np. gazów opałowych propan - butan w butlach)
powinny być trwale przystosowane do takich przewozów, a trasy przewozu tych materiałów powinny
być wyznaczane tak, by zapewnić maksymalne bezpieczeństwo dla mieszkańców i środowiska.
Istnieje także potrzeba utworzenia miejsc postoju dla samochodów przewożących niebezpieczne
substancje, umożliwiających przeprowadzenie ich dokładnej kontroli, a także ewentualny postój, gdy
zaistnieje konieczność wyłączenia samochodu z ruchu.
Akcje pod kryptonimem „Niebezpieczne przewozy”, prowadzone przez WIOŚ i Komendę
Wojewódzkiej Policji umożliwiają kontrolę przestrzegania obowiązujących przepisów prawnych przez
przewoźników.
G 8.

Systematyczna kontrola pojazdów do transportu materiałów niebezpiecznych

G 9.

Promocja akcji „Niebezpieczne przewozy”

G 10. Wyznaczenie tras optymalnych dla przewozu substancji niebezpiecznych
G 11. Stworzenie miejsc postoju samochodów przewożących materiały

niebezpieczne w obrębie dróg najbardziej obciążonych takim transportem

6.9. Ochrona gleb

6.9.1. Cele do 2004 roku

1.

Systematyczna kontrola poziomu zanieczyszczeń w glebach

Oczyszczanie terenów skażonych

Zmniejszenie zakwaszenia gleb

Optymalizacja zużycia nawozów mineralnych i środków ochrony roślin

Zwiększenie zużycia nawozów naturalnych

Określenie sposobu ewentualnego rolniczego wykorzystania terenów szczególnie cennych
przyrodniczo

6.9.2. Strategia

W badaniach gleb prowadzonych w ramach Monitoringu Ekologicznego Województwa
Małopolskiego, szczególną uwagę poświęca się metalom najbardziej toksycznym, jakimi są kadm i
ołów. Doświadczenia krajów Europy Zachodniej wskazują, że skażenie gleby może być poważnym
problemem i nie może być pominięte w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Większość
problemów pojawia się na terenach aktualnie funkcjonujących zakładów przemysłowych oraz tam,
gdzie były usytuowane zakłady w przeszłości. Koszty oczyszczania zależą od ładunku zanieczyszczeń
i wzrastają dramatycznie w zależności od czasu trwania zanieczyszczenia.

Przewiduje się, że skażenie gleby utrzyma się na aktualnym poziomie. Jeżeli chodzi o metale ciężkie
to podwyższoną zawartość stwierdza się na obszarze Krakowa, Skawiny, w zachodniej części
województwa. Dokładne rozpoznanie stanu zanieczyszczenia gleb pozwala na ukierunkowanie ich
wykorzystania i prowadzenie zabiegów rekultywacyjnych.
Zatem istnieje konieczność podjęcia kompleksowych działań chroniących glebę przed skażeniem oraz
działań zmierzających do eliminacji istniejących zanieczyszczeń. Wymagane jest także lepsze
rozeznanie co do rozmiarów tego zjawiska.
H 1.

Rozpoznanie stopnia zanieczyszczenia gleby w obrębie funkcjonujących aktualnie i w
przeszłości zakładów przemysłowych oraz wokół składowisk odpadów przemysłowych
już nieeksploatowanych lub aktualnie czynnych

124

Nawozy chemiczne i pestycydy stosowane w rolnictwie zagrażają środowisku, w tym glebie. Zatem
ich stosowanie musi być zgodne z potrzebami poszczególnych roślin i warunkami glebowymi. Z kolei,
przyswajalność metali ciężkich przez rośliny zależy od zakwaszenia gleby. W woj. małopolskim tylko
13% gleb użytkowanych rolniczo wykazuje odczyn obojętny lub zasadowy.
H 2.

Propagowanie badań gleby i wynikającego z nich optymalnego stosowania nawozów
mineralnych i środków ochrony roślin

H 3.

Wapnowanie gleb kwaśnych

Rolnicy będą zachęcani do stosowania nawozów naturalnych tam, gdzie jest to możliwe, np. użycie
obornika, poplonów i śródplonów do przeorywania na glebach słabych i użycie słomy po zebraniu
plonów.
H 4.

Promowanie technologii upraw wykorzystujących w szerszym zakresie nawozy
naturalne bez zagrożenia zanieczyszczenia związkami azotu wód powierzchniowych i
podziemnych

Oprócz w/w działań, wszystkie działania zmierzające do zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do
powietrza i poprawy stanu gospodarki odpadami są również ważne dla ochrony gleb przed
zanieczyszczeniami.